Van vrouwen ende van minne

(1871)–Eelco Verwijs– rechtenstatus



[pagina 78]

[Ene goede boerde van enen vrecken ridder] VIIIGa naar voetnoot1. Ga naar margenoot+Sint dat die vrouwen garen, Dat wy smeken ende smaren Ende licken omtrent den baert, Dat vaert gaerne hinderwaert, 5[regelnummer] Op dat wy in die burse sijn dul. Ach, dat dat verwaten mul Aldus seer minnen verwint, Datmen niet en acht en twint By die scoenheit vanden menschen 10[regelnummer] Al werpt hi eenen stien te wenschen, Ende dapper is ende varde springhet, [Ende hovesch is ende scone singhetGa naar voetnoot2,] Ende wel in eenen ternoy torniert, Ist dat hem een, cruyt faelgiert, 15[regelnummer] Die wellic wi penninghen nomen, Hi en darf hem niet beromen, Dat yet dien sal sijn vryen, Hine si vol van reynardien. Es reynardye dan soe goet? 20[regelnummer] Jaet! ic wils u maken vroet Ende provent bi tween heren, Die ridders waren; ende doerder eeren Plach die een te doen veel: Ga naar margenoot+Goet was hi van alrehande speel 25[regelnummer] Ende van harten seer vri.
[pagina 79]
Waer dat hi en tornoy verre of bi Vereyschede, daer plach hi te sijn; Hi en spaerde weder cost noch pijn, Nach daer toe sijns selvens lijf. 30[regelnummer] Ende die ander, die was een katijf, Die en achte niet van eenen hoye Op tafelronde of op ternoye, Mer hi minde den penninc seer. Doer Gode te doen nach doer die eer 35[regelnummer] Dat en was sijn aerd niet. Hier bi die avontuer liet Den ghenen boven comen van goede, Ende die ander viel in armoede; Mar hi was die niet en drovede 40[regelnummer] Van sulken als hi behovede, Ende bleef milde jeghens die ghoen, Die ghiften tontfaen sijn ghewoen. Doer die eer ende doer Gode Ga naar margenoot+Liet hi sijnre costumen node, 45[regelnummer] Also verre als hi volbrenghen mocht; Want hem die minne daer toe brocht Van eene vrouwe, die weduwe was, Dat hem dochte dat hi ghenas Van alle evel, als hise sach; 50[regelnummer] Mar dat was hem een swaer verdrach: Die vrouwe micte op hem cleyne. Men vant daer int lant en gheyne Vrouwe van also groter macht, Noch van also groter gheslacht, 55[regelnummer] Noch daer omtrent soe wael gheboren, Ende was van goede wel te voren, Ende in hoer doen seer openbaer. Scone van huyde ende van haer Was si, dat wel an vrouwen sit; 60[regelnummer] Die keel hadsi rond ende wit, Een dailkijn hadsi in haer kinne: Si gheleec wael een goddinne; Te lachene stont haer die mont. Nu hadde Venus oec ghewont
[pagina 80]
65[regelnummer] Ga naar margenoot+Metten strale van hare minne Den ridder in sinen harte binnen, Daer ic hier te voren of seyde, Die sinen sinne anden pennich leyde, Ende die den ternoy niet en gaerde, 70[regelnummer] Om dat hi cost ende pijn spaerde. Dese minde die vrouwe mede, Ende plach der selver sede, Die dic vrouwen hebben gheploghen, [Ist dat si niet minnen moghenGa naar voetnoot1,] 75[regelnummer] Die doer den penninc heeren goken, Ende segghen datmen mitten loken Wel den duvel eten mach. Daer na soe comt die leyde dach, Dat hi moet mit ander sausen verleydenGa naar voetnoot2. 80[regelnummer] Men wil node vanden penninc sceiden, Dicke valt datmer na droemt, Ende dat die nide die siel verdoemt: Dat is ghedaen der vrouwen sin. Rechte meer noch min 85[regelnummer] Volghen si der catten natueren. Ga naar margenoot+Dit laet ic, ende ter aventueren Keer ic weder daer ict liet. Den ridder, die den penninc niet En hadde te helpen, was spreken comen 90[regelnummer] Ter vrouwen ende begonste haer te nomen Wat hi doer haer hadde ghedoghen. Mittien quam daer in ghevloghen Een knecht mit eene glavelote; Eene slippe van sinen rocke 95[regelnummer] Opghescort doer die lichtheden. Van lopen waren hem die leden
[pagina 81]
Besweet utermaten seer. Hi seyde: ‘Vrouwe, hier comt mijn heer Achter ende hieten mijn voren gaen, 100[regelnummer] Omdat ic u soude doen verstaen, Dat hi tavont mit u wil eeten.’ Die vrouwe, die daer was gheseten Bi den becommerden, stont op scier Ende seyde: ‘Doet ons te vier 105[regelnummer] Twe capoenen goet ende vet.’ Ga naar margenoot+Si ginc hoer palleren bet Ende in eenen spieghel sien; Want die bootscop quam van dien Ridder, daer ic die tael of liet, 110[regelnummer] Die welke en begheerde niet Ternoy noch tafelronde, Ende die doer lachter noch doer sonde Die penninc te crucene spaerde. Men hoerde nyen van sinen paerde 115[regelnummer] Biden hove: hi en was niet verre. Die vrouwe riep, als die was erre: ‘Lijskijn, God moet u verdomen! En hoerstu niet mijn heer comen? Nem, drach voert die cussijn, 120[regelnummer] Ende die butsele met den wijn Dien salstu niet vergheten, Teerst dat wi sijn gheseten. Daer na saltu bringhen ende scinken, Ende gheven den knape der na drinken, 125[regelnummer] Als wi twe hebben ghedroncken. ............Ga naar voetnoot1 Ga naar margenoot+Dune verstuus dat ic di leer.’ Ende mittien so quam die heer
[pagina 82]
Inghereden, ende hi beet af, 130[regelnummer] Ende die vrouwe si begaf Alle dinc, ende si hadde saen Den ridder in haren armen bevaen, Ende wencten in sijn oghen. Die becommerde constet qualic doghen, 135[regelnummer] Ende ginc hem int vrihof meyen, Daer hi die voghelen hoerde screyen, Ende elke singhen na sijnre natueren. Hi dochte van sinen ghebueren, Den riken ridder, dat hi was 140[regelnummer] Daer bet omme dat hi las Den penninc int cruce ende ontcnoepte. Hi peynsde nochtans ende hi hoepte, Si soude wesen sijn amye, Hem en ghebrake reynerdye; 145[regelnummer] Mer hi was daer te sittene moede, Ende sneet een haseline roede, Ga naar margenoot+Die groene was ende hadde swanc. Lude sine kele klanc, Want hi hadde die kele claer. 150[regelnummer] Van desen sausoene, van desen jaer Begonste hi een liedekijn; Ende als hi daer hadde ghesijn Soe langhe dat hi hoerde segghen, Datmen die tafelen soude leggen, 155[regelnummer] Soe keerde hi weder inwaert scier, Ende makede den riken de blide sier, Ende ginc mede ter tafel sitten. Die vrouwe die began te verhitten Van toorne, dat hi was bleven. 160[regelnummer] Menighe quike was hem ghegheven Over tafel, die hi wel Ontfinc, al hylt hijt over spel. Doe die handen waren ghedweghen Ende die dwalen opgheslegen, 165[regelnummer] Ghinc men vaste die bedde maken. Die vrouwe seyde, dat hoer vaken Ga naar margenoot+Begonste: die nacht en waer niet lanc,
[pagina 83]
Si en koer daer voer ghien sanc Ghedect te wesen in hoer bedde. 170[regelnummer] ‘Ten is niet totten daghe, ic wedde, Te riden V milen. Ghif ons drincken van uwen wynen: Hier is lanc ghenoech gheseten.’ Si liet den joncwive te weten, 175[regelnummer] Datmen soude den riken man Ter camerdoer al vast an Bedden aldaer si binnen lach. Die ander ridder, die niet en mach Den penninc ghecrighen, dedemen saen 180[regelnummer] Wel of vanden bedde staen In eenen houc, daer honden plaghen Haer bedde van costume in laghenGa naar voetnoot1: Gaern volgheden si haren nesten. Ende als die ridder over sijn beste 185[regelnummer] Hilt, dat si alle slapen waren, Begonste hi ysentlike te baren. Ga naar margenoot+Hi riep: ‘Verwaten sijn die honden! Hoe soude ic tot deser marghenstonde Hier aldus moghen ghedueren?’ 190[regelnummer] Die vrouwe die sprac: ‘Tot quader uren: Here, laet ons mit ghemaec;’ Want si hadde in ware spraec Den riken ridder ghelovet Doer den penninc, diese verdovet 195[regelnummer] Hadde, dat si comen soude Tot sinen bedde alsoe houde Als dat ghesin vaste sliep. Si dede die knapen drincken diep, Om dat si slapen souden vaste. 200[regelnummer] Nu ne mochtsi van horen gaste
[pagina 84]
Horen beloft volbringhen niet. Si seide: ‘God, die hem crucen liet. Die moet verwaten uwen keel! Die ghene, die hebben ghewaket veel, 205[regelnummer] Souden [indie] camer garen rusten.’ Ende mittien began te lusten Ga naar margenoot+Den riken ridder sijn urin Te maken: hi stont op stillekijn, Ende dede hem totten vate; 210[regelnummer] Ende die ander peynsde om sijn bate, Ende quam heymelic gheslopen Ten bedde, daer hi uutghecropen Was, die sijn urijn makede; Ende als die rike weder rakede 215[regelnummer] Ten bedde, daer hi te voren in lach, Gaf hem die ander ridder enen slach Mitter roede, die was swanc, Dat si hem want omden lanc Ghelijc oft een paellinc waer. 220[regelnummer] ‘Helpt, rijch here God, doer uwe scaer!’ Sprac die rike onder sine tande, Ende die ander sprac: ‘God gheve mi scande, En sal die honden van mi hoeden, Al soude mijn vrouwe al verwoeden, 225[regelnummer] Die mi doen dus groten torn.’ Hi, die sijn bedde dus hadde verloren, Ga naar margenoot+Taste so langhe mit sijnre hant, Dat hi dat ander bedde vant, Dat sijn gheselle hadde gheruymt, 230[regelnummer] Ende isser varinc in ghetuymt Metter haesten, hine weet hoe. Ende die vrouwe stont op doe, Die niet en weet hoet was comen, Ende hevet haer pelskijn ghenomen, 235[regelnummer] Ende liet scier gliden over haer lijf, Ende ginc daer si den katijf Vinden waende mitten ghelde. Ende als hise had in sijn ghewelde, Die ghene die si int bedde vant,
[pagina 85]
240[regelnummer] Trac hi haer vander hant Een vingherlijn goet ende dier, Ende stac an sinen vingher scier. Hi wiste beyde quaet ende goet, Ende gaf der vrouwen hoghemoet, 245[regelnummer] Dat vander minnen comt ende groyt; Ende si is die ghene dies niet en vernoyt. Ga naar margenoot+Haer bequam so wel sijn voer; Want hi leerde haer sulke toer Van minnen, die haer dochte goet. 250[regelnummer] Daer na seyde si: ‘Here, ic moet Weder tot minen bedde gaen, Bidien het waer qualic ghedaen, Dat ic mi hier yet langhe vergaet: Tot allen dinghen voecht wel maet.’ 255[regelnummer] Dus so keerde si van dan, Ende die ridder, die rike man, Dye lach ende doghede sijn carine, Luste ander werve sijn urine Te maken, ende hi is opghestaen; 260[regelnummer] Ende die becommerde quam weder gaen, Ende liet hem sinken int bedde neder. Ende als hi waende keren weder, Die sine urine hadde ghemaect, Quam hi langhes den wech gheraect 265[regelnummer] Recht als een die mesen vinc. ‘Ic wilde mine kele hinghe,’ Ga naar margenoot+Peynsde hi, ‘waert dat ic miste Van minen bedde,’ ende eer dat hi wyste, Had hi die roede om sijn vel. 270[regelnummer] Doe sprac hi: ‘Ten is niet el Dan die duvel die mi let. Mi dunct, ic ben te nacht ghebed Ghelijc oft waer een beer.’ Ende die ander sprac: ‘Bi onsen Heer! 275[regelnummer] Ic sal dese honden payen,’ Ende ginc mitter roede mayen; Mer die rike trac bet af. Vanden slaghen, diemen gaf,
[pagina 86]
Soe had hi bloedighe huyt, 280[regelnummer] Ende quam als een ghevleghenGa naar voetnoot1 punt Weder gheraect ter camer dure. ‘Helpt!’ seyt hi, ‘ter quader ure Hebbe ic hier mijn bedde vonden.’ Hi croop in ten selven stonden 285[regelnummer] Ende lach mit groten slaghen Tot dien dattet begonste te daghen. Ga naar margenoot+Doe seyde hi: ‘Lanct mi mijn ghereyde,’ Ende als die vrouwe dat vernam, si seyde: ‘Ghine vaert niet hene dus scier?’ 290[regelnummer] - ‘Vrouwe, mitten quaden vier Moet al verbarnen, dat ic hier quam.’ - ‘Help bere! hoe sidi dus gram? Dat ne soude u niet betamen. Ic waenden wi eten souden te samen, 295[regelnummer] Ende bliscap hebben ende jolijt.’ - ‘Ja wi, vrouwe, ter quader tijt Sellet wesen, let ic hier meer.’ Hem smarte sijn vel ende het dede hem seer, Ende maecte hem danen mit grote spoet; 300[regelnummer] Mer die vrouwe en was niet vroet, Twi hi hem so sere misliet. Die ander en ruste niet, als hi siet Dat si hoer keerde ter missen waert. Doe ginc hi hem cleden mitter vairt, 305[regelnummer] Ende nam die vrou in sine narme, Die van toorne was warme, Ga naar margenoot+Dat hoorde die rike, so ontreet. Mettien versiet si ende weet Dat vingherlijn an sine hant, 310[regelnummer] Dat hi haer vanden vingher ontprant. Si seyde: ‘Dat is een scoen juweel.
[pagina 87]
Also help mi sinte Danieel, Here, waen quaemdi daer an?’ Doe antwoerde die goede man 315[regelnummer] Ende sprac aldus toter vrouwen: ‘God bescermen van rouwen Die ghene diet mi gaf te nacht.’. Doe wart die vrouwe te hant bedacht, Datter anders waer ghespeelt 320[regelnummer] Dan si waende: ‘Ay, diet mi heelt,’ Sprac si, ‘God gheve hem ongheval, Hine segghe mi die waerheit al, Hoe die sticken hier sijn comen.’ Mittien ginc hi hoer nomen 325[regelnummer] Die aventuer van eynde te oerde, Als gi hier te voren hoerde; Ga naar margenoot+Ende die vrouwe loech uter maten seere, Ende si seyde: ‘Bi onsen Here, Dicke vaert het hinderwaert, 330[regelnummer] Dat die vrouwe die oerbaer begaert, Die nie en wiste eer noch doghet. Ridder, ic houd u over voghet Van minen lijf, van minen goede. Hebdi breke of armoede, 335[regelnummer] Goets ghenoech en sal ju niet faelgieren: Ghi moecht bouwelic tornieren. Ic weet so menighen penninc In minen ghewelt, van gheerre dinc Sone laet ic u hebben breke.’ 340[regelnummer] Nu moet onse Here haesteleke In die ghelike vorsten die ghoen, Die doer die eere sijn ghewoen Thare te gheven ende doer Gode, Ende scende de ghene, die so node 345[regelnummer] Vanden penninc willen derven; Want bedien si en sijn gheen erve Ga naar margenoot+Hier te liden in dit lijf, Mi wondert, dat so menich katijf Hier so nodich is ende vrec. 350[regelnummer] Bedi daer om valt hi in duvels drec
[pagina 88]
Daer neder ende is der werelt scande. God vervol hem sine hande, Den ghenen die haveloes so dwinghet, Dat hi der hovescheyt volbringhet, 355[regelnummer] Die hi in sine harte draghet. Des jonne hem die reyne Maghet Ende ontkere den vrecken haer aensicht. Amen. Hier ende ic mijn ghedicht.	[tekstkritische noot]1. Hs. wi vrouwen. - 8. Hs. een acht, twinch. - 14. Hs. cruuyt. - 17. Hs. sien vryen. - 22. Hs. varen. - 24. Hs. vas. voetnoot1 Aldus hoogstwaarschijnlijk te lezen in plaats van wi, dat hier geen zin oplevert, en in de volgende verzen op de mannen betrekking heeft. margenoot+ H. 91. voetnoot2 Het ontbrekende vers kan op deze wijze ingevoegd worden. margenoot+ H. 92. [tekstkritische noot]32. Hs. ternoy. - 37. Hs. gode. - 38. Hs. veel. - 41. Hs. ghene. - 52. Hs. gheyn. - 56. Hs. gode. margenoot+ H. 93. [tekstkritische noot]73. Hs. Die die. - 79. Hs. sanser of sauser. - 81. Hs. datmeer. - 86. Hs. der a. - 91. Hs. hoer. margenoot+ H. 94. voetnoot1 Blijkens het op zich zelf staande rijm ontbreekt hier weder een vers, dat misschien aldus kan geluid hebben. voetnoot2 Met het oog op de vorige verzen moet misschien het mij althans onverstaanbare sanser in sausen veranderd worden. In vs. 76 vlg. heet het: Met een looksaus kan men den duivel wel eten; het onaangenaamste is bruikbaar als het wordt gekruid door geld. Nu volgt de tegenstelling: Later komt (evenwel) de treurige dag, dat hij (die het onaangename om het geld geslikt heeft) met andere sausen beroerd moet zijn, er mee moet sukkelen: dan toch moet men van den penning scheiden, terwijl de ziel wordt verdoemd. Zoo ongeveer schijnt mij het beloop der redeneering. margenoot+ H. 95. [tekstkritische noot]110. Hs. welke de b. - 115. Hs. varde. - 117. Hs. verdroeven. - 118. Hs. Een. - 125. Hs. Als si. margenoot+ H. 96. voetnoot1 Tusschen vs. 125 en 127 is weder een vs. uitgevallen, terwijl in vs. 127 hoogstwaarschijnlijk verstuus bedorven is, en in verstaes zal moeten worden veranderd. Het slot van de bevelen der méesteres aan hare dienstmeid zal waarschijnlijk eene aanmaning geweest zijn om ze stipt na te komen en niets te vergeten. B. v. iets in dezen trant: ‘En wees nu niet zoo dom dat je niet verstaat wat ik je zeg.’ Zoo zoude men aldus de ontbrekende regel kunnen aanvullen: En si niet dul - stant niet te roncken - Dune verstaes dat ic di leer. margenoot+ H. 97. [tekstkritische noot]138. Hs. sine. - 141. Hs. ontcnopen. - 151. Hs. en lidekijn. - 156. Hs. rikede blide. - 163. Hs. ghedweghen. - 167. Hs. langhe. margenoot+ H. 98. margenoot+ H. 99. [tekstkritische noot]174. Hs. Si bet. - 188. Hs. marghenstont. - 194. Hs. die. voetnoot1 Aan de lezing dezer twee verzen behoeft waarschijnlijk niets veranderd te worden. Doch laghen is niet het imperf. van liggen, maar een Duitsch gekleurde onbep. wijs. Laghen moet dan een wisselvorm zijn van leggen, evenals Hd. lager voor leger, en het ww. lagern voor legern. De zin is dan: ‘een hoek, waarin honden gewoon waren hun bed te spreiden.’ Mijn vriend de vries doet mij deze verklaring aan de hand, terwijl ik eerst had willen lezen: ende laghen. Doch dan zou het bij plegen behoorende ww. ontbreken. margenoot+ H. 100. [tekstkritische noot]204. Hs. ghawaket. - 205. in die ontbr. - 210. Hs. baet. - 218. Hs. lanct. - 223. Hs. Een saldi h. v. mi weren. - 225. Hs. Dien. - 229. Hs. gheruynt. margenoot+ H. 101. margenoot+ H. 102. [tekstkritische noot]240. Hs. vanden. - 246. Hs. die niet. - 255. Hs. Dus si, daen. - 257. Hs. carin. - 264. Hs. gheraecht. - 268. Hs. Van sinen. margenoot+ H. 103. margenoot+ H. 104. [tekstkritische noot]280. Hs. ghevloghen. - 283. Hs. Ic hebbe. - 304. Hs. mitten. - 309. Hs. sinen. voetnoot1 Aldus te verbeteren in plaats van het onzinnige ghevloghen. Verg. velthem, 6, 8, 39, waar van twee ridders verhaald wordt, die met de koningin van Alverne en de gemalin van Karel, zoon van Filips den Schoone, overspel hadden bedreven, en aldus werden gestraft: die ridders, sonder waen, Sneet men af daer ter stede Tusscen die been die manlijchede, Ende daerna gevilt alse een puud. margenoot+ H. 105. margenoot+ H. 106. [tekstkritische noot]329. Hs. wart. - 340. Hs. haestelike. - 341. Hs. ghene. - 343. Hs. There, goet. - 346. Hs. een. - 349. Hs. vroet. margenoot+ H. 107. margenoot+ H. 108. [tekstkritische noot]357. Hs. ontkeren.

Vorige Volgende

[Ene goede boerde van enen vrecken ridder] VIIIGa naar voetnoot1.