|
| |
Korte beschryvinge van de Stad van Weenen.
De historie-schryvers zeggen, dat de stad geformeert is acht hondert jaeren naer den uytgank van de kinderen van Israël uyt Egypten, dat is voor de geborte Christi veerthien hondert en veertig jaeren, zoo dat zy nu gestaen heeft 3156 jaeren, want de kinderen van Israël zyn door Moyses geleyt door de Roode-zee, in het twee duyzent vyf hondert en zevenste jaer naer de scheppinge des weirelts.
De stad en is maer van gemeyne groote, gelyk de stad van Jper ofte Mechelen, maer buyten ende rontom de stad is eene schoone splenaede een quartier urs breed, ende aldaer zyn de voorgeborgten zeer wydt ende breed gebauwt, met veel schoone huyzen ende kloosters; zoo dat den omloop van de stad, daer in begrepen de voorgeborgten, haer uytstreck heeft tot 20830 stappen, ende let getal der inwoonders beloopt tot 60,000 menschen; men rekent dat er in de stad met de voorgeborgten t' saemen gevonden worden 1233 huyzen, ende alhoewel wel dit getal kleyn schynt, ten op- | |
| |
zichte van het getal menschen, zoo is het te aenmerken, dat de huyzen naementlyk in de binnen-stad zyn van dry ofte vier stagien hoog, ende zommige wel van vyf stagien, gelyk als de hostelerye daer den bisschop van Antwerpen logeerde, alwaer verscheyde logementen waeren ende ieder logement hadde vier kamers en een keuken.
In de stad zyn dry prochiaele kerken, te weten Ste. Stevens kerke, die t' zaemen ook de hooft-kerke ende cathedraele is; de tweede is van Ste Michiels, en deze wort bedient van reguliere priesters genaemt Barnabiten, ende zyn gekleedt als de paters van de societeyt; de derde is Ste Pieters kerke.
Daer is nog een vierde kerke, die de privilegien heeft van een prochie-kerke, genoemt onze Lieve Vrouwe ter Trappen, die gebouwt is geweest door eenen bisschop van Passauw, ende daerom is deze onder zyne jurisdictie.
Daer zyn in de buyten-stad negen-en-twintig kerken, achthien kloosters ende negen capellen; daer over dry van de jesuiten.
De kerke van Ste. Steven is zeer groot, maer zeer duyster om reden dat er, naer proportie van de grootte, weynige vensters zyn, de welke zyn zeer duyster geschildert. De mueren zyn bynaer swart.
In deze kerke is een cappitel van hondert en vier canoninken; daer zyn dry en dertig autaeren, ende zondags geschieden daer missen in menigte; daer zyn vyf orgelen; zy heeft in de breede 76 ende in de lengde 120 stappen.
Den hoogen autaer is van wit en swart pols marmer, hy heeft gekost 25,484 guldens van dit geld, ieder gulden 28 stuyvers courant; de tafel is eene groote gegote plaete
| |
| |
van tin, die gekost heeft 522 guldens, waer op geschildert de martelie van den heyligen Stephanus, die gekost heeft 1218 guldens, t' zaemen met het marmer van den autaer, 27254 duytsche guldens, maekende van ons vlaemsch courant den nomber van 38155 guldens 12 stuyvers.
In deze kerke wort begraeven het ingewant van de keyzers, het herte in de kerke van de ongescheyde Augustynen, en het lichaem in eenen schoonen kelder tot de paters capucynen, ende zy liggen daer allegaer in tinne kisten; die van den keyzer Leopoldus was zeer prachtig, maer die van den keyzer Josephus nog veel prachtiger; in den zelven kelder staet een marmer autaerken, waer dat men zomwylen misse doet.
De fraeyste kerke van de stad is die van de Jesuiten van het convict; de geheele kerke schijnt van marmer te wezen, als ook de autaeren, maer ten is maer een plaester, waer mede dat het al bestreken is, ende daer op ligt een vernis, het welke niet en versterft, ende een wonder luyster geeft; het verwelfsel van de kerke is wonderlyk schoon, ende voor het meeste deel vergult, daer onder op een deel van het verwelfsel een schoone lanterne geschildert ofte verheven chalon, het welke zoo aerdig gemaekt is, dat men vast gelooven zoude, dat het een verheven werk is, ende nogtans is het plat.
In de buyten-stad zyn twee prochiekerken, ende veel schoone kasteelen, waer van uytnemen dat van den vorst Stransson, ende van den prins van Lichtersteyn.
De stad heeft zes poorten, de straeten zyn doorgaens zeer nauw, de kalseyen zeer ongemakkelyk, maer de straeten zyn zeer vuyl, ja dat ik niet en meyne dat er ergens kan een vuylder stad gevonden worden.
| |
| |
Het paleys van den keyzer is zeer groot, ende een spaticus gebauw in het vierkante, ende binnen komende heeft men nog eens een vierkante gebauw; in dit paleys zyn verscheyde quartieren ofte woonsten als van den keyzer, van de keyzers moeder, van de Artshertoginnen, van den keyzer Josephus, ende dan zyn ook de kamers voor de hof-dames ende staetjoffrouwen die wel 70 in getal zyn.
Wy gingen al te zaemen den threzoor van den keyzer zien, waer voor wy een ieder geven moesten eenen pattacon in specie.
De plaetze is lank-werpig met veelderhande kassen, ende daer tusschen in veel schoone schilderyen, maer de schatten, die daer in zyn, zyn onwaerderelyk.
Eerst zaegen wy veel schoone rariteyten van cristael de Roche, ende daer onder was eenen grooten kop van cristael de Roche uyt een stuk gemaekt, zynde twee ellen lank, geschat op 20000 pattacons.
Ten tweeden zaegen wy veel kostelyke vaeten, koppen, ende andere rariteyten, gemaekt van ivoor door de keyzeren zelfs, ende bezonderlyk door den keyzer Leopoldus, maer eenige dingen waeren zoo konstig ende subtil gesneden, dat het onbegrypelyk is, hoe dat zy zonder breken hebben konnen uytgevrocht worden.
Wy zaegen daer ook eenen hoorne, die wel thien voeten lank was, ende zoo zwaer, dat men die nauwelykx en konde opheffen; van gelyke groote ende swaerte waeren daer ook twee hoornen van zee-monsters.
Daer was onder het ivoor een galeye met alle haer toebehoorten zeer konstig gesneden, een ivooren vat daer het artsparadys opgesneden stond, twee groote ende konstige
| |
| |
andere vaeten van ivoor, waer van het een door den keyzer Leopoldus, ende het ander van den keyzer Ferdinandus den derden was gesneden, ende een derde door den artshertog Sigismundus, een ivooren sphére ofte weirelts-bol, een ronde doose daer dat gesneden staet de geborte Christi, zoo konstig, dat zy geschat wort op 30000 pattacons. Het beeld van den keyzer Justinianus, gesneden op eene schelpe, geschat op 50000 pattacons. Eene orlogie in forme van een tonne daer Bacchus op zit. Eene in forme van een schilpadde, ende eene in forme van eenen kreft die alleen voortgaet.
Eene andere orlogie gemaekt in forme van een cruys van cristael, ende eenen Basiliscus die ongeschonden ende onbedorven bewaert wort in een glas. Men gaf ons ook een mes in de handon een palme lank, het welke door eenen Bohemisschen boer in het jaer 1602 is ingeswolgen geweest, ende naer negen maenden uyt zyn lyf gesneden, ende die daernaer nog ettelyke jaeren geleeft heeft.
Wy zaegen ook twee serpenten, die ieder dertig ellen lank waeren, van de welke het een vyf mooren ende het ander dry mooren ingeslokt hadden, boven dit zaegen wy nog een onnoemelyke menigte van andere kostelykheden ende zeldzaemheden.
De cassen waer in dat de gesteenten zyn, zyn onwaerderelyk.
Wy zaegen eerst eenen witten achates, daer de portraiten van dry roomsche keyzers ingesneden waeren. Den steen onyx waer op dat stont het portrait van den grooten Alexander, geschat op 12000 pattacons. Een hooft gesneden uyt den steen achates, het welke door de natuere was voortgebracht, ende uyt tweederhande steenen bestont, te
| |
| |
weten, uyt den achates ende jaspis. Een ander uyt den steen onyx. Een uyt den steen amethystus, een cruysken uyt den steen jordonix de lapide Lazuri, van een merkelyke grootte. De wapens ofte blasoen van de Artshertogen van Oostenryk met alle de coleuren gemaekt van diamanten ende kostelyke gesteenten. Een schelpe de groote van een hand, van binnen den amethystus, ende van buyten den achates. Eenen pot ofte vat uyt den steen topazins met veel andere gesteenten. Een flesken uyt eenen hongerschen diamant, de groote van een gansen ey, een krukke van cristael die uyt Spagnien is gebracht. Eenen vierkanten diamant geschat op 2000 pattacons. Eenen anderen die nog meerder is met goud en fyne peirlen. Een peirle die om haer grootte wort geschat op 60000 pattacons. Eene schotel van achates, daer de natuere heeft ingeschreven de woorden beato christo. Een flesken uyt den orientaelschen smaragdis, het welke om zyne groote onwaerderelyk is, twee andere gesteenten, die verovert zyn op de Turcken. Een kegel-spel van turckx corael. Een kistjen dat opgevolt is met ciraet van de vrouven, het welke uyt Turckyen vereert ende niet schattelyk en is. Eenen magneet-steen die eenen grooten yzereren ancker ophoud, etc.
In een ander kasse zaegen wy een zilver vergult schip merkelyk groot ende zeer konstig gemaekt met bootsgezellen het welk alleen voortgink.
De kasse daer het goudwerk ingesloten is, is ook onschatbaer.
Eerst zaegen wy daer de statue van Osa, turckschen keyzer zittende te peirde, ende ter zyden twee pagien alles van goud. Een groote goude belle van Rodolphus tweeden room- | |
| |
schen keyzer, waer mede hy wonderheden dede, een groote breede keten van goud, met alle de portraiten der keyzeren, een zeer groote goude beeker met een goude lepel waer mede dezen jongen artshertog is gedoopt geweest. Een goude orlogie overdekt met doorschynende cristael, die niet waerderelyk en is.
De croone van den keyzer bezet met alderhande gesteenten van een groote weirde, daer by den scepter uyt den eenhoorn gevrocht, waer boven op eenen sapphirus staet van de grootte van een ey, ende den bol ofte de weireld, die den keyzer in de hand draegt, bezet met alderley gesteenten; t' saemen gewaerdeert op zeven hondert duyzent pattacons. Nog een ander waer mede Ferdinandus den derden gekroont is. Een ander kroone met den scepter ende den bol van het ryk van Bohemen. Nog een ander kroone verovert in den lesten turkxschen orlog. Een goud kegel-spel wegende 27 pond, een caertspel, geschat op 22,000 ducaeten. Eenen wyngaertrank van goud, die gevonden is geweest in de wyngaerden van Tockay in Opperhongareyen. Een groote goude plaete, die door de konste chimie gemaekt is uyt een plaete van metael, nog een ander goude plaete gemaekt uyt loot, een menigte van goude potten, de welke op tafel staende, hun door de konste op en neer werpen. Een ontelbaer getal van goude bekkens ende lipinen (?).
Naer dat wy alle deze kostelykheden ende rariteyten gezien hadden, wierden wy geleyt naer het threzor van de HH. Reliquien.
Eerst van al wiert ons getoont eenen yseren nagel waer mede dat Christus is gekruyst geweest. Een autaerken het welke om de konste ende gesteenten niet schattelyk en is,
| |
| |
daer in dat bewaert worden eenige druppelen van het dierbaer bloed ons Heere, eenige hairen uyt zynen gebenedyden baert, eenige stuckxkens van de doorne kroone, van de lancie, van de colomme daer Jesus aen gegeesselt wiert, van de sweepe waer mede hy is gegeesselt geweest, dry groote stuksckens van het H. Cruys, een stukxken van zynen purperen mantel, ende eenen van zynen doek.
Wy zaegen daer ook veelderhande reliquien der Heylige ende der Apostelen, ieder in een zeer groot zilveren beeld, het been van den arm van den Paus Innocentius den elfsten van zalige gedachtenisse. Dry crucifixen waer van het een uyt Brasilien is voortgekomen door de natuere. Het tweede uyt den steel van een blomme zoo levendig dat het de konste zelfs nauwelykx alzoo en zoude konnen uytwerken, het derde is het crucifix, het welke tot Ferdinandus den tweeden sprak, alswanneer dat hy den bystand Godts verzocht tegen de Turken, ende zeyde: Ferdinandus, ik en zal u niet verlaeten.
Hier wiert ook gezien een beeld van Maria met haer kindeken, het welke gesneden is door eenen ongeloovigen moor niet wetende, wat hy sneed; maer het is zoo konstig als iet kan gemaekt worden.
In dezen threzoor ofte schatkamer, ziet men by menigte van goude ende zilvere kelken, ende remonstrantien, en ciborien, ampullen, ende ander autaer-ciraet, onwaerderelyk om de konste ende gesteenten.
Wy gingen ook den schat zien, die den keyzer Matthias, ende zyne huysvrouwe de keyzerinne Anna vereërt heeft aen het convent der Capucynen.
Wy zaegen daer veel schoone reliquien, die in verscheyde kassen gesloten waeren, allegaeder bezet met diamanten ende
| |
| |
kostelyke gesteenten, ieder van deze reliquien was met eenen geborduerden doek zoo schoon gevrocht, dat het al is wat dat de konste kan uytvinden ende uytwerken, door de eygen hand van deze godvruchtige keyzerinne.
Wy zaegen daer een beeld van Maria, het welke de natuere heeft voortgebracht uyt den wortel van een blomme, ofte boom, al of den meesten konstenaer dit hadde gesneden, ende dit beeld was zeer buygzaem.
Daer wiert hier ook bewaert een zeer groot roosen-krans-ken, het welke de keyzerinne Anna daegelykx uytlas; maer ieder thientjen is van vier en dertig besekens, ook de discipline daer mê zy haer zelven kastyde.
Wy zaegen daer ook ses kandelaeren op den autaer ontrent dry voeten lank, geschat op 12000 pattacons. Wy zouden wel moeten eenen geheelen dag besteden, om alle deze ende voorgemelde kostelykheden te zien, zonder daer een eynde te konnen hebben.
Den 18 meye wezende den eersten cruysdag, de ordinaire processie wierd gedraegen door het capittel van Ste Stevens, geassisteert van alle biddende ordens, ende van het magistraet, ende ieder weirelyken priester, ende ook iederen heere van het magistraet hadde een thuylten van blommen in de hand.
'S middags gingen wy by den graeve van Armoise, afgezant van den hertog van Loreynen, den welken zoo wel als zyn huysvrouwe zeer weirdige en minzaeme menschen zyn, ende van groot vermogen in het hof; wy wierden daer zeer treffelyk onthaelt met den kostelykxsten wyn die het land geven kan.
Den 19 meye ben ik met myn heer den borgemeester
| |
| |
Bouchaute uyt Weenen met den post vertrokken, naer dat ik alvooren 's morgens vroeg de misse gecelebreert hadde tot voorspoet van onze reyze.
EYNDE.
|
|
Auteursrechtvrij