Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

Vanden coninc van Ingelant ende Cornuaelge. xiij.

In desen tiden had orloge groet⁹¹⁶
Die coninc Edeward jegen sine genoet,⁹¹⁷

916 In desen tiden. De gebeurtenissen die staan verhaald te worden, grepen plaats in 1266.

917 coninc Edeward. Eduard I, zoon van Hendrik III en Eleonora van Provence, geboren te Westminster den 17^den of 18^den Juni 1239, regeerde van den 20^sten November 1272 tot den 7^den Juli 1308 (verg. de aanteekening bij I, 5551). In 1266 was hij dus nog geen koning (hij voerde den titel van graaf van Gaseogne); maar ook in het eerste boek, vs. 3896, betitelt Velthem hem toch aldus. Wel had Eduard toen reeds, dank zij zijn wilskracht, beleid en moed, de koninklijke macht hersteld.

[p. 289]

 

Om Simoens wille van Monfort.

 

Gi hebt gehord wel dat discord

920

Hier vore in dit eerste boec.⁺⁹²⁰

 

Nu woude [doen] te neuwe ondersoec

 

Die coninc, op die gene. daer naren,

 

Die met Symoen te voren waren,

 

So dat hi altoes wreken woude

925

Waer hi toe quam met enigen scoude.⁺

 

Om dit was nu hem aldaer

 

Een orloge groet ende swaer.

 

Want te Cornuaelge binnen⁹²⁸

 

Omboet hi, dat hi [met] minnen

930

Comen wilde met sinen gesinde;⁺

 

Dies men hem daer wel gehinde.

 

Ende alse hi was daer in die stat,

 

So quamen altenen liede na dat

 

Met drien. met vieren, gewapent wele:

935

So dat des geviel so vele.⁺

+ (5)

920 Hier vore enz. Zie boven I, 3544-4015.

+ (10)

928 Cornuaelge = Cornwallis. In de middeleeuwen schijnt er in het graafschap Cornwallis maar één versterkte stad geweest te zijn, waar de graaf van Cornwallis dan ook verblijf hield, en die stad was niet Cornwallis, maar Launceston (zie de mededeeling bij N. Marais Hoogenhout, Untersuchungen zu Lodewijk van Velthem's Spiegel Historiael, p. 36 vlg.). Aangezien Velthem's verhaal ontwijfelbaar een versterkte stad onderstelt, kan dus de bedoelde stad niet Cornwallis geweest zijn, daar deze niet ommuurd was. Nu is niets bekend van gebeurtenissen, zooals die welke door Velthem verhaald worden, te Launceston; wel echter te Kenilworth, in het graafschap Warwick, waar de jonge Simon van Montfort, na den slag bij Evesham, met een aantal aanhangers een toevlucht gezocht had. Daaruit werden zij verdreven door Richard van Cornwallis en zijn zoons (zie over deze gebeurtenissen Rishanger, Chronicon de Bellis, p. 52 vlgg.). Zou Velthem, als zoo vaak, uit een titel als Richard van Cornwallis den naam eener stad gedistilleerd hebben?

+ (15)

+ (20)

[p. 290]

 

So dat die vander stat worden in vare

 

Dat hem die coninc goede dare,

 

Ende daden die porten sluten saen.

 

⁺ Doen die coninc dit hevet verstaen,

940

Ward hi verbolgen opdie stat,⁺

 

Ende vraechde, waer om si daden dat

 

Si seiden: ‘al gelovet ons, here,

 

Met uwen gesende ende nemmere

 

In dese stat te comen binnen,

945

Ende dat oec soude sijn met minnen,⁺

 

Nu comen hier gewapent liede

 

Al even dicke, die uwer meysniede

 

Niet behoren, dat wi dochten

 

Dat si ons quaet doen mochten.’

950

- ‘Ja,’ seide die coninc ten lesten,⁺

 

‘Sone betroudi mi niet ten besten,

 

Ende tiet mi verraetnesse an?

 

Dit seldi beteren, bi sent Jan!

 

Dat gi mi dit nu an tiet!’

955

Om dese word so es gesciet⁺

 

Groet gevecht in gene stede.

 

Die gene, die de coninc mede

 

Hadde heten volgen, dat verstaet,

 

Also alse vore droech sijn raet,

960

Doe si vernamen, dattie porten...⁺

 

Vor in worden dus besloten,

+ bl. 19 b.

+ (25)

+ (30)

+ (35)

+ (40)

+ (45)

[p. 291]

 

Gaderden si hem in .i. dal,

 

Alsoe alse hem die coninc beval:

 

Want alte male dese dade

965

Waren [gedaen] met enen vorrade⁺

 

Vanden coninc, diet hadden vorsien

 

Om dat in die stat waren van dien,

 

Die hem scaren jegen hem vord

 

Met heren Symone van Monfort,

970

Doen hi jegen hem hilt strijt.⁺

 

Dese soudi gerne te dier tijt

 

Hebben, sinen wille met te doene

 

Dus was hi comen daer omt gone,

 

Ende hadde dus sinen lieden bevolen

975

Dat si in die stat dus souden dolen⁺

 

Met drien, met vieren, op dese saken

 

Of hi yet mochte comen te wraken.

 

Entie oec in niet mochten comen,

 

Dat si hem buten so begomen

980

Ende gaderen hem an ene side,⁺

 

Dat si anders margens betide

 

Die stat mogen stormen an;

 

Dan sal hi ende sine man

 

Tere porten comen, meer ende min,

985

Ende selense alle laten in.⁺

 

‘Oec sele wi belegge[n] so die strate,

 

Dat niemen sal mogen comen te bate.’

 

Dus was dese dinc gevisiert

 

⁺ Daer te voren ende wel geordiniert,

+ (50)

+ (55)

+ (60)

+ (65)

+ (70)

+ bl. 19 c.

[p. 292]

990

Ende des en wiste niet die stat.⁺

 

Daer om moesten si bliven mat.

+ (75)

921 Het kan moeilijk anders, of in dit vers moet een werkwoord ontbreken, en zulks te meer daar ondersoec doen een vaste uitdrukking is. Ook Verdam heeft hetzelfde werkwoord reeds ingevoegd, maar vragenderwijs (zie Middelnederl. Woordenb. 5, 417). - ondersoec hs.: onder soec 926-927 aldaer: swaer in het hs. voluit. 929 Omboet in het hs. voluit. - [met] minnen De invoeging van het voorzetsel dringt zich op: minnen comen levert geen zin op. Dat met uitgevallen is, wordt ook bewezen door vs. 945, waar 's konings woorden nogeens herhaald worden.

938 porten: de -t- is in het hs. verbeterd uit een d: het boven den regel uitstekende deel is uitgekrast. 956 Groet in het hs. voluit. - gene door den kopiïst verbeterd uit deene: het boven den regel uitstekende deel der d- is uitgekrast en het been van de eerste -e- is gebruikt om er het oog eener g van te maken; daarbij is het oog dezer -e- onaangetast gebleven. 960-961 Aangezien het rijm in de war is, is het waarschijnlijk dat hier weer een paar verzen zijn overgeslagen, ook al schijnt in den samenhang geen leemte te zijn. Van deze laatste onderstelling uitgaande, stelt Verdam voor, het rijm te herstellen door te lezen * roten (dus = wegen) in de plaats van porten, waarbij dan nog in vs. 961 Vor in moet vervangen worden door * Dar in (zie het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 10, 266 en Middelnederl. Woordenb. 6, 591). Het lijkt mij voorzichtiger, aan de lezing van het hs. niet te tornen, ook omdat in dit en in 't volgende hoofdstuk telkens weer porten en nooit wegen genoemd worden.

963 hem in het hs. voluit. 965 Waren [gedaen] met enen vorrade Dat er een deelwoord ontbreekt, is zeker. Of gedaen wel degelijk dit ontbrekende deelwoord is, staat niet boven allen twijfel. Beneden vs. 1160 lezen we met vorrade maken; in III, 466: met vorrade doen; in III, 2792: met vorrade besetten - vorrade hs.: vor rade 983 Dan hs.: Dat 986 belegge[n]: het verkortingstreepje boven de slot-e is den kopiïst in de pen gebleven.