Van vrouwen ende van minne

[p. 37]

Der minnen guet. III.

Waer is hi blyder, dat is dat vraghen mijn,
Die koer heeft van minne fijn,
Jof is hi droevigher in sinen sin,
Die is ontseit van gueder min?

Die van minnen is ontseyt,
Mit gueder hoep is hi beleyt,
⁺Dat hi sijn doghen sal verwinnen;
Mer die coer heeft van gueder minnen,
Die is blyder in sijn ghedocht
Dan enich man vertellen mocht.

Weder haddi liever, te hebben prijs
Van alder werelt in elker wijs,
Soe van uwen lieve alleen
En soudi sijn gheprijst niet cleen,
Ende die werelt soude u misprysen?
Die wairheit moeti hier of wisen.

+ H. 41.

[p. 38]

 

Ic soude mi herde seer pinen

 

Van minen lief gheprijst te sine.

 

Ach, haddic prijs van hair alleen,

10

Om alder werelt prijs soe gaef ic cleen.

Of u lief tot Yperen wair,
Waer woudi liever, gaen tot haer
Ende trouwense dair tenen wive,
Of woudi liever hier bliven,
Ende hebben ene andere alsoe,
Soe scoen als si ende C pont tsyaers dairtoe?

⁺Die sijn lief dair liet alleen,
Ende ghinc ende trouwede een
Om guet of om have,
Al verderfde hi dair om, en souds beclaghen.

Of si twie gueder minnen plien,
Ende oec ymmer moste ghescien,
Dat deen anderen laetn moet,
Alsoe te menigher steden doet,
Ic vraech: welc is meest gheladen,
Die sijn lief bi vrienden rade
Laten moet in swaer verdriet,
Of die de sijn van hem sceyden siet?

Ic soude sachter, dot drocken mye¹,
Mijn lief van mi sceyden sien,

+ H. 42.

1 Eene geheel bedorvene lezing, misschien ontstaan uit de woorden van het oorspronkelijke: dat duncke myen. De lezing van het fragment geeft ook eenen goeden zin.

[p. 39]

 

Dan ic soude van hem sceyden:

 

Nochtan is zwair hem beyden¹.

Of twie guelieven hadden gheleyt
Malcanderen dach op truheyt,
Ende deen niet comen en mocht,
Ende dander sijn lief dair socht,
Wist hi dair of die wairheit,
⁺Welc meer wair mit truwen² beleyt,
Weder die sijn lief sochte dair
Dan die niet comen en wair?

Ic segghet, als ic waen,
Dat hem naerre soude gaen
Die dair comen wair om niet:
Nachtan waert hem beyde verdriet.

Al redic om water toter zee,
En vons noch miin noch mee,
Dats mi ter wairheit cont,
Soe droeghe soe soude wesen die gront.

Woudic daer over ryden,

Des ben ic seker ende vroet,
Soe groet soude comen die vloet,

1 De lezing der variant: teen van beyden, is boven die van den tekst te verkiezen.

+ H. 43.

2 Lees: ruwen, rouwen, dat door den zin wordt gevorderd, zooals ook blijkt uit vs. 10 en uit de geheel verschillende lezing van de variant.

[p. 40]

 

En mochter niet over liden.

 

Des moetic min lieve leyden¹,

10

Alsic altoes hebbe ghedaen.

 

Ic sochte trouwe in overtrouwe:

 

Dat dede mijn minne.

 

Dies brocht ontrouwe veel rouwe

 

⁺In minen sinne.

15

Ic danc ontrouwe,

 

Si heeft guet ghedaen,

 

Al hebix rouwe,

 

Ic ben verlost dat ic was ghevaen,

Wie enen anderen wil berespen dez,
Des hi self niet claer en es,
Dat en is nummermeer wijs man:
Soe wie wyl, merc hier an.

Helen selmen mit eren trouwen,
Helen selmen mit gunsten loven;
So wie in duechden wel can helen,
Die selmen alle dinc bevelen.
So wie hem gaern in helen saet,
Van helen mach hem comen baet:
Hi selre dic om werden vro,
Ende driven vri ghemuede ho.

Mochtic mijn dinghen houwen staende,
Dat al die werelt waende,
Dat ic nymmer² soude becliven,
Nachtan woudde ic vruechden driven.

1 Waarschijnlijk zal men moeten lezen:

Des moetic mijn leven liden.

Leyden correspondeert met geen anderen rijmregel, en dit vers kan haast op geen ander dan op het voorgaande rijmen.

+ H. 44.

2 De zin eischt hier blijkbaar de ontkenning nymmer. Zie Gloss. op Becliven.

[p. 41]

tekstkritische noten

⁺Tis een herde groet let,
Dat een sijn herte dair toe set
Te doen dat hi laten moet:
Liet hijt te tyde, het wair him guet.

Ic woude dat nyemant en conde

Den anderen vrienscap tonen,

Ten wair uut sijn eighens gronde:

Soe en mochtmen nyemant honen.

Die enen vrient boven al verkiest,
Ende dat dan sonder scout verliest,
Het is eenre groter sorghe ontladen;
Mer sine gunst en comt hem in staden.

Een loghen dicke scone luyt,
Ende een guede wairheit verhuyt.
Die van desen twie beste kiest,
Sijt hier, sijt dair, hi verliest.

Kent u selven, soe sidi vroet,
Kent die ghene die u wel duet,
Kent die ghene die u raet
Dinghen te doen, ist guet, ist quaet,
⁺Soe duet u dat kennen kinnen
Reden, dat laet ic u besinnen.

Vrienscap die al te gheven staet
Dunc den wisen [herde] quaet;
Want als dat gheven sessiert,
Wert die vrienscap faelgiert.

11. 1. Hs. een.
12. 2. Hs. verkiest. - 3. Hs. ontcladen.
13. 4. Hs. Siet.... siet, verlies.
15. 2. Hs. herde ontbr.

+ H. 45.

+ H. 46.

[p. 42]

tekstkritische noten

Die jeghen enen oven gaept¹,
Die gelijct den ghenen ende verknaept
Enen snodel sonder danc:
Gaept hi meer, sijn loen is cranck.

Heel, heel, heel!
Wantet brenct duechden veel.
Die wiste wat duechd daer in laech,
Hi soude al helen dat hi saech.

Den heren is nu guet dienen,
Wantmen vinter nu niet een van tienen,
Dienmen hem wel, dat suldi weten,
Si dinckens, alsijs niet en vergheten.

Die altoes sijn scalcheit toent²
Wert hi een werf ghehoent,
Hi seyt dies hem nye en wart bevolen:
⁺Der aexter is hair ey ontstolen.

Dair twie guelieven sijn ghebonden

Mit stader minnen vast in een,

Ende si hem hebben onderwonden,

Dat si mit herten sijn ghemeen,

Soe wil ic u dair oirkonden,

Dat nemmer man en si en gheen,

Die die blyscap can ghegronden,

Die si hebben onder hem tween.

16. 1. Hs. overgaept. - 2. Hs. gelijc.
17. 2. Hs. weel.
18. 3. Hs. Diemen. - 4. Hs. een.
19. 1. Hs. scalcheit ende toent.
20. 3. Hs. onderwinnen. - 6. Hs. een.

1 De bedorven lezing is door de verandering van ééne letter gemaklijk te herstellen. Er wordt hier gezinspeeld op een bekend spreekwoord. Zie Gloss. op Oven.

2 Ende, dat in het Hs. op scalcheit volgt, is in den tekst geschrapt. Volgde er nog een ander znw. na scalcheit, door ende daarmede verbonden, het vers zou te lang zijn.

+ H. 47.

[p. 43]

tekstkritische noten

In sorghen heb ic ghewest altoes,
Sint mijn hert eerst vercoes
Te poten enen wijngaert,
Die mi dicke te suyr waert.
Hi staet op enen berch soe hoech,
Dair die gront of is soe droech,
Dat hi ghewassen niet en can.
Sint dat icken eerst began
Te poten daer, soe en is hi niet
Ghemeert, dez soe doeghe ic verdriet.
Des verdorret hi sonder heyl,
⁺Want die berch is soe steyl,
Dat mi te climmen is soe swair,
Ende hem vrucht te brenghen dair.
Dez leef ic in wanhopen seer,
Hoe noterflijc dat ic wair,
Dat ic dair wijn of drincken sal,
En hebbe meer dat guet gheval.

Minre die hogher minne pliet,
Welc is die dinc diemen siet
Ende die eerst faelgiert ter noet?

Dats een scoene spreken.

21. Tit. Min vrou heyt Wendelmoet. - 1. gesin. - 2. min hertte yerst. 4. dicke zuere. - 5. hoege. - 6. Ende d. g. is so droege. - 7. Dat H. Dair. - 8. ierst gewan. - 9. Sone is hi gemeret niet. - 10. Des doget min hertze groet verdriet. - 11. Sus so leve ich s. h. - 13. zwar. - 14. dar. H. wrucht. - 15. leve ic in wanhope zere. 16. noetdorftich dat ick were. 17. icker w. af. - 18. En heb gelnc oft goet g. H. Een. Aan het einde staat: Jo moes ich, en daarna volgen slechts door een regel spatie gescheiden de volgende verzen:

Hoep, troest, wil, minne und moet
Maken menigen lichten voet.
Lietic die mane int water scinen,
Ende elc man begaen metten sinen,
Ende prijsde loever und gras,
So bleve ic Noydekin als ic was.

22. 1. Minres. - 2. Hs. Velc. - 4. Hs. Dats is.

+ H. 48.

[p. 44]

tekstkritische noten

Welc is dat teyken openbair,
Dairmen best bi wairt gewair,
Wair dat minne is sonder baraet?

Sijn ghetrouwe ende sonder quaet.

Wye es moeder ende voester mede
Vander minnen telker stede,
Soe si meer es in hair wesen,
Soe si onreyner es in desen?

⁺Hoe mach best weten elke joncfrouwe,
Of te hair lief is getrouwe,
Ende of hi doir hair is ghepijnt
Van minnen, soe dat hem scijnt,
Ende of hi pine doghet om hair?
Nu berecht my hier of twair.

Te welker tijt soe es die man
Meest amoreus, berecht mi dan,
Soe als hi bid om die minne,
Soe als hire loen van ghewinne?

Oft soe wair, dat u die scoene
Gheven wilde te loene
Bi hair liggende enen nacht,
Sonder te doen enighe cracht,
Mer helsen, cussen mochti ghenuch,
Ende spreken al u ghevouch,
Weder si dede meer doir u,
Soe ghi doir hair, berecht mi nu.

23. 1. Hs. Velc.
24. 4. Hs. onreyne.
25. 3. Hs. dair. - 4. Hs. scuyt.
26. 4. Hs. hi.
27. 2. Hs. loen. - 5. Hs. mocht si.

+ H. 49.

[p. 45]

tekstkritische noten

Of ghi een oprechte minne
Ghedaen hadt in uwen sinne,
⁺Ende ghi wel wist al openbair,
Dattet nymmermeer hair soe nair
En quaem, dat ghi daer ane vont
Enighe solaes tot enigher stont,
Wildi dat u geselle guet
Te hair hadde selken spoet,
Dat sine dade in haren sinne,
Ende van hair hadde loen der minne?

Neen ic¹.

Of ghi gherne hadde ene joncfrouwe
Noyaler met gueder trouwe,
Ende sijt mit enen man eens misdede,
Ende hair berouwede, als wair te spade,
Weder wair si u liever doot,
Soe in berouwe vele groot?

Segt mi dit nu ter ure,
Echte of u lief, die scone creature,
Te wien dat ghi draghe minne,
Enen anderen had in haren sinne,
Welc soudi best moghen ghedoghen,
⁺Of ghi saghet met uwen oghen,
Dat hi uten huse ghinghe,
Dair u lief in wair sonderlinghe,
Ende dat ghire ginghet yn,
Of haddi liever in uwen sin,
Dat hiere in ghinc ende ghi dair uut?
Berecht mi dit overluyt.

28. 5. Hs. Ende quaemt, wont. - 7. gesellen. - 8. hadden. - 9. si daden.
29. 1. Hs. Of g. g. neen ic hadde ene joncfrou. - 3. Hs. sit.
30. 1. Hs. mi dier. - 4. Hs. Ende enen.

+ H. 50.

1 Het antwoord op deze vraag is door een gedachteloozen overschrijver in het eerste vs. van de volgende vraag ingeschoven.

+ H. 51,

[p. 46]

tekstkritische noten

Welc haddi liefste van desen dinghen,
Een cort solaes dat saen verginghe¹,
Soe van uwen lieve soe vasten hoep,
Dair gheen solaes uut en croep?

Welc is die dinc dair meest profijt
Van minnen af comt talre tijt?

Welc is die minste dinc van minnen,
Die meest conforteert therte binnen?

Welc is van minnen meest hoveschede
Van minster baten, segd mi mede.

Vanden castelen dat fundament
⁺Der minnen, duet mi bekent.

Welc is die minne, dairmen bi meest
Verzekert is ende onghevreest?

Welc sijn die pilen die minne sciet?
Berechts my ende en laets niet.

Welc sijn die slotelen, dairmen mede
Onsluyt die poorten in elker stede?

31. 2. Hs. sarnaringhe. - 4. Hs. een.
34. 1. Hs. hovesched.
36. 2. Hs. Verzeker, onghewreest.
37. 2. Hs. een.

1 In het Hs. staat het geheel en al onverstaanbare sarnaringhe of sarvaringhe, dat hoogstwaarschijnlijk aldus moet worden veranderd, daar toch blijkens het betr. vnw. een ww. wordt gevorderd.

+ H. 52.

[p. 47]

tekstkritische noten

Noemt dat bedde vanden casteel,
Dairmen op rust mit ruweel?

Loen der minnen.

Wie sijn wachters dez casteels
Vol yoyen ende vol ryveels?

Die hem houde segelijc.

Wat ghi hoert ende wat ghi siet,
Swighet al styl ende segghet niet.
Ic heb verstaen in minen sin:
Swighen brenct veel rast in;
Hi behoeft dicken scild,
⁺Die alle dinc verantworden wilt.

Siet van wien ghi spreect ende wat,
Ende tot wien, ic rade u dat;
Want alst woert is uut, en mach niet in,
Al sout costen hart ende sin.

Sijt welcomen, God weet!
Dat ghi brenct¹ is u bereet,
Dat gi siet, moechdi begheren,
Dat gi hebt, moechdi verteren.

God gheef hem heil ewelic ende goet,
Die lief in lieften voldoet;
Die heil valt te deyl na sinen wil,
Beroem hem niet ende zwich al stil.

40. 1. Hs. vachters.
41. 6. Hs. wil.
42. 2. Hs. van wien.

+ H. 53.

1 Hoogstwaarschijnlijk is brenct bedorven, daar, althans mijns inziens, de rijmspreuk nu geen zin heeft. Zou men ook moeten lezen: bruuct? Zie Gloss. op Bruken.

[p. 48]

tekstkritische noten

Die ymmer wil sijn gheloent,

Eert hem ghebiet die tijt,

Het valt dicke dat hi croent,

Ende der vruechden wart quijt.

⁺Ic was ye daer ic noch bin,
Ende wyst noch nie, of ic daer in
Ye ghequam, ende ofmen mach
Mi daer vinden alsmen plach.

Het spreect die menich, die qualijc liecht,
Hi weet luttel dat hi bedriecht
Hem selven: dus ist wonder groot,
Dat yemant biecht, ten doet hem noot.

Vragen.

Of u lief u bi hare wilde leggen
Inder manieren alse ic u sal seggen,
Wat dat soe u hiete ofte bade,
Dat moesti doen sonder genade,
Soudijt hare willen octroyeren,
Ende bi hare liggen in deser manieren?

Antworde.

So helpe mi God, ic wilt genieten
Ende hopen te doene dat soe mi hiete.

Vragen.

Ju lief, u moeder gaen ter doot,
Ju suster, ju broeder, nu segt mi bloot,
Ghi moget den enen tlijf behouden,
Nu segt mi welc het wesen soude?

45. 3. Hs. valt valt dat.

+ H. 54.

[p. 49]

 

Antworde.

 

 

5

In liete altoes mijn lief niet sterven,

 

Ic liete eer al de werelt bederven.

Vragen.

...... soect al loos baraet
Omme enen diene wel ontfaet,
Ende soe hem loosheit octroyert
Alse doene ...... visiert,
Ende soet hem nemmerme doen ne sal,
Welc mesdoet meest overal?

Antworde.

Mi dunct, die de loesheit soect.
Die hem wel dade ware vervloect.

Vragen.

Nu berecht mi hier of dan:
Ju lief soude hebben een man,
Ghi mocht altoes jegen hare spreken
Bi sinen wille ende met hare eten,
Ende ju daer of nemmee solaes gesciede,
Of hi soud hare so sterke verbieden,
Wistijt dat soe jegen u sprake,
Hi soudse seker heersenloos maken,
Welc soudi kiesen, so helpe u God,
Hare mans pais, so hare gespot?

Antworde.

An sijn gebod lage gheen meskief,
Hine sout niet weten, hadsoe mi lief.

[p. 50]

52.

 

Vragen.

 

 

 

Nu segt mi, dit es tvragen mijn,

 

Wildi uwes lieves seker sijn,

 

Ende soe u houden soude ju belof,

 

Ende nemmermeer dies gaen of,

5

Maer alsi wilde, soude soe ju riden,

 

Ende ghi soud wesen I rosside?

 

 

 

Antworde.

 

 

 

Also helpe mi God, dins geen vragen,

 

Want mijn lief soudic gherne dragen.

Vragen.

Welc soudi kiesen, ic u dit vrage,
So dat u lief nu doot lage,
So dat sie dore enen andren dade
Sinen wille bi dullen rade,
Ende soes vord an soude begeven,
Ende u minnen al hare leven?

Antworde.

Mesdeet soe mi, het wert vergeven.

Vragen.

Ju lief.................
.....................
Ic vrage u...............
..... mochte ten tienden nachte,
Ende ghise trouwen mocht te wive,
Soudise trouwen of laten bliven?

Antworde.

Ic bem diese trouwen soude,
Daerna lietix Gode gewouden;
Want dan mochtic tallen dagen
Met goeden rechte haers gewagen.

[p. 51]

55.

 

Vragen.

 

 

 

Ic vrage u, wildi egen vri

 

Ju lief hebben op sulc een si:

 

Berouwets u tenegen tiden,

 

Men soude u dan u ore ofsniden?

 

 

 

Antworde.

 

 

5

Haddic mijn lief met sulken jolite,

 

Mine oren werdic nemmer quite.

Vragen.

Berecht mi, dat es tvragen mijn,
Wildi van lieve geminnet sijn,
Also alsic u sal visieren?
Ghi [selt] hare seker octroyeren
Te minne enen andren man I jaer,
Dan soude soe ju minnen over waer
Daer na loyalike al hare leven:
Soudijs hare willen orlof geven?

Antworde.

So helpe mi God die goedertiere,
In sout niet mogen octroyeren.
Doe met mi dat soe gebiet,
In gave altoos den orlof niet.

1. 1. Welc es b. dies v. mijn. - 2. minnen. - 3. So es hi droever, sinne. - 4. D. ontseit es v. goeder minne. - 6. hopen es. - 7. Datti. - 8. die .... hevet van m. - 9. Hi es. - 10. mochte.
2. 1. hebbene. - 2. in goeder wijs. H. prijs. - 3. H. lieven. - 4. Soudi s. g. n. clene. H. Een.

1 De varianten op eenige der raadsels zijn ontleend aan een pergamenten blad in het bezit van Dr. de vries. Zie Inl.

8. lieve g. te sine. H. gheprijste te sijn. - 9. Haddic, allene. - 10. al die warelt gavic clene.
3. 1. in Cypers ware. - 2. Soudi willen gaen tote hare. - 4. Jof ghi soud h. mogen b. - 5. ene alse scone alse soe. H. enen anderen. - 6. Ende C lld. tjaers d. - 7. liete allene. - 8. E. hier ginge trouwen ene. - 9. Omme goet of ooc omme haven. - 10. Al word hem leet in soud niet clagen. H. een s. b.
4. 2. E. het emmer moeste. - 3. den andren laten. H. Dan. - 4. Alsoet in m. stede. - 5. vrage u w. es. - 6. So die huwet bi v. rade. H. raet. - 7. Ende laet sijn lief int zware v. - 8. So die sijn lief huwen siet. H. heen. - 9. Ic soude sochter ic wilt wel lyen. - 10. Mijn lief. H. lief ontbr.

11. D. i. van hem soude s. - 12. N. eist zwaer teen van b. 5. 1. II gelieve. - 2. Elc andren dach op trouwicheit. H. dach ontbr. - 3. Ende dan deen comen ware ter steden. H. een m. - 4. Ende dander moeste bi crachten beiden. Vs. 5-12:

Welken so verlanget meest,
So diere beit, so diere es eerst?

Antworde.

Hi onsochter vele te verren
Die gone die bi saken moet merren;
Want hi laet den tijt onsochte liden:
Dander hoopt tallen tiden.

6. H. belijt. - 8. H. een.
6. 1. Hs. Als. - 2. Hs. Een, meer. - 5. Hs. daer ontbr.

8. Hs. Een. - 13. Hs. Die. - 14. Hs. sin. - 18. Hs. wast.
7. 2. Hs. een.
8. Vs. 6 en 7 in omgekeerde volgorde.
9. 1. Hs. min, houwende. - 3. Hs. ymmer. - 4. Hs. voudde.

1 Nevensgaand gedicht komt ook voor in het Haagsche Hs. No. 721, en is uitgegeven door zacher in haupt's Zeitschr. 1, 243 vlg., en door Dr. van vloten in de Dietsche Warande, 7, 372. Ook le jeune deelde het zeer slordig mede in zijne Ned. Volkszangen, 85.

1 De volgende vragen komen nog voor op het fragment van Dr. de vries, doch zijn voor een groot deel bijna onleesbaar.

51. 12. Hs. v.... en. Het weggevallene is veroorzaakt door een gaatje in het papier.

1 Het aan deze vraag ontbrekende is ten eenenmale onleesbaar en was zelfs niet na aanwenden van een sterk reagens te ontcijferen.