|
| |
Rubens' menschlievendheid.
(Fragment).
Eerste bedryf.
Vierde tooneel.
(leerling van Rubens).
Goede God! nooit zag ik akeliger wooning.... het licht scheen met tegenzin door een, half met papier beplakt, venstertjen in te dringen... een somber tafereel voor Rembrandt wel geschikt; daer sponnen twee met lompen bedekte meisjes, maer edel toch van gelaet.... hierna ontdekte ik in den hoek der uitgedoofde haerdstede, eenen grysaerd, met eenen langen witten baerd: onze aenkomst scheen hem uit eene diepe mymering te trekken: ik deelde hem myn verzoek mede, en noemde Rubens: 't was of deze naem, als een tooverslag, hem uit zyn droom wekte. ‘Rubens,’ sprak hy weemoedig... ‘ik had eens 't geluk hem te mogen aenschouwen...’ Toen bemerkte ik eerst, dat hy blind was. - ‘Ik bewoonde eens Antwerpen,’ vervolgde de arme blinde, ‘en was er geen onbemiddeld man, ik was er gelukkig, en thands...’ Hoe! borst ik uit, thands... in dit hol! - ‘Ja, onbekende vriend, gy ziet het werk van myn oudsten zoon Johan.... lang poogde ik zyne driften te beteugelen....te vergeefs!.... hy beminde een Antwerpsch meisje,
| |
| |
en verdenkt haer weldra van ontrouw: de minnenyd ontsteekt in zyn boezem eene helle. Hy ontdekt haer met een jong edelman, dien hy voor zyn mededinger aenschouwde.... beiden zyn reeds niet meer! Gevangen, en ter dood veroordeeld, breekt hy den kerker uit, en ontsnapt aen alle opsporingen, schoon zyn hoofd op prys gesteld zy, door den invloed der vermogende ouders van den overledene. Sedert tien jaren hebben wy niets meer van hem vernomen. Groote God! zoo hy nog leefde!.... waer dwaelt thans het onzalige schepsel, dat my eens vader noemde.... die op myne, met eer vergrysde, hairen eene bloedsvlekke deed spatten.... my en de mynen in 't verderf stortte!.... moed, fortuin, bescherming, de eer zelve.... alles is verloren....’
| |
Tweede bedryf.
Zevende tooneel.
Persoonen: RUBENS, JAEK, zoon van den ouden Verhalle, een weleer bemiddeld man.
ter zyde.
Teniers heeft my de waerheid trouw verhaeld: wat ellende! 't gebrek doet zich in alles op.... rampzaligen!
Meester, gy schynt getroffen, by 't aenschouwen dezer wooning.
Diep getroffen, myn vriend.
Echter kunnen my paleizen zoo waerd niet zyn, als deze hutte; zy besloot op gisteren alles wat my, naest het graf myner moeder, dierbaer was en blyft op aerde.... heden opende zich myn hart voor onbekende vreugd en onbekende smarte.... myn vader zal waerschynlyk nu eenige rust genieten, of de natuer, die na een onweder frisch lacht, heeft hem uitgelokt, om haer, zoo veel hy nog kunne, te genieten.... arme grysaerd!.... (tot Rubens) . Vergeet niet wat ik u reeds verzocht: vermeld hem niets van eenen onwaerdige: die tyding ware zyne dood.... doch beide myne zusters kunnen niet afwezig zyn. (hy roept) Lina! Rosa!
(Beide meisjes op 't hooren van zyn stemme komen spoedig uitgeloopen: Jaek vliegt ze om den hals).
| |
| |
Wat geluk van u te herzien! de Hemel waekt over u....
En over de mynen. (Rubens toonende) deze grootmoedige man, die hem verbeeldt....
Hy is dan de tweede sterveling, die medelyden met ons ongeluk heeft, en ons echter in ons geluk niet kende.... de gekruiste Zaligmaker en zyne Moeder, de Moeder van zeven weeën, verhoorde zeker myn gebed.... ik voelde onder 't bidden myn angstig voorgevoel bedaren.
Wat geluk bejegent ons heden!.... een jong schilder, die belang in u stelde en u naer uwe vaderstad wederbragt - een afgematte reiziger, die niet te vergeefs onze hulp inriep, en het tegenwoordige bezoek van....
Rubens, myn meester, myn weldoener.
Rubens, zyn meester, zyn weldoener!
Arme kinderen, lang werdt gy door 't lyden gekweld; maer de Godheid, op wie gy uw betrouwen steldet, verlaet de ongelukkigen nimmer.
| |
| |
Hy ontwaekte eventjens in zyn slaepkamertjen. Zoude uw meester niets verlangen? wy zyn ryk: eene tas versche melk... Loop haestig, Lyntjen.
Niets, lieve meisjes, niets dan uw vader te zien.
(Zy leiden hem in 't slaepkamertjen).
| |
Derde bedryf.
Zesde tooneel.
RUBENS. de oude VERHALLE en ROSA. dezes dochter.
de opkomenden te gemoet gaende.
Welkom, vriend! wat nieuws?
droevig.
't Uer nadert, dat Johan moet gaen geregt worden, en nog geen antwoord. Ik zal die schand niet overleven... elke polsslag marteling...
plegtig.
Achtbare grysaerd, van omhoog daelt berouw, vergiffenis en redding.
Redding! ik kan, ik durf er niet meer aen gelooven.... zelfs bange droomen vervolgen my, als ware de wezenlykheid myns jammers niet al genoeg verpletterend. Alleen de droomelooze slaep, de stille slaep van 't graf verleent my spoedig kalmte.
Vader, hoe kunt gy ons zoo bedroeven?
Verhalle, ik ben mensch, en geen menschelyk schepsel is my vreemd. Oordeel, broeder, wat belang elk die gevoel bezit, moet stellen in hem, dien onverdiende ongelukken tot een heilig liefde-voorwerp maken. Men zal niets ter redding onbeproefd laten.... ik heb welligt eenig aenzien in 't hof.
| |
| |
Ik weet, Rubens heeft volkeren bevredigd: vorsten kozen hem tot hunnen afgezant.
Zy zullen den afgezant der menschheid niet verstooten.
Maer de vyanden van myn zoon zyn edellieden: ze zyn magtig.
Hunne bloedzucht zal tegen de Voorzienigheid onvermogend zyn.
De misdaden van myn kind zyn zwaer.
Afgryselyk is het denkbeeld, dat zich voor myn zwakken geest opdoet. O Johan, welligt in dit oogenblik neemt uw eerlooze levensloop een einde - en ik, ik leef nog....
Goede grysaerd, alle hoop is nog niet verloren....
hem niet hoorende en als zinneloos.
Ha! wratig graf.... uw muil spart open.... uwe prooi zal u niet ontsnappen. Ik kome, echtgenoot en vader; ik kome....
snikkend.
Vader, arme vader!
| |
Zevende tooneel.
De vorigen, jaek, lina.
(Jaek en Lina komen in eene treurige houding op).
Ach! ik zie het: nog geen antwoord: alle hoop op redding is verloren.
| |
| |
Gy vergeet dat vader en moeder hem hunne vergiffenis en zegen geschonken hebben, en dat de Opperste beide zal bekrachtigen.
Onmogelyk: op de groote markt staet alreeds....
Ik weet.... maer hopen wy in de Voorzienigheid; Hy die Johan kinderliefde en berouw in den boezem stortte, zal gewis zyn werk niet onvolmaekt laten.
knielende.
O myn God! die my onschuldig in een eeuwigen kerker van duisternis dompelde, laet al den jammer, dien ik onderstond, mynen zoon tot verligting strekken; ontsluit andermael zyne boeijen; verleen hem ten minste een graf vry van schande - ja - dit is alles wat ik van uwe genade afsmeeke.
ter zyde tegen Lina.
Zuster, vertrekken wy in den stille.... gaen wy hem in zyne gevangenis eenen laetsten liefdekus toebrengen.
(Beiden vertrekken langs den regten kant).
| |
Achtste tooneel.
rubens, de oude verhalle, rosa, teniers en frans, bediende van Rubens.
Deze laetste, opkomende met Teniers, heeft een verzegelden brief in de hand.
Meester, een verzegelde brief.
(Hy geeft den brief af en vertrekt).
opstaende.
God! wat mag 't zyn? verloren of gered!
die den brief heeft overzien, roept met een vreugdegil uit:
Gered? Gered!.... ja, men verwittigt my, dat op 't oogenblik waerop ik dezen brief ontvange, een ander gezonden is tot degenen, die hem in vryheid moeten stellen.
| |
| |
Allen in éenen gered!... o benydbare Rubens! ik ook heradem.... ik herleef....
met Rosa op zyne knieën vallende.
O groot man, dat ik uwe knieën omhelze... ik had dan nog vreugdetranen te storten, vóor ik insluimerde! die vreugdetranen zullen als parelen aen uwe hemelkroon schitteren.
hem oprigtende.
Goede menschen, ryst op: de Christen knielt voor God alleen.
Of voor zyne beeldtenis op aerde: een menschenvriend!... het was u dan niet genoeg de verpletterde onschuld op te rigten, ook de berouwhebbende schuld wildet gy beschermen.
Ik ben niets anders dan het werktuig van den redder aller ongelukkigen: het goede, dat ik mogt ontwerpen, heeft hy my ingegeven; het goede, dat ik mogt zien gelukken, heeft hy voltrokken.
Lieve Rosa! loop uw broeder verlossen.... breng hem tot zyn redder. (zy vertrekt) . En gy, brave Teniers, waer zyt gy, dat ik u de hand drukke.
Hier, beste vriend!.... (hy drukt hem de hand) . Hoe gelukkig maekt my die handdruk; hoe geniet ik in uwe vreugd!
| |
Tiende tooneel.
rubens, de oude verhalle, teniers, van dyck, jaek, rosa, lina, johan, zoon van Verhalle.
(Johan komt, tusschen Jaek en beide meisjes, op, zyn gelaet is bleek, zyn hair in wanorde, en zyne kleeding slodderachtig; thans is hy zonder mantel en hoed.)
Hoe! in dit zelfde huis! waer alles my dierbaer is... Goede vader....
| |
| |
hem omhelzende.
Myn Johan... Goden de menschen hebben met ons medelyden gehad.
O ja; zy hebben, als gy, vergeven.
Myne genade vond weêrgalm in de harten: myn zegen draegt reeds vruchten.
tot Jaek.
En waer is myn verlosser?
Edel sterveling! ik durf voor u niet knielen.... gy zyt my te verheven! maer deze traen getuigt van myn berouw en eeuwige dankbaerheid.
De Algoede maekte van 't berouw eene hoofddeugd voor den zwakken mensch: aen Hem, aen Hem alleen zyt gy uwe redding verschuldigd.
Ik zal Hem danken, Hem voor u bidden, als ik kniele voor een heilig altaer: de grafstede myner moeder! Daer zal ik zweren, by haer dierbaer gebeente, ook tot in den doodsnik voor de deugd te leven. Ja, daer zweer ik door liefde den mynen te vergelden, wat ik hun heb doen lyden, en ze weder gelukkig te maken.
Hemel! dat dit het loon myner poogingen zy!
hun beurtelings de hand drukkende, tot zyn vader:
Beste vader, uw Johan zal ik voortaen blyven; nimmer zal ik aen deugd en pligt verzaken. (tot Jaek) . Lieve broeder, uw voorbeeld zal ik volgen. En gy, myne zusters, gy zyt zwak - ik ben kloek, gy zyt arm, ik zal voor u werken. (tot Rubens) . Voor u, o groot man, voor u zal steeds myne erkentenis leven.
| |
| |
Ja, dagelyks, o Rubens, zullen wy onze bede voor u hemelwaerts sturen... My ontbreekt, helaes, het zoet geluk, u als weleer te mogen aenschouwen; sta ten minste toe, dat een grysaerd, op den boord des grafs, zyne hand op zulk een dierbaer voorhoofd late rusten.
knielende.
Het zy zoo, goede man!
Wat geluk! myne hand rust op dat goddelyk scheppend brein! o Engel der aerde, ik schenk u myn zegen.
Hy is my boven alles dierbaer.
Hemel, wat gevoel ik! myne borst klopt hevig.... de Hemel spreekt tot myn harte.... voor myne verhelderde oogen ontsluit zich de toekomst.... ik las in dezelve! - Rubens slaept in, maer sterft niet - voor hem was eens de tydgenoot regtvaerdig; de nakomeling zal het ook wezen.... 't vaderland weent op zyne dierbare assche.... een praelgraf...Antwerpen rigt een vaderlandsch gedenkteeken op, het standbeeld van Rubens.
driftig.
God! wat zegt gy!.... gy verdwaelt....
Wat schilder verdient er meer hulde dan gy, vóor en na zyn dood?
Mogten wy dan slechts herleven! Gelukkig, die 't zullen zien!
Van Duyse.
|
|
Auteursrechtvrij