De literaire manifesten van het fin de siècle in de Zuidnederlandse periodieken 1878-1914

[p. 201]

-35- [Programmaverklaring van het Weekblad Conscience]

Dit weekblad is het orgaan van de Zuid-Nederlandsche letterkundige vereeniging ‘Conscience,’ bestaande uit erkend bekwame schrijvers van Noord- en Zuid-Nederland. Zij is opgericht met het eenige doel, om over den lande gezellige, boeiende, den mensch veredelende en het volk in zijne moedertaal onderwijzende lektuur, zoo goedkoop mogelijk, te verspreiden.

Alle geschriften, uitgaande van of aanbevolen door onze vereeniging, dus ook dit blad, zijn vrij van partijschap zoowel op Staatkundig als Godsdienstig gebied en mogen niets bevatten in strijd met de goede zeden.

Wij roepen de medewerking in van alle Noord- en Zuid-Nederlandsche geletterden, doch behouden ons het recht van beslissing voor op[z]ichtens de al of niet doelmatigheid der plaatsing hunner artikelen, daar wij noch in proza, noch in poezie iets kunnen opnemen wat niet zuiver van taal is.

Wij willen echter gaarne, in overleg met de inzenders, hunne artikelen, die wij oordeelen eenige letterkundige waarde te hebben, naar onze zienswijze verbeteren, ten einde ze voor plaatsing geschikt te maken. De schrijvers kunnen dan tevens daaruit, des verkiezende, hun nut trekken.

Hoewel strevende naar de volmaaktheid, blijven wij onderworpen aan de wet der onvolmaaktheid, welke al het ondermaansche beheerscht. Wij zullen ons dus steeds vereerd achten met gegevens en wenken van geleerden, strekkende tot voorlichting op den weg naar ons doel, dat, zoo wij vertrouwen, door elk rechtgeaard Vlaming en Nederlander als vaderlandslievend, edel en nuttig zal worden beschouwd.

In navolging van den uitstekenden man, wiens naam onze vereeniging draagt, treden wij voor u op met de lichtende fakkel, ontstoken aan de vlam van het genie uwer voorvaderen: Onze schoone, rijke moedertaal.

Zijn volk leerende lezen, blies Conscience met den adem zijner dichterlijke ziel door de nevelvloeden, welke Zuid-Nederlands dampkring verduisterden - en het volk zag een glansrijk beeld van zijn roemrijk verleden, als een Phenix uit zijne asch verrijzende, in vollen luister voor zijne oogen schitteren, omhangen met lauwerkransen, als nimmer schooner door de Muzen aan de bloemrijke waranden van den Parnassus onttoverd werden.

Conscience baande ons den weg; zijn voetspoor zullen w[i]i volgen. Wij willen den vaderlandslievenden gloed in ons volk meer en meer opwekken; het onderwijzen, veredelen en beschaven, door de verspreiding van nuttige, tevens boeiende lezing.

Wij gaan u dan geleiden, waarde lezer en lezeres, door de hooge sfeeren, waar de geest van Conscience zich in de warme straling van uit eigen bodem opstijgende zonnen koesterde, en waaruit hij het licht zijner verbeelding putte, dat thans de vuurbaak van ons richtsnoer is.

Volgt hem dan met ons, op den weg naar Vondel en Bilderdijk; zonnen, welker gloring alle verheven zielen, over de gansche wereld, op den adem dier Godheid huppelen doet, die aan ons volk eene zelfstandige taal gaf, opdat het daardoor de

[p. 202]

oorspronkelijke gaven zijns verstands, eigen aan zijn aard, zeden en gewoonten, zou kunnen doen uitblinken; - zonnen die, helaas! door de oogen van dit volk niet ontdekt worden, omdat de allesbeheerschende staatsmacht den invloed der moedertaal, den zuivelader, waaruit de zich vormende geest de kracht put ter zijner ontwikkeling - lijk het kind uit de speen der minne - omkneld hield met het koude pantser, door vreemden dwang gesmeed.

Conscience, wiens beeld voor ons verscheen - schoon, als eene Venus, opstijgend uit de azuren golven, - deed dit harde pantser smelten door den gloed zijner poezie! ... en het volk aanbad hem, en dwong zijne vijanden, wars van Vlaanderens genie, vernederd neer te knielen in de schaduwe zijner grootheid.

Zal zijn licht, de laatste vonk der duisternis verdrijvende, ons volk tot den geest van Vondel en Bilderdijk opvoeren!? ...

Die met ons zijne fonkelende star volgen wil, zal er komen, langzaam maar zeker.

Wij zullen trachten, den lezer langs de lagere trappen geleidelijk tot het verhevenste standpunt te doen opklimmen.

Daar zullen uit het kristal van 't verledene, zijn roem en grootheid den volke tegenkaatsen. Het volk zal zich zelf herkennen, en fier, in het bewustzijn zijner kracht, alom, tot zelfs in zijne staatsvergaderzalen, langs onverbasterde snaren die reine moederklanken doen trillen, waarin elk vreemd geluid verzwinden moet - als eertijds het huilend geruisch der deining van den Oceaan, in de zegevierende klanken onzer vaderen, toen zij het dierbaar plekje grond aan de vruchtbare slib der baren ontwoekerden, dat zij als vrij en ongeschonden erfdeel aan onze waakzame zorg hebben toevertrouwd:

Gaf God elk volk zijn grond, u schiep onze eigen hand
Gij zijt ons eigendom, geheiligd Vaderland! ...
Geen vreemde damp zal ooit door uwe parken walmen,
Noch klank, dan eigen toon, in uwen dampkring galmen! ...

Met deze beknopte bespiegelingen, waarde lezer, vliegen wij, op de vleugelen van Conscience, de wijde wereld in - als vlinders op den dauw der Almacht, die over de schepping waakt.

Moge deze Almacht, door ons, de spranken van het verstand uwer voorzaten in de diepte uwer ziel doen doordringen. Het zullen u, als zoovele lichtende stralen zijn op den weg dien wij bewandelen - tot meerder eer en roem van het ons allen zoo dierbaar Vaderland.

a.	weekblad conscience.
b.	Taal- en letterkunde. Motto: Slechts eigen kleed past eigen schoon (Jan van Beers).
c.	Mechelen-Antwerpen.
d.	Drukker: J. de Roy-Velter, Mechelen.
e.	‘Voorwoord’ ‘Den lezern heil!’
f.	1^e jg., nr 1, 30 november 1889, pp. 1-2.
g.	Anoniem. Hoofdredacteur van dit tijdschrift was jan versterren, die vermoedelijk het programma heeft opgesteld. Joannes Versterren (Ravenstein (prov. Noord-Brabant-Nederland) - Mechelen 1917). Na het bankroet van de handelszaak in granen, die hij samen met zijn broer uitbaatte, vestigde hij zich te Mechelen. Hier hielden zijn vrouw en dochters een winkel, terwijl hij zich wijdde aan de literatuur. Als Nederlander had hij grote belangstelling voor de Vlaamse Beweging en werd hij vooral geboeid door de figuur van Conscience. Van zijn literair werk bleef echter weinig bewaard. In het door hem gestichte tijdschrift Conscience publiceerde hij een korte roman: ‘Tweedracht en verbroedering" (afgedrukt achteraan in 1^e jg., na nr. van 1 nov. 1890, pp. 1-86).