Vanonder de koperen ploert

[p. 24]

Vroeger en nu

Op het eerste gezicht is Java niet veranderd in vergelijking met wat ik me van twintig jaar geleden herinner. De drukte is groter, maar het straatbeeld is nog steeds te herkennen: de Chinese toko's waar je even makkelijk een haarspeld kunt kopen als een blikje zalm of een badmintonracket, de pasar met de eindeloze reeks stalletjes voor fruit, groente, vlees en vis, de vele mannetjes die de stad rondsjouwen met hun eetwaren aan een draagstok over de schouder, in een snelle ritmische tred die ik alleen zou volhouden als het gestolen waar betrof. En verder is er het veelsoortige verkeer, waarbij steden als Amsterdam en Rotterdam oasen van rust en eenvormigheid zijn: kersverse Mercedessen naast vooroorlogse Opels, er zijn bussen en busjes, veel glimmende groot-bromfietsen, betja's (fietstaxi's), dokars (paard en wagen), fietsen, tjikars (ossewagens). In Jakarta is daar nog een nieuw vervoermiddel bijgekomen, de gemotoriseerde betja, een buitengewoon riskant voertuigje waarbij de passagiers in een groot koekblik zitten dat door de achterop vertoevende chauffeur als een wig door het verkeer gedreven wordt.

Ook de zon is niet veranderd, al klaagt iedereen hier steen en been over de vele regens. Vooral in de grote steden als Surabaja (ruim drie miljoen inwoners) en Jakarta (ruim vijf miljoen) is de hitte vaak niet te harden, maar zoveel man op een kluitje geeft uiteraard op zichzelf al een hoop warmte af.

Muskieten en ander ongedierte worden nog steeds fanatiek met spuitbussen uitgeroeid en men nadert het einde, want vliegen en larongs (vliegende mieren) zijn vrijwel verdwenen, muskieten eveneens - de klamboe is afgeschaft - en bij gebrek

[p. 25]

aan voedsel is het aantal tokèhs en tjitjaks eveneens sterk verminderd. Vogels zien we zelden.

Nieuw is de airconditioning, een uitvinding die op den duur een culturele revolutie teweeg zal brengen, omdat het verslavend werkt en de mensen binnen houdt. We mijden de hotels met airconditioning en gaan pas na twee maanden, in het bloedhete Surabaja, door de knieën. Het legt ons toeristisch enthousiasme vrijwel lam, want telkens als je een stap buiten de deur doet slaat de vochtige hitte dubbel zwaar op je neer.

Nieuw is voor mij ook dat alles in de steden en op het platteland er zo goed onderhouden uitziet en dat vrijwel iedereen het zich kan permitteren om ongescheurde kleren te dragen. Bedelaars zien we weinig en dan alleen nog de echt verminkten, zoals de man zonder armen en benen, die op Tundjungan (Surabaja) in de winkelgalerij op een kruk zit, geanimeerd kletsend, een levend standbeeld.

Nieuw is ook de closetrol. Maanden voor ons vertrek werd ons al door allerlei oud-Indischgasten met pretogen verteld dat we nu weer aan de fles moesten, want vroeger placht men in Indonesië met de rechterhand een fles water over de billen te laten leeglopen, terwijl men met de linkerhand de bilspleet schoonwaste. Goed voor de kringspier werd ons verzekerd, maar: nóóit een Indonesiër iets met de linkerhand aangeven, want deze hand is onrein. Inderdaad, de eerste keer dat ik bij een stalletje de verkoper een flesje limonade halfvol teruggeef, giet hij het ostentatief leeg, een overdreven gebaar want zelfs in de wat goedkopere hotels treffen we stevig, goed absorberend toiletpapier aan. Papieren luiers daarentegen zijn nergens te krijgen, zodat we ertoe overgaan om Eric in maandverband te verpakken. Vrijwel dagelijks moeten we een pak kopen, een bezigheid die ons al snel begint te benauwen (wat zal men wel denken van de Europese vrouw), zodat we de aankopen spreiden over meerdere winkels. In de loop van de maanden laten we een spoor achter dat Indonesische

[p. 26]

economen nog jaren zal bezighouden, vooral omdat het sterk gestegen maandverbandgebruik correleert met een toegenomen verkoop van de grote, veelal met grijs stof bedekte flessen bier die hier verkrijgbaar zijn.

Nieuw zijn de grote luidsprekers die op de moskeeën zijn aangebracht en die het moslimevangelie tot op kilometers afstand, bij tij en ontij, bij nacht en bij dag, duidelijk hoorbaar overbrengen. Het is het meest zichtbare symptoom van de godsdienstconcurrentie die in Indonesië aan de gang schijnt te zijn.