Weergaloos

[p. 295]

Hermann Hesse: Melodie & Tegenmelodie

Was ik musicus, dan zou ik zonder moeite een tweestemmige melodie kunnen schrijven, een melodie, die uit twee lijnen bestaat, uit twee klank- en toonrijen, die elkaar beantwoorden, elkaar vervolledigen, elkaar bestrijden, elkaar vaststellen, in elk geval echter op elk ogenblik, op elk punt van de lijn in de innigste, meest levendige wisselwerking en wederkerige betrekking staan. En ieder, die muziek kan lezen, zou mijn dubbele melodie kunnen aflezen, en hij zou bij iedere toon steeds de tegentoon, de broeder, de vijand, de tegenvoeter horen en zien.

Nu, en juist dit, deze tweestemmigheid en eeuwig voortschrijdende antithese, deze dubbellijn zou ik met mijn materiaal, met woorden tot uitdrukking willen brengen en ik werk mij er gewond aan, en het gaat niet. Ik probeer het steeds opnieuw, en als er iets mijn werk spanning en kracht verleent, dan is het alleen maar deze intensieve bemoeiing om iets onmogelijks, deze wilde strijd om iets onbereikbaars. Ik zou willen (möchte) vinden een uitdrukking voor de tweeheid, ik zou hoofdstukken en zinnen willen schrijven, waar voortdurend (beständig) melodie en tegenmelodie gelijktijdig zichtbaar zouden zijn, waar voortdurend naast iedere veelkleurigheid (Buntheit) de eenheid, naast iedere scherts de ernst staat. Want uitsluitend daarin bestaat voor mij het leven, in het schommelen tussen deze twee polen, in het heen en weer tussen de beide grondpijlers van de wereld. Voortdurend zou ik met verrukking op de zalige veelkleurigheid van de wereld willen wijzen en er even voortdurend aan willen herinneren, dat aan deze veelkleurigheid een eenheid ten grondslag ligt; voortdurend zou ik willen aantonen dat mooi en lelijk, licht en donker, zonde en heiligheid slechts gedurende éen ogenblik tegenstellingen zijn, en dat zij altijd opnieuw in elkaar overgaan.

Voor mij zijn de hoogste woorden van de mensen die enkele, waarin deze dubbelzinnigheid in magische tekens wordt uitgesproken, die enkele geheimzinnige spreuken en gelijkenissen, waarin de grote wereldtegenstellingen én als noodzaak en als illusie herkend worden. De Chinees Lao Tse heeft meerdere van zulke spreuken gevormd, waarin beide levenspolen voor een bliksemend ogenblik elkaar schijnen te beroeren. Nog edeler en eenvoudiger, nog hartelijker is datzelfde wonder verricht in de vele woorden van Jezus. Ik weet niets zo onthutsend in de

[p. 296]

wereld als dit, dat een religie, een leer, een zielenschool door de eeuwen heen de leer van goed en kwaad, van recht en onrecht steeds verfijnder en straffer ontwikkelt, steeds hoger aanspraken aan gerechtigheid en gehoorzaamheid stelt, om uiteindelijk op haar toppunt met de magische erkenning te eindigen, dat negenennegentig rechtvaardigen voor God minder zijn dan éen zondaar op het ogenblik van de omkeer!

Maar misschien is het een grote vergissing, ja een zonde van mij, als ik geloof de verkondiging van deze hoogste begrippen te moeten dienen. Misschien bestaat het ongeluk van onze huidige wereld erin, dat deze hoogste wijsheid op alle straten wordt uitgevent, dat in elke staatskerk, naast het geloof aan overheid, geldzak en nationale ijdelheid, het geloof aan het wonder van Jezus gepreekt wordt, dat het Nieuwe Testament, behoeder van de kostbaarste en gevaarlijkste wijsheden, in elke winkel te koop is en door zendelingen zelfs gratis uitgedeeld wordt. Misschien zouden zulke ongehoorde, moedige, ja verschrikkelijke inzichten en ideeën, zoals die in veel redevoeringen van Jezus staan, zorgvuldig verborgen gehouden en met beschermende muren ombouwd moeten worden.

Misschien zou het goed zijn en wenselijk, dat een mens, om een van die machtige woorden te ervaren, jaren moest offeren en zijn leven wagen, zoals hij het voor andere hoge waarden in het leven ook moet doen. Als dat zo is (en ik geloof vaker, dat het zo is), dan doet de minste schrijver van onderhoudende lektuur betere en juistere dingen, dan hij die zich bemoeit om de uitdrukking van het eeuwige. Dat is mijn dilemma en probleem. Er kan veel over gezegd worden, maar het laat zich niet oplossen. De beide polen van het leven naar elkaar toe te buigen, de tweestemmigheid van de levensmelodie neer te schrijven, zal mij nooit lukken. Desalniettemin zal ik het duistere bevel in mijn innerlijk volgen en steeds weer opnieuw de proef nemen. Dit is de veer, die mijn kleine uurwerk aandrijft.

Hermann Hesse, Kurgast, 1923. Im Insel Verlag 1953.