Toen De Gids werd opgericht

[p. 5]

Voorrede.

Vier onder éen titel vereenigde opstellen, maar die daarom niet een doorloopende geschiedenis zijn. Van den tijd toen de Gids werd opgericht handelen zij. Ook het hoe en waarom van die oprichting wordt er in aangeduid. Maar hoe anders worden de omstandigheden van dien tijd gerangschikt, hoe gewijzigd wordt het wisselspel van redenen en oorzaken, naarmate met de veranderende tijden de schrijver anders en zijn kijk op de dingen gewijzigd wordt. Met tusschenruimten van enkele maanden maar volgde in 1886 het tweede op het eerste, het derde op het tweede opstel, maar de maanden toen beduidden meer in ons leven dan later de jaren. Individualisme was de leus in het eerste stuk waaronder de esthetiek van Van Alphen in strijd getoond werd met de maatschappij van de Letteroefeningen en Bilderdijk. Het was de kreet waarmee noodzakelijk wel jeugdige en revolutionnaire dichters den strijd moesten aanvaarden tegen banale maatschappelijkheid. Maar stemmingskunst heette het al in het tweede, in antwoord op kunst van waarneming, of kunst van gedachte, leuzen waarmee van vijandelijke en van bevriende zijden op de onze geantwoord was. Tusschen

[p. 6]

de gedachten-kunst die men eischie, en de waarnemings-kunst die naast ons opkwam, stond toen toch ook werkelijk als een stemmingskunst ónze kunst. Toch - een paar maanden later: de geestdrift van leuzen, van herkenningsteekens tegenover vriend en vijand had zijn tijd gehad. Achter al de vragen, voelde elk van ons, school óón vraag: wat is de stellige verandering die ge brengen komt in de literatuur? Daarop kon het antwoord eenvoudig zijn. De Dichterlijke Taal van Bilderdijk vervangen door natuurlijke. Vandaar het derde opstel, nuchterder, maar aan stellige formules waardevoller dan de vorige, verklaring en weerlegging van de Retoriek voor het verstand.

Daarmee was de strijd van toen, voor zoover hij gevoerd werd door algemeene beschouwingen, afgeloopen. Een geschiedenis van de Gids en zijn verval, een aanval op den aktueelen Gids was noodig, opdat de strijd uit de sfeer van de algemeene denkbeelden werd overgebracht naar die van het bizondere feit.

Niet dat wij met zooveel overleg die strijdwijs gevolgd hebben. Integendeel. Onbewuster werktuigen dan wij in die dagen waren er wel niet. Maar de Tijd dacht Voor ons. De noodzakelijkheid en nuttigheid van zijn wendingen kan nu door ons worden ingezien.

Elf jaar moesten voorbijgaan eer ik met een vierde opstel de reeks voltooien kon. Ik kon het eerst nadat ik begrepen had dat onze strijd ten onrechte een alleen tegen de Taal geworden was en dat wij wel in de eerste pl aats een natuurlijke taal behoefden, maar dat het daarna dan nog iets belangrijkers was natuurlijke menschen op een natuurlijke aarde te zijn.

Uit dit geloof, waaruit, zoolang het onbewust bleef, de

[p. 7]

geestdrift ter hervorming alleen van het den dichter naastbijliggende, de taal, ontspringen kon, zal, nu het begrepen is, en voor elk die het begrijpt, een leven vol daden kunnen voortkomen, veelvuldige uiting van den strijd voor een natuurlijke menschheid en maatschappij.

Ik wensch ieder geluk die, de eenheid in zijn wezen hervindende, de daden van zijn jeugd nu gevolgd ziet uit het zelfde beginsel waarnaar hij hoopt te doen tot zijn ouderdom. Zoolang de mensch éen is en hij zich bewust blijft, nu, in zijn kracht of in zijn afneming, hetzelfde kreatuur te zijn dat hij kende toen het nauwlijks loopen kon, zoolang moet in het diepste van ons wezen de waarheid te vinden zijn, waarbij wij vrede hebben voor altijd.

Die te verkondigen zij dan, nu en voortaan, het eenig doel van wie haar gevonden heeft.

De eerste drie opstellen zijn onveranderd afgedrukt; maar de aanteekeningen zijn weggelaten. Vertoon van belezenheid was toen noodig tegenover beoordeelaars die zonder dat niet aan onzen ernst geloofden, tegenover lezers die vooringenomen waren tegen onze jeugd. Uitvallen en spiegelgevechten dienden toen evenzeer tot opruiming van hindernissen als tot oefening van jeugdige kracht. Indien sommige van de noten eenige waarde op zichzelf hebben, dan toch zeker alleen voor den letterkundige, die weet waar hij ze vinden kan.

Aan het laatste opstel daarentegen heb ik twee aanteekeningen toe te voegen; de eerste: dat het feit dat de Letteroefeningen omstreeks den tijd toen de Gids werd

[p. 8]

opgericht veertienhonderd abonnees hadden, mij in 1886 werd meegedeeld door een oud heer die in zijn jeugd werkzaam was geweest bij Yntema; de tweede: dat ik mijn nauwkeuriger begrip van Yntema's karakter genomen heb uit brieven van Yntema aan Immerzeel, in mijn bezit.

Noordwijk-aan-zee

Zondag 5 Sept. 1897.