De vrouw en het nationaalsocialisme

III. De toekomst van de vrouw in de Nationaalsocialistische staat.

Omtrent de geestesgesteldheid van de nationaalsocialistische staat is ons nu wel reeds zoveel bekend, dat wij weten dat altijd onder het nationaal-socialisme het staatsbelang vóór zal gaan. Het gaat voor wensen en denkbeelden van de individuen, maar ook voor verwezenlijking van de opvattingen en theorieën, die vroeger door de machthebbers zelve verkondigd zijn.

En zo kunnen wij omtrent de toekomst van de vrouwen onder het nationaalsocialisme wel deze uitspraak doen: dat het er weinig op aan komt wat de nationaal-socialistische opvattingen waren omtrent positie en taak van de vrouw; en dat de houding van de vrouw ten aanzien van het nationaalsocialisme er heel weinig meer toe doet: in de nationaalsocialistische staat geeft maar één ding de doorslag: het belang van de staat.

Wij hebben al gezien, dat dit staatsbelang in weinige jaren de uitspraken over de vrouw als staatsburgeres

[p. 27]

en haar positie op de arbeidsmarkt volkomen heeft veranderd. En wij mogen op grond daarvan voorspellen, dat deze veranderingen door zullen gaan. Met als enige logische oorzaak, als enige motor: het belang van de staat.

Op het ogenblik beleeft de Duitse ekonomie een tijd van hoogkonjunktuur. Men komt in de fabrieken handen tekort. Dus vraagt men naar vrouwenarbeid, dus neemt men alle mogelijke maatregelen van staatswege om de vrouwen maar naar de fabrieken te krijgen.

Het is niet te verwachten, dat deze hoogkonjunktuur aan zal houden. Zonder twijfel komt hierop binnen enige jaren de terugslag. Het is - in het licht van de nationaal-socialistische politiek - niet te veel gezegd als men voorspelt, dat dan de arbeidende vrouwen het eerst zullen worden ontslagen. Waarschijnlijk zal dan de leuze, dat de vrouw in haar gezin hoort, ook wel weer opgeld gaan doen.

Het staatsbelang in Duitsland en in andere fascistische landen eist op het ogenblik oorlogsvoorbereiding. En daarbij worden de vrouwen zo veel mogelijk ingeschakeld. Als arbeidster in de oorlogsindustrie, als voortbrengster van kinderen, die soldaten kunnen worden, als hulpkracht in Rode Kruis en talloze andere hulporganisaties, overal kan men thans de vrouwen gebruiken.

De inschakeling van de vrouwen geschiedt zeer intensief en praktisch niemand kan er zich aan onttrekken. Het jonge meisje wordt in Duitsland vanaf het moment dat zij op school komt totdat zij volwassen is, door het nationaalsocialisme beinvloed en geschoold: op de scholen, in de Bund Deutscher Mädel, tijdens het arbeidsdienstjaar, dat nu voor allen verplicht wordt, in kampen en tenslotte in de N.S. Frauenschaft, voedt men hen op in de nationaal-socialistische principes en bereidt men hen systematisch voor op hun taak in oorlogstijd. De meeste vrouwen en

[p. 28]

meisjes zijn wel gedwongen aan dit werk mee te doen en lid te zijn van de betreffende organisaties. Een ambtenaarsvrouw b.v. kan, om de positie van haar man niet in gevaar te brengen, zich niet afzijdig houden van de Frauenschaft.

Er wordt geen dwang versmaad om ook andere hoofddoeleinden van het ogenblik te bereiken. Het is b.v. thans in Duitsland vrijwel onmogelijk om Neo-Malthusiaanse voorbehoedmiddelen te kopen. Ook de vrouwen, die dat niet willen, zijn dus thans in vele omstandigheden gedwongen om kinderen ter wereld te brengen.

In het leven van de Duitse vrouw heeft het nationaalsocialisme dus wel zeer diep ingegrepen. Er is geen sprake meer van, dat zij vrij kan kiezen hoe zij haar leven wil inrichten en dat zij kan leven volgens eigen principes. De staat bepaalt of zij kinderen mag hebben - soms ook of zij met de man van haar keuze wel trouwen mag. De staat schrijft haar een politieke en morele mening voor en hij schakelt haar in in zijn systeem en zijn doeleinden. Hoe reageert daarop nu de Duitse vrouw?

Met alle restricties, die gemaakt moeten worden omdat de berichten vaak schaars en onbetrouwbaar zijn, meen ik daaromtrent toch wel enkele indrukken te kunnen weergeven. Zij gelden echter alleen voor het ogenblik. Misschien zal ook in dit opzicht Duitschland er over een jaar weer heel anders uitzien.

Er wordt vrijwel in alle kringen door vrouwen van tijd tot tijd ‘gemopperd’ over twee dingen: de schaarste en duurte van noodzakelijke levensmiddelen en kledingstoffen en het feit, dat het nationaalsocialisme het gezinsleven zo sterk beperkt. De politiek en de oorlogsvoorbereiding, heel het sociale terrein, dat het nationaalsocialisme op het ogenblik in Duitsland bestrijkt, stellen hoge eisen aan alle leden van het volk.

[p. 29]

De mannen worden steeds in beslag genomen door allerlei funkties, de kinderen hebben oefeningen en kampen, zijn zelfs na hun schooltijd een heel jaar afwezig. De vrouwen hebben hun eigen organisaties met al het werk, dat daaraan verbonden is en bovendien wordt thans ook nog van de arbeidersvrouwen gevraagd, dat zij in de fabrieken gaan arbeiden. Geschoolde arbeidskrachten worden vrij willekeurig door het land heen en weer gestuurd, zodat in bepaalde streken in vrijwel ieder arbeidersgezin meerdere kostgangers zijn ingekwartierd. Deze zijn dan maandenlang bij hun eigen gezinnen weg.

In verband daarmee en ook met het arbeidsdienstjaar is de moraliteit, vooral in arbeidersgezinnen er in de laatste jaren niet op vooruit gegaan. Verschillende berichten maken melding van een ontstellende stijging van het aantal onwettige geboorten en van zwangerschap van heel jonge meisjes. De ontredderde toestand van de gezinnen krijgt hiervan de schuld.

Deze opmerkingen worden algemeen gemaakt, door alle Duitse vrouwen, die hun ogen open houden. Voor het overige wordt men getroffen door het belangrijke verschil in houding en opinie tussen arbeidersvrouwen en vrouwen uit andere kringen van de maatschappij. Tijdens de krisisjaren waren de verschillen tussen arbeiders en intellektuelen genivelleerd: de standentrots had een knauw gekregen, beide groepen stonden voor dezelfde problemen en zochten gelijkluidende oplossingen. Nu is er weer een aanmerkelijk verschil.

De intellektuele vrouwen mogen veel meer zeggen: ‘Die Frau’ verschijnt nog, onder de oude redaktie. Het is niet gelijkgeschakeld, heeft zich echter wel aangepast: het vertoont een sterke voorkeur voor ‘neutrale’ onderwerpen, zoals de Griekse oudheid en koningin Victoria.

[p. 30]

Het doet nergens sterker aan denken dan aan de socialistische tijdschriften uit de oorlogstijd, die vol stonden met statistieken over de aardappelendistributie en het grote probleem, dat allen bezig hield, slechts bij uitzondering in zijn kolommen toelieten.

Maar die uitzondering bestaat dan toch nog: in het Septembernummer schrijft Gertrud Bäumer, vertegenwoordigster van het republikeinse Duitschland bij de Volkenbond, een artikel over ‘Der Status der Deutschen Frau’, waarin duidelijk wordt uitgesproken, dat over het geheel genomen de positie van de vrouw in Duitsland niet is verbeterd. De vermelding van verschillende lichtpunten (de ‘nieuwe geest’ en de grotere sociale instelling bij de vrouwen) krijgt uitdrukkelijk een secondaire plaats.

Bovendien zijn de gevolgen voor de intellektuele vrouwen meegevallen. Voor velen van hen betekent het nationaalsocialisme een nieuwe ontplooiingskans: het geeft hun een taak, zij hebben een doel in het leven gekregen. Volgens Die Frau zijn er op het moment bij de N.S. Frauenschaft een half millioen ‘Amtswalterinnen’, dus vrouwen, die de een of andere funktie bekleden. Bovendien omvat het nationaal-socialistische Frauenwerk alles wat men vroeger onder ‘Fürsorge’ verstond. Een zeer groot deel van de arbeid, die hierdoor verricht wordt, geschiedt gratis door de leden van de ‘Frauenschaft’. Het zullen wel voornamelijk de meer ontwikkelde vrouwen zijn, die hiervoor in aanmerking komen. Het verrichten van nuttig sociaal werk in goed georganiseerd verband maakt het hun licht de schaduwzijden van het regime te vergeten.

Ook Hilary Newitt, die het oude Duitsland goed kent en omtrent het nieuwe goed is ingelicht, is van mening, dat vooral de jonge Duitse vrouwen over het nationaalsocialisme geestdriftig zijn. Er zal spoedig een generatie

[p. 31]

zijn, die niet anders gekend heeft en voor wie de oorlogsstemming en de autarkie met al zijn bezwaren vanzelfsprekend zijn. De nieuwe staat geeft haar de mogelijkheid om haar aktiviteit te ontplooien, om zich nuttig te maken.

De arbeidersvrouwen hebben het onder het regime veel harder te verduren. Van hen wordt geen vrijwillig werk gevraagd: er wordt loonarbeid van hen geëist. Zij lijden veel meer onder de voedselschaarste, omdat zij geen Ersatz kunnen kopen en omdat zij en hun gezinnen, die zwaar werk verrichten, krachtig voedsel nodig hebben. Onder de arbeidersvrouwen is het enthousiasme niet groot. Men kan er zeker van zijn, dat de vrouwen, die in enkele steden betogingen hebben gehouden en geroepen hebben ‘Gebt uns unsere Söhne wieder, die in Spanien sind’, arbeidersvrouwen zijn geweest.

*_**

Het nationaalsocialisme schijnt dus iets te bereiken, wat langen tijd geen enkele andere politieke stroming gelukt is: het heeft de vrouwen uit haar huizen gehaald en het heeft haar sociaal bewust gemaakt. Het kon op de vrouwen vat krijgen, doordat zo velen van haar in een moeilijke tijd politiek onverschillig waren en van sociale verhoudingen niets wisten of begrepen. Maar het heeft tevens die onkunde en onverschilligheid opgeheven: het voedt de vrouwen weliswaar niet op tot zelfstandig denkende mensen, maar toch wel tot politiek werkzamen. Men kan dit zeggen van allerlei fascistische stromingen, ook van die, welke - zoals de N.S.B. - het waarschijnlijk nooit tot machtsvorming van betekenis zullen brengen. Ook zij hebben de vrouwen en de mannen gehaald uit de sfeer van politieke afzijdigheid en onverschilligheid, die nog zo sterk vooral de intellektuele middenstand beheerst. Maar hoeveel sterker geldt dit niet voor Duitsland, waar het nationaalsocialisme universeel is.

[p. 32]

Dat het alle mensen in de politieke sfeer trekt, is stellig de kracht van het nationaalsocialisme. Wellicht zal het op den duur de zwakheid ervan blijken te zijn. Want al deze personen, die men nu dwingt de blik te wenden van het eigen gezinsleven en de eigen arbeid naar het algemene doel: de staat, de maatschappij, kunnen er op den duur ook genoeg van krijgen om altijd in de zelfde richting te moeten blijven kijken.

Bovendien zal in de toekomst wel blijken, wat men zich nu liever nog maar niet al te scherp realiseert: dat toch voor de overgrote meerderheid van de bevolking het nationaalsocialisme niet heeft gebracht wat men ervan verwacht had. De vage hoop en verwachtingen van de meeste vrouwen gingen toch wel in de eerste plaats in de richting van een gemakkelijker, onbezorgder leven: van meer huwelijkskansen, van een ongestoord gezinsleven, van ongeschokte welvaart. Voor de meeste gezinnen in Duitsland is het leven er echter niet gemakkelijker op geworden. En nu beleeft het land nog een hoogkonjunktuur. De onvermijdelijke kentering - om van oorlog nog maar niet te spreken - zal hun het leven nog verzwaren.

Het nationaalsocialisme heeft in zijn begin-periode niet anders dan minachting voor de vrouwen getoond: en duizenden vrouwen zijn ondanks die minachting, neen, misschien wel juist òm die minachting, geestdriftig met het nationaalsocialisme mee opgetrokken. De tijd van minachting schijnt nu voorlopig voorbij. Misschien zullen dan nu ook de vrouwen in het nationaal-socialistische Duitsland ontgroeien aan de betovering van de leer en langzaam gaan beseffen wat voor hun leven de vrijheid - de vrijheid van denken en van stemmen, de vrijheid van arbeidskeuze en van eigen zelfstandige ontwikkeling - zou kunnen betekenen.