Doortocht. Een oorlogsdagboek 1940-1945

[p. 4]

De in dit journaal voorkomende namen van personen zijn meerendeels gefingeerd. Alle gebeurtenissen berusten echter op waarheid.
B.V.

[p. 5]

 

Wisdom and reverence are sold at mart,

 

And the rude people rage with ignorant cries

 

Against an heritage of centuries.

 

 

 

OSCAR WILDE

Voor Marga

[p. 7]

Eerste boek

10 Mei 1940 - 30 April 1942

[p. 9]

Breda, 10 Mei 1940

Oorlog. - Het wilde niet tot me doordringen, toen ik vanmorgen om vijf uur ontwaakte onder het gedender der bombardeurs. Ik keek uit het venster. In de grijze ochtendstraat groepten menschen samen. Hun hoofden hingen achterover alsof ze naar lucht snakten. Langs den hemel zag ik uit het Oosten de eskaders naderen; symmetrisch als troepen ganzen op trek. Er gebeurde niets. Beneden mij kraakte de stem van een radiospreker. Ik hoorde: ‘... landingen van parachutisten... vliegvelden gebombardeerd... de verdediging paraat...’

Plots had het gebeuren mij vast. Dat nazileger is niet te houden. Wat moeten wij met ons legertje, dat zoo op gemoedelijke verhoudingen en O & O-avonden is ingesteld, tegen het Kadaver-Gehorsam? Wat beteekent de waterlinie tegen luchtlandingstroepen? Wat de Peelversterkingen tegen duikbommenwerpers en zware artillerie? Wat onze geest van ‘het zal wel losloopen’ en ‘leve het colbertje’ tegen den ingepompten drang naar ‘Lebensraum’ van een in laarzen en koppelriemen opgevoede jeugd?

Zulke gedachten omringden mij, toen ik naar mijn redactiebureau reed. In de zetterij ratelden de Linotypes als een serie zware MG's. In de telexkamer rinkelden onophoudelijk de alarmschellen. Er werd onder hoogen druk gewerkt. De radio gaf berichten van den luchtwachtdienst, vaderlandsche hymnen en toespraken van autoriteiten. We wilden alles tegelijk lezen en hooren. Om negen uur ging de eerste editie de deur uit. Het publiek, dat het gebouw van mijn krant belegerde, strekte de handen naar het nieuws alsof het daarmede zijn elementairste behoeften moest bevredigen.

[p. 10]

Sirenes huilden vandaag den ganschen dag over de stad. De eerste maal was het nog eenigermate een sensatie. Nu - het is negen uur in den avond - vervloek je dat gejank. Er zitten weer Messerschmidts in de lucht. Door het monotone gezoem slaat nu en dan gebas van afweergeschut. Langzaam schrijf ik weer dat woord: oorlog. De letters vallen als loodfiguren van mijn pen. Zij verbinden mij aan begrippen als massamoord, vernietiging, nood, overwoekering van cultuurwaarden, vrijheidsberooving, terreur. Ik denk aan mijn vader, die met zijn regiment in de Peel staat, aan mijn makkers, overal aan het front, aan mijn Joodsche vrienden die weten wat zij te wachten hebben van een Duitsche bezetting. Ik zie de gesneuvelden liggen naast hun wapens, de zwaargewonden in de schokkende ambulancewagens, de puinhoopen van steden en dorpen. Duizend beelden vullen mijn kleine kamer. Ik weet, dat de Chaos over mij komt, over mijn volk, over de geheele wereld. En ik denk aan wat de Duitscher Goethe schreef: ‘Der Mensch muss wieder ruiniert werden’. De afbraak is begonnen.