Proza. Deel III

[p. V]

Voorwoord tot het derde en vierde deel

Nu de schrijver de twee volgende deelen van dit Proza zal in druk geven, is hij zich bewust van een moeilijkheid. Meer dan de voorafgegane, meer dan een van de latere, leggen ze getuigenis af van een hartstocht waarmee hij zoo niet alleen, dan toch in vrij sterke mate vereenzaamd gestaan heeft. Hij had en heeft een verterende belangstelling in de ontwikkeling van de nederlandsche dichtkunst bij tijdgenooten. Alle of zoo goed als alle nederlandsche dichters heeft hij gekend. Hun werk boeide hem. Hij verdiepte zich erin met een voor niet-dichters, en vooral hier te lande, onbegrijpelijke overgave. En hij schreef erover, met de bedoeling, weliswaar, verstaan te worden door leeken, maar met het van jaar tot jaar toenemend bewustzijn, dat de werking van zijn schrijven voornamelijk moest gericht zijn op de dichters zelf.

Nochtans: - de kunst van het vers, en, als verwant daaraan, de kunst van het proza, is evenals de schilderkunst, als de muziek, als de bouwkunst, als de wijsbegeerte, niet enkel de persoonlijke zaak van hen die haar beoefenen. Zij is, in engere zin, als aan de taal van een volk gebonden, een landsbelang, - in wijdere, als voeling houdend met de dichtkunst van andere volken, een belang van de menschheid.

Mijn opzet met het schrijven van dit Voorwoord is geenszins deze overtuiging te verdedigen. Ik wil zelfs nauwelijks de lezers van dit deel erop voorbereiden. Veeleer wensch ik hen te waarschuwen.

Er zijn sommige beroepen en bedrijven waarin het samenstel van handgrepen, bewerkingen, werktuigen

[p. VI]

zoo groot is dat de leek, ongeschoold en ongeroepen, zich erdoor voelt afgeschrikt en eraan pleegt voorbijtegaan. Wordt hij er een oogenblik, als toeschouwer of als toevallig medewerker in opgenomen, dan kan het zijn dat de volte hem verwarrend voorkomt en hij zich verbijsterd voelt. Het kan ook zijn dat hij begint te ordenen, dat belangstelling en eerbied bij hem wordt opgewekt. In dit geval is hij niet langer de vroegere: het aantal levensverschijnselen waarvan hij zich niet zonder meer kan afmaken, is met één vermeerderd. Zóó kan het de leek gaan die deze twee deelen leest. Zij zijn als een werkplaats waarin de voortbrengselen van vers- en proza-kunst het eenig waardevolle geacht worden. Die worden er geschouwd en gekeurd, beproefd en bespiegeld: die zijn er op hun beurt de grondstof voor beschouwingen die de voorwaarden, de vormen, de werking van hun bestaan betreffen. Daar zij tot onze eigen taal en onze eigen tijd behooren, daar zij het werk zijn van menschen en dus van land- en tijdgenooten, raakt dit bestaan ons eigene. Inzicht krijgen, geboeid worden wil dus aanstonds zeggen zelf in de arbeid betrokken zijn. En in welk een arbeid! Een van gevoel en verbeelding. Een, waarbij onze eigen vezelen van zinnen en ziel telkens vervlochten raken met die van anderer innerlijk, en bewustzijn winnen ten opzichte van die anderen niet mogelijk is dan door ons bewust te worden van onszelf.

Genoeg om te doen inzien dat er voor de leek die deze twee deelen lezen wil een zeker gevaar bestaat. Hij loopt gevaar het slachtoffer te worden van de mania die in het vers een levensbelang wil zien.

Noordwijk-aan-Zee,

Maart 1921.