Proza. Deel VII

[p. V]

Voorbericht

Toen Berlage de bouw van de Amsterdamsche Beurs begon, was het een van zijn liefste illuzies verschillende kunstenaars daaraan te doen meewerken. Wagner's verlangen naar een gemeenschap van kunsten bezielde hem; maar een gemeenschap waarin niet de muziek doch de bouwkunst de leiding had. Zoekende naar zulk een bond vond hij instemming en steun bij Antoon Derkinderen, de aanhanger van een nieuwere Gothiek, de bewonderaar van die ‘bouwhutten’ door wier bedrijvigheid de middeleeuwsche kathedralen ontstonden. Maar Derkinderen was niet de eenige kunstenaar van wie hij hulp wenschte. Heel anders geaarde: de in het tijdsleven naar alle zijden speurende Toorop, de naar het Prae-rafaelisme neigende Roland Holst, en L. Zijl de van aanleg uitbundig-naturalistische beeldhouwer, waren hem even onontbeerlijk. Zou het mogelijk zijn, niet alleen hen allen te vereenigen, maar ook hun arbeid eenigszins te doen saamstemmen? Hij stelde mij die vraag, en de bespreking was het begin van een samenwerking waardoor ook ik aan de nieuwe bouw deel zou krijgen. Op twee wijzen kon ik van dienst zijn: door het onder woorden brengen van sommige algemeene ideeën, die naar ons beider inzicht bij de versiering van de Beurs moesten worden in 't oog gehouden, en door het aanwijzen van voorstellingen, ideëele of historische, die door de

[p. VI]

kunstenaars in hun werk zouden kunnen worden opgenomen.

Hoofdzakelijk in twee Bijdragen tot de Versiering van de Nieuwe Beurs trachtte ik - zonder aanstelling van stadswege, alleen in persoonlijke verhouding tot Berlage, en strikt op mijn eigen gebied als dichter en schrijver blijvend - die dienst te vervullen. De eerste was een klein aantal gedichten, voornamelijk kwatrijnen, waarin ideeën en motieven kort werden aangeduid. De tweede was de historische studie die hierachter nog eens wordt afgedrukt.

Hoewel ook buiten verband met de Beursbouw leesbaar, kunnen noch die gedichten - waarvan Berlage enkele in en aan het gebouw deed aanbrengen terwijl sommige hun illustratie vonden in het werk van de versierende kunstenaars - noch de hier herdrukte studie, gemeten worden met de maat, die men vrije scheppingen van onderzoek of verbeelding aanlegt. Om bij het proza-opstel te blijven: ofschoon het niet kon geschreven worden zonder een volledig overzicht van Amsterdam's opkomst en de geschiedenis van zijn handel, van onze zeevaart en van de vestiging van het rijk in Indië, was het niet noodig dat ik mij verdiepte in onderdeelen of helderheid poogde te brengen in onopgeloste vraagstukken. De geschiedschrijver zal daarom in mijn arbeid niets vinden dan wat hem bekend is uit de voornaamste werken van zijn voorgangers. Mijn eenige wensch was aan bekende voorstellingen een beteekenis en een glans te verleenen die beeldende kunstenaars konden aanlokken.

Noordwijk-aan-Zee,

14 Sept. 1922.