Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

[p. 3]

Gewijd aan de nagedachtenis der onvergetelijke helden van het Boerenleger, gevallen in den strijd voor vrijheid en voor recht.

B.J. VILJOEN.

[p. 7]

B.J. Viljoen.

[p. 9]

Inleiding.

Bij het aanbieden aan de wereld van ‘Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-Oorlog’ gevoel ik de noodzakelijkheid om tot verontschuldiging voor de vele gebreken, die men in de volgende bladzijden zal aantreffen, duidelijk te maken dat het samenstellen van dit werk met zeer veel moeilijkheden en ongemakken gepaard ging, en wel:

1^o. omdat het mijne eerste onderneming is om een boek te schrijven;

2^o. omdat ik bij mijne gevangenneming ontbloot werd van mijne aanteekeningen en dat ik dus zonder eenige data of facti moest schrijven en alleen mijn geheugen had om te raadplegen. Om echter billijk te zijn tegenover diegenen, die mij gevangen hebben genomen, moet ik zeggen, dat de aanteekeningen, waarvan zij mij beroofden, slechts liepen over een half jaar, daar tweemaal te voren mijne aanteekeningen in vijands handen vielen, en een derde maal verbrandden, toen ons kamp te Dalmanutha door een grasvuur werd vernield;

3^o. schrijf ik dit werk, bewust van de strenge en sterke banden waarmede een Engelsch ‘parool’ mij handen en voeten heeft gebonden, en tevens bewust van de vernederende positie die wij, krijgsgevangenen, gedwongen waren in te nemen op dit eiland, gedwongen door de vernederende behandeling ons aangedaan door Kolonel

[p. 10]

Price, die een uitmuntende wêergave is van Sir Hudson Lowe, nu bijkans een eeuw geleden de bewaarder van Napoleon. Trouwens, leest eens Lord Roseberry's boek ‘The Last Phase of Napoleon’ en men zal zien met welk een smaad en hoon deze Sir Hudson Lowe zijn' dapperen tegenstander behandeld heeft.

Men vindt ditzelfde terug in het karakter van onzen bewaarder Price, en dezelfde nachtmerrie omtrent Napoleon's plannen tot ontvluchting, die Sir Hudson Lowe gedurig achter de ooren zat, zit nu bij den heer Price achter de ooren; zijn oneindige vrees voor onze ontvluchting maakt hem den lafaard die hij is en deze lafhartigheid is oorzaak van de strenge en beleedigende regulaties voor ons gemaakt. Elk oogenblik kan mijnheer Price met zijne satellieten op mij afkomen, en vond hij dan mijn manuscript, dan zou hij misschien denken, dat het in strijd was met het parool, dat ik gedwongen was te teekenen om uit het kamp te mogen komen en daar buiten te wonen; hoewel ik, overtuigd ben dat dit teekenen volstrekt niet noodig was. Mocht hij dit denken dan zou hij mij kunnen laten straffen, ja zelfs doodschieten. En welk een kans zou ik in zijn humane klauwen hebben? De bekende regel is dus ook hier van toepassing: ‘Il faut juger les écrits d'après leur dates.’ (Men moet iemands geschriften beoordeelen in het kader van den tijd waarin zij zijn opgesteld.)

Ik heb zooveel mogelijk getracht critiek te vermijden en de schakel van mijn verhaal bijeen te houden, zoodat de voornaamste episoden, zooals die geschetst zijn, gemakkelijk kunnen gevolgd worden.

Onpartijdigheid werd in acht genomen door mij, zooveel als dit van een feilbaar mensch kan geëischt worden, hoewel men nauwelijks kan verwachten, dat ik te nauwgezet onpartijdig zou zijn, wanneer men bedenkt dat ik pas uit den strijd ben getreden, met al de herinneringen aan den bloedigen strijd nog versch in het geheugen;

[p. 11]

of, om het meer tragisch voor te stellen, dat ik heden met de pen vermeld, wat ik gisteren doormaakte met het zwaard, waarvan nog heden het bloed drupt. Ik ben slechts ‘hors de combat pro tem,’ en waar mijn vrijheid achter slot en grendel en in handen is van een ‘cad’ zooals de heer Price, waarom zou ik daar geneigd zijn tot onpartijdigheid. Om geduld en kalmte te laten zegevieren, heb ik den heer Job tot voorbeeld gekozen.

Ik geef de verzekering, dat het niet zonder aarzeling is, dat ik dit werk de wereld aanbied, omdat reeds zoovelen, kunstenaren, amateuren en professioneelen het lezend publiek overladen hebben met wat zij voorgeven te zijn, de geschiedenis van den oorlog. Het is grootelijks op aandringen van vrienden, dat ik dit werk begon. Ik trachtte doorgaans alleen dat neer te schrijven, wat ik persoonlijk ondervond, zoodat ik in één opzicht den lezer kan tevreden stellen, te weten, dat wat hij hier leest, de waarheid is.

Gedurende het tijdperk dat wij van de buitenwereld waren afgesneden, heeft men in de nieuwsbladen en andere geschriften, te oordeelen naar hetgeen wij af en toe lazen in buitgemaakte pakketten, zulke wonderlijke, en ik mag zeggen, zulke romantische dingen verteld van ons die in het veld waren, dat ik er soms aan twijfelde of men in Europa en elders nog zou gelooven dat wij gewone menschelijke wezens waren met een hoofd zonder horens. Van mijzelf gesproken, herinner ik mij driemaal gelezen te hebben dat ik gesneuveld was; ja zelfs zag ik in zeker nieuwsblad een lang doodsbericht van eenige kolommen waarin men mij vergeleek bij Garibaldi, Jack the Ripper, Osman Digna enz. enz. Een vierde maal zou men mij gevangen hebben in de Kaap-kolonie met het Roode Kruis op mijn mouw. Ik zou zijn terechtgesteld voor een militair hof te de-Aar, en gevonnisd zijn om te worden doodgeschoten, welk vonnis bekrachtigd en aan mij voltrokken zou zijn. Men gaf zelfs een zeer dramatische beschrijving

[p. 12]

van het uitvoeren van het vonnis, hoe ik op een stoel bij het graf werd vastgemaakt en kalm mijn welverdiend lot onderging. Het verhaal eindigde met den volgenden uitroep: ‘Zoo is dan ten slotte de schurk, roover en guerrilla-aanvoerder Viljoen weggeborgen om het Britsche leger nooit meer lastig te vallen!’ Een vijfde maal verkondigde men de wereld met evenveel onnoozelheid, dat ik te Mafeking bij het uitbreken van den oorlog in de gevangenis zat en dat ik door generaal Baden-Powell aan de Boeren was uitgeruild voor Lady Sarah Wilson.

Nu moet ik eerlijk zijn, en verzekeren hoeveel hiervan de waarheid is. Ten eerste ben ik nooit in een gevecht gesneuveld, ten tweede was ik gedurende den oorlog nooit in de Kaap-kolonie en is de Roode-kruis-historie een puur verzinsel; mijn leven is mij bij de-Aar nooit ontnomen; te Mafeking ben ik nog nooit in mijn leven geweest, en, behalve als krijgsgevangene heb ik nog nooit in den tronk vertoefd; de eer is mij dus ook nooit te beurt kunnen vallen om tegen een hooggeplaatste dame als Lady Sarah Wilson te kunnen worden uitgeruild. De benamingen mij tegengeworpen van ‘roover, schurk’ enz., komen uit zulk een bedenkelijke bron, dat ik het beneden mij acht om daarop te antwoorden.

Om den lezer echter gemoedsbezwaar te besparen en vooroordeel tegen den schrijver te ontnemen, wil ik hier zeggen dat ik een heel gewoon mensch ben, afstammend van Fransche Hugenoten, oud 34 jaar, heel middelmatig gebouwd, en dat de kleur mijner oogen onbestemd is; noch blauw, noch grauw. De natuur heeft mij met haar poederkwast ietwat vroeg gevonden, waardoor de kleur van mijn haren schimmel is, of te wel tusschen zwart en wit. Ik heb heel veel menschen aangetroffen die beter krijgsman waren dan ik, en ik mag mij verheffen op de goede eigenschap, mannen die beter zijn dan ik, te kunnen bewonderen. Ik heb het geluk altoos in staat te zijn alles te zien zooals het is, mijzelf ingesloten, en ten slotte mag

[p. 13]

ik zeggen dat wij ons in Afrika beschaafd en christelijk noemen en dat ik zelf in Afrika geboren ben. Dit is ongetwijfeld een beknopte en eenvoudige karakterschets; maar zoo is het voorwerp dat geschetst werd en zoo is het onderwerp dat volgt.

Het walgt mij om zooveel over mijzelf te moeten spreken; doch het is niet mijn fout, het is de schuld van hen die getracht hebben mij berucht te maken en die daarin slechts in zooverre slaagden dat zij snap-shots- en autograafjachters op mijn spoor brachten. En lieve hemel, wat is dat een lastige bende!

Laten wij nu eens mijn persoon zoover mogelijk op den achtergrond schuiven en vergun mij als onzichtbare gids u te begeleiden en voor te stellen de episoden van dezen oorlog, zooals ik die heb meegemaakt. Laat ik op den voorgrond stellen, om u een teleurstelling te besparen, dat gij in deze bladzijden niet zult vinden trillende en hartroerende verhalen; maar dat gij in allen eenvoud zult zien de bedrijven van het groote en bloedige Zuid-Afrikaansche drama, waarin het mijn lot was een rol te spelen.

B.J. VILJOEN,

Ass. Com.-Gen.

St.-Helena, Mei 1902.