Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een geval van psychose

Het Fransche volk heeft voor niets meer belangstelling dan voor den moordenaar Eugène Weidmann.

Parijs, 15 December [1937]

Ziedaar alles wat de menschen belang scheen in te boezemen plotseling tegen den grond en van de baan.

De Cagoulards, de samenzweerders van de Csar, die verleden week nog de heele politie op stelten zetten, werden eensklaps een zwakke, verre herinnering. Van de eerst pagina der kranten verdwenen zij spoorslags naar een hoekje van het bijblad. Men kan 's avonds weer in een auto door de Parijsche voorsteden rijden zonder op elken straathoek te worden aangehouden door de garde mobile en onderzocht.

Iemand, die eveneens door de alles verdoezelende toovermacht werd aangeraakt, is de la Rocque met zijn processen waarover iedereen zich opwond alsof zijn heil ervan afhing. De kolonel nam geen revolver, zooals een advocaat der tegenpartij hem aanraadde, hij bracht zich niet om hals, maar is opeens teruggeweken naar afstanden waar hij niemand meer interesseert.

Op dezelfde zonderlinge wijze verloor men de communisten uit het gezicht en hun opstand welke in Januari moet uitbreken. De onthullingen van het weekblad Aux Ecoutes, hoe precies ook, hoe schrikbarend ook (in normale omstandigheden), het aandringen van de député Gapiand, die met alle geweld in het volle parlement de wapenopslagplaatsen der Moscovieten wil denonceeren met straat en huisnummer, terwijl de minister Marx Dormoy, alsof hij bang is iets te vinden, of alsof hij dat complot wil wegmoffelen, het geval liever onder vier oogen zou behandelen... dat merkwaardige incident, volstrekt niet pluis en weinig goeds voorspellend verwekte niet de geringste beroering en trok geen seconde de aandacht.

Griezelige gruwelen

Evenmin kijkt men nog om naar de Kamer en haar leege discussies. Het ministerie [= kabinet] zou kunnen vallen zonder dat iemand het gewaar werd. De Spanjaarden verdwenen uit het geheugen. De Japanners mogen Amerikaansche en Engelsche booten bombardeeren, dat loopt iedereen langs de koude kleeren. Zelfs voor het theater en de bioscoop werd men onverschillig. Hoe zou men geboeid kunnen zijn door een verzonnen stuk, door een min of meer afgezaagd verhaal, terwijl vlak in uw buurt, in uw naaste omgeving, en enkele dagen geleden dingen gebeurd zijn die niemand zou hebben durven fantaseeren, die niemand zich kon verbeelden, waarbij de griezeligste gruwelen der schrijvers van drama's en melodrama's onnoozel worden, waarbij men zich omkneld voelt als in een nachtmerrie, en door welke men zich niettemin even behaaglijk kan laten hypnotiseeren als door de pakkendste fabels van een auteur?

Ik had nooit gedacht dat een enkel triest individu aldus de polen der aandacht kon verplaatsen; dat hij in die mate het waarnemingsveld van een geheele stad, van een geheel volk kon bestrijken en verduisteren; dat er rondom hem een magnetische storm zou kunnen opsteken die alle kompassen van de wijs brengt. Maar ik begrip nu de historie van Landru en zijn zijdelingschen invloed op het Verdrag van Versailles. Gelijk alle buitenlanders had ik het steeds voor overdrijving gehouden dat een geïsoleerd moordenaar zonder andere eigenschappen dan zijn moorddadige instincten, maandenlang kon opwegen tegen gebeurtenissen als het einde en de afloop van een wereldoorlog. Eerst vandaag dunkt me dat aannemelijk. Eerst vandaag kan ik me een misdadiger verbeelden die dermate biologeert, die dermate alle overige reflexen neutraliseert, annuleert, dat de menschen in zijn werkingssfeer tot een soort van somnabulisme vervallen waaruit niets hen kan wakker schudden en waarin niets hen meer beroert, alvorens het effect is uitgeput of uitgeschakeld. Om zulke vreemde emanaties als controleerbare werkelijkheid te beschouwen, geloof ik echter dat men moet vertoeven in het land waar ze plaats grijpen, dat men ondergedompeld moet zijn in hetzelfde milieu. Uit de verte zullen ze altijd bakersprookjes lijken.

Eugène Weidmann

Het is ondertusschen waar, en dit maakt de zonderlinge gistingen misschien verklaarbaarder, dat Eugène Weidmann, de nieuwe historische figuur der internationale criminaliteit, en de nieuwe factor der Fransche psychologie, in hooge mate representatief is voor zijn tijdperk, voor een belangrijk gedeelte tenminste van zijn tijdperk.

Een Carlyle, een Emerson, wanneer zij terugkeerden - raar opkijkend - in onze eeuw, zouden een essay aan hem kunnen wijden. In dezen zin dat de Franschen op 't oogenblik een wereldvermaard zanger hebben (zijn naam noem ik liever niet) die ‘gewerkt’ heeft onder de gangsters van Marseille, vóórdat zijn engelachtige, bedwelmende stem, gegraveerd op millioenen platen, verbreid werd over beide halfronden, en weldra zijn beeltenis van sentimenteele tenorino op de witte doeken der bioscopen verscheen. Weidmann is een type in dat genre.

Hij vertegenwoordigt een courant ideaal van de modernste beschaving, het ideaal waaromheen de vrouwen zich verdringen op de perrons der stations wanneer het voorwerp hunner droomen uit den trein stapt, dat zij bergen van bloemen zenden en stapels liefdesverklaringen. Zonder zich te schminken of te costumeeren had Weidmann kunnen optreden als ster eener menigte beroemde films. Zonder eenigszins van uitzicht te veranderen had hij een hoofdrol kunnen spelen in Dreigroschenoper.

Een moralist en psycholoog zou moeten nasporen, welk obscuur, occult doch zeer reëel verband gelegd kan worden tusschen de ondergrondsche mentaliteit van deze kunst, de kunst van den Marseillaanschen zanger, en de globale mentaliteit van een moordenaar als Weidmann. Men zou waarschijnlijk verstomd staan hoe nauw oogenschijnlijke uitersten elkaar kunnen raken, en hoe dicht een melodie kan scheren langs geestesgesteltenissen van een volbloed schavuit. Doch laten wij dit terzijde, omdat het voor immer onbewijsbaar zal zijn en transcendentaal. In elk geval heeft het iedereen verbaasd dat Weidmann het uiterlijk, de manieren, de bekoring bezit van den hedendaagschen Prince Charmant, precies als de zanger die het gangsterisme zijner jonge jaren verruilde voor een muziek welke even loonend is als de racketeering, minder gevaarlijk, en overigens weinig verschillend.

Een Blauwbaard

Eugène Weidmann, geboren in de stad van Goethe, in de Textorstrasse No. 69, is knap, slank, rijzig, lichtelijk gebruind, met een zwarten, overvloedigen haardos, en als onontbeerlijk, romantisch contrast, groote, blauwe, heldere oogen, waarin de hemel spiegelt. Hij is soms een beetje bruusk, maar innemend en sympathiek. De geïncarneerde verleiding. Iemand die bij elke schrede een glimlach van verstandhouding ontmoet bij het meerendeel der vrouwelijke voorbijgangers. Hij had zonder moeite een moderne Don Juan kunnen worden, hij werd met nog minder moeite een moderne Blauwbaard. Maar hij onderscheidt zich van de antieke Blauwbaarden door zijn gevoeligheid. Met zijn eigen handen heeft hij een bekoorlijk luchthartig Amerikaansch danseresje gewurgd, doch hij kan 't niet over zich verkrijgen om haar naam uit te spreken. Hij vraagt tranend een potlood om hem te schrijven op papier. Als het lijk opgegraven wordt onder den stoep der villa waar hij haar keel dichtkneep, bidt en smeekt hij om gespaard te blijven (en men willigt zijn verzoek in) voor een tooneel dat hij niet zou kunnen verdragen. Hij kan koelbloedig dooden, maar ook met zijn andere, minder liefelijke slachtoffers kan hij een confrontatie niet verkroppen. Hij frequenteert bij voorkeur de selecte bars der Champs-Elysées, een aardig jongmensch onder honderd soortgelijken, danst verrukkelijk, flirt vermakelijk, maar tusschen twee cocktails combineert hij een moord. Dat dubbele, verstrengelde leven, mengsel van bekoring en van kille wreedheid, heeft vier maanden geduurd zonder dat men ergens achterdocht koesterde. Het zou nog duren als hij niet per ongeluk een visite-kaartje vergeten had in den zak van iemand dien hij met een kogel in den nek neerschoot. Dit was de methode van dooden welke hij per slot prefereerde, omdat zij afdoend bleek. Een kogel in de kleine hersenen. Ook daarin toonde hij zich actueel. Hij had het procédé vermoedelijk van de Russen.

Een gezalfde des duivels

Is het eigenlijk wonder dat zulk een wezen, gezalfde des duivels, alle gedachten van een volk in beslag neemt? Een verschijning als Weidmann is verreweg spannender dan alle Caligari's en Frankenstein's. Achter de schermen te kijken van een tooneelstuk, van een film, kan interessant zijn. Maar onverhoeds de sluiers op te lichten van een bestaan als dit, van een vermomde demon die zijn biografie reeds kan sluiten met het eigenhandig onderschrift ‘geboren in 1908, gestorven in 1938’, en tot in afgronden te staren, wijder dan de oogen reiken, en zichzelf ongeweten te spiegelen aan een ondoorgrondelijke, gruwzame, lokkende en waarschuwende werkelijkheid, dat is fascineerender dan alle denkbare drama's der verzonnen litteratuur.

[verschenen: 31 december 1937]