Doortocht. Een oorlogsdagboek 1940-1945

19 October

Vanmorgen Robert over de grens gebracht. Hij wil naar Engeland. Zich melden voor de luchtmacht.

‘Ik verdom het om nog langer onder dat moffentuig te zitten’, zei hij, toen we over de hei reden. ‘Liever het risico loopen dat ze me onderweg kapotschieten dan de beleedigingen blijven slikken, die ze me nu al maanden hebben aangedaan’.

Verbitterd zweeg hij. Ik ging hem voor, de binnenpaadjes op - de uitvalswegen der smokkelaars - die ons snel op Belgisch gebied brachten. Een dichte nevel onttrok ons aan het oog der moffenwachten, die veelal eerst schieten en daarna roepen.

Op de afgesproken plaats - een kleine hoeve onder M. - ontmoetten we mijn Antwerpschen vriend, die Robert

[p. 71]

verder zou brengen. Hij zat achter de plattebuis te rooken. De boerin schonk ons koffie in, wijde witte kommen zonder oor. Alex vertelde van het werk der ‘Witte brigade’, de ondergrondsche beweging in België, goed georganiseerd en goed bewapend.

‘Jullie zijn er veel slechter aan toe dan wij’, zei hij. ‘Het civiele bestuur van den Duts dringt tot alle geledingen van het openbare leven door. En daar komt bij, dat jullie zoo stom zijn geweest de boekhouding van staat en stad tot op een centime nauwkeurig aan dat schoelje over te dragen. Wat kun je anders verwachten van een volk, dat voor driekwart uit ambtenaren bestaat?’

Hij zei het gemoedelijk, zooals een Vlaming de dingen zeggen kan. Hij trok aan zijn pijp en nam een teug van de dampende koffie. Robert en ik keken elkaar aan. Ietwat beschaamd misschien, want Alex nam snel 't woord weer op: ‘Och, voor ons is het gemakkelijker dan voor jullie. Het militaire bestuur van den bezetter raakt het burgerlijke leven slechts aan de oppervlakte. En je weet, rommelig is het bij ons altijd geweest. Men liet de boeken slingeren. Dat komt ons nu van pas. Als den Duts ons wat vraagt, weten we het niet, we zijn de gegevens kwijt, we moeten het eens opzoeken, we trekken met onze schouders. En het schuim dat met den vijand heult ontnemen we, als het eenigszins mogelijk is, de gelegenheid zich iets te herinneren. Er is nòg iets: wij kennen den mof uit '14-'18, wij kennen zijn streken. Onze moeders hebben het ons met de borst ingegeven: 'nen Duts is 'ne sloeber! En jullie ontdekken eigenlijk nú pas wat er achter die schijnheilige smoelen steekt’.

‘Daarom trek ik er uit’, zei Robert. ‘Ik voel, dat we pas aan het begin van de terreur staan’.

‘Je hebt gelijk’, zei Alex. ‘Bij ons gaan er ook veel naar den overkant’.

[p. 72]

We stonden op. We gingen naar buiten. De mist was opgetrokken. Ik keek naar Robert die naar Engeland ging, in een looden jas, met als eenige bagage een stel onderkleeding. Het pakje bolde in zijn binnenzak. Hij probeerde zijn nervositeit te verbergen, frommelde wat aan de Belgische fiets, waarop hij verder zou rijden - het hooge Hollandsche stuur loopt bij onze Zuiderburen dadelijk in het oog - en vroeg toen: ‘Waarom gaan jullie niet mee?’

Alex glimlachte naar mij. We bleken beiden deze vraag verwacht te hebben. Het zich eenzaam voelen vóór de onderneming dreef Robert er toe tochtgenooten te werven.

‘Niet iedereen is geschikt om in een bommenwerper te kruipen’, zei ik. ‘Ik heb ginds nog een taak te vervullen. Ik kan het werk daar niet in den steek laten’.

‘Zoo is 't met mij ook’, zei Alex. ‘Als je in Londen komt kun je vertellen, dat wij tusschen Gestapo en S.S. het binnenlandsche front opbouwen en het verdedigen zullen tot de tijd rijp is voor de herovering. Laten we opstappen. Het is al laat’.

We namen afscheid met een paar woorden en een handdruk die het uiten van wenschen en gevoelens overbodig maakte.

Zij reden snel weg. Ik bleef hen nakijken. Robert draaide zich nog éénmaal om en zwaaide jongensachtig met zijn arm. Ik herkende dit gebaar. Zoo groetten wij elkaar vroeger, na schooltijd, als ieder zijn weg ging met een scherpen ruk aan het stuur en een ‘Tot morgen!’

Ik ben langzaam teruggefietst. Drie keer moest ik afstappen en mij in een greppel verbergen, omdat er een moffenpatrouille in de buurt was.