Kind van de Oost

[p. 125]

De gouvernante

Bandung was het begin van een tocht die uiteindelijk na drie maanden aan het andere eind van Java zou moeten eindigen. Daar hadden we ook weer een huis gehuurd, in Malang. Maar de reis daartussen baarde ons zorgen. We wilden onderweg ook graag bezienswaardigheden bezoeken en met kinderen van drie en één jaar was dat niet makkelijk. Toen we naar de Plantentuin in Bogor gingen, hadden we bij wijze van proef de kinderen ondergebracht bij de Chinese familie Tan die ons door mevrouw Dompseler was aangeraden. De kosten daarvan zouden we bij terugkeer vergoeden. Na een lange vermoeiende rit uit Bogor kwamen we drie dagen later Marco en Eric weer ophalen.

De kinderen reageren zoals te verwachten viel, met een mengsel van blijdschap en haat (waarom hebben jullie me in de steek gelaten?).

Marco heeft twee dagen constipatie gehad, als gevolg daarvan de laatste nacht voortdurend nerveus om zijn bed heen gelopen, en op gezette tijden zijn broertje geslagen. Tja, nou, dat is dan meteen de laatste keer dat we ze uitbe-

[p. 126]

steden. In de hoek staat een televisietoestel aan, waar iedereen tijdens het gesprek met een half oog naar kijkt. Een tekenfilm in het Engels, zonder ondertitels en extra moeilijk te volgen omdat het beeld op en neer deint.

De oude heer Tan is vriendelijk en verstrooid, hij spreekt Nederlands maar verstaat het eigenlijk niet, zodat we snel in cirkelredeneringen belanden. In een eerder gesprek hebben we geopperd dat we voor de reis door Midden-Java graag een kinderoppas zouden hebben, en die zit nu klaar voor ons in de voorkamer, samen met een kwieke Indische heer. We stellen ons voor, vergeten onmiddellijk haar naam en knopen tussen het stil houden van de kinderen een gesprek met haar aan. Mevrouw X is op haar paasbest, ze zit rechtop in de stoel, een nette Indische dame met grijzend haar. Ze bekent nederig dat dit haar eerste baan zou zijn, ze is weduwe en leeft (als Nederlandse) van een kleine uitkering uit het moederland.

‘Weet u,’ zegt haar begeleider, ‘het gaat niet om het geld. Zij heeft vorig jaar haar zoon verloren. Hij voer op een schip en was net een dag thuis in Bandung. Op een bromfiets reed hij, en toen kena tegen een boom. Op slah dood, mnirr.’

We kijken geschrokken naar de moeder, de beschrijving van het ongeluk had wat minder plastisch gekund. Mevrouw zit er tragisch bij, hoofd stil, handen stil in haar schoot, waarop ook haar tasje. Ze heeft het iets verwende gezicht van een pekineesje en ik krijg het gevoel dat ze bezig is zichzelf interessant te maken via haar leed. Er zijn slechtere manieren om over zo'n verlies heen te komen.

‘Het gaat om de afleiding, ja meneerr,’ zegt zij, ‘het was afgelopen week een jaar geleden.’

We zwijgen eerbiedig.

‘Denkt u dat u de kinderen aankunt?’ zegt Maja ten slotte. ‘Het is al zo'n tijd geleden dat u zelf kleine kinderen had?’

‘O ja, maar u moet zelf beoordelen, natuurlijk. En als ik me niet netjes gedraag, moet u meneer Mulder hier waarschuwen, ja?’

[p. 127]

De heer Mulder lacht olijk. ‘Zo stout is zij niet, hoor.’

Ik word er wat kriebelig van en verdwijn naar de keuken om met de dochter van meneer Tan af te rekenen voor het verblijf van de kinderen. Het blijkt erop neer te komen dat ik maar moet geven wat ik gedacht had. Ik noem een bedrag. Véél te hoog, zegt ze, de helft is genoeg. Dat laat ik niet zitten en we strijden een rondje omgekeerd tawarren, waarbij we uiteraard op het middenbedrag uitkomen. Haar overvloedige dankbetuiging maakt me geheel in de war, ik houd er niet van om voor liefdadig aangezien te worden.

Terug naar mevrouw X, die nog steeds keurig rechtop in sollicitatiehouding zit. Mijn hart gaat niet naar haar uit, weet ik inmiddels, maar we kunnen niet nee zeggen in deze situatie.

‘Had u al aan een bepaald salaris gedacht?’ zeg ik.

Er valt een bedremmeld zwijgen, dit is kennelijk een wat brute benadering.

‘Dat laat ik geheel aan meneer en mevrouw over,’ zegt ze ten slotte met zedig neergeslagen blik.

‘Ja, maar ik heb geen flauw idee.’

We zwijgen een minuutje.

‘Kijk, het gaat niet om het geld, ziet u,’ herhaalt haar begeleider nog maar eens. ‘U moet maar betalen wat u haar waard vindt, ja?’

Nu zitten we goed in de knoop. Naar Nederlandse maatstaven gemeten is een permanente oppas voor de kinderen natuurlijk minstens achthonderd gulden waard, afgezien van de reis- en verblijfkosten.

In Nederland zouden we er dan ook niet over peinzen. Dat we nu denken aan de mogelijkheid van een kinderjuffrouw komt omdat hier de levensstandaard lager ligt. Maar hoeveel lager? ‘Misschien kan meneer Tan ons helpen?’ opper ik. Hij heeft tenslotte het contact met haar gelegd. Een gouden idee. Terwijl Maja zich, diep door mij gehaat, uit deze moeilijkheden verwijdert door zogenaamd een kind te horen huilen, komt de heer Tan minzaam naderbij.

[p. 128]

‘Hoezo?’

Ik leg hem het probleem uit: mevrouw weet niet hoeveel zij moet vragen en ik weet niet wat ik moet bieden.

De heer Tan luistert nauwgezet toe, laat dan een vriendelijke glimlach verschijnen en zegt na enig nadenken dat het inderdaad een probleem is. Hij zwijgt en kijkt minzaam naar ons, wij zwijgen eveneens.

‘Mevrouw heeft wel wat geld nodig om haar huis en kinderen achter te laten,’ zegt de heer Mulder ten slotte, ‘zij heeft nog twee aangenomen dochters. Ziet u, de cheque uit Holland komt maar ééns in de drie maanden.’

Ah, een voorschot, begrijp ik. ‘Wat denkt u nodig te hebben?’ vraag ik.

Ze lacht verlegen. ‘Vijfduizend? Tienduizend?’ opper ik.

‘Dat zou heel fijn zijn,’ zegt meneer Mulder meteen en ook de heer Tan knikt bedachtzaam glimlachend. Ik leen het bedrag van Bouke en geef dat aan haar, het is net of ik aan iets zéér onbehoorlijks bezig ben, zo schuchter accepteert ze het. We spreken wel drie keer af dat ze overmorgen om vijf uur 's ochtends bij het station zal staan voor het vertrek naar Yogyakarta. Ik kan langzamerhand geen pap meer zeggen, het hoofd dendert van de koppijn en ik wilde dat iedereen ter plekke in het niets verdween.

‘Zullen we dan maar gaan?’ zegt de heer Mulder in ondertoon tegen mevrouw X. Ze knikt, verkeert nog steeds in sollicitatietrance.

Tot mijn verbazing trekt ze een modieuze winterjas aan (maar er lopen in Bandung ook mensen met ijsmutsen op) en na veel handgeschud verdwijnen ze.

‘Een aardige vrouw,’ zeg ik polsend tegen de heer Tan, die nog steeds raadselachtig glimlachend in zijn stoel zit.

‘Ja, ze is wel pittig,’ zegt hij. De opmerking blijft in mijn hoofd ronddraaien. Pittig? En dan met die intonatie. Een lustige Witwe? Ik kijk hem nog eens aan, maar geef het op om verdere informatie te krijgen.

‘Wat denkt u, dat we haar voor een maand moeten betalen?’ vraag ik. ‘Nog een keer tienduizend rupiah? Reis- en

[p. 129]

hotelkosten zijn natuurlijk voor onze rekening. Wat denkt u?’ Hij knikt en dan lijkt me het moment gekomen om te vertrekken.

's Nachts lig ik geruime tijd wakker. Mevrouw X kan me niet bekoren. Wat moeten we in godsnaam met zo iemand die ons niet echt sympathiek is en aan wie we ook geen commando's durven geven? Dat kan alleen maar leiden tot ellende en het kost nog een hoop geld ook, want reis- en verblijfskosten zijn alleen al zo'n zeshonderd gulden per maand. En 's avonds zit je dan met een koket treurende weduwe en kinderloze moeder, die misschien niet eens met speelkaarten overweg kan, zodat we een aangename conversatie overeind moeten houden. Diep in de nacht maak ik Maja wakker en vertel haar dit.

‘Ja, maar hoe komen we eronderuit?’ vraagt ze. Ook dat heb ik overdacht. ‘We bellen meneer Tan en vertellen hem dat de ervaringen tijdens de logeerpartij ons het gevoel hebben gegeven dat we de kinderen beter niet meer alleen kunnen laten. En dan vervalt ook het nut van een kinderoppas. En zo denken we er toch ook over?’

De volgende dag belt ze meneer Tan, die vol begrip is en de boodschap zal doorgeven. Alleen, dat voorschot ja? Als Maja meldt dat we dat voorschot graag aanbieden als compensatie voor de reeds verrichte reisvoorbereidingen, is alles opgelost. Bevrijd maken we ons klaar voor de afreis naar Yogyakarta.

Naschrift

‘Zijn reisverhaal met de talrijke misverstanden, kortsluitingen en botsingen werkt onweerstaanbaar komisch,’ schreef Rob Nieuwenhuys over Vanonder de Koperen Ploert. En vermoedelijk had hij daarbij een scène als de bovenstaande in gedachten. Hollanders die bij elke beweging verder wegzakken

[p. 130]

in het drijfzand van de voorzichtig aftastende onderhandelingen die men in Indonesië zo graag voert. Gelukkig zag ik nog wel de humor ervan in. Wat me altijd het meest verbaasd heeft, is de kordaatheid die Maja en ik tentoonspreidden toen we beseften dat we eigenlijk niet in zee wilden met deze oppas. Ik liet zoals gebruikelijk mijn vrouw de kastanjes uit het vuur halen, maar we bleven meester van ons lot. Het was het begin van een nieuwe fase in ons verblijf: we probeerden niet meer terug te glijden in het paradijs van onze jeugd, maar accepteerden dat we vreemden waren en dat we onszelf moesten blijven. En toen kon ik ook ineens makkelijker genieten, zoals bij het tochtje dat hierna beschreven wordt.