|
| |
| |
| |
Een goed geweten.
| |
| |
Een goed geweten.
Eenige portretten naer het leven.
Een goed geweten is een van de puikste dingen die ik ken, en hy, die er gebruik weet van te maken, is boven Jan.
Wat is een goed geweten? Dat is de vraeg. Op honderd menschen, is er misschien niet een, die kan zeggen, hoe er een geweten moet uitzien, om goed te zyn. Gy zelf, die, met al uw verstand, over deze diepzinnige woorden ligt na te denken, zoudt er waerschynlyk nevens slaen, indien gy deze vraeg wildet beäntwoorden. Ik wed, dat gy zoudt zeggen: ‘Een goed geweten is er een, dat u belet kwaed te doen, en welk u gedurig verwytingen toerigt, wanneer ge iets onbillyks of onregtveerdigs bekuischt hebt.’
Dit schynt op het eerste gezigt nog al aennemelyk. Het is nogtans de zuiverste onzin, die er ooit uit de lippen van een redelyk schepsel Gods gevloeid is, en dit zult ge dadelyk gaen begrypen.
| |
| |
Veronderstelt eens, dat ge getrouwd zyt, - dit is een ongeval, welk aen den ordentelyksten mensch van de wereld kan gebeuren. - Genomen, uwe vrouw ligt dag en nacht aen uwe ooren te klagen over hetgene gy gedaen hebt, of hadt moeten doen; zoudt ge zeggen, dat dit een goed wyf is? Verre van daer! Ge zoudt ze aenzien als de onverdragelykste last, die de Heer op zyne wereld gezonden had, en ge zoudt ze wel honderd keeren daegs naer de maen wenschen.
Nogtans wilt ge hebben, dat een geweten, welk onophoudelyk aen uwe ingewanden knaegt en uwen geest ongerust maekt, verdient geprezen te worden? Zegt dan ook maer, dat leerzen die u te eng zyn en u doen schreeuwen van de pyn, goede leerzen zyn. Wat my betreft, ik heb liever, dat zy my niet zeer doen.
Daerentegen, een geweten, dat u stillekens laet betyën, zonder ooit te klagen, al belast gy het met nog zulke zware dingen, dat verdient den palm voor de goedheid. Als ge zulk een juweel van een geweten hebt, weest dan zoo onregtveerdig als ge wilt; steelt, moordt, steekt het huis van uwen gebuer in brandt, geeft valsche getuigenis; het zal u niet de minste opmerking maken: het zal veeleer eens met al deze aerdigheden lagchen. Dat heet ik een goed geweten.
Ziet dien braven pleitbezorger of avoué daer eens deftig henen stappen. De zelftevredenheid glanst op zyn
| |
| |
dik, blozend, blinkend aengezigt. Luistert, hy zingt zachtjens een vrolyk liedjen binnen 's monds. De man is gelukkig. Ik geloof het wel: hy hoort nooit in zyn binnenste eene stem die hem zyne daden verwyt; hy heeft een goed geweten.
Hy mag bly zyn, dat het zoo is; want, wat voor een rampzalig wezen zoude die pleitbezorger anders niet zyn! De menschen die hy bedrogen heeft, de weduwen en weezen, van wier eigendom hy zich onregtveerdig heeft meester gemaekt, zouden 's nachts aen zyne bedsponde komen, om zyne rust weg te spooken. Zyne gezondheid zoude verdwynen, zyne dikke kaken zouden invallen, zyne zelftevredenheid zou plaets maken voor angst en kommer, en op minder dan acht dagen waren zyn kleed, zyne pruik en zyne broek hem eene wereld te groot.
Maer zyn goed geweten werpt eenen sluijer over al die kleinigheden, en hy mag gerust en vergenoegd voortgaen met zynen evennaesten te bedotten.
Men kan een goed geweten hebben en toch slim zyn. Ook is de brave pleitbezorger een der slimste vogels die ik ken. De zielerust, die op zyn gelaet uitgedrukt staet, brengt hem clienten by; en zyne slimheid doet ze hem alle aennemen, hoe strydig hunne belangen met elkander ook zyn mogen. Hy laet hun gelden betalen, waertoe hy geen regt heeft, en weigert er later rekenschap van te geven; door bedrog, laet hy degenen,
| |
| |
die vertrouwen in hem stellen, hun' afstand teekenen van het erfdeel van hunnen vader; hy brengt, door argelist, de onteigening te weeg, der goederen van weduwen, en stort deze in het verderf; hy tracht de door hem gegevene kwittantien uit hare handen te ontfutselen, om de ontvangene gelden te kunnen loochenen; met een woord, hy doet alles, om zyn geweten zoo zwaer te beladen als eenen drymaster; maer het is zoo goed, zoo verduldig, zoo toegevend! Het zegt niets, verwyt hem niets, legt niet de minste ontevredenheid aen den dag. Gelukkige pleitbezorger!
Steekt nu eens eventjes uw hoofd buiten het venster, en kykt eens naer dien gebrilden advokaet, met zyn altyd glimlagchend wezen. Die man heeft ook over zyn geweten niet te klagen: hy kan er mede doen wat hy wil, zoo vriendelyk is het.
Vraegt hem, wat voor eene godsdienst hy aengekleefd is; ge zult hem zien schokschouderen, als of hy wilde zeggen: ‘Ik begryp niet, hoe ge my over zulke kinderachtige dingen kunt spreken.’ - De leer van Christus, het bestaen der godheid zelf, zyn voor hem niets beters, dan vertelsels van moeder de Gans. Nogtans, zoohaest zyn belang zulks medebrengt, zal hy een yverig medewerker worden van een dagblad, dat de nauwgezetste katholyke meeningen voorstaet; en zyn geweten is er in 't geheel niet over gestoord.
| |
| |
Van natuer en aerd, is hy een tegenstrever van alle overheid. Nogtans zal hy het bestuer ootmoedig te voet vallen, vleijen en pluimstryken, zoo lang hy mag hopen daerdoor iets te verkrygen.
Hy staet by voorbeeld naer het eene of andere ambt, en om het zeker niet te misloopen, vraegt hy dry bedieningen te gelyk. In dry verschillende gemeenten staet een vredegeregt open, en hy verlangt van den minister die plaetsen alle dry. Hy vergeet, dat men geene twee hazen te gelyk moet jagen. Maer dat is de schuld van zyn geweten niet.
Is de zaek eindelyk beslist; wordt het verzoek van den glimlagchenden advokaet van de hand gewezen, dan is op eens de minister ‘een onbeschaemde minister van injusticie; een willekeurig en trouwloos mensch, die al wat regt en billyk is met den voet verstoot.’
Maer onze glimlagchende advokaet mag in de dagbladen schryven wat hy wil, hy staet, met al zyne slimheid, niet te min door zynen bril te kyken gelyk eenen uil, en ongetwyfeld zoude hy te neêrgeslagen zyn, indien hy doorzyn goed geweten niet opgebeurd wierd, welk, verre van hem de minste verwyting te doen, hem veeleer goedkeurt en toejuicht.
Ce n'est que le premier pas qui coute, en daer onze advokaet nu de baen der oppositie heeft beginnen te betreden, vermeent hy, daerdoor datgene te verkrygen, waertoe zyne fleemery hem niet heeft kunnen helpen.
| |
| |
Daerom woelt en vroet en spartelt hy zoo geweldig; hy schreeuwt zoo luid, hy schryft zoo hevig tegen het bestuer, dat de minister eindelyk gewaer wordt, dat er zoo iets bestaet gelyk de glimlagchende, maer gebrilde advokaet.
Er zyn oogenblikken in het leven van eenen minister, wanneer de domste razers invloed kunnen hebben op den loop der zaken van het bestuer. Dit heeft vooral plaets wanneer er kiezingen op handen zyn. Dan stellen de schreeuwers eene soort van nyverheid in het werk, welk de Franschen chantage heeten. Zy trachten, door den schrik dien hun geschreeuw dikwyls inboezemt, datgene te verkrygen, waertoe zy te vergeefs door andere middels hebben getracht te geraken.
Het ministerie, om eenige stemmekens meer te zynen voordeele te verwerven, belooft den glimlagchenden advokaet het gewenschte ambt, op voorwaerde echter, dat hy niet meer tegen de regering zal schreeuwen of schryven, en gedurende de kiezing een handje mede zal helpen, om er de ministeriele candidaten door te halen.
Ziet nu weêr eens, hoe nuttig een goed geweten kan worden. Onze nauwgezette advokaet weet geen woordeken legen den loop der zaken meer in te brengen; integendeel, alles gaet zoodanig naer wensch en lust, dat hy geene uitdrukkingen kan vinden, die hem hard genoeg dunken, om diezelfde oppositie te bevechten,
| |
| |
in wier rangen hy onlangs nog eene zoo luidruchtige plaets bekleedde.
De deugd wordt altyd beloond, en de glimlachende advokaet, zal op het einde toch het ambtje verkrygen, dat hy door zyn eerlyk gedrag zoo goed verdiend heeft. Dan zal hy het overige zyner dagen in rust kunnen doorbrengen, met na te denken over het geluk, dat een sterveling geniet, wanneer hy met een goed geweten begaefd is.
Maer wat is dit voor een manneken, dat daer zoo somber komt aengeslapt? Eene onbekende kwael schynt aen zyn gemoed te knagen. Dit manneken heeft immers toch geen goed geweten; want ziet, de onrust staet op zyn voorhoofd geschreven!
Geen goed geweten? Daer slaet gy er nevens! Het is een dichter, en hy bezit een der voortreffelykste gewelens, die er ooit in het lyf van eenen verzenmaker gestoken hebben.
Wat is het dan, dat hem plaegt? Waerom werpen zyne oogen zulk een duister vuer? - Waerom? - Er is een worm, die aen zyne ingewanden knaegt; maer zyn geweten is die worm niet. Zyne wangen zyn ingevallen, omdat haet, afgunst en nyd hem verslinden. Zyne eigene onmagt, de nietigheid zyner voortbrengsels, springen des te meer in het oog, daer de werken van anderen grootere bewondering verwekken. Elke lofrede op een' andere
| |
| |
dichter, is hem een steek in het hart; en wanneer een verdienstelyk letterkundige overladen wordt met eereteekens, dan voelt de sombere dichter ontelbare scorpioenen hunne venynige angels in zynen lever steken. Dit is de kwael, die hem verteerd: maer zyn geweten is volkomen onschuldig.
Hy schryft veel, zeer veel; maer de uitgaven zyner werken staen nog, byna volkomen onaengeraekt, op de schabben der boekverkoopers. Waeraen denkt gy, dat hy dit toewyt? Aen zyn geestesgebrek? Aen zyn gebrek aen gevoelen? Aen zyne onkunde? - Ge zyt er niet. - Zyne werken worden door niemand gekocht of gelezen, niet omdat ze den lezer doen slapen; - maer omdat andere schryvers, die zyn talent benyden, alles in het werk stellen, om het publiek te beletten er smaek in te vinden. - Vraegt het hem liever, en ziet eens of hy u dit niet ten antwoord zal geven.
Wat doet onze dichter dan? Hy moet zich immers op andere letterkundigen wreken, voor den smaed dien de lezers hem aendoen. Zyn geweten, dat ook een goed geweten is, zegt hem niet, dat zulks onbillyk, onregtveerdig zou zyn. Hy vat dus gerust zyne pen, dipt ze in de zwartste gal, en val tegen een' Ledeganck, een' Van Ryswyck, een' Conscience uit, als of deze schryvers het schuim waren van het volk.
De roem der mannen, die hy aenrandt, verre van door zyne aenvallen te verminderen, schynt in evenredigheid
| |
| |
met zyne smaedschriften in glans toe te nemen. Dit is hetgene hem zoo ongelukkig maekt. Wat zyn geweten betreft, dit is te goedaerdig, om zich in zulke grappen te stooren.
Als hy nu zyn hart een' geruimen tyd vruchteloos heeft opgehaeld, met de voortbrengsels der meest geachte schryvers aen te vallen, wendt hy zyne woede tegen hunne persoonen. Daertoe heeft hy een tweevoudig inzigt: hun hatelyk te maken en zyne eigene ydelheid en hebzucht te bevredigen. Hy zou immers zoo geerne veel geld in zyne zakken voelen en het kruis van eere aen zyn knopsgat zien blinken! Worden die wenschen voldaen, dan kan hy de penningen missen, die hem zyne werken zouden opbrengen, indien zy verkocht wierden; en het eerekruis zou bewyzen, dat de lezers ongelyk hadden, die voortbrengsels te verachten, waervoor hy het zou verkregen hebben.
Doch hoe zal hy dit doel bereiken? Voor iemand, die een goed geweten heeft, is er niets zoo gemakkelyk.
Hy is de vlaemsche gezindheid natuerlyk aengekleefd; maer deze is in tegenkanting met het fransche bestuer des lands. De vlaemsche gezindheid brengt hem voorstrekt geen voordeel by; integendeel, zy weigert hardnekkig zich door het lezen zyner werken te laten in slaep wiegen. Het fransche bestuer kan daerentegen over geld, plaetsen en eereteekens beschikken. Wat doet hy dan? By haest zich zyne Ziel en Ligchaem te verkoo- | |
| |
pen, en schryft voor duizend francs, ten voordeele der vyanden der vlaemsche tael, een boeksken, waerin hy al de beste vlaemsche schryvers met scheldwoorden overlaedt. Hoort hem aen, en welke namen geeft hy aen mannen, over wie het land trotsch moet zyn? Hy heet ze: ‘verraders, zielverkoopers; bezoedelde, onteerde, verslaefde koordendansers; besmeurde poetsemakers; besmette kwakzalvers; verachte huichelaers; onweerdige domme laefaerds, enz.’
Maer ach! hy krygt hel kruisken niet! De magtigen en grooten maken geerne gebruik van verradery; maer zy blyven des niettemin de verraders verachten. Hoe rampzalig zoude dus onze sombere dichter niet wezen, indien hy daerby nog een kwaedaerdig geweten had, dat hem zyne eerloosheid kwam verwyten! Maer dit moedigt hem aen. Hy gaet voort met schryven, schryven, schryven, en het publiek gaet even zoo vlytig voort met hem niet te lezen.
Daeruit ziet ge wel hoe gelukkig een mensch is, die een goed geweten heeft, en slim genoeg is om er gebruik van te maken; quod erat demonstrandum.
|
|
Auteursrecht onbekend