Weergaloos

[p. 339]

Norman Brown: Spel van vereniging

Het pad van de sublimering, dat de mensheid religieus gevolgd heeft vanaf minstens het ogenblik dat de eerste steden gesticht werden, is geen uitweg uit de menselijke neurose, maar leidt, in tegenstelling daartoe, tot verergering. Psychoanalytische theorie en de bittere feiten van hedendaagse geschiedenis tonen aan dat de mens het einde van deze weg bereikt.

Psychoanalytische theorie verklaart dat het einde van de weg de overheersing van de dood-in-het-leven is. De geschiedenis heeft de mensheid gebracht tot die top van waaruit de totale vernietiging van de mensheid tenslotte een praktische mogelijkheid is. Op dit moment in de geschiedenis moeten de vrienden van het levensinstinkt er voor waarschuwen dat de overwinning van de dood in geen enkel opzicht onmogelijk is; het kwaadaardige doodsinstinkt kan die waterstofbommen doen ontketenen. Want als wij onze liefste illusie overboord werpen dat het menselijk ras een bevoorrechte of voorbeschikte status in het leven van het heelal inneemt, schijnt het vanzelfsprekend dat het kwaadaardige doodsinstinkt een ingebouwde garantie er voor is dat het menselijk eksperiment, als het er niet in slaagt zijn mogelijke vervolmaking te bereiken, zichzelf zal annuleren, zoals het dinosaurus eksperiment zichzelf annuleerde.

Maar jeremiaden zijn nutteloos tenzij wij een betere weg kunnen aanwijzen. Daarom is het probleem dat de mensheid konfronteert de afschaffing van de verdringing (repression - ook onderdrukking) - in traditionele Christelijke taal de herrijzenis van het lichaam.

Wij hebben al gedaan wat wij konden om uit de psychoanalytische theorie een model te voorschijn te halen van hoe het herrezen lichaam er uit zou kunnen zien. Het levensinstinkt, of het seksuele instinkt, vragen om een soort handelwijze die in tegenstelling tot onze huidige wijze van handelen, alleen maar spel genaamd kan worden. Het levensinstinkt verlangt ook een vereniging met anderen en met de wereld rondom ons, niet gegrondvest op angst en agressie, maar op narcissisme en erotische uitbundigheid.

Maar het doodsinstinkt eist ook bevrediging (satisfaction); zoals Hegel zegt in de Phenomenologie: ‘Het leven en de kennis van God kunnen zonder twijfel beschreven worden als liefde spelend met zichzelf; maar dit idee zinkt in onbeduidendheid, als de ernst, de pijn, het geduld en het werk van het

[p. 340]

Negatieve weggelaten worden.’

Het doodsinstinkt wordt pas met het levensinstinkt verzoend in een leven dat niet verdrongen wordt, dat geen ‘ongeleefde levens’ in het menselijk lichaam achterlaat, aanzien het doodsinstinkt dan wordt bevestigd in een lichaam dat bereid is te sterven.

En, aangezien het lichaam bevredigd is, wordt het doodsinstinkt niet langer gedreven zich te veranderen en geschiedenis te maken, en daarom - zoals Christelijke theologie voorspelde - is zijn werkzaamheid in de eeuwigheid.

Tegelijkertijd - en hierin komen de psychoanalyse en de christelijke theologie weer overeen - is het herrezen lichaam (resurrected) het herschapen, verheerlijkte (transfigured) lichaam. De afschaffing van de verdringing zou de onnatuurlijke ophopingen van libido in bepaalde lichamelijke organen te niet doen - concentraties tot stand gebracht door de negativiteit van het morbide doodsinstinkt, die de lichamelijke basis vormt van de neurotische karakterstoornissen in het menselijk ego.

In de woorden van Thoreau: ‘Wij hoeven om geen hoger hemel te bidden dan de zuivere zintuigen kunnen verschaffen, een zuiver zinnestrelend (sensuous) leven.

Onze huidige zintuigen zijn slechts rudimenten van wat zij bestemd zijn te worden.’ Het menselijk lichaam zou polymorf pervers worden, genietende van dat volle leven van het gehele lichaam dat het nu vreest. Het bewustzijn sterk genoeg om het volle leven te verdragen zou niet langer Apollinisch maar Dionysisch zijn - bewustzijn dat de grens niet in acht neemt, maar overstroomt; bewustzijn dat niet langer ontkent.’

Norman O. Brown: Life Against Death, A Vintage Book, New York, pagina's 307/8.