Doortocht. Een oorlogsdagboek 1940-1945

20 Juni

De oudste krullebol van mijn hospita heeft bloeiende jasmijntakken op mijn kamer gebracht. Zij zijn mij een rijk geschenk, met hun zoeten geur als van honing, met hun witte, fluweelige bloemblaadjes, waartusschen de meeldraden opkomen, fijne, gele kopjes. Heel het vertrek geurt er naar. En de zon komt zoo mild door den avond, hoog aan mijn venster. De wind schudt de koppen der kastanjelaren. Kinderen loopen blootsvoets door het gras. Ginds, op de emplacementen, zet een locomotief aan met korte stooten. Hoe goed en weldadig lijkt het leven. En hoe rusteloos ben ik in mijzelf, hoe gemarteld en verbijsterd.

Er ligt weer een clandestiene brief van vader voor mij. Met dezelfde zorg geschreven als de vorige. Opnieuw schijnen de welgevormde letters te spotten met den inhoud van de woorden, die zij maken.

Hij had - als geloovig Katholiek - vroeger vaak den mond vol bittere woorden over de godloozenoptochten

[p. 136]

en andere atheïstische manifestaties in Sowjet-Rusland. Nu schrijft hij:

‘Ze mogen me over de Russen vertellen wat ze willen, maar dat ze, ook waar het den godsdienst betreft, erger zouden zijn dan de moffen, is een fabeltje, dat er niet meer bij me ingaat. Ik heb hier in die drie maanden wel wat anders meegemaakt!

Ze hebben het speciaal op de geestelijken gemunt. Het komt bijvoorbeeld voor, dat er, onder het eten, een S.S.-führer binnenkomt. Alles bliksemsnel in de houding natuurlijk. (Voor elk gemeen soldaat moet je in de houding springen en je muts afnemen.) Hij zegt, dat hij op luizen komt controleeren. Maar in plaats dat hij de rij afgaat, pikt hij er een pater Dominicaan uit. (Dit gebeurde bij mij op de Stube.) Die moet zich in aanwezigheid van alle gevangenen ontkleeden, waarna de S.S.-boef de behaarde deelen van zijn lichaam op luizen onderzoekt. Meestal vindt hij er wel een. De pater wordt dan met kaakslagen en trappen naar buiten gejaagd en wat ze tegen hem roepen, wil ik hier liever niet herhalen. De laagste scheldwoorden zijn niet laag genoeg.

Enkele dagen geleden - het was op Zondag - lagen we voor de barak in het zand; vuil, zweetend en luizen vangend. Precies een stel dieren. De meesten lagen zich te schurken, want bijna driekwart heeft schurft. Ik krijg er ook last van. Maar ze laten je loopen, alsof het gezond voor je is. (Mijn hemd heb ik twee maanden aan!) Ik praatte wat met kapelaan Van N. uit Den Haag, die hier al acht maanden is, omdat hij geweigerd had het huwelijk van een S.S.-man en zijn liefje in te zegenen... Plotseling komt er een van de beruchtste S.S.-führer, “de Drecksack”, op ons af. “Hei daar, jij”, riep hij tegen den priester, “jij kunt toch zingen, niet?” “Ja”, zei de kapelaan rustig. “Nou vooruit dan, zing ons een stuk uit de Mis voor. Vlug!”

[p. 137]

De priester werd bleek, maar schudde vastberaden van neen. “Je wilt niet, Drecksack?” brulde de boef. “Ik mag alleen de Heilige Mis zingen als ik voor het altaar sta”, zei de kapelaan kalm. Op hetzelfde oogenblik had hij een klap in zijn gezicht te pakken. “Dan bidden”, commandeerde de sadist. “Dat wil ik wel, voor u ook”, zei de priester en hij begon langzaam het Onze Vader te zeggen. Toen verdween de ploert. Wij zijn hier wat gewend, maar ik vertel je, dat we allemaal de tranen in onze oogen kregen.

Om ten slotte op de Russen terug te komen. Ik heb me vroeger dikwijls opgewonden, als ik over die godloozenoptochten las. Ik zal het niet meer doen. Ik heb nu dat moffentuig bezig gezien.

Gisternacht werden we wakker van een geweldig kabaal. We gingen in onze kooien overeind zitten en keken wat er gaande was. Er kwam een stel capo's binnen. De Stube-oudste riep, dat we iets moois te zien kregen. Achter hem kwam er een, die een bezem droeg bij wijze van vlag (later begreep ik dat het een kruis moest voorstellen). Dan kwamen er twee die met stukken hout in een blikje rammelden; daarachter een met een emmer water en een handveger. De stoet werd gesloten door een vent, die een opengeslagen boek in de hand hield. Hij las er zoogenaamd uit voor en sloeg een taaltje uit waar wij ons, als mannen onder elkaar, voor schaamden. De anderen zongen schunnige liedjes, terwijl de kerel met den emmer telkens zijn handveger in het water stak en er ons mee besproeide. Het moest een Katholieke processie voorstellen. Het was zóó iets liederlijks en afstootends, dat ik er niet langer naar kon kijken. Natuurlijk gingen zij naar de kooien der geestelijken - twee paters en een dominee - die zij met godslasteringen en verwenschingen overlaadden. Over de staaltjes van exhibitionnisme die daarna plaatsvonden zwijg ik maar. De heele vertooning duurde meer dan een uur. Al dien tijd

[p. 138]

stonden een paar S.S.-führer bij den ingang van onze Stube te lachen! En dat tuig wil ons iets vertellen over de bolsjewieken...’

Zoo gaat de brief voort, drie vellen lang, zes kantjes klein, regelmatig schrift: gruwelen, beleedigingen, onteeringen, dood en dierlijke afstomping.

De zon zakt achter de kap van het station. Rood en goud blikkert het licht in de vensters. Vader ziet dit niet meer. Die ligt reeds in zijn kooi, in de dompe, zurige lucht van de barak, geplaagd door schurft en ongedierte, met een wurgend verlangen naar de vrijheid.