Kind van de Oost

[p. 30]

II
Makassar (1946-1947)

Intro

Mijn vader was tijdens de oorlog als krijgsgevangene terechtgekomen bij de Birma-spoorweg en werd daarna naar de mijnen in Japan getransporteerd. Aan de Birma-tijd hield hij een enorme hekel aan Engelsen over, luie arrogante egoïstische rotzakken. Over het werk in de mijnen vertelde hij dat hij een keer het etensblikje van een Japanse mijnwerker stal en tot zijn verbazing merkte dat daar precies hetzelfde magere rantsoentje in zat als de krijgsgevangenen kregen. Aan Japanners had hij dan ook veel minder een hekel dan aan de Engelsen. Na de bevrijding kwam hij in Manilla terecht en wachtte daar met vele andere Nederlanders gespannen op het moment waarop zij terug konden keren naar Indië, om vrouw en kinderen weer te zien. Dat het roerig was in de kolonie wisten zij en ze vreesden voor de veiligheid van hun gezinnen. Maar het duurde maanden voor ze terug mochten. Indië was bevrijd door Engelse troepen en mijn vader hield later vol dat Enge-

[p. 31]

land de terugkeer van Nederlandse militairen opzettelijk vertraagde om de naoorlogse positie van Nederland als koloniale mogendheid te verzwakken. Mijn vader had echt een grondige hekel aan de Britten. Maar in januari 1946 was sergeant Vervoort eindelijk terug, nu als administrateur van de troepen op Makassar, de hoofdstad van Celebes. En wij kwamen, zoals eerder beschreven, per Queen Mary naar hem toe vanuit Java. We woonden in een straat die Jalan Besi heette (letterlijk IJzerstraat) maar die mijn moeder hardnekkig de Bessieweg bleef noemen, Maleis was niet haar sterkste taal. Het was een groot huis waar vier gezinnen van militairen al passend en metend in terecht konden. De families Tabak, Andreas, Hoemakers en Vervoort met in totaal zes kinderen, onder wie Ruud Hoemakers, mijn vaste speelgenoot.

Er was vaak aanloop van jonge militairen die kersvers uit Nederland waren aangekomen en door mijn moeder als tijdelijke zoons werden geadopteerd. Makassar was een mooie stad, met (in mijn herinnering) een brede hoefijzervormige baai waar je de vlerkprauwen kon zien uitvaren naar zee. Hoge tamarindebomen beschaduwden de straten, je kon de bruine peulachtige asemvruchten van de grond oprapen en het zure kleverige vruchtvlees van de pitten kluiven. Ik ging voor het eerst naar school, een broederschool bij de kerk, waar als je iets verkeerd deed een grote Hollandse broeder je bij een oor pakte en uitfoeterde. Er waren ook enkele nonnen, die zich heel wat menslievender gedroegen. Met een ervan had ik zelfs ooit een gesprekje. ‘Heb jij nog broers of zusjes?’ vroeg ze, haar witmarmeren engelengezicht nauw omlijst door de witte kap. ‘Nee,’ antwoordde ik, ‘ik had een broer, maar die is doodgegaan in het kamp.’ Ze keek ontdaan. ‘O, daarom kijk

[p. 32]

je altijd zo ernstig,’ zei ze, en gaf me een koekje en een bidprentje. Zielig zijn helpt, ik had weer wat bijgeleerd.

Boven Makassar lagen in de bergen twee dorpjes, Malino en Paréparé, die voor de oorlog de vaste vakantiebestemming waren voor wie de klamme warmte van Makassar wilde ontvluchten. Maar nu was er eigenlijk te veel onrust onder de bevolking om zo'n tocht te durven ondernemen. Toch gebeurde het een keer. In konvooi reed een dozijn jeeps en weaponcarriers achter elkaar de smalle bergwegen op. Jonge dienstplichtigen zaten met het geweer in de aanslag op de zijbanken, de burgers ertussenin. Er heerste gedempte uitgelatenheid. Het was een lange tocht. Plotseling een kreet, de wagens stopten. Het was donker geworden, ik zag flashlights heen en weer hollen. Wat was er gebeurd? Een van de jonge militairen had zijn benen buiten de jeep gestoken en bij een smalle brug waren die tegen de leuning geslagen en allebei gebroken. Na lang gedelibereer werd besloten dat de helft van de colonne zou terugkeren en dat de andere helft naar Malino door zou rijden. Bij die laatste groep hoorden wij gelukkig. Een dag later zat ik op een groot paard en reed door de pijnbossen van Malino. Mijn vader had me na veel gejengel het grote dier gegund, hij reed achter mij op een veel kleiner paard waarvan de rug onder zijn gewicht doorzakte. Ik snoof de geur van dennen in mijn longen en mijn hart sprong op toen mijn paard uit zichzelf in galop ging. Een grote laaghangende tak kwam snel op me af en ik kon me alleen redden door op het paard achterover te klappen. ‘Kijk je uit?’ hoorde ik mijn vader achter me roepen.

Ik genoot en keek mijn ogen uit, zo veel ruimte, zo veel natuur. 's Nachts dansten vuurvliegjes rond in het bos. Het hel-

[p. 33]

dere en ijskoude water van de bergbeekjes werd naar de bungalows getransporteerd via lange bamboebuizen, je hoorde het overal murmelen en suizen.

Terug in Makassar leerde ik zwemmen in de baai, eerst onder water van vader naar moeder en terug, daarna met het hoofd boven water hetzelfde traject. Ik had het zwemmen gelukkig vrijwel onder de knie toen mijn vader tijdens zo'n les werd gebeten door een schorpioen en een nacht lang met hevige koorts en pijn in bed lag. Daarna was zwemmen taboe, al gingen we nog wel vaak naar de baai om te kijken naar de zonsondergang.

's Avonds als het bedtijd was nam mijn moeder de flitspuit en pompte antimuskietennevel in alle hoeken van de slaapkamers. Na een paar maanden kwam er een beter middel, de ddt-bom, mijn favoriet. De bom zag eruit als een grote handgranaat. Als mijn moeder de veiligheidspin had verwijderd, hoorde je het sissende geluid van ontsnappende damp en de kamer vulde zich met aromatische rookslierten die ik met volle teugen opsnoof, de weldadige zoetige geur van ddt was het toetje van de dag.

‘Nu de slaapkamer een kwartier goed dichthouden,’ zei mijn moeder, ‘anders ontsnappen die beestjes.’ Snel nam ik nog een ferme teug voordat we de muskieten alleen lieten om te sterven. Soms hingen restanten van de heerlijke geur er nog als ik naar bed moest. Later bleek dat ddt kankerverwekkend was, maar ik kan het nog steeds maar moeilijk geloven.

Makassar had de rustige sfeer van een groot dorp, met lange lanen, hoge bomen en brede huizen met grote erven. Maar er hing ook altijd enige dreiging in de lucht. Kapitein Westerling oefende namens de Nederlandse regering in de gebieden

[p. 34]

rond Makassar een schrikbewind uit, je hoorde je ouders erover praten of dat nu wel goed was. 's Nachts morrelden hoopvolle dieven aan de deuren en ramen van elk huis. Overdag gooide een dappere pemoeda soms een handgranaat in een openbaar gebouw, één keer vergiste zo'n strijder zich en klonk de knal in onze school. Gelukkig was er niemand in het lokaal.

Over het leven op en rond ons erf in Makassar aan de Besiweg nummer 10 schreef ik de nu volgende drie schetsjes.