Kleine grammatica van de waanzin

[p. 101]

Richtlijnen voor het schrijven van onverteerbare verslagen
Door O. Rademaker

[p. 103]

Het schrijven van een onverteerbaar verslag is beslist géén sinecure, maar door voldoende oefening kan iedereen zich de kunst eigen maken.

Let wel, het gaat hier niet om een onleesbaar verslag; daarvoor heeft iedereen die kan schrijven de vereiste talenten, en uw natuurlijke vijand, de lezer, zou dat veel te snel in de gaten krijgen en uw verslag terzijde leggen. En dàt mag nu juist niet gebeuren! Uw verslag moet goed leesbaar zijn en tegelijkertijd liefst net zò onverteerbaar zijn, dat de vijand ermee blijft worstelen. Alleen dàn krijgt u hem kapot.

De bikkelharde Grondwet voor het schrijven van een onverteerbaar verslag is dan ook:

Doe uw uiterste best om een onberispelijk helder en duidelijk verslag te schrijven, houdt u angstvallig aan de vele raadgevingen die in verhalen over het schrijven van verslagen gegeven worden, maar wijk er in een klein aantal met zorg gekozen opzichten van af.

Een belangrijke toevoeging aan deze grondwet luidt:

Vermijdt zorgvuldig de schijn te wekken dat er in deze afwijkingen ook maar enig systeem schuilt.

Het laatste betekent natuurlijk niet dat u uw lezer nooit een strohalm mag geven waaraan hij zich kan vastklampen, als het maar een strohalm is; de beste manier om hem tot wanhoop te brengen is om hem schijnbaar houvast te geven en dan nèt als hij denkt dat hij het systeem dóór heeft, van tactiek te veranderen.

Met primitieve trucjes bereikt u tegenwoordig niets meer. Vroeger kon je nog wel eens succes hebben met een verslag, waaraan behalve de inhoudsopgave en de symbolenlijst ook nog wat

[p. 104]

hoofdstukken of figuren ontbraken, maar tegenwoordig worden die niet eens meer geaccepteerd, zelfs niet wanneer alleen de literatuurlijst ontbreekt! Ook het invoeren van aparte aanduidingen van figuren (1, 2, 3 enz.), schema's (A, B en C), grafieken (I, II, III enz.) en tekeningen (α, ß enz.) helpt niet meer, hoewel een goed gekozen distributie van elke categorie over de tekst zelf, de bladzijden tussen tekst en appendices, en nà de appendices nog wel eens succes heeft.^*

Het weglaten van een paar nummers en het doorelkaar gooien van een paar verwijzingen, liefst zò dat ook een enkele keer naar een onvindbare figuur verwezen wordt, doet daarentegen nog altijd wonderen. Een bepaalde techniek die ook nog wel eens succes heeft is om de figuren een kwart slag te draaien, en wel afwisselend rechtsom en linksom; met enige handigheid kunt u de bijschriften bij de assen etc. dan nog zò kiezen dat de lezer per figuur uw rapport minstens in vier verschillende standen moet houden. Teken grafieken die bij elkaar horen altijd op dezelfde papiersoort en laat de assenverdeling er hetzelfde uitzien maar zorg dat de schaalwaarden anders zijn. Zet af en toe ook eens de onafhankelijk veranderlijke langs de Y-as en de afhankelijke langs de X-as.

Tenslotte dient u bij het presenteren van resultaten, of zulks nu in tabel- of grafiekvorm geschiedt, als regel dàt essentiële gegeven waarvan het ontbreken het minste opvalt, weg te laten of, nog fraaier in de tekst te verstoppen. Er zijn in deze trant nog vele goede raadgevingen denkbaar, maar als u bovenstaande voorbeelden met zorg bestudeerd en doordacht heeft, kunt u verder zelf uw weg vinden.

Een boeiend en onuitputtelijk gebied ligt thans voor u open!

Wat de eigenlijke tekst betreft ontkomt u tegenwoordig niet meer aan een inleiding. Natuurlijk kunt u proberen om inplaats van

* In de tekst neme men slechts die illustraties op die daar niets te maken hebben; die figuren die bij het lezen van de tekst wèl nodig zijn, dienen - zoals u waarschijnlijk op de practica wel geleerd is - ergens achterin te staan, in een niet voor de hand liggende volgorde.

[p. 105]

een inleiding een samenvatting te geven, maar dit voldoet niet meer. Een credo dat nog wèl goed voldoet is:

Ga er van uit dat uw lezer vrijwel alles weet, maar bijna niets begrijpen kan.

Leg dus nooit uit waar het over gaat en waar u naar toe wilt, maar schenk uitvoerig aandacht aan de kleinste denkstapjes^*. Gebruik obscure termen, en vooral ook veel afkortingen, zonder ze te verklaren, en voorts een paar populaire termen, doch dàn met een iets andere betekenis dan de gangbare.

Werk met een notatie die vrijwel geheel, doch op enkele essentièle punten niet overeenstemt met de gebruikelijke.

Verwissel zo nu en dan oorzaak en gevolg. Sla hier en daar een paar moeilijke stappen in de redenering over. En pas vooral op dat u niet alle veronderstellingen vermeldt; dat kan fnuikend zijn, want als u hiermee niet geweldig uitkijkt, loopt u het risico dat uw lezer er op eigen kracht uitkomt. Stap over details die u niet kunt begrijpen heen alsof het vanzelfsprekendheden zijn; er is namelijk weinig wat de doorsnee lezer meer in verlegenheid brengt dan een auteur die zekerheden aan de dag legt waarvan de lezer de motivering niet vermag te peilen. Eindig elk hoofdstuk liefst niet met een zin, doch met een formule.

Nog enkele goede hints m.b.t. formules^**. Na combinatie van een paar vergelijkingen krijgt u allicht een vergelijking waarin wat samengestelde uitdrukkingen voorkomen. Nu lijkt het erg aantrekkelijk om zo'n ingewikkelde vergelijking zò in het verslag op te nemen, doch dat getuigt van weinig finesse. U legt veel meer raffinement aan de dag door schijnbaar het verkeerde te doen: de vergelijking te vereenvoudigen. U voert daartoe inplaats van bijv. de uitdrukking Aø (x, t) g (y) E²/ [)1-X²) (E-1/1nE)] waarin A en E natuurlijk stiekum óók nog funkties van x en t zijn, een nieuw symbool in dat zoveel mogelijk lijkt op een

* Wat u met de grotere denkstappen moet doen, daarvoor zijn geen algemeen geldende regels te geven. Dat hangt te veel af van de omstandigheden.

** Hints m.b.t. het juiste misbruik van de Nederlandse taal zullen we niet geven; de ervaring leert dat hieraan geen behoefte is. De typisch-Nederlandse, vaak oergeestige manieren om de Engelse taal te misbruiken vallen buiten het kader van dit stuk.

[p. 106]

eerder gebruikt symbool. Bijvoorbeeld E'. Het accent laat u een regel te hoog typen of desnoods tekent u het met de hand in, zodanig dat het een vlekje van de reproduktiemachine lijkt. Belangrijker is dat u de invoering van deze nieuwe grootheid pas declareert nàdat u de vergelijking waarin hij voorkomt gegeven hebt. Het mooiste is als u die declaratie nog enkele regels kunt uitstellen, maar strikt noodzakelijk is dit niet omdat de meeste lezers zichzelf nooit geleerd hebben om nog even door te lezen als ze iets niet begrijpen. Zij stoppen en gaan meteen herlezen wat ze niet begrijpen; een eigenschap die u op allerlei manieren kunt exploiteren. In ons voorbeeld zal menigeen moeizaam proberen te verifiëren of Aø (x, t (g (y) / (1-x²) inderdaad gelijk aan (E-1/1nE)/E is zodat de eerder gegeven formule te vereenvoudigen zou zijn tot E; de kans dat ze daarbij iets ontdekken dat u over het hoofd gezien heeft, moet u op de koop toenemen.

Het principe dat je éérst iets nieuws gaat gebruiken en later pas uitlegt wat het betekent, laat zich ook met succes op de tekst toepassen. In dit verband kan het belang van een goede organisatie van de volgorde waarin u het één en ander aan uw lezer voorschotelt niet genoeg benadrukt worden. Sommige auteurs maken zich hier van af door het gebeurde in chronologische volgorde te beschrijven, maar wij zijn van mening dat dit knoeiwerk is. Een goed onverteerbaar verslag vergt een gedegen analyse van de juiste organisatie. Elk onderwerp heeft zijn eigen, strikt logische presentatievolgorde en die moet u zien te vinden. Het getuigt van slechts smaak om hiertegen te zondigen. De ware kunst is om het juiste element op de verkeerde plaats te krijgen, net zoals bij het invoeren van nieuwe symbolen, èn om na het schrijven van elke paragraaf een kop te vinden die niet alleen de lading niet dekt, maar tevens dè vijand misleidt. Als u dit voldoende consequent zonder enige systematiek weet toe te passen, is succes verzekerd.

Ondanks de vele positieve punten in bovenstaande richtlijnen zal het u niet ontgaan zijn dat dit stuk een ontmoedigende ondertoon heeft. Immers, de moderne ontwikkelingen leiden ertoe dat

[p. 107]

[p. 108]

het schrijven van een onverteerbaar stuk in stijgende mate een beroep doet op die talenten die ook essentieel zijn voor het schrijven van begrijpelijke teksten. Voor het schrijven van een goed-onverteerbaar stuk moet u namelijk:

1.	zich zoveel mogelijk verplaatsen in de gedachtenwereld van de lezer, zijn interessen en zijn behoeften;
2.	grondig nadenken over de organisatie van de volgorde der mededelingen;
3.	zorgvuldig nagaan wat het juiste gebruik van benamingen, symbolen, enzovoorts, enzovoorts is;
4.	ga zo maar door.

Voorwaar, er is nog maar weinig plezier aan te beleven. Werken op niveau is bijkans onmogelijk geworden. Iedereen weet tegenwoordig dat het gemakkelijker is een lang verhaal te schrijven dan een beknopt stuk en dat mooie, on-nederlandse woorden slechts vlaggetjes op de modderschuiten van het onbegrip zijn. De misvatting dat de eenvoud het kenmerk is van het ware wint zienderogen veld. Erger nog, men hoort nu ook al in Europa beweren dat wat een man doet, belangrijker is dan wat hij denkt! Het is hóóg tijd dat wij leren om nieuwe wegen in te slaan. Maar dat heeft alleen kans van slagen als de jonge mensen van vandaag bereid zijn om zich hiervoor vastberaden in te zetten! De toekomst ligt vóór u! Het woord is thans aan u!