Gheesteliicken roosen-tuyl
(1661)–Peeter Vloers– Auteursrechtvrij
[pagina 191]
| |
VIII. verhael.
| |
[pagina 192]
| |
Den duyvel hadde haer soo verr' in't net ghekreghen:
Dat sy veel jaren langh een sonde heeft versweghen;
Dan grouwelt soo den mensch, om naer de bicht te gaen,
Dat 't op het lesten comt, op een van hopen aen.
Een dinghen diendtmen hier voor d'alder-eerst te weten:
Dat's in d'onkuysche plicht, haer hadden beyd' vergeten;
Dat hedens-daeghs eylaes! niet dan te veel ghebeurt,
Maer naer't ghepleghen quaet, dan menich hert vertreurt.
Had' d'eerst den vonck gheslist, als die begon te comen;
Dat schadich vier, had' noyt soo groote vlam ghenomen;
Want d'over-spel, dat haer in d'eerste wel beviel,
Dat quelden haer daer naer, in't diepsten van haer ziel.
Een Ackerman die soeckt, het onkruyt te verhoeyen,
Die treck'et uyt by tijdts, eer't hoogh begint te groeyen;
| |
[pagina 193]
| |
Want alst ghewortelt is, daer hy niet op en let,
Ghewis, dat alle 't gewas van't goe kruyt, word belet.
Dees Vrou die eersten was tot groote deught geneghen,
De Echt-braeck maeckten haer toen alle deuchden teghen;
Het onkruyt vande sond', dat groeyden soo seer aen,
Dat 't met haer salicheyt nu was te verr' gegaen.
Waer door, quam wel soo hooch de wanhop' aen te groeyen,
Dat sy wel dorst de hop', en alle deucht verfoeyen;
Want als een vrou wort boos, en heeft een stegen kop,
Soo vraeght sy nievers nae, soo past sy nievers op.
Dat weerden haer in't hooft, dat sweefden in haer sinnen,
Dat daer geen middel was, om Godes gunst te winnen;
Als een hertneckigh wijf, niet als een slechte sloor,
Gaf's in dees swaere plicht, den duyvel vast gehoor.
| |
[pagina 194]
| |
Wanneer een jager heeft by dagh het wilt gaen jagen:
'T beurt somwijl in den droom, dat hy een boer gaet vragen,
Of nievers sich vertoont, een haes oft wilt conijn,
Al ist by nacht, hem dunckt, noch op de jacht te zijn,
Soo wast hier even eens: sy lagh gestaegh en woelden,
Met dat sy diën worm, in haer geweet soo voelden;
Sy sagh al menichmael den duyvel over dagh,
Soo docht haer oock by nacht, dat 's in den slaep hem sagh.
Wat goeden troost dat kon, den Herder aen haer geven:
Sy met een steenigh hert, gingh tegen hem staen streven;
Daer viel geen reden in: dan met een woort geseyt,
Sy hoorden noch nae Godt, noch naer haer salicheyt.
Herd.
Wilt gy dan seffens gaen u eer, en ziel verliesen?
Den Hemel laten staen, en gaen de hel verkiesen?
| |
[pagina 195]
| |
Wat schroomelijcker saeck! ick segh't vrijpostich uyt,
'Tis niet als duyvels werck', een beestelijck besluyt.
Ghy Godt vergeten ziel! wilt dat geensins gedoogen;
Die lange eeuwicheyt! neemt die noch eerst' voor oogen:
Soo ghy hier in volhert, bepeyst u selven wel,
Soo werpte-ghy u ziel, in't diepsten van de hel.
Sijt ghy een schepsel Godts? bestaet ghy sulckx te raemen!
Soud' ghy u niet voor Godt, en voor de werelt schaemen!
Daer ghy een maecksel sijt, naer Godes eygen belt,
En dat ghy hem sijn eer, door wanhop' soo bestelt?
Dat u plicht grooter is, als hy u kan vergeven:
Daer staet in't heylich schrift, heel anders van geschreven:
Dat sijn genade is, oneyndelijcke meer
Als all' ons sonden sijn, is oock sint Thomas leer.
| |
[pagina 196]
| |
De Vrinden quamen oock; hoe konde ghy soo streven,
Om aen dit goet besluyt, de reden plaets te geven?
Hoe konde ghy soo langh, met wanhop sijn vervult,
Daer Godts genaed' is meer, als duysent mael u schult:
Hoe light gh' in u geweet, van savonts tot den morgen,
Gedurigh soo en woelt? hoe konde ghy verborghen
V langh bedreven quaet? ontlast doch u gemoet!
Want voor ons sond', heeft Godt gestort sijn dierbaer bloet
Maer't was al te vergeefs; 't hert was niet te vermorven;
De hop' van salicheyt was gans in haer verstorven;
In tegen-deel soo stont de wanhop' in't saisoen,
Noch Vrinden, noch Pastoor kon hier iet in gedoen.
Sy kond' niet salich sijn, naer haer quay fantasijen;
Noch Christus bitter doodt, noch Christus bitter lijen,
| |
[pagina 197]
| |
[pagina 198]
| |
Kond' voor haer niet voldoen, noch comen haer te baet:
Datsy bedreven had', was al te groote quaet.
Naer menich schoon verhael, en goey gelijckenissen:
'T was eenen diepen gront, daer viel niet in te vissen;
Gelijck een palinck u ontslibbert, uyt de handt,
Soo slibberdent hier wegh, daer bleef niet in't verstant.
Daer viel niet aen te doen, sy was niet te bekeeren;
Alleen den Roosen-Crans, die moest haer over-heeren;
Die heerschapt over al, waer dat hy comt ontrent;
Dat is al over al, de werelt door bekent.
Daer soo de wan-hoop' was, in dese Vrou gekropen:
En met soo slim bedrogh, den duyvelin geslopen:
Die hy soo langen tijt, had onder sijn ghebiet,
Weet, dat hem haest den Crans, uyt dele woon-plaets stiet
| |
[pagina 199]
| |
Sy, die niet eenen mensch, gehoor had willen geven:
Noch niet bestont voor Godt, noch voor de hel te beven;
Die gaf een Predick-Heer in haere saeck gehoor,
Als een gestilde vrou, en als een goede sloor.
Hy quam haer soetiens aen van schoon mirakels spreken;
Soo sy die hoorden aen; haer hert begon te breken;
Als hyer van de fraeyst' had' vier of vijf verhaelt,
Haer quaeden sin' hier door wiert beyster seer bepaelt.
Sy die door wan-hop' was geensins te weder-houwen:
Begon op't Crans-Gebede van toen af te betrouwen;
Hy heeft'et haer soo fraey ten lesten aengepreckt,
Dat sy door dit vermaen wirt tot den Crans verweckt.
Gelijck m'een genster siet een solfer-steck ontsteken:
Soo ist in dese vrou al-even-eens gebleken;
| |
[pagina 200]
| |
Een gensterken alleen van eenen Weest groet,
'T waer goet, dat jeder wist, wat deucht dat't in u doet.
Dat heeft die dorre ziel soo beyster seer ontsteken:
Dat haeren stegen sin, is achterwaerts geweken;
Als sy nu dagh aen dagh, het Roosen-Cransken las,
Dat steenich hert dat wirt vermorst gelijck de was.
Die had' haer ziel gehadt, vol doodtelijcke wonden:
Bevondt haer selven soo af-keerigh van de sonden:
Dat sy veel liever stierf, de aldervreetste doot,
Als noch een sond' te doen, gedwongen oock door noodt.
Den Keyser Constantien, had een devote Moeder:
De welck gewaerschout wirt van Godt, als haeren broeder;
Dat sy gaen soecken sou, (vvant sy had' hooch gesagh)
Waer te Ierusalem, het Cruys des Heeren lagh.
| |
[pagina 201]
| |
Waer sy met grooten drift, terstont heeft naer vernomen;
Soo was op de plaest, of daer omtrent gecomen;
Vondt 's op de selve plaets, een beldt van Venus staen,
Om de gedenckenis van 't Cruys te doen vergaen.
Dat had het Ioodts geslacht uyt boosheyt daer doet setten:
Daer sy met wijs belegh, bestondt strax op te letten;
Als daer een spiesie diep, of meer gegraven was,
(Hoor eens hoe fraey dat die, comt op den Crans te pas.)
De Cruycen alle dry, die wirden daer gevonden:
Terstont de Keyserin, en die het stuck verstonden;
Met dat den titel was geraeckt van Christus Cruys,
Welck dat nu d'eyghen was, daer stond' me met confuys.
Men kon in't minsten hier, geen sekerheyt van weten:
Maer door een wijs belegh, heeft 's haer seer fraey gequeten;
| |
[pagina 202]
| |
Sy deed' strax over al, naer een doot lichaem sien,
Want sagh wel, dat dit moest, mirakel-wijs geschien.
Die 's uyt-gesonden had', sijn met een romp gecomen:
Men heeft het een Cruys voor, en d'ander naer genomen;
Maer schoon het eerst', en't tweed', het lichaem raeckten aen
De romp, die bleef de romp, sy is niet op gestaen.
Het derden, en het lest, dat Christus Cruys moest wesen:
Soo't raeckten aen de romp, den mensch die is verresen;
Dit schoon Mirakel gaf, sulck een getuygenis,
Dat dit voor Christus Cruys, altijt gehouden is.
Dees God-verlaeten ziel, is van de doodt verresen,
Soo haest als sy bestont den Roosen-Crans te lesen;
Iae soo daen als den Crans, was in haer handt geraeckt,
Heeft hy die doode siel, strackx levendich gemaeckt.
| |
[pagina 203]
| |
Den Herder had' niet goets in dit schaep konnen wercken:
Noch gheene vrinden niet soo m'hier heeft konnen mercken;
Maer als den Predick-Heer, met sijnen Crans quam aen,
Die doode ziel die is, toen levend' op gestaen.
Iae sy bestont soo valt op Godt te betrouwen,
Als of sy had' geweest, van de devootste vrouwen
Die Strax met jever-sucht, sijn tot de bicht bereyt,
Als een ontsloten deur, van haere salicheyt.
Soo goeden reuck op't lest' heeft dese roos gegeven.
Hoor nu eens van een vrou, die scheen seer goet van leven;
Die was in tegen-deel, in dese saeck te stout,
Met dat sy had' te veel op Godts ghenaed' betrout.
Het is een vremde saeck, die wel is 't overlegghen:
Dat ghylie duysent-mael, en meer hebt hooren segghen;
| |
[pagina 204]
| |
Hoe licht dat eenen mensch, in d'oogh van sijnen Godt,
Volght sijnen quaeden lust, vertreedt sijn hooch gebodt.
Al ofter geenen Godt, en waer om hun te straffen:
Gaen sy in wulps-bedrijf onwijsen raet staen schaffen;
Dat dunckt haer wel beraên, dat valt haer soetjens in,
Genegentheyt des vlees te doen naer haren sin.
Maer soo het is voorby, het toestaen vande sonden:
En dat's haer selven sien, in lijf, en ziel geschonden;
Dat soo lichtveerdich is, door geylen lust geraemt,
Dan blijft me van de bicht, door over-groote schaemt.
Al gaen sy't duysent-mael, en meer noch over-leggen:
Sy derven even-wel, dat in de bicht niet segghen;
Siet, aen een Priester Godts, die maer Godts dienaer is,
En by sijn opper-Heer, heeft geen gelijckenis:
| |
[pagina 205]
| |
Die sullen sy meer eer, en hoogh gesagh betoonen,
(Al souden 's in de hel voor eeuwelijcke woonen)
Als hun verborghen quaet 't ontdecken in den stoel,
Dat sy niet zijn beschaemt, te pleghen met hun boel.
Dees quaey natuer, die is een yder aengeboren:
Door tochten vanden lust, sich laeten licht becoren;
Licht wort een man verwijft, en licht een vrou vermant.
Maer in dat vuyl beiach, en dencken 's op gheen schant.
In Duydtslandt, was een vrou, die haere dertel grillen
Met eenen Ionghen wulp, had' weten niet te stillen;
Maer soo haest, als het spel van Venus was gedaen,
Soo quam het swaer gemoet, en 's herțen leet eerst aen.
Doens wirt sy door de schaemt, soo in haer siel bestreden,
Dat sy haer leven-daegh, heeft noyt dees plicht beleden;
| |
[pagina 206]
| |
Naer dat 's haer eerbaer lijf, had' aen den lust vercocht,
Heeft haer den selven lust, in groot verdriet gebrocht.
Me vinter veel, die noyt gheen middel-maet en houwen:
Som' die niet dan te veel, som' die als niet betrouwen;
Het een is groote sond', en d'ander is groot quaet,
Mijns oordeels weet ick niet, met wie dat 't slechter gaet
Naer dat dit Venus-dier sich leelijck had' vergeten:
Ter wereldt niet een mensch, die daer van mochte weten;
Sy docht dat 't was genoech, voor een beschaemde vrou,
(Al sprack 's hier van gheen bicht) een goet oprecht berou
T i s noodich in dees saeck, een yder 't onderrichten;
Dat wie doot-sonden doet, genootsaeckt is te bichten;
Al hadt ghy een berou, als Petrus heeft gehadt,
En duysende met hem, 't en comt u niet te bat,
| |
[pagina 207]
| |
Het is een slecht besluyt, en soute-loose reden,
Die quijtschel van sijn boet, meynt 't hebben door gebeden;
Het is al vruchteloos, het ghene dat ghy doet,
Wanneer ghy hebt den tijt, weet, dat ghy bichten moet.
Al deed' ghy over hoop, de meeste goede wercken,
Die m'in een Heylich man, heeft connen oyt bemercken;
Meer als een Magdaleen, haer leef-daegh heeft gedaen,
Soo kond' ghy sonder bicht, noyt gcen genaed ontfaen.
Al ginght ghy nacht, en dach, u in't geloof verwecken,
En toonden aen den Heer, de meeste minne-trecken,
Die oyt wel heeft getoont, de Gheestelijcke Bruyt,
Die sond' die light op 't hert, die moeter eersten uyt.
'Tis verre buyten hop', dat ghy Godt kond' behaghen:
Al nemt gh' een disciplien, van vijf, ses hondert slaghen:
| |
[pagina 208]
| |
En vast heel weken lanck, te water en te broodt,
Soo ghy u niet en bicht, soo loopt ghy in u doot.
Al gaeft ghy all u gelt, en have aen den armen:
Weet dat u evenwel, Godt niet en sal ontfermen;
Al dunckt u dat seer goet, 't is maer in valschen schijn,
Want sonder een goey bicht, kond' ghy niet Salich sijn.
Daer is ter werelt niet, dat hier in kan helpen:
Al wist' ghy nacht noch dagh, u traenen niet te stelpen;
'T gekrijs is vruchteloos, 't is niet als quistich nat,
Dat sonder een goey bicht, by Godt geen plaets, en vat.
Schoon dat ghy op een bert, ginght alle nachten slapen:
Uyt dit strengh werck, en is geen ziel-profijt te rapen;
Al leydt ghy noch u hooft, op eenen herten steen,
Meer, als dit altemael, doet een goey bicht alleen;
| |
[pagina 209]
| |
'T en en waer in tijdt van noodt, dat ghy niet konde bichten,
Dan kan een goet berou, u van dat pack verlichten;
Maer buyten tijt van noot, soo ghy u niet en bicht,
Dees wercken altemael, die vallen veel te licht.
Nochtans siet eens hoe licht, gy een goey bicht kond' spreken;
Of u, door schaemt oock quam, de vrijicheyt 't ontbreken;
Bicht soo ghy't beste kunt: voort, wat u wort gevraeght,
Seght daer op jae, of neen: gewis dat 't Godt behaeght.
Of derft ghy in de stoel, u sonden niet belijden,
Comt naer een ander plaets, of daer ghy wilt ter zijden;
En siet vrij rond' en om: waer dat gh'u ooghen went,
Daer sal niet eenen mensch, noch by sijn, noch ontrent.
Een middel weet ick noch, al om u te verlichten;
Gaet met den avont stont, alst doncker is te bichten,
| |
[pagina 210]
| |
By die u niet en kent, noch noyt niet kennen sal;
Kiest van dees drijen een, dat u dunckt 't lichtst' van al.
Een eerbaer root, 't is fraey: staet wel voor alle menschen;
Maer sulck een groote schaemt, en mach me niemant wenschen;
Siet van den duyvel eens, wat voor een slim belegh,
Eer ghy de sonden doet, neemt hy de schaemte wegh:
En als die is gepleeght: dan comt hy u soo praemen,
Dat ghy die groote schaemt, behoorden u te schaemen;
Want middelbare schaemt, Weet dat die salich is,
Daer over-groote schaemt, streckt tot verdoemenis.
Weet, datmen brillen, vint, van alderley gesichten;
Die d'oogen vanden mensch, fraey weten te verlichten;
Maer brillen, die een saeck vergrooten, meer als 's is,
Daer uyt comt voor den mensch, seer groot verergenis.
| |
[pagina 211]
| |
Die sulcken bril gebruyckt, tot sijne quaey wellusten:
Laet strax sijn sinnen daer, met vuyl vermaeck in rusten;
Hy maeckt u de genucht, in d'eersten over-groot:
Maer als die is voor by, ghy vindt daer in de doot.
Als Eliseus deed', de kinders der Propheten,
Eens koken eenen pot potagie, om te eten;
Sy waren happich daer, en greitich aen gestelt:
Maer hoor, wat de Schriftuer, van dees potagie melt.
Als sy daer bitter kruyt, begonden in te proeven,
Ga naar voetnootaStrax riepen sy daer van; en sonder te vertoeven,
Soo riepen sy: Man Godts! de doodt is in den pot,
Al waren 't kinderen, sy waren 't hans niet sot.
Sy waren wel soo wijs, dat sy haer lusten staeckten;
Want 't was gelijck vergif, dat sijlie daer uyt smaeckten:
| |
[pagina 212]
| |
Iae meynden dat het was, om 't leven haer gedaen,
Dat sijlie hadde voort; in haren lust gegaen.
Maer Eliseus strax, bestondet hem te moeyen:
En wiste met wat meel dat bitter te verhoeyen:
Als den vergiften smaeck was teenemael gedaen,
Soo vielen 's om het seerst met grooten lust daer aen.
Siet dochters! wie ghy zijt, hoe u dees kinders leeren:
Soo wie die volgen naer, die blijft een maeght met eeren;
Houdt u van vuyl bejagh, daer bitterheyt spruyt uyt,
En wacht, tot dat ghy mocht met eere sijn de bruyt.
Dat staet een maghet toe, dat sy haer dertel grillen;
Tot dat de Trou comt aen, met reden weet te stillen;
Dan neemt den Heer Pastoor de bitterheyt è wegh.
Peynst ghy daer op, dan ist; een saligh overlegh.
| |
[pagina 213]
| |
Men sagh dees jonge Vrou gedurigh gaen te kercken;
Maer't deed' haer al geen deucht, noch al haer goede wercken
Al waeren die seer veel, en in haer selven goet,
Nochtans 's en holpen niet gelijck den Roosen-Hoet.
Op seker feest-dagh wast, dat 's hier van hoorden preken:
Nochtans van haer beworp en heeft sy niet geweken;
Sy bleeft tot't lesten toe, op dit beweeghsel staen,
Dat sy kond'sonder bicht, de gramschap Godts ontgaen.
Daer op, aenveerden 's oock des Roosen-Cransgebeden.
Alst nu een langen tijde van jaeren, was geleden,
Dat sy die allen dagh, seer ernstich onderhiel,
Soo quampt, dat sy op 't lest, in een swaer sieckte viel.
Sy sagh het gingh voor goet, dat Godt haer quam besoecken:
Sy dorst haer even wel niet tot de bicht verkloecken;
| |
[pagina 214]
| |
Sy bichten d'ander wel, maer dees quam niet te bert,
Sy houden dees doot-sond' verborgen in haer hert.
En soo quam sy eylaes! tot ziel-verlies te sterven;
Sy had voor eeuwelijck Godts aenschijn moeten derven,
Want brocht haer vonnis met, wie sterft in sulcken staet,
Dat hy van stonden aen recht voor den duyvel gaet.
Den selven ooghen-blick, had'sy haer vonnis kregen;
Maer met dat ons Lieu-Vrou, wist Godt soo te bevvegen;
Soo vvirt door't Crans gebet, het vonnis uytgestelt,
Tot dat sy dees doot-sond', had in de bicht gemelt.
Die vuyl bevleckte ziel, gingh vveer naer't lichaem keeren:
Waer mede Godt den Soon; sijn Moeder vvou vereeren;
Die alle dingh vermach, vvat sy op hem versoeckt,
Waerom haer't hels gespuys dickmael van spijt vervloeckt.
| |
[pagina 215]
| |
Sy met een eerbaer root, gingh doens haer schult belijden:
En d'overgroote schaemt, die stelden sy ter zijden;
En als d'oprechte bicht, ten heele vvas gedaen,
Soo quam die suyver ziel, vveer voor Godts oordeel staen.
Die hy doens in genaed'; voor altijt heeft ontfangen:
Wie sou met jever-sucht, den Crans dan niet aenvangen!
Daer Godt, door ons Lieu-Vrou, en door den Roosen-Hoet,
Gestaegh ons soo veel deucht, en soo veel gunsten doet!
Die Heer van alles is, van Sterren en Planeten:
Heeft sich altijt soo vvel aen ons Liev-Vrou gequeten:
Dat hy, een sondaer noyt, vergeten sal op't lest;
Soo hy, in't Crans-Gebet, maer heeft gedaen sijn best.
Kan jemant die Godt dient, een goede bicht dan haeten?
Die ons Liey-Vrou bemint, het Roosen-Cransken laeten?
| |
[pagina 216]
| |
Het een is groote sond, en d'ander is geen eer,
Jck raet u al-te-bey, en doetet nimmermeer.
Den alderbesten raedt, die eenen mensch kan schaffen:
Is, dat hy Godt soo vreest, al of hy hem sou straffen
Op staende voet: vvanneer dat hy die sonden pleeght,
Daer hem den haet, oft vlees, oft gramschap toe bevveeght.
Maer soo de kranckheyt vveer, of boosheyt u doet vallen;
Soo ist dat ick u geef, den besten raet van allen;
Dat ghy vveer soo betrout, op Godts bermherticheyt,
Al ofter schier geen hel, en stont voor u bereyt.
Soo oock: vvie onderhout des Roosen-Crans ghebeden:
Dat hy moet-vvillich-lijck, sou meynen 't over-treden
Godts vvetten: en daer naer gaen peysen, ons Lieu-Vrou
Dat sy tot salicheyt, hem efter helpen sou:
| |
[pagina 217]
| |
Dat waer een stout bestaen; 'k houw daer van niet-met-allen,
Maer naedemael ghy sijt uyt boosheyt weer gevallen:
En dat ghy over hoop doodt-sonden hadd' gedaen,
Betrout noch even wel, maer laet de bicht noyt staen.
Ghy-lieden hebt gehoort, dees troostelijcke woorden;
Soo wie heeft buyten spoor geloopen, sonder Oorden,
En verr' heeft van den wegh, van salicheyt gedeyst,
Dat hy noyt op de sond van wan-hop', eens en peyst.
Ghy-lieden hebt gehoort, hoe noodich dat moet wesen
Een rechte bicht, soo wie wilt na de ziel genesen.
Al ist u groote pijn, al is u groote smert,
'T moet uytgesproken sijn, all' watter licht op 't hert.
Het lesen vanden Crans, dat sal u hier toe brengen:
Dat dien goeden Godt, geen quaey bicht sal gehengen;
| |
[pagina 218]
| |
All' die den Crans wel leest, en hopt op ons Lieu-Vrou,
Die spreckt altijt een bicht, met goet oprecht berou.
Ghelijck een Roosen-Knop, word door de Son ontsloten:
Soo heefter menich mensch dees gunst van Godt genoten;
Wiêns hert door groote schaemt veel jaer gesloten was,
Gingh open als een Roos, als hy het Cransken las.
|
|