Zwarte rijst

[p. 2]

1

‘Ik wou dat hij niet zo dronk,’ hoorde ik Victor buiten zeggen, met zijn luide verongelijkte stem.

Yvonne antwoordde gedempt: ‘Wat kan je dat nou schelen?’

‘Dan zou hij minder snurken, misschien. Wie weet kan ik dan eens een nacht slapen. Of een middag.’ ‘Ach, jij zeurt ook overal over, vind je ook niet, Eric?’

Geen geluid. Eric gebruikte zijn stem spaarzaam en als hij het met een schouderophalen af kon doen zou hij het niet laten.

Ik hoorde het gerinkel van kopjes en keek op mijn horloge. Vier uur in de middag, de ergste hitte zou nu wel voorbij zijn.

Ik was geheel doorgezweet, mijn hart werkte nog in dubbel tempo maar ik had geen kater, alleen een wat versuft gevoel. ‘De oude heer is nu wakker en hoort jullie,’ riep ik.

Stilte buiten, na enige tijd riep Yvonne terug: ‘Er is thee, kom je?’

‘Zo meteen.’

Ik stond op en ging naar de badkamer. De mandibak was bijna leeg, Victor had royaal gebruik gemaakt van het water en vergeten de kraan open te draaien. Met de gayung schraapte ik nog voldoende bij elkaar om de transpiratie van mijn lichaam te spoelen. Met verse kleren aan het lijf en natte haren op het hoofd stapte ik naar buiten. Het had geregend, hier en daar waren nog plasjes zichtbaar op het erf. De vochtigheid was verstikkend, de hitte dodelijk, en ik begon onmiddellijk weer als een bezetene te transpireren. De kamers van dit hotel lagen in een carré om de kale tuin heen en op de overdekte galerij die langs de kamers liep zaten overal gasten naast hun tafeltje met thee en lekkernijen, ondé-ondé en klepon.

Ik keek naar ons tafeltje, maar het was alweer allemaal op. ‘Was het lekker?’ vroeg ik.

‘Zal ik nog wat voor je halen?’ zei Yvonne.

Ik schudde nee en ging zitten. De thee was koud, maar dat was wel zo prettig in dit klimaat.

‘Vroeger aten we vaak 's middags ondé-ondé,’ zei ik, ‘nog een beetje warm van binnen. Of zwarte rijst met zoete melk. Of van die gesuikerde stokjes...’

Ik zag het gerecht voor me, maar wist geen naam en kon het ook niet verder beschrijven.

‘Gesuikerde stokjes, dat lijkt me heel bijzonder.’ Victor natuurlijk.

‘Vic, jongen, ik weet dat je op een moeilijke leeftijd bent.’

Ik had nog meer willen zeggen, maar slikte het in. Hij lag onderuitgezakt te wachten op mijn tirade.

Magere spijkerbroek en toeristenhemd, een gerafelde strooien hoed op en het smalle bruine gezicht half verstopt achter een zwarte zonnebril. Mijn grootste hekel ging uit naar zijn dunne mond, met het eeuwige sarcastische glimlachje.

Wat Yvonne in hem zag was me een raadsel, haarzelf misschien ook.

Ik keek nog maar eens naar haar, een weldaad voor oude ogen, een lui maar soepel lijf op lange gemakkelijke benen, poezehoofd.

Eric was haar tweelingbroer, maar ze leken niet op elkaar. Hij was een half hoofd kleiner, zakelijk gebouwd en hij hield zich graag een beetje opzij van de gebeurtenissen. Alleen bij twistgesprekken kon hij soms plotseling een opgekropte mening geven. Er viel dan een stilte, iedereen keek hem afwachtend aan en hij keek zwijgend terug, terwijl zijn donkerbruine Indische hoofd een rode glans kreeg.

‘Moeten we niet gaan?’ zei Eric.

Ik knikte en dronk snel mijn kopje leeg. Een paar minuten later liepen we langs de receptie naar buiten. Er stonden vijf betja's te wachten, de berijders in diepe rust in het passagiershokje, hoed over de ogen. Onze stappen op het grint brachten hen tot leven. Ze sprongen uit hun zitplaats en begonnen de karretjes naar ons op te duwen.

‘Tidak usah (niet nodig),’ riep ik al vooruit en maakte afwerende gebaren. De vorige avond had ik er na een lange discussie in toegestemd om geen gebruik meer te maken van betja's.

Mensonterend vonden mijn drie pupillen het zitten in een karretje dat door een fietser werd voortbewogen. Maar als je gaat lopen verdienen ze helemáál niets, riep ik. Dat argument kenden ze, daarmee werd een hoop leed gecontinueerd. Je kon het vergelijken met het boycotten van Zuid-Afrika of Rhodesia, daar werd ook altijd van gezegd dat de bevolking er meer last van had dan de machthebbers. En is dat dan niet zo? vroeg ik. Zeker, maar als je daar niet doorheen brak veranderde er nóóit iets. Als niemand gebruik maakt van betja's, zouden de berijders eindelijk beseffen hoe slecht hun situatie was en hun macht bundelen om maatschappelijke hervormingen af te dwingen. Ik staakte de discussie snel, de

[p. 3]

theorie was me bekend, al leek het me toe dat er eerder een paar miljoen betjarijders van honger zouden sterven dan dat er veranderingen zouden komen. Maar met dat soort oude-herenberusting hoefde ik niet aan te komen, en ik zat trouwens zelf ook nooit zonder schuldgevoel met mijn vijfentachtig kilo in zo'n fietstaxi.

‘Okee, geen betja,’ zei ik en pakte mijn kans, ‘maar dan worden er vanaf nu ook geen insekten meer doodgespoten en kakkerlakken platgemept, want dat hindert mij nu juist enorm.’

Ze keken elkaar schuldbewust aan, het was hun kleine zonde. In Holland was het makkelijk om milieubewust te zijn, maar hier waren nogal wat mieren en vliegen en muskieten over. Het hotel leverde de spuitbus, het was in de prijs inbegrepen en iedereen deed het.

‘Mieren ook?’ vroeg Yvonne.

Ik keek haar aan, pakte de spuitbus weg en ging tevreden naar bed.

Nu, een dag later, had ik spijt van de afspraak.

We liepen in een stevig tempo door, Yvonne en Victor voorop, Eric en ik erachter. Zijn ene been was korter dan het andere en hij sleepte ermee alsof het extra zwaar woog. Hij hijgde licht, er verschenen natte plekken op zijn overhemd.

‘Kan het iets langzamer voor de oude man?’ riep ik. Victor bleef gestaag doorwandelen, Yvonne keek om, zag haar broer hobbelen en vertraagde.

Een betja reed voorbij en riep ons aan, maar we knikten nee. Ongelovig bleef hij een tijdlang naast ons rijden, terwijl we in een ongemakkelijke stilte doorstapten. Hoofdschuddend gleed hij tenslotte verder en riep schaterlachend iets naar de vele belangstellenden die vanuit deuropeningen en winkels keken naar vier blanke wandelaars.

‘Zo oud ben je toch niet?’ zei Yvonne om wat geluid te maken.

‘Dat hangt ervan af van welke kant je het bekijkt.’ We waren de korte hoofdstraat alweer uit en ik hoorde het heldere geluid van paardenhoeven. Over een dogkar was niet gerept en ik stak snel mijn hand op. Voordat de anderen wisten wat er gebeurde had ik ze in het open voertuigje geloodst. Ons collectieve gewicht tilde het paard bijna van de grond, maar het kon nog voldoende greep krijgen op het wegdek om ons op gang te brengen en weldra waren we het dorp uit. De weg bleef geasfalteerd, alhoewel smal. Een zachte bries woei onder het platte dakje van de dogkar, de voerman knalde af en toe in de lucht met zijn zweepje en liet een heldere bel gaan als iemand de weg overstak. Victor en Eric zaten tegenover me en Yvonne vanwege de gewichtsverdeling naast me.

‘Dat zal je maag geen goed doen,’ zei Victor tevreden. Hij kraande zijn nek heen en weer om niets te missen.

‘Voor jullie heb ik alles over,’ antwoordde ik, ‘je had dat hele eind niet kunnen lopen.’

Eigenlijk voelde ik me prima, afgezien van het doorgerookte gevoel en wat kreukels in het hoofd.

Met welbehagen liet ik de wind langs glijden, keek naar de plekken die ik dertig jaar geleden voor het laatst gezien had en dacht opzettelijk aan wat anders: morgen zou ik zonder dat jonge volk de rit nog eens maken en langzaam wennen aan de gedachte dat ik nu ineens weer hier was.