Doortocht. Een oorlogsdagboek 1940-1945

9 Februari (Amsterdam)

Het is ver na middernacht.

De geluiden in het kleine hotel trekken zich terug achter kamerdeuren en leven daar, gedempt ritselend, nog eenigen tijd voort. Naast mij worden laarzen met een smak op den corridor gegooid. Ik hoor flarden Duitsch. Een vrouw giechelt. Buiten slaat de Beursklok. Twee lange, doffe slagen.

Ik kan niet slapen; niet vooraleer ik me in dit journaal heb bevrijd van de beelden, de stemmen, de indrukken, die mij in de afgeloopen uren hebben omringd en aangevat, die zich op mij hebben geworpen als een troep donkere gestalten.

[p. 46]

Sonja had mij gevraagd het week-end bij haar te komen doorbrengen. Ofschoon ik in haar brief den ouden strijdlust terugvond, voelde ik tevens een wanhoop sluipen achter de regels. Ik zag die wanhoop in haar oogen, toen zij naast mij ging over het Damrak. Het was koud. We huiverden in onze jassen. Om ons heen joelde het gelaarsde grauw. Het had bezit genomen van de straten. Het stond in zwarte gelederen voor het Paleis.

‘Voor Joden verboden’, las ik achter een caféraam. ‘Joodsche gasten niet gewenscht’, hing bij de deur van een cafétaria. ‘Druk de joodsche luizen dood!’ schreeuwde een colporteur die met Vova liep. We keken beiden naar zijn opengesperden mond en de vieze spotprent daaronder. Het gruwelsprookje der ritueele moorden. De angst en de wanhoop schoten dooreen in haar oogen. Ik voelde haar arm drukken. ‘Zoo is het nu al dagen lang’, hoorde ik haar zeggen. Voor ons uit klonk glasgerinkel. Menschen liepen ons snel tegemoet. Zij zagen er bleek en vreemd uit. Zij spraken verward. ‘Ze zijn op het Rembrandtsplein bezig, de schooiers!’ zei iemand. Twee jonge Joden glipten schuw een steeg in. Een overvalwagen met Grünen schoot voorbij.

Alleen langs de grachten was het stil. Ik liet even mijn hand gaan over haar zwarte haren. Zij glimlachte vaag. De vallende schemering maakte haar rustiger.

Na lang zoeken vonden we een restaurant, waar het ons nog toegestaan was sàmen binnen te treden. Later dit kleine hotel. Enkele uren was alles goed. Ik bracht haar naar huis. Ik liep terug langs den Amstel. IJsschollen glinsterden. Toen ik de smalle trap weer opging, tintelden mijn vingers.

Er waren nog een paar gasten in het eetzaaltje. Ik zocht me een hoek en bestelde wat. Ik poogde afstand te scheppen tusschen mijzelf en hetgeen ik ervaren had. Een zakuitgave

[p. 47]

van de Rubáiyát, die ik sedert weken bij mij draag, onttrok mij aan de werkelijkheid. Cognac deed de rest.

The Moving Finger writes; and, having writ,
Moves on: nor all thy Piety nor Wit
Shall lure it back to cancel half a Line,
Nor all thy Tears wash out a Word of it.

‘'n Verdomde zware dag vandaag’, zei een stem tegenover me.

Ik keek op. Ik zag een korten, breedgebouwden man van even dertig. Hij monsterde mij brutaal, bromde iets van ‘die stoel zal wel vrij zijn’ en wierp een pak drukwerk naast mijn bord. Demonstratief. Het tafellampje belichtte de gruwelprent der ritueele moorden.

‘The Moving Finger writes; and, having writ, moves on...’ Het noodlot liet niet af van mij. Opnieuw werd ik geconfronteerd met den Anti-Geest. Hij zat aan mijn tafeltje. Hij hanteerde mes en vork zooals ik. Zijn handen waren breed en gedrongen. Vanmiddag hadden zij nog den ploertendooder omklemd. Hij sprak met mij. Hij kwelde me met details over de razzia. Hij wist, dat hij mij kwelde. Grinnikend sloeg hij een nieuwen borrel achterover. ‘Wij zullen dien jodenstal hier wel eens uitmesten’, zei hij.

Ik had al dien tijd gezwegen. Ik wist niet wat ik at. Ik had een bitteren smaak in mijn mond. Mijn voeten hield ik stijf tegen elkaar als om mij schrap te zetten. ‘Dadelijk smijt ik mijn bord in zijn gezicht’, dacht ik. Op hetzelfde oogenblik wist ik, dat het een dwaasheid zou zijn. De terreur zou verder gaan, terwijl ik in een ziekenhuis zou liggen of op een brits aan de Weteringschans. Ik stond op.

‘Smaakt het je niet meer?’ vroeg de landsknecht.

Ik schudde mijn hoofd.

‘Gaat wel over’, grauwde hij. ‘Jullie zult nog veel

[p. 48]

meer moeten hooren. Dacht je, dat de nieuwe tijd met handschoentjes aankwam?’

Een van die frasen waar hun strijdbladen van druipen. Zij hanteeren ze zooals een geloovige teksten uit het Evangelie. Alleen niet zoo eerbiedig. In de practijk worden het bestialiteiten.

Alles is nu stil. Ik moet probeeren te slapen. ‘Jullie zult nog veel meer moeten hooren...’ Morgen, Overmorgen. Het is onafwendbaar. De laars regeert. De vrijheid is zoo ver.