De Bommeler- en de Tielerwaard

Vuren.

Deze gemeente, gelegen in den zuidwestelijken hoek van de Tielerwaard, omvat de naast elkander aan den noordoever van de Waal zich uitstrekkende dorpen Vuren en Dalem.

Dalem.

j.s. van veen, Landrecht van Dalem, van 11 Nov. 1382, in: Verslagen en Meded.⁺ der Vereen. bronnen Oud Vaderl. Recht, V, blz. 190.
Zie: nomina geogr., III, 69.⁺

+ Literatuur.

+ Naam.

[p. 452]

⁺ Dalem is, zoowel als Vuren, een oude bezitting van het Huis van Arkel. Floris van Arkel komt in 1302 voor als heer van Dalem, en na zijn dood kwam het aan zijn broeders zoon Johan van Arkel. Otto van Arkel en Jan van Hagestein gaven in 1382 aan de heerlijkheid Dalem een landrecht. Met het land van Arkel kwam de heerlijkheid in het begin van de 15e eeuw aan Holland. Floris, Heer van Dalem verkocht ze in 1423 aan hertog Arnold, die beloofde, dat hij Dalem nooit van Gelderland zou scheiden en dat de heerlijkheid zou behooren onder de schouwe van Tielerwaard en onder de hooge vank van Tuyl. Niettemin gaf hertog Karel in 1498 Dalem in pand aan Willem van Rossem, die ze, met des hertogs toestemming in 1505 opdroeg aan Hendrik van Gent. Daarna gaf de hertog in 1517 de heerlijkheid aan Christoffel graaf van Meurs. Na zijn dood, in 1566, nam het Hof namens den koning bezit van de heerlijkheid en beleende daarmede in 1567 Joachim Hopperus, tot een erflijk Geldersch leen. Ook zijn zoon, Gregorius Hopperus, voerde tot zijn dood, in 1612, den titel van heer van Dalem. Onder de Republiek werd de hooge heerlijkheid Dalem met Vuren vereenigd. In 1726 zijn hier twee sluizen doorgebroken (tegenw. staat III, blz. 288).

+ Geschiedenis.

Kerk.

⁺ Dalem had geen parochiekerk, doch slechts een kapel, die vermoedelijk onder de kerk van Spijk behoorde (joosting en muller, Bronnen II, blz. 424). Na de Hervorming

Afb. 389. Dalem. Orgel in de Ned. Hervormde kerk.

is de kerkelijke gemeente vereenigd met die van Vuren.

⁺ De Ned. Hervormde kerk, een eenvoudig baksteenen gebouwtje, in 1801 ter vervanging van een vroegere kerk opgetrokken, bezit:

⁺ Een gesneden eiken preekstoel (XIXa) met festoenen op de hoeken.

⁺ Twee opengewerkte koperen lezenaars (± 1700).

Twee koperen kaarsenhouders (± 1700) op het doophek.⁺ Een orgel (afb. 389) in den trant van Lodewijk XV (XVIIIc) met op het middengedeelte een beeldje, koning David voorstellend.

⁺ Een zilveren beker, hg. 0,188 M., versierd met gegraveerde ranken en banden. Tegen den bodem een opschrift: ‘Kerckbeker van Daalem 1705’. Merken: een loopend hondje, jaarletter T en een (onleesbaar).

+ Geschiedenis.

+ Beschrijving.

+ Preekstoel.

+ Koperwerk.

+ Orgel.

+ Avondmaalszilver.

[p. 453]

Een dergelijke beker, hg. 0,18 M., met opschrift: ‘Dit is de Kerckbeker van Vuren’. Merken: doodshoofd en onleesbaar (afb. 390).

Een kan, twee schotels en twee offerbusjes (afb. 391; alles XVIII B).⁺

Een tinnen doopbekken (XVIII), als offerschaal in gebruik.

+ Tin.

Vuren.

Afb. 390. Dalem. Ned. Hervormde kerk. Zilveren avondmaalszilver: links van Dalem, rechts van Vuren.

In 1326 behoorde Vuren⁺ aan Otto van Asperen. Dit geslacht bleef de heerlijkheid bezitten, totdat Johan van Asperen en Vuren in 1495 kinderloos stierf. Zijne zuster liet de Vuren na aan haar zoon, Adam van der Duyn tot Werkendam, die haar verkocht aan Dirck van Haeften tot Gameren.
Tijdens de Republiek zijn Vuren en Dalem vereenigd, en daarna wegens verwaarloozing, door het Kwartier van Nijmegen overgenomen en opgedragen aan den graaf van

Afb. 391. Dalem. Tinnen offerbus der Ned. Hervormde kerk.

Byland, in 1735. Karel van Byland verkocht de heerlijkheid in 1771 aan G. Meerman, wiens nakomelingen haar tot in de 19e eeuw bezaten.

+ Geschiedenis.

Kerk.

De Ned. Hervormde kerk, een eenvoudig gebouwtje (XIXa), als dat te Dalem, bezit:

Een eiken preekstoel (XIXa), als die te Dalem.

Twee opengewerkte koperen lezenaars (XIXa).

Een zilveren avondmaalsbeker dezer kerk is thans te Dalem (zie afb. 390).