Gheesteliicken roosen-tuyl

[p. 110]

Vyfde verhael.
Twee Eel-mans uyt groote swaricheyt verlost, door de cracht des H.
Roosen-Crans.

TWee Roosen gaen ick hier die fraey sijn, weer doen blijcken
Die op malkanderen fraey passen, en gelijcken;

Ghelijck sy altebeyd', sijn van een schoon coleur,

Soo hebben's altebey, oock even goeden geur.

Wat dat is van den Nijt: daer valt veel op te seggen:
Nochtans geen lichter saeck, als die, om uyt te leggen.

Den haet, en swarten nijdt, is als sint Thomas seyt,

Van ymants groot geluck, een groot afgunsticheyt.

Wie gaet dan eens sijn handt in sijnen boesem steken,
Die tast daer metter daet, dees feylen, en gebreken;

[p. 111]

 

Of dat uw' lichter dunckt: gaet eens in uw' natuer;

 

Ghy siet: daer voorspoet woont, den nijt is nae-gebuer.

 

Als Ioseph had gehadt die wonderlijcke droomen;

 

Hy mocht van toen af aen beginnen wel te schroomen,

 

Sijn Vader die't verstont, die was des wel verblijt,

 

Maer dit wirt hem terstont van sijne broers benije.

 

Ghelijck bestaet een knecht, sijn Heer te achter-volgen:

 

Soo comt in u geluck den nijt sich strax verbolgen;

 

Toen hem door Godes gunst geschieden dit faveur,

 

Terstont den swarten nijt, die stonter voor de deur.

 

Soo dat hy nieuwers niet, een voet en quam te setten,

 

Of, als een schilt-wacht doet, quam sy daer op staen letten;

 

Iae, 't was noch groot geluck, dat hy maer wirt vercocht,

 

Want onder Rubens sorgh, hy vvas om hals-gebrocht,

[p. 112]

 

Die heeft uyt medelijd' sijn Broeder noch verbeden:

 

Dat't jammer was soo fraey een jongelingh van leden;

 

Te rooven hem sijn ziel: en noch den eygen Bruer,

 

Dat sulck een vreed' bedrijf streed tegen de Natuer.

 

^aAls Lia door de Trou aen Iacob was verbonden:

 

En tot drij reysen toe, sy vruchtbaer werd bevonden:

 

Rachel de tweede vrou die trock heer dat seer aen,

 

Dat sy soo langen tijt had vruchte-loos gegaen.

 

Hier over heeft sy haer by Iacob gaen beklagen;

 

Den man kon dat gesegh' niet langer meer verdragen:

 

En dat geklaegh had nu soo langen tijt geduert,

 

Dat Rachels hert van spijt by nae wirt wech gevuert.

 

Sy seyd', kan my't gheluck als Lia niet gebeuren:

 

Gewis doet ghy mijn hert dan droef-heyt doet vertreuren;

a Genes. 39. cap.

[p. 113]

 

Hebt ghy daerom den last van veertien jaer geplogen,

 

Om dat ick my sou sien van't kinder-bed bedroghen!

 

Soo ghy my niet en geeft een kind op mijnen schoot,

 

Gewis, dat gy sult sijn, de oorsaeck van mijn doot.

 

Men kon geen beter paer geliefde menschen vinden;

 

Maer hy, met ongedult sprack toen tot sijn beminden;

 

Wel liefste! heb ick dan Godts wille in mijn macht?

 

Of meyndy dat ick heb als Gode meerder cracht?

 

Ick heb' naer echte trou gedaen, dat mannen plegen;

 

Daer breckt nu dan niet meer, van uw' en mijnen 'tweghen;

 

Soo stelt u dan te vreën: noch maeckt noyt meêr verschil.

 

Maer voeght u in dees saeck, geheel naer Godes wil.

 

Dat Lia vruchtbaer is, wilt haer dat niet Benijden;

 

Die Godes vrinden sijn; die moeten al wat lijden;

[p. 114]

 

Alst hem believen sal weest daer med' niet in pijn,

 

Misschien al eer ghy meynt, sult gy oock vruchtbaer sijn;

 

Met een gelijcke saeck, wil ick u hier gaen paeyen;

 

Gelijck een acker-man, sijn landt bestaet te saeyen:

 

Heb ick in d'echte trou, al even eens gedaen,

 

Nu laet ick Godt, als hy, met het gewas begaen.

 

Als sy dees goede reën van deegh ging over wegen:

 

Heeft sy in haer verdriet toen groot gedult gekregen;

 

En als 's hadd' naer Godts wil, den tijdt, en d'ur' verwacht

 

Heeft sy daer naer een puyck van vruchten voort-gebracht.

 

^bAls Js'ac ging sijn saet in Gerara verwecken:

 

(Want hem den quaden tijdt deed' uyt sijn Landt verrecken,

 

En dat wirt sijn geslacht vermeerdert, en versterckt:

 

Den haet en swarten nijdt, had dit terstont gemerckt.

b Genes.26. cap.

[p. 115]

 

Gelijck den Valck bestaet, den Reyger 't achterhalen:

 

Soo quam den haet en nijdt, hier oock niet in te falen;

 

Ghy siet aen een groot schip, den boot come achter aen:

 

Soo was al even gauw, den nijt hier op de baen.

 

Maer toen seer groeyden aen sijn ossen, en sijn schapen:

 

Ghelijckerwijs een spie, quam sy daer op staen gapen;

 

Dat deed' d' afgunsticheyt van Philistins geslacht,

 

^cOm dat in Gerera wirt is Is'ac seer geacht.

 

Met een gelijckenis, doen ick dit noch meer blijcken;

 

Ick meyn, gy sult met my het selfste vonnis strijcken;

 

Als ghy liet in de Son, een Man, of Iuffer gaen,

 

Den selven oogen-blick, de schaey' comt achter aen.

 

Dat 'shaer keert waer sy wilt, sy sal haer noyt verlaten;

 

Soo sal oock u geluck een nijder altijt haten;

c Genes. 30. cap.

[p. 116]

 

Den nijt, en het geluck, die hangen soo aen een,

 

Of gh'hebtse alte-bey, of ghy en hebter gheen.

 

Maer daer geen Son en is, en sal geen schaey vertoonen,

 

Daer geen geluck en is, en comt den nijdt niet woonen;

 

Waer vlam noch hit en is, en weetme van geen vier.

 

Waer 'thuys is sonder volck, en hoortme geen getier.

 

Soo ghy dan noch u goet, noch staet en wilt vermeeren,

 

Den haet, en swarten nijt, sal achterwaerts haest keeren.

 

Maer sooghy dit bestaet: dat segh' ick u gewis:

 

Dat de Afgunsticheyt, strax aen u veiren is.

 

Want daer 's een vogel siet met veele schoone pluymen:

 

Gelijck een hoender-dief, comt sy daer op staen luymer;

 

Sy heefter veel gepluckt, jae veel soo kael gemaeckt,

 

Dat sy te nauwer noot, sijn aen den kost geraeckt.

[p. 117]

 

Ick gaen in ons verhael, dat metter daet betoonen;

 

Hoe een goet Edel-man gingh by den Coninck woonen;

 

Want hout dat voor gewis, alwaer is Coninckx hof,

 

Daer vindt den Haet, en Nijdt, de aldermeeste stof.

 

Al wie dan wilt bestaen, naer hooger staet te trachten:

 

Moet sich van rugh-geclap, en boose tongen wachten;

 

Want 'tis geen kinder-spel, maer vrij een groote kunst

 

Die achter-comen kan, des Coninckx goede gunst.

 

Jae soo haest gy bestaet naer hooger wit te schieten:

 

Den Nijt is op de been om u meer te vernieten!

 

Want veel, die hebben gunst, en meerder eer versocht,

 

Sijn door den swerten Nijt, noch meer te neer gebrocht.

 

Het is hier soo gebeurt; een Eel-man goet van leven,

 

Ging sich uyt eere-sucht in Coninckx Hof begeven;

[p. 118]

 

Gelijck ick heb' geseyt, soo isset hem geschiet:

 

Hy kenden noch 't bedroch der Hovelingen niet.

 

Sy hebben hem in't hof in stilte gaen vermaecken;

 

Hy, die tot hooger staet, gemeynt had te geraecken:

 

Viel hier in tegen-deel, in gramschap van den Vorst,

 

Soo hadden sy by hem, sijn naem en faem bemorst.

 

Gelijck een wagen snelt, met goey gespannen peerden:

 

Soo moest den Edel-man, van vrees de vlucht aenveerden;

 

Of wel, gelijck den wint, vervoert het sandt, en stof,

 

Soo snel dreef hier den Nijt, den Edelman uyt 't Hof.

 

Dit spel wirt hem berockt, dat hy het niet kon mercken:

 

Maer dat sijn vanden Nijdt de alderslimste wercken.

[p. 119]

[p. 120]

 

Hadd' Argus hier geweest, en noch met hem veel liën,

 

Noch Argus, noch all' 't volck, had' konnen jet gesien.

 

Hy wasser soo slecht aen, het kon niet slechter wesen;

 

Hy vondt geen beter raedt, als wel sijn Crans te lesen:

 

De welck hy dagh, aen dagh, las uyt een goe gewoont,

 

Hoor hier, hoe ons Lieu-Vrou hem nu haer gunsten toont.

 

Terwijl hy besich was met bidden, en met Vasten:

 

Een doodtelijcke sieckte, die quam den Vorst aen tasten;

 

Daer heel het Hof-gesin was med' in groote pijn,

 

Want door Doctoren raedt, kon niet geholpen sijn.

 

'T was Godes werck alleen, den Coninck te genesen;

 

Met is in sijn geweet, een knaging op geresen;

 

Dat had misschien geen schult, den Edel-man by Godt,

 

Die balling, gelde-loos, was door sijn hoogh ghebodt.

[p. 121]

 

Toen wirde hy gewaer, als dat hy was belogen:

 

Hy vraeght naer wat gewest hy henen was getogen;

 

En soo me't ondersocht, hy was niet verr' van kant,

 

Want by een goeden vrient was noch in Coninckx lant.

 

Men mocht van desen man wel vry een Lof-dicht schrijven:

 

Want eenen goeden vrint in noot getrou te blijven,

 

Dat is een selsaem saeck, die niet veel en geschiet,

 

Want krijght ghy tegen-spoet sy kennen u dan niet,

 

Als u een quaey Fortuyn, soo comt om verr' te slagen;

 

En valt u op het lijf, met felle donder-slaghen

 

Van gelt-verlies, van eer, en ander tegen-spoet.

 

Die vast, dan by u blijft, houdt diën vrint voor goet.

 

Men mach vry soo een vrient, wel by den veil gelijcken:

 

Die voor geen storm van wint, noch onweer en sal wijcken;

[p. 122]

 

Of hy van goe weer word, oft quae weer aengetast,

 

Hy blijftme aen de muer, altijt al even vast.

 

Al comt den Nevel-damp, of mist, op hem geresen:

 

Hy blijft al even groen, en altijt in een wesen;

 

Geen onweer, noch tempeest, en sal hem daer van slaen,

 

Iae, ghy sult eerder sien, den muer te neer noch gaen.

 

Dan hebie noch al moeyt, om hem daer van te trecken;

 

Die soo kan eenen vrint in tegen-spoet verwecken,

 

Dat is oprecht geluck: dat is een trouwen vrint,

 

Maer onder groot getal, 'tis veel, soo gh' eenen vint.

 

Dan in dees quaey Fortuyn, wirt sulck' een vrint gevonden:

 

Hy moest sijn in sijn liefd' wel beyster seer verslonden;

 

En't wirt hem corts daer naer, seer rijckelijck geloont:

 

Voor den getrouwen dienst, aen sijnen vrint betoont.

[p. 123]

 

Gelijck nu onlanghs hier, in Neer-lant heeft gebleken;

 

Diên vrint, die te Bredael, den Coninck had versteken:

 

Soo haest sijn Majesteyt was in sijn Rijck geraeckt,

 

Ontbod' hy desen vrint, en heeft hem groot gemaeckt.

 

Een vrint soo in den noot, sal meer als tien pont wegen.

 

Maer weeght de vrinden eens, in u geluck daer tegen:

 

Valt eens uyt hoogen staet, in eenen diepen noot,

 

Die vrinden altemael en wegen dan geen loot.

 

Gelijck als 'svvinters-daeghs, de Svvalemen gaen strijcken:

 

Soo snellen sy è vvegh, en laten u staen kijcken;

 

Sy blijven somers daeghs, als svvalemen u by,

 

Maer 's vvinters daeghs niet een, die ghy' siet aen u zy.

 

Maer tot Maria's lof, dint yder een te vveten,

 

Dst sy noyt haren vrint, sal inden noot vergeten;

[p. 124]

 

Die haer eert met den Crans, vveest daer in niet belaën,

 

Wat leet u over comt, sy comt u by te staen.

 

Dus vvirt hem all' sijn gelt, en goet vveerom gegeven:

 

En vvirt in Coninckx Hof tot hooghe staet verheven.

 

Dat dee' het Crans-gebedt, dat hy soo vierich las,

 

Dat oock Mirakel-wijn, den Vorst terstont genas.

 

DIe Roos, die hier naer volght; vvort alsoo seer gepresen;

 

En soo ick speuren kan, schijnt schoonder noch te vvesen;

 

Altoos, sy heeft te minst vvel alsoo hel coleur,

 

En als de ander roos, noch vvel soo goeden geur.

 

Jn Vranck-rijck, een Baron, die noyt sich had vergeten:

 

Wirt sonder sijne schuldt in d'hechtenis gesmeten;

 

En dat niet voor een iaer, maer voor sijn leven lanck,

 

Waer hy sat in een plaets, daer't hert hem berst van stanck.

[p. 125]

 

Hy scheen door desen smaet, sijn sinnen te gemissen;

 

Sijn gramschap quam soo hooch, sy vvas niet om te slissen;

 

Hy sloech, hy beet; hy vloeckt, dat hy niet vvas gevvent,

 

Met, hy onnoosel vvas, noch oyt had schult bekent.

 

Den svvarten Nijt in't Hof, had hem die part gaen koken;

 

De vvelck al langen tijt, in stilt had liggen smoken:

 

Ten lest soo stont de vlam van dit quaet vier soo op,

 

Dat hy vvirt in sijn huys gegrepen met den kop.

 

Gelijck een hoogen boom van vvinden vvort bevochten,

 

Die op hem komen aen gelijck soldaten tochten;

 

Die valt ten lest'om verr' op't lant, of in het bos',

 

Als men de hamer-slagh gevelt vvort eenen os.

 

Soo viel hier den Baron; iae is soo onderbleven,

 

Dat 't scheen sijn ziel uyt 't lijf vvirt met gevvelt gedreven;

[p. 126]

 

Hy streeck het vonnis self, dat 't vvas sijn leste uer',

 

Maer hoor, vvat hier den Crans deed' voor een fraeye kuer,

 

Sijn Vrou, de Barones, de vvelck seer vvas genegen

 

Tot 't Roosen-Crans gebedt: ging dit staen over-vvegen.

 

Wat middel dat daer toe gevoegelijck kon sijn,

 

Om haer, en haren Man, te helpen uyt dees pijn.

 

Met sprack sy binnens mondt, en seyd' tot haer gedachten:

 

'K moet hier de hulp van Godt, en ons Lieu-Vrou vervvachten;

 

In't aldergrootst gevaer, is noch een schoone kans,

 

Dat hy verlost kan sijn, door cracht des Roosen-Crans.

 

Sy gingh heel dagen lanck het Crans-gebedt dan lesen,

 

Voor den Baron, die sat ten onrecht daer vervvesen;

 

Als sy, schier nacht, en dagh, den Crans gelesen had',

 

Soo vvast, dat 's haren Man, by ons Lieu-vrou verbad.

[p. 127]

 

Maria, die altijt wilt goede wercken loonen:

 

Die quam haer in den nacht aen den Baron vertoonen,

 

In sulck een klaere licht, en glorieusen schijn,

 

Dat daer by, 't sonne-licht, verscheen als niet te sijn.

 

Die had in haer gevolgh, veel vande Seraphinen:

 

Verscheen daer even-wel, om den Baron te dienen;

 

'S had daer geen opsicht in, noch 't minst' geen wesen van,

 

Ten opsicht van de Vrou, soo troosten sy de Man.

 

Siet een devote Vrou, wat sy niet uyt kan rechten!

 

Meer als een kloecken Vorst doet in den krijch met vechten;

 

Schoon hy gecomen had met eenen leger-tocht,

 

Noch had hy den Baron niet uyt het slot gebrocht.

 

Soo dat ick haer wel mocht by Iaël vergelijcken:

 

En Iudith, die Heldinn', heeft sy oock niet te wijcken;

[p. 128]

 

Die Holofernes sloech ten eersten af het hoot,

 

En Iaël die alleen brocht 'sIsara ter doot.

 

Dit deed' dees Barones, met ons Lieu-Vrou te groeten:

 

Dat weerom den Baron, quam op sijn versche voeten;

 

Maria gaf hem troost, en sprack met vlijt hem aen,

 

Dat hy weer haest in't Hof, sou voor den Coninck staen.

 

Heeft u den Nijt vervolght, laet dat soo henen varen,

 

Ick neem tot mijne last, het heel Huys te bewaren;

 

Het is van outs geseyt: die lijdt, dat die verwint.

 

En hy wort meest geloont, die Godt in lijden dint.

 

V lieve bed-genoot! heeft alsoo veel geleden;

 

Nochtans met groot gedult, las sy haer Crans-gebeden;

 

Daerom tot weder-loon, stel ick weer 't Huys in staet,

 

En hy vondt sich uyt 't slot, in midden vande straet.

[p. 129]

 

Hy vondt sich los en vry, uyt boeyen en uyt banden;

 

Daer eerst' soo was het Huys in oneer, en in schanden,

 

Sagh hy het wederom in eer, en vrijdom staen,

 

En is door Godts gebodt, recht naer den Vorst gegaen,

 

Hy had een boodt-schap oock van ons Lieu-Vrou gekregen:

 

Daer't welvaert vanden Vorst, en d'eer was aengelegen;

 

Die hy met goet bescheet, den Coninck deed' verstaen;

 

Al wirt hy seer ontstelt, hy namt ten besten aen.

 

Hy hadde in een saeck, sijn selven seer vergeten:

 

Dat niemant als Godt self, en hy en konde weten;

 

Als hy van den Baron, dees tijdinge vernam,

 

Soo sagh hy wel, dat dit van Godes wegen quam.

 

De bange vrees quam strax den Vorst door 't lijf te rennen:

 

En hy bestondt aen Godt, terstont sijn schult te kennen;

[p. 130]

 

Hy bad' oock den Baron, dat hy't doch swijgen wou,

 

Dat hy sijn Huys in eer, en staet weer stellen sou.

 

Siet, hoe het Crans-gebedt den mensch comt te bewaren:

 

Den vorst, en den Baron, sijn even wel gevaren;

 

Den Vorst, doet van sijn plicht aen Godt belijdenis,

 

En den Baron geraeckt uyt de gevanckenis.

 

Hoe menich duysent mensch! sit na de ziel gevangen,

 

Die van veel grove sond' de boeyen noch meer prangen!

 

Hoe menich duysent mensch! sit hier in't duyvels slot,

 

Die over-treden heeft soo leelijck Godts gebodt!

 

Hoe menich duysent mensch: die't namaels nu beclagen!

 

Die konden door den Crans, Maria seer behagen!

 

Dat's hebben die vertracht, en noyt daer op gepast,

 

Wiens arme zielen sijn, na aen den afgront vast!

[p. 131]

 

Wilt sonder uyt-stel dan, dit by der handen vatten!

 

Dat meer van weerden is, als alle swerelts schatten;

 

Altoos, die met den schat van't Crans-gebedt comt aen,

 

Weet, dat voor hem sal haest den hemel open gaen.