Een onwaerdeerlycke vrouw. Brieven en verzen van en aan Maria Tesselschade

[p. 289]

XV. Komt, Tessel, uyt de Miss en uyt het misverstant.
Huygens.

[p. 291]

Gedichten van Constanter.

Ad Barlaeum¹⁾.

Annuit, an tacet, et sic consentire videtur?
Nescio. Signa tamen prospera prospicio.
Invida rivali bilis commota poetae est.
De Vidua quiddam virginitate timet.
Et rubet, et pallet, et frendet, et ardet et alget,
Et faciem diri quid meditantis habet.
Parcite, Mudiadae saturi; satis ardua solo
Sic mihi cum Viduo res, quin cum Vidua, est.

Ibid. postrid. (13 Sept. 1644).

Constanter.

Tessela febricitat? Praesto est medicina. Calorem²⁾
Praeter naturam discutit iste calor.

Ib. tum.

Constanter.

1) Vgl. Gedichten van C. Huygens, III, blz. 323. Vertaling: Stemt zij toe, of zwijgt zij en schijnt zoo toe te stemmen? Ik weet het niet, maar zie gunstige voorteekenen. De gal van den dichter-medeminnaar is in beweging gebracht; hij vreest voor de eerbaarheid der weduwe. Hij wordt rood en bleek, knarst met de tanden, gloeit, lijdt en heeft het voorkomen van iemand, die op iets gruwelijks peinst. Onthoudt u, gij, die te Muiden verzadigd zijt.

2) T.a.p., blz. 324. Vert.: ‘Heeft Tesselscha de koorts? Het geneesmiddel is bij de hand. De eene warmte verdrijft de andere, die tegennatuurlijk is.’

Brief van Tesselschade.

Tesselschade aan Barlaeus³⁾

Myn Heer.

Mijn Neef Sammer⁴⁾ verwacht ue, doch met de moeyten van wachten. Het gedicht is gemaeck[t], doch op tweederley manier;

3) Naar het Hs. op de Leidsche Bibliotheek. Uitgegeven door Van Vloten in Tesselschade Roemers en hare vrienden, blz. 47.

4) Zie blz. 86.

[p. 292]

het sal u komst verbeyden, om gekoeren¹⁾ off gewra[e]ck[t] te werden. Ick docht, dat die questy²⁾ al lang doot was,

Want soo door Godts genaed de keur niet aen ons staet,
Soo is 't vergeefs gepreekt: doet goet en laet het quaet.

Die tot pre[e]cken bequaem is, die vadt dit wel.

Maer by 't gelovich volck, wat raet te maecken Iock,
'T geen waer heit is verklaert by Testament van Hoc³⁾ et[c].

En soo veel Jae en neen,

Myn Hooft en lyt het niet te brengen overeen.

Een ijder kerck kint kent zyn Vaeder, soo het seyt, maer dat syn vaeder en moeder kent, en isser niet qualyck aen, want een moeder en kan geen bastaert maecken nae de gemene wet. Hier wach[t] ick u oorde[e]l aff, ten waer wy beter te swygen koeren.

Groet mijn Heer Hooft en al de vrinden van u huys; gelieft myn vrouw Hooft haer man van mynen t weegen te voorseckeren⁴⁾ voor een tyt, want de korts van haer beminde, naer myn wedervaeren van man en vaeder, is moeyelyck, maer niet dootelyck, en seght dat al het bitter, dat ick van zyn hant heb ingenoemen op Muyden⁵⁾, my nu vergolden is met een volkoemen gesontheyt, die ick hem van herten ock toe wens, ende blyf u e beyder vrindinne

Tesselscha Roemers.

1) gekozen.

2) Nl. die van den vrijen wil.

3) Sterck meent (vgl. Oorkonden, 1918, blz. 168), dat met Testament van Hoc bedoeld wordt het Nieuwe Testament, ‘waarin de voor de Katholieken zoo hoogst gewichtige woorden der consecratie voorkomen: Hoc enim est corpus meum, etc.’

4) gerust stellen.

5) Zeker toen zij in de eerste week van September te Muiden ziek was geweest.

Uit een brief van Barlaeus aan J. Wicquefort, van 23 Nov. 1644⁶⁾

Tessela me Alcmariam denuo invitat, et litteris petit ut illi perscribam iudicium meum de matre Ecclesia Verba ejus ingeniosa satis haec sunt: Een ieder kerck-kint enz.

6) Naar het Hs. in de Leidsche Bibl. Vgl. Hoofts Brieven, IV, blz. 375. Vert.: ‘Tesselscha noodigt mij opnieuw uit naar Alkmaar te komen en vraagt in haar brief om mijn oordeel over de Moederkerk. Hare vrij geestige woorden luiden aldus: (Zie boven). Ik denk, dat zij schrijft op aansporing van den een of anderen priester of pastoortje, om mij in het strijdperk te trekken met eene vrouw.’

[p. 293]

Puto sacerdotis alicuius aut sacrificuli instinctu illam scribere, ut me in arenam cum muliere pertrahant.

Gedicht van Constanter.

Aen den H.^r Caspar Barlaeus, Doct.^r in medicine, op de vierdaegsche cortse vanden Heer Hooft, Drost van Muijden¹⁾

Barlaee, dienstigh vriend in oorboor en vermaken,¹

Wat lydt ghij aenden Drost? vier dagen, twee aan twee²

In Storm en handsaem We'er verdeelt? in wel en wee?

Oh, laet u in dat wee ons aller lyden raken,
En heelt het waerde Hoofd, door Woorden, of door Saken;

Door saken van uw' Konst, of woorden uijt der zee

Van uw' hooghwaardicheid. Van 'tvetste Goijer vee

Sult ghij u 't autaer-lamm danck-offerlick sien blaken.

En, dat u beter lust, twee Weêwen, Ick en Ghij,

Wij sullen 't Muijder huijs ter venster uyt gaen werpen;

En ghy sult Tessels penn, ick Annes keeltjen scherpen.¹¹

Soo sullen wij op 'tslot, Wij, lang ontwijfde Wij,

Wij, weer-gepaerde Wij, Wy, dobbeld Room in vieren,¹³
Het vierdaeghs doode vier vier vier-dagen langh vieren.

In 't Henmeer, 2. Decemb. 1644.

Constanter.

1) Vgl. Gedichten van Huygens, IV, blz. 5.

1 oorboor - zaken van gewicht.

2 lydi - gedoogt. Barlaeus was Med. Dr. handsaem - zacht.

11 Anne, nl. Anne de Hertoghe van Osmael, dochter van Jan de Hertoghe van Osmael, heer van Valkenburg, die gouverneur van Oranje is geweest, was in 1635 getrouwd met Willem van Bloys gheseijt Treslong. In 1643 was zij weduwe; later is zij hertrouwd met Jhr. Philips de Grutere († 1647), kommandant van den Briel. Anna van Treslong, die heel mooi zong, had in April 1643 eene bijeenkomst te Muiden, daarmede opgeluisterd. Huygens was bevriend met haar en hare zusters, die op een buiten dicht bij Hofwyck woonden.

13 dobbeld Room - Misschien was Anna Treslong, evenals Tesselschade katholiek geworden. [Wellicht is Anna, de zuster van Tesselschade, bedoeld, die katholiek geworden is. Sterck.]

Uit een brief van Huygens aan Barlaeus, van 12 Dec. 1644²⁾.

De Tessela item infatuata gryphilis pontificijs coram sermo erit.

2) Vgl. De briefwisseling van C. Huygens, IV, blz. 104. Vert.: ‘Ook over Tesselscha, dwaas geworden door Paapsche monstervogels zullen wij spreken.’

[p. 294]

Gedichten van Constanter.

Tesselschades vraegh nopende de kerck.
Myn' Weder-vraegh¹⁾.

‘Tkind dat sijn’ Moeder kent en is geen zeldsaem dier;
Het mist'er weinighe. Maer 'tkind dat syn Vrouw Moeder²
Voll pracht, voll ijdelheid voll Babijlons gecier,
Voll hoere-pocken kent, en sijn' gesonden Broeder,
Sijn' Suster onbevleckt van Bastardij betight,
Om dat sij 'tkuysche pad van Waerheid, Wegh en Leven
Naer 'teeuwigh Wesen gaen, dat's een ellendigh wight
En medelijdens waerd. Wat naem dan moetmen geven
'Tonnoosel hoere-kind, dat selver schrijft en zeit,
En opentlick belijdt, en roemt sich sonder schroomen,¹⁰
Het heeft drij Vaderen, een' inder Eeuwigheid,
Een' binnen Amsterdam, een' derden binnen Roomen?

14 Dec. 1644.

Constanter.

Ad grave quaesitum viduae siluisse videmur
Turpiter et nimium. tandem respondeo quaerens
Quaerenti meus hic modulus, mea curta supellex
Aulica. Tu si quid potius rescribere, Doctor
Magne, voles, videam; si non, subscribe rogatis.

15 Dec. 1644.

Constanter.

1) Vgl. Gedichten van Huygens, IV, blz. 8. Dit is het antwoord op Tesselschade's gedicht; zie blz. 292.

2 Het mist' er weinighe - die kennis ontbreekt maar enkelen.

10 Een' binnen Amsterdam, nl. Roemer Visscher.

[p. 295]

Brieven van Tesselschade.

Tesselschade aan Hooft¹⁾.

Myn Heer Hooft.....

Siet hier metter haest beantwoort u E staetlyck swygen ende ons Vastaerts revelkal²⁾. Jck meen, hy my dees vuyle dranck toe sendt om u E daer mede te genesen, doch t en schaet niet, als t u E maer baet doet.

Laghter maer eens om en schudt de kors³⁾ van u lever, het is genoech aen ue vrindinne

Tesselschade Roemers.

Adres: Myn Heer || Myn Heer Hooft, drost || van Muyden op de Key || sersgracht || Tot Amsterdam. || port.

1) Naar het Hs. in de Bibl. der Kon. Akademie te Amsterdam. Vgl. Hoofts Brieven, IV, blz. 245.

2) geraaskal.

3) Waarschijnlijk is koorts bedoeld.

Tesselschade aan Barlaeus⁴⁾.

Myn Heer.

De wyl ick klaer gevoel door u duyster schryven, dat myn Heer den Drost sich qualyck gevoelt, om dat hy u e geen oorloff en wil geeven om ons neef Sammers verlangen te voldoen, soo send ick hier de vaersen, daer ick my schier aen vertilt he[b, o]⁵⁾m dat het myn werck niet en is kerken te stoffen en schoon te maecken⁶⁾; doch willighe last en valt niet swaer voor ue vrindinne

Tesselschade Roemers.

Adres: Aen Mijn Heer Caspar Barleus || Professor || Tot || Amsterdam.

Postscriptum van een brief van Barlaeus aan Wicquefort⁷⁾.

Saluta Nobil. Zulechemium, cui scribam cras⁸⁾, et una mittam bilem quam in ipsum evomuit bona (scilicet) Tessela.

4) Naar het Hs. op de Leidsche Bibliotheek. Uitgegeven door Van Vloten in Tesselschade Roemers en hare vrienden, blz. 58.

5) Afgescheurd.

6) Misschien het in den volgenden brief aan Barlaeus genoemde vers.

7) Naar het Hs. op de Leidsche Bibliotheek. Vgl. Hoofts Brieven, IV, blz. 376. De brief is niet gedateerd, maar moet van dezen tijd zijn. Vert. ‘Groet den Heer van Zuilichem, aan wien ik morgen zal schrijven; ik zal hem dan tevens de gal sturen, die de goede, nl. Tesselschade, tegen hem heeft uitgespuwd.’

8) Zie den volgenden brief.

[p. 296]

Uit een brief van Barlaeus aan Huygens, van 17 Jan. 1645¹⁾.

Vide, mi Hugeni, quam feliciter tibi cesserit audacia tua, aut ut mitius loquar, παϱϱησια. Tessela minus aequo animo videtur accepisse responsionem tuam; rotundius enim respondisti me; nec mirum; tuas quippe offensas placabiles puto, meae implacabiles forent. Etiam viduae, prout homines sunt, iras cereas vel plumbeas gerunt. Dant veniam corvis, columbas censura vexant. Non respondet tibi, verum apographum responsi tui ad quaestionem sacram misit ad Satrapam, ut amariore hac potione quartanae suae mederetur. Etenim solitus est Satrapa vomicas pontificias acriore apud illam scalpello pertundere et sale non fatuo refricare. Quare astutissima illa, ut se de duobus ulcisceretur, una fidelia duos parietes non dealbavit, sed denigravit. Mitto quae scripsit Satrapae²⁾. Ego, nescio quo fato, inter has tabulas salvus enavigo.

1) Vgl. Hoofts Brieven, IV, blz. 314; De briefwisseling van C. Huygens, IV, blz. 116. Vert.: ‘Zie eens, waarde Huygens, welk een gelukkig gevolg uwe vermetelheid, of, om het zachter te zeggen, uwe vrijmoedigheid heeft gehad. Tesselschade schijnt uw antwoord minder kalm te hebben opgenomen; gij hebt haar nl. rondborstiger geantwoord dan ik, en dat is ook niet te verwonderen, want uwe krenkingen zijn, dunkt mij, licht weer goed te maken en dat zouden de mijne niet zijn. Ook weduwen hebben toorn van was of van lood, naar mate de menschen zijn. Zij schenken vergiffenis aan kraaien en kwellen duiven met gestrengheid. Zij heeft u niet geantwoord, maar een afschrift van uw antwoord op de vraag aangaande de kerk aan den Drost gezonden, om door dien bitteren drank zijne vierdedaagsche koorts te genezen. De Drost heeft nl. de gewoonte de Paapsche etterbuilen bij haar met een vrij scherp lancet door te steken en met zout, dat niet laf is, weer open te rijten. Daarom heeft zij, listig als zij is, om zich op twee aanvallers te wreken, twee muren uit één kalkpot niet gewit, maar heelemaal zwart gemaakt. Ik zend haar antwoord aan den Drost. Ik vaar, ik weet niet door welk toeval, behouden tusschen die geschriften door.’

2) Zie blz. 295.

Uit een brief van Barlaeus aan J. Wicquefort, van 19 Jan. 1645³⁾.

Respondet Tessela ad responsionem Zulechemij, non huic sed Hoofdio⁴⁾; misi responsum ad Zulechemi dominum; vellem te legere.

3) Naar het Hs. op de Leidsche Bibl. Vgl. Hoofts brieven, IV, blz. 377. Vert.: ‘Tesselschade antwoordt op het antwoord van Zuilichem niet aan dezen, maar aan Hooft; ik heb haar antwoord aan den Heer van Zuilichem gezonden; gij moet het eens lezen.’

4) Zie den vorigen brief.

[p. 297]

Gedicht van Constanter.

Aen Tesíelschade¹⁾.

Mijn' Tong en was noijt veil, mijn' Penne noijt verkocht,
Mijn' Handen noijt in strick van Goud of Diamanten,
Mijn' Vrijheid noijt verslaeft, om met fluweele wanten³
De waerheid aen te gaen, en anders dan ick docht.⁴
Ia, Tong, en Penn, en Hand, en Vrijheid zijn verknocht
Aen 't Vorstelick bevel dat onse Vrijheid plantten,
En tegen 't Spaensch geweld sijn weer-geweld dorst kanten,
En Babels (lijdt noch eens mijn' rondheid) vuijl gedrocht.
Maer 't Wereldsche gesagh en gaet niet aen de wortel
Van 't heilighe Gewiss. 'Ten is geen' strydigh' eer.¹⁰
Een eeuwigh' God t'ontsien, en een bescheiden' Heer,
Die lyden kan, en moet wat uyt de Waerheid bortel'.¹²
Dus eisch ick V strengh recht; geen' gunste, geen' gena'.
Beroemde, maer, eilaes, beRoomde Tesselscha.

22 Ian. 1645.

Constanter.

1) Vgl. Gedichten van C. Huygens, IV. blz. 25. Het vers of gedicht van Tesselschade, dat dit antwoord van Huygens uitlokte, is verloren gegaan, maar men kan uit dit antwoord gemakkelijk opmaken, wat de inhoud er van geweest is.

3 verslaeft - tot slaaf gemaakt, in banden gelegd.

4 aen ie gaen - aan te vallen.

10 Gewiss - geweten.

12 bortel' - opborrele.

Uit een brief van Wicquefort aan Barlaeus, van 23 Jan. 1645²⁾

Vidi hodie epistolam et versus Tesselae ad Zulechemium scriptos et simul huius responsionem, quam propediem ad te mittet.

2) Vgl. Hoofts Brieven, IV blz. 378. Vert.: ‘Ik zag heden den brief en de verzen door Tesselschade aan Huygens gericht en te gelijk zijn antwoord, dat hij u spoedig zal zenden.’

Gedicht van Constanter.

Ad Barlaeum³

Vicimus, et vidui viduis impune lienem
Rasimus, et verum Tessela, blanda, tulit.

3 Vgl. Gedichten van C. Huygens, IV, blz. 26. Vert.: ‘Wij hebben overwonnen, en wij, weduwnaars, hebben ongestraft de milt van weduwen door krabben gekwetst en Tesselscha, de bekoorlijke, heeft de waarheid verdragen. Men moet het wagen zoo verstandig te zijn. Zachte chirurgen bederven de wonden. Als de zaak het eischt, brand en snijd dan. Wilt gij leeren en door een woord worden ingelicht, in welk een toestand wij, ruwe mannen, nu veilig zijn? Evenver als de schaal van twee weegschalen, de tweevoet van de voet af staan, zoo ver zijn wij van toorn. Het is ten slotte een strijd en gal is er niet bij.’

[p. 298]

 

Sic sapere audendum est; corrumpunt vulnera mites

 

Chirurgi; cum res exigit, ure, seca.

5

Vin' tu discere, vis verbo, Barlaee, doceri,

 

Quâ rigidi tuto conditione sumus?

 

Quantum Lance bilanx, bipes a pede distat, ab ira

 

Distamus. Lis est denique, bilis abest.

24 Ian. 1645.

Constanter.

Uit een brief van Barlaeus aan Wicquefort, van 25 Jan. 1645¹⁾.

Aveo videre, quid Zulechemius responderit Tesselae. Haec labrum mordet et indignanti similis est, mansuetissima licet sit et sine bile.

1) Naar het Hs. op de Leidsche Bibliotheek. Vgl. Hoofts Brieven, IV, blz. 379. Vert.: ‘Ik verlang zeer te zien, wat Zuilichem aan Tesselschade heeft geantwoord. Zij bijt zich op de lippen en kijkt verontwaardigd, hoewel zij toch zeer zachtzinnig en zonder toorn is.’

Uit een brief van Huygens aan Barlaeus, van 25 Jan. 1645²⁾.

De Tessela quid sentis? Ut animum superstitiunculis, stilum quotidie pluribus pluribusque tenebris implicat, intricat, involvit. Dictionario ad haec opus esset, quanquam videmus, nunc plura assequi. Rogavi hisce mensibus hybernis ad me excurreret, neque enim Amstelodami aut Mudae conventurus isto vere, prout ingruere rei bellicae tempestatem video. Expecto, quid ab animo tuo impetratura sit.

2) Vgl. De Briefwisseling van C. Huygens, IV, blz. 121. Vertaling: ‘Wat denkt gij van Tesselschade? Daar zij toch hare ziel met bijgeloovigheidjes en haar stijl dagelijks meer en meer met duisternis omwindt, verwart en omwikkelt. Er zou daarvoor een woordenboek noodig zijn, hoewel wij zien, dat wij nu meer bereiken. Ik heb haar gevraagd, om in deze wintermaanden bij mij te komen, want ik zal in de lente geen deel kunnen nemen aan een samenkomst te Amsterdam of te Muiden, daar ik zie, dat de oorlogsstorm ons zal overvallen. Ik ben nieuwsgierig, wat zij van uw hart zal weten te verkrijgen.’

[p. 299]

Uit een brief van Barlaeus aan Huygens, van 28 Jan. 1645¹⁾.

Cum Tessela commissus es:

Egregiam vero laudem, si lactea possit
Tessela constanti succubuisse viro,
Et mater cessisse Patri; expectamus amici
Praemia, quae victa de Babylone feres.

Respondisti apte ad epistolam, sed nondum ad viduae epigramma acre satis et salsum. Non est ἄχολος, quicquid tandem de lite sine bile²⁾ glorieris. Ego extra teli iactum in vestra pugna nolo esse a partibus secundus, ne utrique vapulem; malim ego viduam istam amare innoxie, quam stylo pungere. Duo cum faciunt idem, non est idem; albae gallinae filius es apud Tesselam et a Jove nutritus; uris illam et secas, et illa te, et mutuo palpum obtruditis. Pelias hasta estis uterque; profitemini amicitias, officia et utilitates, quales ex hostibus petunter, et eadem linea caeditis inque vicem praebetis crura sagittis³⁾. Sub mellitis verborum globulis miscetis aconita. Breviter, comoedi estis, et peruncti fecibus ora⁴⁾; alij estis, alij videmini.

1) Vgl. Hoofts Brieven, IV, blz. 317; De briefwisseling van C. Huygens, IV, blz. 122. Vertaling: ‘Gij zijt een strijd begonnen met Tesselschade: Het zou waarlijk een groote roem voor u zijn, als de melkblanke Tesselscha overwonnen kon zijn door een standvastig man, en eene moeder geweken kon zijn voor een vader; wij vrienden zijn in afwachting van de belooning, die gij zult verwerven voor het overwonnen Babylon. Gij hebt goed geantwoord op den brief, maar nog niet op het vers van de weduwe, dat vrij scherp en bijtend was, Zij is niet zonder gal, wat gij dan ook roemend moogt zeggen van een strijd zonder gal. Ik wil in uw strijd niet als secondant van één der partijen buiten schot blijven, om niet van beide kanten slaag te krijgen; ik wil liever de weduwe beminnen, zonder haar kwaad te doen, dan haar met mijne pen te prikken. Als twee hetzelfde doen, is het niet hetzelfde; gij zijt bij Tesselscha de zoon van eene witte hen en door Jupiter gevoed; gij brandt en snijdt baar, en zij u, en gij streelt en vleit elkander. Beiden zijt gij lansen van den Pelion; gij biedt vriendschap, dienst en voordeel aan, zooals die van een vijand gevraagd worden, en in dezelfde lijn hakt gij er op los en stelt uwe beenen aan pijlen bloot. Onder honigzoete pillen mengt gij vergif. In het kort gij zijt tooneelspelers, wier gelaat met vuil is besmeerd; gij zijt anders dan gij schijnt.’

2) Zie bl. 298.

3) Persius, IV, 4, vs. 42.

4) Horatius, A.P., vs. 277.

[p. 300]

Uit een brief van Barlaeus van Wicquefort, van 28 Jan. 1645¹⁾.

Tessela pungit et meretur pungi) sed allegorice, etiam citra allegoriam.

1) Naar het Hs. op de Leidsche Bibliotheek. Vgl. Hoofts Brieven, IV, blz. 379. Vert.: ‘Tesselscha prikt en verdient geprikt te worden, maar allegorisch, ook zonder allegorie.’

Gedicht van Constanter.

Aen Ioffr.^w Tesselschade Visscher, met myn' Heilighe daghen²⁾.

Komt, Tessel, uyt de Miss en uyt het misverstand.
Ick weet een rechter pad naer het beloofde Land.
Wij sullen onder weegh oock Brood en Wijn genieten,
Maer in ons' eighen maegh. Die maer Brood eten siet, en,^4,5
Wyn drincken, sterckt syn hert niet anders vanden geur
Dan off hij nuchteren voor aen des Backers deur,
Voor aen den kelder stond. Men sal ons niet doen vasten
Als vreemden; maer, als weer en weer genoyde gasten,
Spyt onse vyanden, ter volle maeltyd aen,
Ten vollen beker, dorst en honger doen verslaen.
Wy sullen op de reis oock peisteren en rusten;¹¹
En houden Heiligh dagh, maer niet in luije lusten.
De rust sal spoedigh zijn, en spoedigher dan 'tgaen,¹³
En toe-pad van den wegh; en altijd God voor aen,¹⁴
Altijd de Sterr in 't oogh, niet die de wijzen leidde,
Maer die te Bethlem rees; die uyt den Hemel scheidde
Om blinde reisighers te lichten vanden grond¹⁷
Tot daer sij, eewigh licht, voor alle Eewen stond.
Lust u meer tijdverdrijfs in 'treisen? 'tsal Gods woord zijn,
Ons Vaders Testament, dat dien die van geboort' zijn
Syn' echte kinderen met list verduijstert werdt,
Met laster werdt ontleght. Die fackel van ons hert,²²

2) Vgl. Gedichten van C. Huygens, IV, blz. 31. Den 28sten Januari 1645 had een bundeltje godsdienstige verzen van Huygens het licht gezien, dat door Barlaeus was uitgegeven en den titel had Heilighe Daghen. Dit bundeltje zond hij aan Tesselschade toe. Vgl. voor de reis, vs. 11 en volgg. Tesselschades gedicht op bl. 239.

4,5 Bij de Mis.

11 peisteren - pleisteren.

13 spoedigh - voortgang

14 toe-pad - hijweg, korter pad.

17 lichten - voorlichten.

22 ontleght - op misdadige wijze onthouden.

[p. 301]

 

Die Leid-sterr sal ons eerst ons' Vader leeren kennen,

 

Dan onse Moeder toe, en ons aen haer gewennen,

25

Maer naeckt en maskerloos, gelyck de waerheid is,

 

OntRooment en ontPaept. Daer sullen wij 'tgewiss,

 

'Tontwijffelicke recht van ijeders erfdeel lesen,

 

En wat ons staet te doen, en wat ons voeght te vreesen,

 

En waer de wyde poort, en waer de nauwe gaet,²⁹

30

En hoe verr Libanus van Babilonien staet.³⁰

 

Vindt ghij daer dan een blad, een woord of eenen tittel,

 

Een stippeltjen dat maer uw achterdencken kittel'

 

En naerden Tiber treck' en Siloë schouwen doe;³³

 

Van nu af segg ick uw myn voll betrouwen toe,

35

En volgh u voet op voet naer Roomen, de gewijdde,

 

En late Basel en Geneven op een' zijde.

 

Vindt ghij daer twijffeligh ijet dat ons noodigh schijn'

 

En niet van elders licht t'ontduijsteren soude zijn;

 

Of vindt ghy daer een' wenck daer door u dunck' ons Vader

40

Syn' Leste will ontdoe, en wijs' ons op yet nader⁴⁰

 

By menschen toegedicht, die met ons sterven gaen,⁴¹

 

En, op het schoonst gesett, niet als voor erven staen.⁴²

 

Of vindt ghij daer een woord dat onse Moeder-talen

 

Voor God ontheilighe, en heet' ons Woorden halen

45

Uijt Roomens oude puijn en Heidensch overschot,⁴⁵

 

Om daer, en daer alleen, als in een blindling lot,

 

Ons lofdicht, ons versoeck, ons' danckspraeck in te voeren,

 

En doen Godt lyden wat gheen' redelicke Boeren

 

Van ons te lyden staet, een' bedelaer genae

50

Te hooren eischen die syn selven niet verstae;

 

Of vindt ghij daer een' spreuck, die ons meer Heiligheden

 

Dan een' te soecken leer' en eischen van de Leden

 

De hulpe die het Hoofd alleenigh eischen hoort,

 

Alleen d'ellendighe belooft heeft op syn woord.

55

Of vindt ghy daer een' Maeghd daer ijemand oyt voor buckte,

 

Die oyt haer eenigh Kind sijn eighen' eer ontruckte,

29 gaet - weg. Vgl. vs. 7 op blz. 239.

30 Met Libanus, de Latijnsche naam voor Libanon, is de protestantsche, metBabilonien de roomsche kerk bedoeld, evenals in vs. 33 met Siloë en de Tiber.

33 schouwen - schuwen.

40 Syn' Leste will ontdoe - zijn Testament vernietige.

41 toegedicht - er aan toegevoegd.

42 op het schoonst gesett - op zijn best genomen.

45 Heidensch overschot - nl. het gebruik van het Latijn.

[p. 302]

 

Die oyt het Coninghryck des Hemels aen haer nam,

 

Om dat de Godlickheit door haer ter Aerde quam;⁵⁸

 

Of vindt ghij daer een beeld, van yet dat God mocht heeten,^{59 en 60}

60

Van ijet dat niet en mocht, ter Majesteit geseten,

 

Ter bede van Gods volck, om dwars door hout of steen

 

Te hooren, en voor God te voeren ons gesteên;

 

Of vindt ghij daer een' Wett die ons een ander vasten

 

Dan matigheid beval, en ons de macht toe pasten⁶⁴

65

Van veertigh daghen spijs onbeering, van een' dagh

 

Die meer als andere den vleesdagh heeten magh;

 

Of vindt ghij daer een' less die ons verbie te leven

 

Van onser handen werck, en een gekloostert leven

 

Voor deughde-plichten stell', die yeder syn Gewiss

70

Syn' eighen nood-druft en sijns Broeders schuldigh is;

 

Of vindt ghy daer een' keur die 't heilighe vereenen⁷¹

 

Van 't echte Bedde-paer de kladde schijn' te leenen

 

Van onbesneden lust, en maeck mij hoere-kind,

 

Om dat myns vaders vleesch myns moeders heeft bemint,

75

En duyde lasterlick uws Salighmakers goedheid,

 

Om dat een bruylofdmael syn' menschlickheid gevoedt heit;

 

Om dat hij niet en riep, Bruijd, Bruygom, siet op mij,

 

'Tis beter dat de mensch op aerden eenigh zij;

 

Of vindt ghij daer een' vloeck den sweerer toegedreven

80

Die syn besworen woord, den ketter self gegeven,

 

Te wederroepen dwing, en Israel verklaegh',

 

Om dat het Gabaon mijneedeloos verdraegh';⁸²

 

Of vindt ghij daer een' schatt van onbevolen Wercken,

 

Van overtolligh goed, daer uyt de rijcke Kercken

85

Der armen schuld voldoen, daer door ghij vrij en vlugg

 

Uw' schouderen ontlast op uwes naesten rugg;

 

Daer uyt een sondigh mensch afgodelick verdeele⁸⁷

 

Dat uwe ziel verquick' en haere wonden heele,

 

En vulle soo de maet van Gods verdiensten op,

90

Die syn gehoorsaemheid vervulden tot den topp;

 

Of vindt ghy daer een' macht een schuldigh mensch gegeven⁹¹

58 doelt op de Maria-vereering.

59 en 60 doelen op de Kruisbeelden.

64 toe pasten - oplegde.

71 keur - wet.
vlgg. doelen op het celibaat der priesters.

82 nl. omdat het niet meineedig wordt aan het verdrag met Gabaon.

87 een sondigh mensch, nl. de Paus; er is hier sprake van den aflaat.

91 vlgg. doelen op de biecht.

[p. 303]

 

Om synen medemensch de boete te vergeven

 

Die hy God schuldigh is, en seggen, mensch, gaet heen,

 

Eet visch drij weken langh, ghy hebt genoegh geleen;

95

Of vindt ghy daer wat Broods met een' getapten Beker⁹⁵

 

Die God en mensche zijn, soo levendigh, soo seker,

 

Soo tegenwoordigh als God inden vleesche was,

 

Die sich nu sluyten laet' in meer of minder kass,⁹⁸

 

En alle daegh ontdoen, en alle daegh hermaken,⁹⁹

100

En vinden sonder sien, en voelen sonder raken,

 

En scheuren sonder breuck, en eten sonder smaeck,

 

Die hier en zeffens daer, en teecken zij en saeck,

 

En een vyf woordens God, een God van meel, voor muijsen,¹⁰³

 

Een God die waer ghij wilt moet huijsen en verhuijsen;

105

En vindt ghy by gevolgh ('tgevolgh is even wiss)

 

Dat God een' Poort, een wegh, een ware Wijngaerd is;

 

Of vindt ghy daer een vier dat zielen af kan vaghen,¹⁰⁷

 

En zenghen uwen Geest, en doen dat Gods verdragen

 

Niet af en hebb' gedaen; Soo segg en sweer ick hier

110

'Kwill niet te soecken zijn, 'kwill met u in dat Vier,

 

'Kwill koken neffens u, tot dat wij gaer gebrouwen,

 

Als afgebluste Calck, in koeler lucht verkouwen,

 

En dienen stichtelick ten bouw van 'theiligh werck

 

Van Scherpenheuvels Cluijs en van Lorrettos Kerck.¹¹⁴

115

Of gaen uw' oogen op, en voelt ghij onderweghen

 

Vw aengesteken hert ter rechter zij beweghen,

 

Als of Hij ongesien naer Emaus met ons quaem

 

Die geern is tusschen tween vergaert in synen naem?

 

Gebeurden u 'tgeluck, gebeurde mij 'tvermaken

120

Van uw' mismaeckticheid door mij te sien vermaken!¹²⁰

 

Vermaeckelicke reis die ick soo geeren sagh',

 

Wat maeckten ick van v een' niewen heil'ghen dagh!

 

Maer ons gety verloopt, 'tgetij van onse jaren,

95 vlgg. doelen op het sacrament des altaars.

98 kass - monstrans.

99 ontdoen - vernietigen.

103 een vyf woordens God, De transsubstantiatie heeft plaats bij het uitspreken der woorden: hoc est enim corpus meum; - een God van meel, nl. de Hostie.

107 Toespeling op het Vagevuur.

114 Scherpenheuvel in de Zuidelijke Nederlanden en Loretto in Italië zijn twee bekende bedevaartsplaatsen.

120 mismaeckticheid - dwaling; vermaken - herstellen.

[p. 304]

 

Wij moeten flux van land, soo ghij meent mé te varen.

125

Eij! meent het. Siet, ick meen 't, hier is mijn hert en hand;

 

Komt, Tessel, uijt de Miss en uyt het misverstand.

3 Febr. 1645.

Constanter.

2) T.a.p., blz. 9. Vertaling: Het schijnt, dat wij smadelijk en te lang gezwegen hebben op de ernstige vraag van de weduwe. Eindelijk antwoord ik haar, die vraagt, met eene vraag. Dit is mijne wijze en de onbeteekenende uitrusting van een hoveling. Als gij, groote geleerde, iets beters wilt terugschrijven, laat het mij dan zien; zoo niet, zet ook gij uw naam onder mijne vraag.’ Met dit vers zond Huygens het voorgaande aan Barlaeus.