Logo DBNL
Spiegel historiael. Vijfde partie [alleen brontekst] (1906)

Spiegel historiael. Vijfde partie [alleen brontekst]

(1906)–Lodewijk van Velthem–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Hier begint die seste boec vander vifter pertien

Ho[e] Lodewijc ende Vrederijc beide Coninc worden .j.

 
Die meeste vrese, die enige es
 
Van allen vresen, dat sijt gewes,
 
Dats die vrese van der doet;
 
Ja die geleeft heeft albloet
5
Nader werelt bliscap gerede,
 
Ende gesonts lijfs dan mede
 
Siere genuechten gevolget heeft,
 
Alse desen dan sijn lijf begeeft
 
Onversien, dats ene vrese
10
Boven al; want in dese
 
Es twivel vander zielen behout.
 
Maer die gene mach danken menichfout,
 
Ende die met vorsinnicheiden sterft,
 
Also dat hi niet onterft
15
Sine ziele vander bliscap sijn,
 
Die ewelijc gedurech sal sijn;
 
Dese en sal die doet niet vresen.
 
Dus en darf die Keyser uutgelesen,
 
Daer ic af heb gehouden sprake,
20
Hi begarde also sine sake
 
Vor sine doet met vorsinnicheden,
 
Dat ict wel houde, dat hi niet sceden
 
En sal vander bliscap ons Heren.
 
God, die gever es alre eren,
25
Moete siere zielen ontfarmen!
 
Here! Mi moeti oec bescarmen
 
Van quaden sticken alle wegen,
 
Die mi mochten comen iegen!
 
Ende helpen moeti mi ter stede
30
Dat ic dit Boec volmake mede,
 
Daer gi tbegin af hebt gehort!
 
tSeste Boec sprect nu vort
 
Van Lodewike desgelike,
 
Hoe hi quam ten Conincrike,
35
Die uut Beye[r]e[n] was geboren;
 
Van Vrederike met, die gecoren
 
Banderside es, iegen Lodewike;
 
Ende dese es hertoge van Oestrike.
 
Dus was Lodewijc, als wijt weten,
40
Van ere pertien coninc geheten
 
Ende Vrederijc vander ander gereet.
 
Bede dese heren, om dit beheet,
 
Quamen vort om tontfane
 
tAkenward, na minen wane,
45
Die coninccrone, maer sonder waen
 
Lodewijc moeste daer voren gaen.
 
Ende hadde daer die vorder hant;
 
Overmids den Coninc van Beyeemlant,
 
Die mechtech daer was, als wijt horen;
50
Want hi was van hier geboren
 
Van Lusselenborch; om dese sake
 
Haddi daer die vorder sprake.
 
Dus werd Lodewyc ongehoent
 
In die stat tAken gecroent;
55
Ende Vrederijc te Bonnen alsoe;
 
Want hine dorste niet comen doe
 
Aken nare, dat verstaet.
 
Doe dadensi, na sinen staet,
 
Te Bonnen Vr[e]derike crone spannen
60
[Mit sinen lieden, mit sinen mannen].
 
Aldus so ward daer een twest
 
Tusscen desen tween gevest,
 
Dat lange wile geduren sal,
 
Alsic hierna wel secgen sal.

Hoe si van Aken ende van Bonnen sceiden te lande ward .ii.

65
Alse Lodewijc dus gecroent was
 
tAken, alsic seide vor das,
 
En lag hi daer niet herde lange;
 
Nochtan van Vrederix bedwange
 
Ontsach hi hem int wederkeren.
70
Oec so seiden doe vele heren:
 
Datsi onderlinge souden striden,
 
Eer deen den andren soude liden;
 
Maer dat en gesciede daer niet:
 
Lodewijc Vrederijc varen liet,
75
Ende Vrederijc weder Lodewike.
 
Dus keerdense weder tharen rike,
 
Met overmoede also vermogen,
 
Datmen waende al ongelogen
 
Van urenturen allen tijd
80
Onderwegen te hebben strijd;
 
Deen voer vore, dander naer,
 
Ende elc voer in hoeden daer.
 
Grote word ware gesproken
 
In beden siden; diemen gewroken
85
Gerne hadde, hadsi gedorst.
 
Daer was on[d]ertiden getorst,
 
Alse al gereet te stride ward,
 
Ende in manieren so oec gescard;
 
Ende als die ander worden gewaren,
90
Ende hem oec scarde daer naren,
 
Om te wederstane dat gone,
 
So blevense achter die Barone
 
So lange dats den andren verdroet,
 
Ende togen vort met hare conroet;
95
Haddense gevloen bi aventuren,
 
So hadden die ander daer ter uren
 
Hem gevolget, ende bestaen;
 
Maer alsi keerden, sonder waen,
 
Ende niet en vloen, so blevensi
100
Al stille licgende; ende daer bi
 
Bleef dat striden dicke daer.
 
Wilde een vlien, wet vorwaer,
 
Alsemenne bestreet optie stat,
 
Men souder vele vinden om dat
105
Diene iagen souden, ende volgen;
 
Maer wistensi datsi verbolgen
 
Soude werden, ende hem weren,
 
Si souden laten al geberen.
 
Aldus gesciet min no mee
110
Onder gene heren twee,
 
Die al bronstende henevaren,
 
Ende deen den andren niet dar daren.
 
Dus voer deen in Beyerenlant,
 
Ende bleef daer in sijn bewant;
115
Ende die ander in Oestrike met,
 
Om hem te besettene daer te bet.
 
Dus lagense lange daer met here
 
Elc iegen andren ter were.
 
Maer geen strijt en hadden si,
120
Also ic can versinnen mi
 
Daer yet ave te scriven es;
 
Want tot noch, des sijt gewes,
 
So vergaderden si oec niet;
 
Maer het es ondertusscen gesciet
125
Dat deen den andren scade dede,
 
Bede an dorpe ende an stede;
 
Ende gaderinge maecten herde groet;
 
Ende dat deen den andren ontboet
 
Te stride te comen tere stat.
130
Maer noch en gesciede niet dat;
 
Het werd emmer so ondergaen
 
Dat te niewete al bleef saen.
 
Deen seit Frederic es machtecht,
 
Ende van goede alte crachtecht,
135
Ende dat hijt daer bliven sal;
 
Dander geeft Lodewijc tgeval,
 
Ende hi saelt wel behouden.
 
Ende ic laet nu Gode gewoude[n],
 
Hi sal wel besceden den strijt,
140
Welc tijt dat hem donket tijt!
 
Ic lietse lecgen twesten nu,
 
Ende salt vort secgen u,
 
Vanden dingen die gescieden
 
Die wile dat twesten dese lieden.

Des hertogen Jans doet van Brabant .iii.

145
Recht nu in desen tiden,
 
Doemen screef, in allen siden,
 
.xiii. [hondert], ons Heren iaer,
 
Ende .xiii., weet vorwaer,
 
So werd in Brabant gemaect cont
150
Een [brief] uter heren mont,
 
Ende mids des hertogen wille;
 
Daer in soude staen, lude ende stille,
 
Alle die vonnesse, ende die [c]oren,
 
Van allen feiten, ende van allen mesboren,
155
Datten lande toe behort;
 
Dit soude elc meyer bringen vort,
 
Ende ammanne, schoutheide mede,
 
In porten, in dorpen; elken gerede
 
Daerna vonnesse doen ter stat,
160
Naer dat inden Brief gesat
 
Ware. Dit werd bezegelt daer
 
Met alden ridders, wet vorwaer,
 
Van den lande, dat verstaet.
 
Die hertoge wilt dat vorward gaet,
165
Want hi was in siecheiden bevaen
 
Ende om dit ordineerdi saen
 
Dese dinge, ende dede gebieden:
 
Dat ment houde den lieden
 
Emmermeer in sijn land.
170
Maer na sine doet, si u becant,
 
So werd onlange gehouden de Brief:
 
Ende waer daer me[r] in besief
 
Bate oft winninge, daer tracmen vort;
 
Maer waser verlies an, alsment hort,
175
So wildense den brief niet lesen laten;
 
Aldus volgense altoes der baten.
 
Niet lange hierna, dat verstaet,
 
So hadde die hertoge een raet,
 
Dat hi te Parijs wilde varen
180
Om te besien oft hi aldaren
 
Enigen meester vonde, so groet
 
Diene genase van siere noet;
 
Want hi hadde den steen so sere,
 
Dat hine conste in genen kere
185
Sine orine somwile gemaken.
 
Om dese dinge, om dese saken,
 
Heeft hi meestre doen soeken daer,
 
Diene geloefden sonder vaer
 
Te genesen van derre dinc.
190
Dese meester hi ontfinc,
 
Ende lietse werken daer an heme.
 
So wrachten so, als ict verneme,
 
Dat hem an sijn leven ginc.
 
Doe brachtemen na dese dinc
195
Weder in sijn lant om dat,
 
Oft hi daer mocht genesen bat.
 
Toter Voren werd hi brocht,
 
Daer hi werd van hem besocht.
 
Doe seidem sijn meester daer,
200
Die met sinen vader menich iaer
 
Ende met hem oec hadde gewesen:
 
Men mochten geensins genesen;
 
Maer ic hadden gecuert alsoe,
 
Dat hi geleeft hadde emmer toe
205
In redeliken dingen vord;
 
Maer hi es nu al versmord,
 
Ende ic does mine hant nu ave,
 
Desen selmen bringen te grave!
 
Dit gesciede eer yet lanc;
210
Want vanden posoen, dat hi drank,
 
Starf hi, dat scade was.
 
Begraven werd hi oec na das
 
Te Brusele, in die goede pord,
 
tSente Goedelen, alsmen hort.
215
Na hem quam sijn sone Jan,
 
Die noch es een ionc man;
 
Ende die te wive heeft ontfaen
 
Lodewijcs dochter, hebbic verstaen,
 
Veren Marien sone van Vrancrike;
220
Die moye was desgelike
 
Des hertogen vader, alsmen versteet;
 
Dits dat wer(d)ste, dat icker af weet.

Van ere miraculen van Sent Laurense, die te Veltheem gesciede, ende die daer vertrocken was .iiii.

 
Het geviel int selve iaer
 
Dat dit was al openbaer,
225
Na die doet shertogen Jans,
 
Dat daerna inden winter te hans,
 
Te Sent Laurens werd vernomen
 
Een man, met enen kinde comen,
 
Tote Velthem, in groten wane,
230
Ende sprac aldus mi selven ane:
 
‘Goede Here! Doet mi bekinnen,
 
Sidi selve pape hier binnen,
 
Ende sincdie dan hier over iaer
 
Vor Sent Laurens openbaer?’
235
‘Ja ic, vrient, dese provende es mijn,
 
Alse lange alsic levende mach sijn.
 
Wats u lief, twi vraechdi dat?’
 
Die man antwerde mi ter stat:
 
‘Here! Ic socht u te deser stont,
240
Ende bidde u, dat gijt vort doet cont
 
In u kerke alden lieden,
 
Die dinc die minen kinde gescieden
 
In dese weke altote Tienen;
 
Iegen u sal ics verdienen.
245
Vertrect dese dinc aldus vort.’
 
‘Ic soude, haddict van u gehort,
 
Wat dat ware, doet mi gewes.’
 
Die man tseggene na des:
 
‘Here, mijn kint dat es genesen,
250
Dat lam in die been gewesen
 
Hadde, meer dan .vii. iaer,
 
Bi Sente Laurense, wet vorwaer.’
 
‘Ende in wat manieren sech mi
 
Dat aldus genesen sy?’
255
‘Here, in mocht in .vii. iaren
 
Niet voetstap gegaen twaren,
 
Ende in dese weke op een nacht
 
So lach mijn kint in onmacht
 
Also, dat mi dochte das
260
Dat altemale en wech was.
 
Aldus laget lange stonde,
 
Daerna het hem roeren begonde,
 
Ende bequam van den onmachte.
 
Ic, die daer sijns adems wachte,
265
Hadde ene kersse daer ontseken.
 
Doen tkint herquam, begonst spreken:
 
Here vader, neemt mijns ware.
 
Ik hebbe geweest in een scare,
 
Die mi so scone dochte wesen,
270
Dat ic bina ben genesen.
 
Ende onder die scare soe was een,
 
Ende die gene [t]aste mine been;
 
Ende nam mi daerna metter hant,
 
Ende lede mi verre over een lant,
275
Ende dor een stat in een dal
 
Ende in ene Kerke, die mi al
 
Selc een man docht staen binnen;
 
Ende doen dede hi mi wel bekinnen,
 
Daerna hi mi weder [heeft] geprant,
280
Ende lede mi op mijn bedde te hant.
 
Dese scone man, dese goedertieren,
 
Heeft mi genesen, donct mi, scieren.
 
Dit tellet mi, ende hierna saen:
 
Geeft mi mine cleder, ic sal wel gaen,
285
Spract te mi ende op ter stede
 
Cledet hem, ende ginc mede.
 
Doe vraechdic oft hem yet bekinde
 
W[a]ert metten goeden man gelinde?
 
Het seide mi: ‘Jaet, herde wale.’
290
Het wiste algader noch die pale
 
Daer hijt had geleit in dromen.
 
Doe begondic daerom gomen,
 
Ende nam dit kint, ende ginc een wege,
 
Ende bad dat ons God gave zege,
295
Daer te geraken aldus vord an,
 
Daer mijn kint sine gesonde wan,
 
Ende onderwegen, na dese dinc,
 
So waer dat hi herward ginc,
 
Bekinde hem dat cnapelijn wel,
300
Ende alsic uten wege doe vel,
 
So seide dat kint: ‘Gi sijt ontweegt,
 
Alhier eest dat mijn wech geleegt.’
 
Aldus benic tot hier comen,
 
Ende nu hebbic an mijn kint vernomen:
305
Dat dit die kerke is gereet,
 
Daer mijn kint in was geleet,
 
Want het seide mi groet ende smal
 
Die litteken, die ic vinde al
 
In dese kerke. ‘Na dese tale,
310
So bemaendic den kinde wale:
 
Oft also ware gesciet,
 
Alsemi die vader hadde bediet.
 
Dat kint seide: ‘Jaet, Here,
 
Sem mine trouwe, min no mere,
315
Oec bekinne nu bet her[d]e wel,
 
Dat mi in dese Kerke gevel
 
Dat ic mine gesonde gewan,
 
Vore genen goeden man
 
Die op genen outaer steet.’
320
Aldus sprak daer dat kint gereet.

Noch ene sonderlinge miracule, die ic selve aldaer sach .v.

 
Het geviel op een nacht
 
In den herft, dat bedacht
 
Molres worden, dat si alsoe
 
Die in 't dorp woenden doe
325
Haer pard opten Kerchof dede[n],
 
Om dat si sat souden wede[n].
 
Ende die zielmesse pape hierna das,
 
Want die een sijn broeder was,
 
Ende dander molre was sijn oem;
330
Doen die gene dus nam goem,
 
Dat si haer pard aldus versaden
 
Opten kerchof, ende begaden
 
Den kerchof lelijc met haren torde[n].
 
Doen ic dit sach, ic mi des storde,
335
Ende vraechde: ‘Wie dit hadde gedaen?’
 
Ende niemen wilt mi laten verstaen,
 
Ende die part waren ter molen,
 
Daer ic dus af was in dolen;
 
So dat ic niet geweten conde
340
Wies die pard waren terstonde.
 
Doen seidic aldus dese word:
 
‘Edele martelare, brinct nu vord,
 
Grote here, Sente Laurens,
 
Ende stelpt mi nu hier dit gepens,
345
Ende wrect op die parde dit nu,
 
Grote here, des biddic u,
 
So dat openbaer werd mede
 
Wie dit heeft gedaen ter stede.
 
Ende mijn geselle horde altoe,
350
Ende seide: ‘Gi bidt en weet hoe,
 
Gi bid om wrake nu van desen,
 
Gine moget gene messe lesen
 
Met dere wrake, ende loech.’
 
‘Her Jan, donct u dit ongevoech,
355
Dat ic Sent Laurens bidde dat,
 
Dat hi hem selven wreke ter stat
 
Over die pard, die dit daden.
 
Noch biddic, dat hijs moet gestaden.
 
Dat wi bekinnen moeten dien,
360
Die dese dinge lieten gescien.’
 
Onlancs daerna quam die mare
 
Vanden molres openbare,
 
Want doe die parde waren geladen
 
Indie molen, ende si met staden
365
Waenden henen hebben gevaren,
 
Some conden si no her no daren
 
Haer parde yet gebringen vort,
 
Al hadden sise met slaen gemort,
 
En hadde niet besloten een haer.
370
Doen moesten si geloven daer
 
Sente Laurense optie stat,
 
Dat si nemmermeer na dat
 
Haer part en souden in genen keer
 
Opten kerchof bringen meer,
375
Ende .ii. wassen pard mede
 
Geloefden te offerne ter stede.
 
Dus vernamict na desen
 
Dattie molres hadde gewesen,
 
Ic hadse gecastijt daer af saen
380
En had Sent Laurens gedaen,
 
Maer dat hise castide scone.
 
Doen dit hadde geloeft na tgone
 
Die molre, vorden die parde daer,
 
Gaende sonder slach, vorwaer.

Van onser vrouwen ene miraclene, die te Leenke[beke] gesciede .vi.

385
In desen tiden, doe dit was,
 
Gesciede bi Brucele, als ict las,
 
In een dorp dat Leenke[beke] hiet,
 
Daer onse vrouwe rest, God weet,
 
Daer was een arm wijf ter stede,
390
Die om haer broet ginc oec mede.
 
Dese vrouwe plach altoes nochtan
 
Des saterdages te vasten dan
 
Dor onser vrouwen werdichede,
 
Ende altoes dit wijf oec sede
395
Vif Ave Marien onser vrouwen,
 
Dat sise verden moeste van rouwen.
 
Nu geviel op een ure aldaer,
 
Dat goet gestolen werd daernaer
 
Daer dat wijf te wandelne plach;
400
So datmen dede daer gewach
 
Dat dit wijf hadde gedaen,
 
Ende om dit ward si gevaen
 
Ende in gevangenesse geleit swaer,
 
Ende gevetert daer openbaer,
405
Ende met ketenen geslagen mede
 
An een stijl daer ter stede,
 
Ende om den hals een brake
 
Daer si in lach met ongemake.
 
Doen si dus lach gevaen,
410
Sprac si aldus daeran saen
 
Marien onser zueter vrouwen:
 
‘Ay Vrouwe, ic, die u met trouwen
 
Dicke hebbe gevast, in node,
 
Die saterdage met drogen brode,
415
Ende u bedinge heb gedaen,
 
Alle dage u teren saen
 
.v. Ave Marien, ende of dit was
 
U bequame, so hulpt mi dor das,
 
Dat ic uut dese vancnes come,
420
Maria maget, edele bloeme.’
 
Ende doen si dit hadde gesproken,
 
So worden gene keten te broken,
 
Ende onse Vrouwe quam selve daer,
 
Dochte genen wive daernaer,
425
Ende namse daer optie stede
 
Metter hant, ende leedse mede
 
In die kerke te Leenke[beke] saen,
 
Ende deetse daer doe sitten gaen,
 
Metten veteren an die been,
430
Ende metter brake, die oec sceen
 
.vi. voete wijt ende achte lanc.
 
Die dore, daer [si] dor dede den ganc,
 
Was inger anderhalven voet,
 
Ende corter mede, alsict verstoet,
435
Een voet ende oec mere.
 
Nu merct, hoe si met enen kere
 
Daer dore mochte sijn gegaen.
 
En had onse vrouwe gedaen.
 
Oec en es so sterc geen man,
440
Die hadde connen gedragen an
 
Die brake entie veteren mede.
 
Doemen des wiste die warhede,
 
Ontsloech mense daer uter brake,
 
Ende lietse vort met gemake,
445
Om die ere van onser vrouwen,
 
Die si gedient hadde met trouwen.
 
Dus verloest onse vrouwe dan,
 
Die haer dient, eest wijf, eest man.

Van tempeesten die gescieden .vii.

 
Doemen screef ons Heren iaer
450
.xiii. hondert ende .xiii. vorwaer,
 
So gesciede tempeest groet,
 
Ende ongeweder, ende groet noet
 
Van hagel ende van donre mede.
 
Omtrent een mile (ende) Loven der stede
455
So viel een hagel, sijt seker das,
 
Omtrent Sinxen, die oec was
 
So starc, dat daerbi dat coren
 
Al meest bleef daerbi verloren;
 
Den wijngard sloech hi ontwee
460
Omtrent Loven, ende oec mee
 
Die bomevrucht sloech hi al
 
Vanden bomen, groet ende smal.
 
Ende een wint quam oec mede,
 
Die so groet was, dat hi dede
465
Bome vallen, ende huse groet;
 
Ende was yet datten hagel onscoet
 
Dat met hem niet was gevallen,
 
Dat dede die wint vallen met allen.
 
Te Hoye ende te Ludeke mede
470
Dede die hagel pijnlijchede;
 
Hi versloech daer dat coren al,
 
Optie berge ende in dat dal;
 
Ende naden hagel reinet daer
 
So sere, wet dat overwaer,
475
Dat alle die dale liepen so groet
 
Met water, dat daerover [vloet];
 
Ende tcoren scorde alsoe
 
Alsoe als twas henen vloe;
 
Ende daer dit inde Mase quam,
480
Selc oec daeraf scade nam;
 
Want si werd so groet daeraf
 
Datsi o[ver] haer water gaf.
 
Ende tselker stat overbrac
 
Daer si dede groet ongemac.
485
Op genen Rijn, ende daer omtrent
 
Werd die wyngaerd sere gescent.
 
Om geent Sent Jans misse,
 
Alsi te bloeyen pleget gewisse;
 
Doen quam een nevel diene stac
490
Ende dat bloysel ave trac,
 
Dat daer scade dede groet.
 
In Vrancrike dede oec noet,
 
Een honichdou, ende verdriet,
 
Want, doe die wijn sijn bloyen liet,
495
Ende in sijn spenen was daer [c]omen,
 
So heeft daer sijn wassen benomen
 
Dese honichdou, met enen miste.
 
Dus ginc daer die wijn te quiste;
 
Want te vele steden in Vrancrike
500
Werd hi verloren deser gelike.
 
In Ingelant werd oec een twest
 
Van twee coninge gevest,
 
Deen was die coninc van Irlant,
 
Die op Ingelant dede pant;
505
Entie Coninc van Sco[t]lant mede
 
En hilt daer iegen enen vrede;
 
Si daden den Coninc groeten lachter
 
Van Ingelant, ende hilden tachter;
 
Dus was werringe in vele stede.
510
In Brabant so wilden mede
 
Die stede den hertoge onderstaen
 
Van siere scout; ende wilden saen,
 
Dattie heren ende sinen raet,
 
Daer dat doen ende laten an staet,
515
Al in handen nu ware;
 
Ende si op ende af daernare
 
Meyere, ammanne ende scouthede
 
Alle setten souden mede;
 
Ende des hertogen renten saen
520
Van haren talven doen ontfaen.
 
Hierom was lange een twest
 
Tusscen die heren ende hem gevest,
 
Maer int leste wats gesciet,
 
Sine wilden die steden om geen verdriet
525
Des hertogen scout onderstaen,
 
En soude al ane hem gaen
 
Nemen ende geven, dat verstaet,
 
Ende op ende af doen, hoe soet gaet.
 
Dus moeste die hertoge anegaen,
530
Ende die steden hebben onderstaen
 
Sine scout, ende oec gegouden;
 
Ende om dit hebbensi behouden
 
Sine rente .vi. iaer
 
Op te nemen, overwaer;
535
Ende daer soudensi af geven dan
 
Den hertoge sinen cost vordan;
 
Om dit werd een groet gewranc,
 
Die heren entie stede gemanc.

Van twee coninge ende van twee ander Ridders daer men af seide .viii.

 
Int ander iaer rechte vord,
540
So werd ene selsen mare gehord
 
In Vrancrike aldorentoren;
 
Oec quaemt Vlaendren met te oren,
 
Ende in Brabant, ende in allen lande;
 
Ic moet seggen, al eest scande,
545
Also alsict van lieden verstont,
 
Dien [dat] rechte wel was cont;
 
Want si waren al diewile daer
 
Dat gesciede openbaer.
 
Nu hord van desen geruchte mede:
550
Men seget, dat al nu ter stede
 
Een ridder was vonden, dat verstaet,
 
Naect ende barvoet, hoe soet gaet,
 
Bider Coninginne van [N]a(l)verne.
 
Dese mare liep met scerne;
555
Ende oec mede, al sonder blijf,
 
Bi mijns her Karles wijf
 
Was een ander ridder vonden,
 
Rechte oec ten selven stonden;
 
Ende die Coninginne van Ingelant
560
Was diese te gader vant,
 
Ende diet ute teerste brochte
 
Wa(n)t elc in anders arm wrochte.
 
Ende dese Ridders [die] daden dese dinge
 
Waren der vrouwen camerlinge.
565
Som seggense: dat mijn her Lodewijc
 
Dat irste bewacht sekerlijc,
 
Ende bracht vort also die sake.
 
Nu hadde gerne bedect die sprake
 
Mijn her Ingelram van Marengi,
570
Dat nu weet ic ende ghi,
 
Ende al die werelt dorentore.
 
Dit was begonnen ter quader ure;
 
Men heeft die vrouwen bede doen vaen;
 
Ende die ridders, sonder waen,
575
Sneetmen af daer ter stede
 
Tusscen die been die manlijchede;
 
Ende daerna gevilt alse een puud,
 
Ende gesleep[t] op een berehuud,
 
Ende vaste gebonden na desen
580
Voete ende hande met starken pesen,
 
Si waren op sta[ve]lien geset
 
Te Pontoyse optie marct met.
 
Hem was bevolen in dit pleit,
 
Omdat si wilden decken tfeit:
585
Datsi souden roepen: Genaden!
 
Datsi den coninc hadden verraden
 
Jegen Robbrecht den grave
 
Van Vlaenderlant ende om have.
 
Ende alsemen riep ten volke, hort,
590
So verkeerden si die word,
 
Ende riepen, al was hem therte swaer,
 
In geent plein al openbaer:
 
‘Dat wi dese doet gedogen,
 
Die gi hier siet ane met ogen,
595
Dats o[m] beide die coninginnen,
 
Die men ons tijt dat wise minnen;
 
Om els niet si wi gevelt!’
 
Die stavelie was nedergevelt
 
Met enen bedrange, met al den staken.
600
Omdat si dese worde spraken,
 
Si waren gehangen doe al naec(h)t,
 
Aldus gevilt, ende mesmaect.
 
Dit waren twee edele baetselere,
 
Die altoes pijnden om die ere.

Des Paus doet ende des conincs, ende vanden Templieren .ix.

605
In desen tiden starf ontrent
 
Die sevende Paus die hiet Clement,
 
Maer dese beriet vele dincs eer
 
Vor dat hi dede sinen keer,
 
Dien hi den coninc hadde gegeven.
610
Datmen den timpleers oec haer leven
 
Hier vore nam, wiltmen weten,
 
Dat tusscen dese twee was vermeten,
 
Dat was die paus entie coninc.
 
Ende al meest so was die dinc
615
Om haer goet, ende om haer rijcheden,
 
Dat si die Templiers verdeden,
 
Want dit feyt was toebracht
 
So heymelijc, eers yet bedacht
 
Wesen mochte enech man.
620
Want op enen dach vortan,
 
Ende op ene ure, Godweet,
 
Die werelt wijt ende breet
 
Worden si gevaen alsoe,
 
Dit mochte niemen bringen toe
625
En(de) waer bi den paus gedaen.
 
Dus was die paus die sake saen,
 
Entie coninc van Vrancrike,
 
Die tgoet deelden daergelike,
 
Daer kerstenheit gecranct werd mede.
630
Nu geviel hier terre stede,
 
Doen die paus te sterven lach,
 
Dat hi sine sonden ontsach,
 
Ende lijdde van deser dinc daer,
 
Ende van ander fayten openbaer,
635
Die hi dede, ende die coninc,
 
Die paus groten rouwe ontfinc,
 
So dat hi meer en genas.
 
Die cardenale som na das
 
Decten daerna sine doet
640
.xi. dage, met behindicheden groet,
 
Ende vluchten tgoet al daernaer
 
Ende dadent wechvoren daer,
 
Ende volgeden te voet heymelike,
 
Tote datsi waren uut Vrancrike.
645
Maer des coninc cardenale
 
Die hieraf wisten gene tale
 
Vor dat die dinc brac uut
 
Si bleven daer al overluut
 
Metten coninc in Vrancrike.
650
Om dese dinge sekerlike,
 
Ende om ander onnutte dinge,
 
So plaget God nu sonderlinge
 
Die liede entie werelt mede.
 
Alse dus met onwettechede
655
tHoeft van der werelt levede,
 
Wat wonder waest, dat dan snevede
 
tGoet datsi hadden beseten?
 
Datmen drinken mocht ende eten
 
Es hier bi qualike gevaren,
660
Ende Tempeeste moesten openbaren
 
Om der quader sonden wille.
 
Ic wil swigen des gestille,
 
Ende secgen die materie vord,
 
Also als hi ten boeke hord.

Vanden tempeesten die nu gescieden in desen tiden .x.

665
Int ander iaer oec na desen
 
Dat dit wonder had[d]e gewesen,
 
So was die winter herde quaet,
 
Van groten regene, dat verstaet,
 
So datmen niet gesayen conde.
670
Ende inden somer oec begonde
 
Te reine, dat eer yet lanc
 
Dat somercoren al verdranc
 
In Hollant, ende in Zelant mede,
 
Ende elre oec in meniger stede,
675
In Brabant oec al, overal
 
Daer nederlant was ende dal,
 
Dat verdranc altemale,
 
Ende twater bleef also wale
 
In die beemde staende daer,
680
Tot Sinxenen wel naer,
 
Alse oft een zee had gewesen.
 
Hieraf was menich in vresen
 
Van dier tiden die volgen souden,
 
Alst oec dede herde boude.
685
Want int ander iaer, Godweet,
 
Werd die dierste tijt gereet
 
Die nie werd gesien daervoren,
 
Als gi hier na selt horen.
 
Dit gesciede wide ende side
690
Vanden water dit getide,
 
Dit benam den wijnwas mede,
 
So dat hi verdierde in elke stede,
 
Ende opten ogest oec, sonder waen,
 
Alse die liede waenden sijn ontgaen,
695
So ginct weder so sere,
 
Dat ginc hem somen uten kere,
 
Want dat coren was sere verteert,
 
Entie liede en wisten waerweert,
 
Omdattie ogest verlincde daer.
700
Viertien nacht reinet openbaer,
 
So dat gars oec om das,
 
Dat in die beemde gewassen was,
 
Altemale oec verdranc.
 
Aldus so werd die tijd so lanc,
705
Eer ment ge[oos]ten mocht aldoe,
 
Dat menich werden most onvroe.
 
Dat coren dat te velde stoet,
 
Dat hadde doe so cranken spoet
 
In te doen, om weders wille,
710
Het bleef som licgen stille
 
So lange dat verrotte al.
 
Dusdaen verdriet ende mesfal
 
Gesciede in Brabant te vele steden,
 
Oec sagic selve terre steden
715
Int land van Reen, daer ic leet,
 
Omtrent onser Vrouwendach gereet
 
Die in Evenmaent oec es,
 
tSelker stat quam, sijt seker des,
 
Daer dat water was so groet,
720
Datter die evene in lach ende vloet,
 
Ende metten scove sagic [se] staen
 
Opt felt verrotten, sonder waen.
 
Dat selve, datten lieden aldaer
 
Van vore bleven was, vorwaer,
725
Dat benam hem nu die regen al:
 
Dus haddens kinlijc ongeval,
 
Bede van vore, ende van na,
 
Ic dochte also, alsict versta,
 
Dat wijs verdient hebben sware
730
Dat wi hebben dese quade iare.

Van Lodewike van Beyeren ende van Vrederike .xi.

 
Recht in ons Heren iaer
 
XIII. hondert ende .XIIII. vorwaer
 
So werd een strijt verheven doe
 
In Aelmaengen, in weet hoe.
735
Lodewijc lach in Bey[eren]lant,
 
Ende coninc wilde sijn becant.
 
Hi reet omtrent die lande dore,
 
Wa[n]t hi hadde den irsten core,
 
So wildi rechts hebben te mere,
740
Ende oec getroesti hem sere
 
Opten coninc van Beyeem daer,
 
Die hem helpt al openbaer
 
Dat hi tAken den stoel besat.
 
Nu oec geviel hem dat,
745
Op den troest oec vanden coninc
 
Dat hi bestoet doe die dinc.
 
Hi hadde gelt gegadert mede,
 
Ende hadde an hem getrocken ter stede
 
Een deel der genote vanden lande,
750
Ende daermede oec liede alrehande,
 
Ende geloefden, ende behiet met
 
Goet te geven: ‘ende oec wet
 
Dat gi wint sal uwe wesen’,
 
Ende om dit volgenden hem na desen
755
Vele liede, dat verstaet.
 
Nu was daer des conincs raet:
 
Dat hi al heymelike vare
 
Op Oestrike, met sire scare,
 
Ende daer opberne ende roef doe.
760
Dit gesciede, ic secge u hoe:
 
Die hertoge van Oestrike die was
 
Tenen perlemende, sijt seker das,
 
Bi Erfforden in een stedekijn,
 
Daer waren dese heren fijn,
765
Die biscop van Coelne, dat verstaet,
 
Ende van Triere, hoe soet gaet
 
Wasser die biscop toe comen;
 
Want daer was een sprake genomen,
 
Omdattie hertoge sage gerne
770
Datsi hem hulpe te verwerne
 
Lodewike ende achterdriven,
 
So dat hi coninc mochte bliven;
 
Maer dese sprake bleef te niete.
 
Om dit wisti niet vanden verdriete,
775
Dat daer Lodewijc nu sal doen.
 
Nu hort wies hi heeft geploen.
 
Diewile dattie herto[g]e was
 
Tesen dage, daer ic af las,
 
So heeft hi een roef gedaen,
780
Ende casteel te broken saen
 
Die opt inde stont van den lande.
 
Hi bar, hi rovede die viande,
 
Ende nam al dat hi vant,
 
Sine liede sloech [enre] ane die hant,
785
Omdat al haer soude wesen,
 
So dadensi te meer van desen.
 
Dus vorense inward, des geloeft,
 
Ende hebben dlant sere geroeft,
 
Ende gewoest also vort.
790
Optie martse rechtevort
 
Die liede die daer woenden omtrent
 
Hebbensi daer sere gescent;
 
Si vloen enwege, ende lieten daer
 
Haer goet den vianden overwaer,
795
Ende som en condense niet ontgaen,
 
Die worde geslegen ofte gevaen.
 
Dus heeft hem gewroken Lodewijc
 
Opten hertoge heymelijc,
 
Ende heeft grote scade gedaen
800
Eerd die hertoge heeft verstaen.

Hoe die hertoge van Oestrike iegen trekt ende dit wreken wilt .xii.

 
Nu geviel saen daernare,
 
Dat uut quam dese mare
 
Vorden hertoge, dat verstaet:
 
Hoe met groter overdaet
805
Sijn lant Lodewijc woeste al;
 
Ende hi rede berch ende dal
 
Met sinen lieden, ende name daer
 
Al dat hi woude vorwaer:
 
Hi roeft ende slaet dat hi vent,
810
Waer dat gelegen es daer omtrent.
 
Alse dit die hertoge heeft verstaen,
 
Dedi gebieden sine herevarde saen
 
In al sijn lant, om dit te verwerne.
 
Sine liede, die dit daden gerne,
815
Waren vollijc daer gereet;
 
Daer quam selc die eer street
 
Dat hi stille had geseten.
 
Doen dit Lodewijc was doen weten
 
Dattie hertoge soude comen,
820
So heeft hi die vlocht genomen
 
Met sinen lieden, ende overwaer
 
Al ontfort dat hi vant daer,
 
Ende so henen te Beye[em] ward,
 
Daer hi was in sijn ruward.
825
Nu es Frederijc comen naer
 
Tote der stat, al openbaer,
 
Daer Lodewijc hadde gelegen,
 
Die nu was henen siere wegen;
 
Ende vant sijn lant gewoest al,
830
Dat hi gerne wreken sal,
 
Consti wel in eniger maniere.
 
Hi wilde overtrecken sciere
 
Int lant van Beye[em], dat verstaet,
 
Ende daerop werken al dat quaet
835
Dat hem Lodewijc heeft gedaen.
 
Doen dit vernam die coninc, saen
 
Heeft anden hertoge gesent,
 
Ende vraecht: ‘Wat hi soect omtrent
 
In sijn lant met sinen here?
840
Eest dat hi yet begere,
 
Late hem dat weten nu.
 
Ic wan, ic noch niet iegen u
 
En(de) heb gedaen, dat gi alsoe
 
In mijn lant sout trecken toe
845
[Met] herecracht ende woesteren;
 
Gine trect uut, ic salt weren,
 
Ende sal noch meer daertoe doen.’
 
Doen dit horden shertogen baroen,
 
Rieden si den hertoge daer,
850
Dat hi uut sinen lande vorwaer
 
Kere, ende op hem en doe twint,
 
Tote dat hijs irstwerf begint.
 
Dus trac achter die hertoge saen,
 
Ende heeft den coninc niet gedaen,
855
No scade, no scande, Godweet.
 
Lodewijc was hem ongereet;
 
Hi was dor Beye[em] gevaren,
 
Ende besiden Sassen twaren.
 
Dus bleef die hertoge in die scade,
860
Hine const gewreken met gere dade;
 
Hi bleef daer licgende lange stont,
 
Ofte hem yet soude werden cont
 
Waer hine mocht bestriden mede.
 
Nu settemen echter daer ter stede
865
Dat hem Lodewijch gaderde echt,
 
Om te berechtene scone recht.

Van den coninc van Vrancrike, hoe hi hem nu gadert .xiii.

 
Int iaer ons heren .XIII. hondert
 
Ende .XV. so werd besondert
 
In Vrancrike een groet here;
870
Men mochter mede over mere
 
Wel hebben gevaren, Godweet,
 
Ende heydenesse gestoerd gereet,
 
Want men sach in menigen iare,
 
So vele volx te gader varen,
875
Alsi die coninc hadde nu.
 
Hi hadde gesworen, dat secgic u,
 
Dat hi Vlaendren soude winnen,
 
Ende daer ment hem soude kinnen
 
Eer hi meer van danen sciede.
880
Hi hadde oec vele liede
 
Met sinen scatte gehurt mede;
 
Hi viseerde nu gerede
 
Al te dwingen dat hem es bi.
 
Den Grave van Hollant, den here vri,
885
Dien haddi in sine hulpe met,
 
Op dander side te doen ontset.
 
Den hertoge van Brabant
 
Haddi ontboden in sijn lant,
 
Ende leide hem ane, dat hi ware
890
Sijn man, verstaet dit openbare;
 
Ende wilden daer toe perseren daer.
 
Ende oec seidi hem daer naer:
 
Dat hi hem hulpe doen soude,
 
Weder hi woude, ofte en woude.
895
Want hi sculdich waer te doene
 
Met algader sinen baroene.
 
Die hertoge en seider niet vele iegen,
 
Ende es van Parijs ge[c]regen,
 
Ende maectem te Brabantward.
900
Daer noch al ongespard,
 
So sende die coninc in Brabant na
 
Sinen Clerc, alsict versta,
 
Die meester van loye was,
 
Ende letteren brachte oec na das,
905
Dattie coninc den hertoge ontbode.
 
Mijn her Florens was metten bode,
 
Ende halp hem dat word spreken,
 
Ende seide oec in sinen treken:
 
Dattie hertoge waer man
910
Des conincs; ende also vortan
 
Spraken die letteren selve met.
 
Doen sprac die hertoge ongelet:
 
‘Wie dat seget openbare,
 
Dat hi niet seget ware.’
915
Doe sprac mijn her Florens ten kere:
 
‘Die coninc es een groet here,
 
Bericht sinen bode al nu,
 
Of die coninc hevet an u
 
Enige hulpe, dat verstaet,
920
Dat wilt hi weten, eer wech gaet
 
Die bode weder tsinen here.’
 
Een Ridder seide: ‘Heden meer
 
Sone werd hi hier berecht.
 
Eer die hertoge over recht
925
Antworde geeft, daer sal sijn ere
 
Van over Mase menich here,
 
Sal hi geloven hulp te doene,
 
Sonder den raet sin[r]e baroene,
 
Die hem souden hulpen wagen
930
Dat orloge, enten last dragen.
 
Dan staet hem te doen niet.’
 
Her Florens sprac: ‘Nu siet
 
Wat hi nu sal bringen vort.’
 
Doe dit die here van Valkeborch hort:
935
‘Ne[v]e, sprac hi, wat saels wesen?
 
Moete wi gedwongen werden te desen,
 
Dat wi emmer antwerden moeten
 
Daer ons die coninc af wilt groeten.
 
Bi mire trouwen, ic segt vorwaer:
940
Hine weet dit niet [over een] iaer
 
Daer gi nu dus sere na vraget,
 
Hier na hulpt niet gedaget.’
 
Doen sprac die clerc, sonder waen:
 
‘So ontseit u die coninc saen‘.
945
Die here van Valkenborch es angegaen:
 
‘Gi blijft nu met ons gevaen,
 
Want alsict nu heb vernomen,
 
So sidi sonder geleide comen.’

Noch van den selven, ende ander dinge .xiiii.

 
Dus werd ginder geruchte groet.
950
Die here van Valkenborch seide bloet
 
Dat hem dus opt herte lach.
 
Alse dit mijn her Florens sach,
 
Dat hem niet besluten mochte
 
So wat dat hi daer toe sochte,
955
Keerdi an die stede om dat,
 
Ende seide: ‘U sal die coninc gehad
 
Werden, ende sone seldi niet
 
Daer mogen varen, wats gesciet,
 
Ende so hebdi u comenscap verloren,
960
Hieraf sel u comen toren.’
 
Dit bracht hi den steden vore,
 
Ende stac [hi] hem (dit) dicke int ore.
 
Som die steden riedent wel,
 
Ende som waren si daer iegen rebel.
965
Tale ende antwerde, dat verstaet,
 
Ende wedersecgen, ende wederraet,
 
Dit werd den coninc vertrocken saen,
 
Ende doe hi dit hadde verstaen,
 
Pensdi neuwe, hebbic vernomen,
970
Hoe hi mochte te wraken comen
 
Al heymelijc, met enigen dingen.
 
Nu ginc hi een ander vortbringen,
 
Ende pensde dese list sciere:
 
Dat hi soude bidden, om soudiere
975
In Brabant te licgen, daer hi mede
 
Vlaendren dwingen mocht gerede;
 
Ende metten soudieren soudi dan
 
Siere stucken comen te bat an,
 
Van dat hi an den hertoge begart,
980
Dus wilt hi ne bringen in sijn ruward.
 
Oec gaf hi gichten ende mieden
 
Om dit te bringen na sijn bedieden,
 
Dus waendi vorderen sinen wille.
 
Onlancs daerna so lach hi stille,
985
Hine sinde boden ten hertoge weder,
 
Ende dede vermanen op ende neder,
 
Die hi waende dat hem dochten
 
In Brabant die hem vorderen mochten.
 
Ic soudse noemen, wistic wel,
990
Die heymelijc anteerden dit spel,
 
Hoe ment toe mocht gebringen,
 
Maer ic wil swigen nu der dinge.
 
Des conincs boden waren gerede
 
Hier om vergadert waren mede.
995
Doen leidemen daer den hertoge an:
 
‘Oft hi wilt sijn conincs man,
 
Ende hulpe doen tsinen stride?’
 
Niet en was men in dese side
 
Gestaet des yet te doene.
1000
Men antwerde daer den heren scone:
 
‘Dlant es arm, ende die tijd diere,
 
Wine connen u in gere maniere
 
Gehulpen nu te desen male.’
 
Die tale entie wedertale
1005
Waer mi te lanc te scrivene.
 
Doen begonstemen daer te bedrivene
 
Oft die hertoge, dat secgic u,
 
Soudiere soude laten licgen nu
 
In sijn lant teniger stede,
1010
Om Vlaendren te dwingen mede.
 
Des was men echter ongestaet,
 
En mochte niet sijn ongescaet,
 
Waer dat si lagen ter stonden
 
Si souden verteren dat si vonden,
1015
Ende souden dlant maken bloet,
 
Daerom men dit oec wederboet.
 
Dus en conste in genen dingen
 
Die coninc yet an hem gebringen
 
Den hertoge, met eniger liste,
1020
Dat hi quame in desen twiste,
 
Noch met dregen, no met smeken,
 
Sone constemen niet geweken.
 
Nochtan waren in Brabant liede
 
Die hier[a]f hadden grote miede,
1025
Dat sijt toe souden bringen,
 
Maer sine condens niet gehingen.

Hoe die coninc te Vlaendrenward toech, dapperlike met sinen here .xv.

 
Alse die coninc in allen landen
 
Hadde gesocht menigerhande
 
Hulpe, raet ende miede,
1030
Menigen lantshere heeft hi gemiet,
 
Hem te varne te Vlaendrenward.
 
Dus es hi comen optie vard
 
Met .LIIII. lantsheren;
 
Hi wilt nu Vlaendren ontkeren
1035
Den grave Robbrecht, dat verstaet,
 
Die hier iegen oec socht raet
 
Ane sine liede, wide ende side.
 
Niet vele en condi bringen te stride
 
Enich volc ut andren lande,
1040
Dan uut Vlaendren, als wijt cande,
 
Ende oec waren al sijn onbesaten
 
Sine wedersaken in desen staten:
 
Want Henegouwe en[de] Hollant
 
Soude weren den enen cant,
1045
Ende banderside, ter zeeward,
 
Soude Ingelant doen ruward.
 
Maer Ingelant hadde genoech te doene
 
Van Yrlant den coninc coene,
 
Die dede den lande pant genoech,
1050
Dies die coninc hadde ongevoech.
 
Ende oec mede dese lede Crabbe
 
Warp oec in sine swabbe,
 
Dese dede opt water grote scade,
 
Hine dede niemene genade,
1055
Alse nu was hi hier, alse nu daer,
 
Men wiste sijns wachten waer,
 
Alse nu was hi met enen here,
 
Alse nu setti hem ten kere,
 
Ende trac hem an een andren dan.
1060
Dits der quader rovers gespan,
 
Sine houden niet datsi geloven,
 
Ende int leste bliven si bedrogen.
 
Dus was die coninc wel in hopen,
 
Omdat si niewers hadden open
1065
Da[n] die side te Brabantward,
 
Dat hijt soude winnen saen ter vard.
 
In desen waen es hi comen,
 
Hi dede oec wel begomen
 
Ende bespien die stede al,
1070
Ofter in waer enich gescal.
 
Ende of si yet gaderen soude met,
 
Om te doen enich ontset.
 
Dit dede hi bespien also daer
 
Diewile dat hi trac bat naer.
1075
Sere dede hem van den doene,
 
Dat hi van der Brabantsoene
 
Gene hulpe conde gecrigen,
 
Ic wil hieraf swigen.
 
Sprac die coninc tsinen rade:
1080
‘Tot ic sie mine stade,
 
Ende tot dat ic Vlaendre heb gecregen,
 
Dan salict hem tweevout wegen
 
Dat si mi hert hebben gewesen.’
 
En verginc also niet te desen,
1085
Maer alse hijt viseerde aldaer,
 
Dus es hi Vlaendren comen naer,
 
In ene hope van goeden wane
 
Altemale omme te slane.
 
‘Ic hebbe’, seit hi, ‘die zee te mi,
1090
Ende Zelant ende Hollant oec daerbi,
 
Ende Henegouwe, dus eest al
 
Beringet alomme groet ende smal,
 
Ende al en haddic des en twint,
 
Nochtan hebbic genoech omrinct
1095
Liede van Vlaendren te winnen met,
 
Hier en hulpt toe geen ontset.’
 
Dus es hi comen ter selver stede
 
Daer hi logieren wilt gerede.

Hoe die coninc logierde ende sine tente sloech .xvi.

 
Nu es die coninc gelogiert
1100
Met sinen lieden ongeviert,
 
Also ic die wareit vinde,
 
Bi ere milen Cortrike gehinde.
 
Tusscen Louwen enter Capellen
 
Lach hi nu met vele gesellen,
1105
Ende dwanc optie zide herde sere
 
Vlaendren, so dat in genen kere
 
Een kint van daer mochte comen,
 
Die vard ward overal benomen
 
Daer omtrent, dat verstaet.
1110
Die coninc dorsochte nauwen raet:
 
Hoe hi Vlaendren mocht bederven.
 
Hi dede gebieden menichwerven,
 
Optie galge ende opt lijf,
 
Datmen hilde die passage stijf,
1115
So dat geen goet income
 
Daer Vlaendren af moch hebben vrome.
 
Dit dedi herde nauwe wachten
 
Bede met dagen ende met nachten,
 
Ende waer oec enige dinge comen,
1120
Die heeftmen daer opgenomen
 
Tes Coninc boef overal in tlant.
 
Daer met dedi den meesten pant
 
Vlaendren, dan yegerent mede;
 
Dit was hem die meeste onvrede
1125
Die hem die coninc heeft gedaen.
 
Somwilen oec, sonder waen,
 
Liepen sine liede so verre,
 
Dat sijs werden moesten erre,
 
Want also alsi liepen scumen
1130
Diesmen pleget bi constumen
 
In orlogen, so worden si
 
Som beclipt, ic segge u twi.
 
Si quamen onder tiden aldaer,
 
Daer[t]hem niet wel was openbaer,
1135
Ende alsi tkeren namen an,
 
So quamen si in selken dan
 
Daer si niet conden comen uut,
 
Dan quamen die Vlaminge sonder geluut
 
Ende sloegense doet al heymelike.
1140
Dit geviel daer ende desgelike
 
Onder tiden, diesmen int here
 
Lettel wiste, ende hadde mere.
 
Deen riet hier, ende dander daer
 
Sine hadden daer engenen vaer,
1145
Want Vlaminge en sijn noch niet
 
Utegetogen, dat menre yet siet;
 
Ende si waenden oec, hebbic vernomen,
 
Dat si niet souden utcomen,
 
Ende wildense daer verhongeren alsoe.
1150
Maer dit mach niet comen toe;
 
Si souden eer daer vore sterven,
 
Eer si van honger souden verderven.
 
Die coninc die cochte al op dat goet,
 
Waer dat hi conde, ende verstoet
1155
Dat hem te baten comen mochte;
 
Dit was algader sijn gedochte,
 
Dat hise verduren soude aldaer.
 
Ende oec stont den Vlamingen swaer,
 
Want so dier werd daer die tijt,
1160
Entie breke des seker sijt,
 
Onder die gemene liede,
 
Dat daer selc met siere meisniede
 
Rumen moste, te Brabantward,
 
Elre en wisten si werward.

Van den grave van Hollant, hoe hi uut trac te Vlaendrenward .xvii.

1165
Doe die coninc dus lach daer,
 
Ende waende wel overwaer
 
Die Vlaminge bringen al ter doet,
 
Doen trac hi met menigen boet
 
Die grave van Hollant met groten here,
1170
Het sceen dat hi mochte dere
 
Daermede al der werelt doen.
 
Menich scone stout baroen
 
Was in siere geselscepe,
 
Dese voren al in scepe,
1175
Ende waren wale int harnasch;
 
Starc dochten si hem, ende rasch,
 
Ende te wige wel geviseert,
 
So dat niema[nn]e niene deert
 
Dat hem nutte te wige was,
1180
Hine hadde daer, dochte mi, das.
 
Dus trac die grave uut,
 
Met ere herde groter geluut,
 
Ende hadde wille ende gere
 
Viande te doen grote dere,
1185
Dat banderside was belegen
 
Van den coninc, daer si doe iegen
 
Waren getogen optien tijt,
 
Om hem te leverne daer oec strijt.
 
Hier en hadde niet terwile
1190
Jegen den grave en[de] gene (h)ile.
 
Nochtan, doen die grave intrac
 
Van Hollant, hordic datmen sprac,
 
Dat hi te Sweneward soude tien,
 
Some seidense te Ca[ts]ant na dien.
1195
Dus liep die mare optie stont,
 
Ende dit was oec menigen cont,
 
Maer niet en wetic, sonder waen,
 
Waeromme dit was dus gedaen.
 
Want doesi waren vergadert alsoe
1200
In die scepe algader doe,
 
So namense die scepinge metter vard
 
Al die Scelde vaste opward,
 
Met vollen seile, dat verstaet,
 
Rechte vort, hoe soet gaet,
1205
Tote Rupelmonde in corter tijt.
 
Maer onderwegen, des seker sijt,
 
Berneden si, ende daden scade,
 
Bi der Scelt. Nu hord die dade:
 
Kil[d]recht berneden si ter stede,
1210
Ende daden hem oec pijnlijchede,
 
Daer ne was gene were iegen.
 
Men mochts oec niet verplegen,
 
Diet merken wille, sonder waen,
 
Datmenne had mogen wederstaen,
1215
En hadde met grote here gewesen,
 
Also[da]nech volc utgelesen
 
Alse die grave brachte daer.
 
Doen voer hi vort daernaer.
 
Tote C[a]llo, dat wildi mede
1220
Verbernen doen daer ter stede,
 
Ende men weet in wat saken
 
Datsi quamen also te spraken,
 
Dat hijt liet staen alsoe,
 
Ende verbarnet niet daer doe,
1225
Ende liet staen, ende vor danen
 
Hierna salix u noch vernamen,
 
Hoe si hem dit selen lonen saen
 
Dat hise dus latet staen,
 
Si selen doen alsemen pleget,
1230
Ende over menich iaer es geseget.

Hoe hi vor Antwerpen leet te Rupelmondeward .xviii.

 
Nu es die grave vortcomen
 
Met stouten lieden ende met vromen,
 
Ende met menigen scepe mede,
 
Alle die Scelde opward gerede
1235
Te varne tAntwerpe saen.
 
Doemen sine comst had verstaen,
 
Quamense daer in hare were,
 
Niet omdat si wilden there
 
Wederstaen, ofte yet deren,
1240
Maer omdat si wilden weren
 
Datmen hem genen scade dade.
 
Nochtan wasser bi gemeinen rade,
 
Mer dan .M. in gelaten,
 
Daer der stat wel na onbaten
1245
Meer af soude hebben gecomen,
 
En hadment met liste niet benomen,
 
Doch verginct scadelic daer,
 
Die hier te tellen es vorwaer.
 
Dus toech die grave wel begrepen
1250
Daer vore, met .XI. hondert scepen
 
En nieman en soude dies geloven,
 
Die maste diemen sach daer boven,
 
Het sceen oft al die werelt daer
 
In die scepe vergadert waer.
1255
Men sach daer blicken menige baniere,
 
Elc here na sine maniere.
 
In const u niet al vertellen,
 
Al wildicker mi selven om quellen,
 
Vander yoyen die si dreven,
1260
Het sceen dat si een blide leven
 
Ende sonder anxt te stride voren.
 
Ic horde daer menich tambuse roeren,
 
Ende blasen met pipen oec alsoe,
 
Ende met r[i]ethorne[n] daertoe,
1265
Ende trompe[t] hordic vele,
 
Ende alrehande menistrele
 
Diemen geviseren conde
 
Hordic daer optie stonde.
 
Dus ledic Antwerpen saen.
1270
Daer wasser vele op gegaen
 
Ute haren scepe in die stat,
 
Die daer bleven oec na dat
 
Licgende dien nacht alsoe.
 
Dien sprakic vele toe,
1275
Ende vraechde na haer stucken met:
 
Hoe dat hare [here] waer beset,
 
Ende waersi toe waenden keren.
 
Des berechten mi die heren
 
Na haer beste dat si conden.
1280
In al dien dat si vermonden,
 
Ende ic an hem hebbe gehord,
 
So dochte mi wesen haer acord
 
Herde wel in redene geset.
 
Ende oec so seidensi mi met:
1285
Dat si node dit anegaen
 
Souden, en had die grave gedaen,
 
Dies hem bad ende an dede lecgen,
 
Ende sine wildens hem niet ontsecgen.
 
Aldus vernamic an hem die saken,
1290
Die ic hier in dietsce maken.
 
Des anderdages herde vroe,
 
Volchden desen cnape doe
 
Den grave na, al die Scelt,
 
Daer hi lach met siere gewelt,
1295
Met enen here scone vermogen.
 
Selve was hi doe getogen
 
Opt lant in Brabant ter selver stonden,
 
Bina iegen Repelmonden.
 
Daer resti hem, weet vorwaer,
1300
Tote des anderdages daernaer,
 
Eer hi enige dinc bestont
 
Die ic maken mochte cont.

Hoe die coninc van Vrancrike ute Vlaendren trac, men wiste hoe .xix.

 
Binnen dat dus die grave lach,
 
Ende bernen dede optien dach
1305
B[or]chte(n), in desside Repelmonde,
 
Die Scelde nederward so stonde
 
Dese huus, so staet vorwaer,
 
Twee dage geduret daernaer.
 
Ende in desen dat hi lach alsoe
1310
Met sinen here ginder doe,
 
So waren getogen overluut
 
Die van Gent ten conincward uut.
 
Die van Brugge ende ander stede
 
Hadde ute geweest mede,
1315
Deen lach na den andren nu stille,
 
Ende beiden iegen haren wille.
 
Ende also saen alse die van Gent
 
Den coninc begonden naken omtrent,
 
Ende eer si toe conden gecomen,
1320
So heeft die coninc die vlucht genomen,
 
Ende trac met groter haest enwege,
 
Hine beide niet daer naden zege.
 
Daer bleven siere tenten vele nu,
 
Ende sijns harnaschs, dat secgic u.
1325
Men weet dor wat saken hi vlo.
 
Oft van vresen was also,
 
Oft van wat vresen het quam.
 
Som secgense, alsict vernam,
 
Datse die grote regen verdreef,
1330
Want al diewile alsict screef
 
Dat hi daer gelegen was,
 
So ne fineret nie na das,
 
En reinde alle dage daernaer.
 
Oec seitmen ons al overwaer,
1335
Dattie coninc lach ter stede,
 
Dat daer so diep was oec mede
 
Dat daer niement conde gegaen,
 
Vanden parde[n]diet sonder waen
 
Daer hadden vertorden alsoe,
1340
Ende van dien regen quam daer doe
 
Ende maecte die voetstappe nat.
 
Hierom wildemen secgen dat,
 
Dat hi vander stede voer henen,
 
Want ic horde secgen den genen
1345
Dier was, dat .VII. parde
 
Ene kerre niet hadde hare varde
 
Met een vate wijns getogen,
 
Al hadsi geweest sere vermogen,
 
Ende om dit keerde die coninc na des.
1350
Weder tlogen so waer es?
 
Emmer voer hi wech van daer,
 
Eer hem die Vlaminc quam naer.
 
In weet of hi vlo, of niet,
 
Oft van bloetheiden es gesciet,
1355
Oft van behendicheit was gedaen?
 
Dies en canic niet verstaen.
 
Maer dat hi niegeren vort en quam
 
Elre te stridene, alsict vernam,
 
Al docht hem die stede niet goet,
1360
Dit es mi twivelen doet,
 
Of dat hi niet an hem ontboet:
 
‘Ombeit mijns hier, ic comer bloet!’
 
Maer van der uren en wistensi niet,
 
Waer sine vinden mochten yet
1365
Optie palen van haren lande.
 
Nu geraet wies es die scande?
 
Ic swige mijns secgen stille,
 
Nu secge een ander sinen wille.

Hoe die grave van Hollant wederkeerde te Hollantward .xx.

 
Doen die grave had vorwaer
1370
Boe[r]chte gebernt, ende daernaer
 
Wille hadde op Repelmonde
 
Te stormene, in der selver stonde
 
Quam hem boetscap saen daernare,
 
Dat siere liede verslagen ware,
1375
Die hem spise bringen souden.
 
Ende oec die menige secgen wouden,
 
Datsi hem scat brochten na,
 
Ende dattie van Caloe, alsict versta,
 
Dese hadden bewacht alsoe,
1380
Ende gingen hem daeromme toe,
 
Ende sloegense, ende namen mede
 
Al datsi daer brachten gerede.
 
Som ontgingen gene cnapen,
 
Die scepe sinctense, dat men betrapen
1385
Niet en soude waersi ware.
 
Doe die grave quam de mare,
 
Ende hijt also heeft vernomen,
 
So es hem mede die boetscap comen,
 
Dattie coninc es af gekeert.
1390
Doe werd die grave seer beseert,
 
Ende lieten des niemen weten.
 
Hi dede there aldore heten:
 
Datmen gereide metter vard,
 
Hi wilde vaste te Caloeward,
1395
Ende daer op wreken, sonder waen,
 
Datsi mi scade hebben gedaen.
 
Om dit gereiden vaste there,
 
Ende volgeden alle horen here
 
Dapperlike, met vollen zeile.
1400
Si hadden den wint met te heile,
 
So datsi so snellike quamen.
 
Doe die van Antwerp dit vernamen,
 
Gincmen daer te werne staen,
 
Ende op haer torre mede saen,
1405
Op aventuren watsi menen.
 
Sine wisten noch niet vanden genen,
 
Dattie coninc gekeert was achter,
 
Maer si wisten som dien lachter
 
Die den genen was gedaen.
1410
Doe seidense daer som sonder waen:
 
‘Die grave vart wreken nu
 
Sinen scade van gistren, secgic u.’
 
Dit was tAntwerpen dat word,
 
Doe hi quam lidende bider pord
1415
Met menigen scepe, dat verstaet,
 
Ende menige baniere daer utgaet,
 
Tambusen, blasen, trompen sere
 
Hordemen daer in allen kere.
 
Dus voer hi tote Caloe vord.
1420
Also alsict nu heb gehord,
 
Arr[i]veerdense daer ant land,
 
Ende dede daer vaste ansteken brant,
 
Ende verbernt daer in den gront,
 
Ende diesi daer vonden oec terstont
1425
Sloegense doet optie stede.
 
Men sach desen brant gerede
 
Tote Antwerpen also opslaen,
 
Ende die scepe daer vore staen
 
Tote sanderdages, dat verstaet.
1430
Ende si waenden wel, alse dese daet
 
Gedaen waer, dat heer weder
 
Keren soude opward weder,
 
Tote dattie grave met sinen lieden
 
Sanderdages van ginder scieden,
1435
Ende den diec uut hadden doen steken,
 
Ende also thusward streken,
 
Wat dat here geriemen mach.
 
Doe quam die boetscap optien dach,
 
Dattie coninc gevloen ware.
1440
Doen wistmen al openbare,
 
Dattie grave sonderlinge
 
Meer keerde om dese dinge,
 
Dan om dien scade die hi gewan;
 
Dus bleef dat orloge doe vortan.

Van tempeesten die gescieden in desen tiden .xxi.

1445
Dus es Vlaendren nu verloest
 
In beiden siden, ende vertroest.
 
Die gene die waren getogen uut,
 
Keerden weder overluut,
 
Sine weten hoe sijs quite sijn
1450
Des orloges, dat worden was in scijn.
 
Men sach noyt des gelijcs niet,
 
Dat een aldus swaer verdriet
 
Van groten orloge also in scine
 
Leet met so cleenre pine,
1455
Alse Vlaendren nu heeft gedaen.
 
Sekerleec dat heeft gedaen
 
God onse here, dat wetic wale.
 
Nu dankets hem nu tesen male!
 
In desen tiden dat dit gevel,
1460
Rechte om Sent Bamesse wel,
 
So reinet so utermaten sere,
 
Ende ye so lanc vorward mere,
 
Datmen desgelijcs in genen stonden
 
Niet hier vormaels had vonden.
1465
Eertrike werd so dor[wee]ct al,
 
Datmen niegeren in geen dal
 
Gesayen ne conde, dat verstaet,
 
Ende optie side daer dat saet
 
Gesayt was, dat vloet te dale,
1470
Ende verdranc also wale,
 
Want alle nederlande, Godweet,
 
Die verdronken alle gereet,
 
Ende die steden met water met
 
Al over ende over hoge beset,
1475
Ende die berge waren so diep
 
Van dien regen, dier over liep,
 
Datmen die niet wel en conste
 
Gesayen; nochtan datmens begonste,
 
So moestent die liede laten staen,
1480
Oec heeftmen vele, sonder waen,
 
Anderwerf sayen, ende even mede.
 
Dus werd grote besichede
 
Int lant te herde meniger stat,
 
Omdat eertrike was dus nat
1485
So bleef te sayen lants vele,
 
Ende om dit ginct uten spele
 
Metten lieden, weet wel te voren,
 
Datsi en conden dat coren
 
Gesayen, no haer lant gewinnen;
1490
Sine wisten wat laten, no beginnen.
 
Want dat weder en ceste niet,
 
Maer wies altenen, alsmen siet,
 
Tote Kersavonde toe gereet;
 
Daer den meneghen af quam groet leet.
1495
Die beemde waren al verloren,
 
Men conde gehoyen niet te voren.
 
Des quecs werd oec vele verdorven:
 
Scape, coyen, verken storven,
 
In Brabant, te meniger stede,
1500
So deed in andren landen mede.
 
Die wijn werd oec verloren al,
 
Dat was ons een ongeval.
 
Wi hadden faute van alre dinc,
 
Van dien dat die eerde bevinc.
1505
Dat quec werd so onsalich doe,
 
Ende so mager oec daertoe,
 
Dats niemen en dorste eten.
 
Dit dede die regen, alswijt weten,
 
Dat alle dinc verloren ward,
1510
Ende dat oec mede werd ontard.
 
Ende siecheiden wiesen doe mede,
 
Die na selen gaen te lede
 
In den derden tiden, sonder waen;
 
Gelijc Aristotiles doet verstaen,
1515
Daer hi van den tide spreect,
 
Die siecheit heeft hare gra[m]e, werct
 
Vorwerd in den derden tijt
 
Van datsi wies, des seker sijt.

Van den perlementen tuscen den coninc enten Vlamingen .xxii.

 
Nu alse dus vort es comen
1520
Vanden coninc, daer gi vernomen
 
Af hebt hoe hi es ontfaren,
 
So began men parlemente[n] daernaren,
 
Want die Vlaminc hadde gerne
 
Seker geweest van uteverne,
1525
Ende oec verdroet te orlogen nu.
 
Si hadden gerne, dat secgic u,
 
Met gemake geleeft, God weet,
 
Ende om dit sochtensi gereet
 
Oetmoet anden coninc daernaer,
1530
Ende wilden doen al openbaer
 
In redelijcheden, lude ende stille,
 
Wat mijnhere die coninc wille.
 
Des warense gedregen overeen,
 
Dat breken en soude haer negeen
1535
Wat die gene souden bringen,
 
Die varen souden om dese dingen.
 
Dus werd an den coninc gesent,
 
Daer hi gelegen was omtrent,
 
Ende daer hi perlement soude houden,
1540
Nadien dattie heren wouden,
 
Sine genote van sinen lande,
 
Ende dier om spreken menigerhande
 
Hoe ment mochte gelecgen af.
 
Die antwerde, diemen daer utegaf,
1545
Die tale entie wedertale,
 
Ende dat bieden alsoe wale,
 
Ende dat eyscen, wetet dan,
 
Hadde mi te vele vertrecken[s] an.
 
Maer datmen hem eysscede daer terstont,
1550
Droechsi vort ende maken cont
 
Den steden van Vlaendren daer also,
 
Diet ontfingen gewillic doe.
 
Ende alsijt oec[t]royerden tsamen,
 
Ende weder vor den coninc quamen
1555
Mettesen eysche, ende seiden dat,
 
Datmen hauden wille ter stat,
 
So werd hem daer ge[e]ess[c]et vort
 
Ander dinge, die ongehort
 
Waren, ende ongelijc der saken
1560
Daer is eerstwerven af spraken.
 
Ende recht alsi dit ontfingen,
 
Ende om raet echter gingen,
 
Ende weder quamen inden wille
 
Dat te doene lude ende stille,
1565
So werd hem echt gevalscht die wort.
 
Ende leidemen altoes vort,
 
Ende wat datsi vortbrachten
 
Ter herevard, van siere gedachten,
 
Daer met ne mochtense, sonder waen,
1570
Ter anderwerf niet gestaen.
 
Dit duerde daer so lange alsoe
 
Dats hem allen verdroet aldoe,
 
Datment aldus sleipte emmer vort,
 
Ende dats geen inde wort.
1575
Dit behagedem qualike daer,
 
Hieraf versaechde menich vorwaer.

Van ere sterren diemen heet Comata in latijn xxiii.

 
Alsmen screef ons heren iaer
 
XIII. hondert ende .XV. vorwaer,
 
So sachmen scinen herde verre
1580
In die locht, een sterre,
 
Diemen Comate heet alsoe.
 
Om Sent Thomaesdach aldoe
 
Sachmense wel openbaren.
 
Hieraf seit, des sijt gewes,
1585
Meester Gaufroet van Meldes:
 
Dat dese sterre, overmids haer rayen
 
Die si ute also ginc sprayen,
 
Dat dit betekent quaet bloet,
 
Dat in die [wi]v[e] wesen moet,
1590
Ende [o]ngenatuerde colore met
 
In menigen dan oec werd geset,
 
Ende regneren sal, des sijt gewes,
 
Ende om dat trouwe nu niene es,
 
No warheit, no gerechtichede.
1595
Ende oec, alse die Meestere mede
 
Secgen, bediet strijt groet,
 
Ende niemare oec albloet,
 
Ende wonderlike voretekin(n)e,
 
Ende vrese in die liedekin(n)e;
1600
Ende verwandelinge daernare
 
Van vele lieden openbare.
 
Bedie si es in Mars teken nu,
 
Om dat sal dan sceden nu
 
Ende den mannen dit avegaen.
1605
Ende om dat haer was angestaen,
 
So wiltmen secgen dat
 
Dat bedieden soude noch bat
 
In coninge ende in mogende met.
 
Ende om dat Jupiter es geset
1610
In dat toecomen van hare,
 
Daer si haer strect openbare,
 
So betekent dit vord mere,
 
Dat sal enen groten here
 
Ofte vrouwe, bi redenen vorwaer,
1615
Omdat Virgo oec es daer,
 
Ter doet comen, oft aventuren
 
Sal groet wesen in haer geduren.
 
In gros [ge]seget, alsict versta,
 
So bediet dese Comata
1620
Grote slechtinge van heren
 
Ende stride groet, wiltmen leren,
 
Ofte sterfte onder die liede,
 
Oft honger machsi bedieden,
 
Oft coninc doet, wetet wel,
1625
Oft tempeest groet ende fel.

Van den dieren tide, ende van der groter sterfte .xxiiii.

 
In desen tiden dat dit was
 
Datmen van derre sterren las,
 
So begonste een dier tijt.
 
Te alreheyligenmisse, des seker sijt,
1630
Goud dat Lovensce mudde .v. pont,
 
Ende dit tot Sent Andriesdach stont,
 
Doe ginct op tot .vii. ponden,
 
Recht vord tot Kersavonde,
 
Doe begonst noch op te gane,
1635
Ende gout .x. pont, doe vordane
 
Al tot Pascen, dat verstaet,
 
Doe ginct noch op enen graet,
 
So dat .xii. pont doe gout,
 
Doe ginct vort uter gewout,
1640
So dat eer Sent Jansdach
 
Quam, so hoge, datmen mach
 
Wel secgen, dat [nie] vor desen
 
Tiden hadde so dier gewesen,
 
Want die Lovensce mate alsoe
1645
Goud .xvi. pont gerne doe.
 
Dese diertijt ginc al Vrancrike
 
Dorentore; ende desgelike
 
In Ingelant, ende daer omtrent,
 
Ende in Vlaendren werd hi bekent
1650
Harde sere in deser tijt,
 
Ende dat was om des coninc nijt.
 
In Hollant, in Zeelant mede,
 
Was dese diertijt oec gerede,
 
Ende in Brabant, dat verstaet,
1655
Ende alsoe tot Coelne gaet,
 
Ende int lant van Ludeke met,
 
Maer elre te vele staden, dat wet,
 
Was doe die tijt sachter vele.
 
Nu was dit van enen dele
1660
Wel een teken, alsmen spelt,
 
Datmen van der cometen tel[t],
 
Want dit was so openbare
 
Vanden d[ieren] tiden so sware,
 
Datmen nie secgen en horde
1665
Van selken tide, in waren worde.
 
Ende oec en waest niet belanc
 
Allene an tcoren, maer al gemanc
 
Datmen drinken mocht of eten
 
Was so diere, als wijt weten,
1670
Dat vercrigen conde geen man
 
Hine waer herde rike dan.
 
Om dese sake, wet dat gerede,
 
So quam so grote sterfte mede,
 
Datmen nie desgelijcs ne sach
1675
Daer te voren op genen dach.
 
Ende also alst coren opginc
 
Van tide te tide, in ware dinc,
 
Also ginc die sterfte vord,
 
Ende wies altoes, alsmen hord,
1680
Tot opden somer, alsict versta,
 
Ende volgede emmer den tide na.
 
Want te met dat dierde coren,
 
So volgede die sterfte, als wijt horen,
 
Ende alst coren ten diersten was,
1685
So ginc die sterfte oec na das.
 
Ende som storven die arme lieden
 
Van honger, machmen u bedieden,
 
Ende van armoede herde groet.
 
Dit brachter vele doe ter doet
1690
Ane hagen, op straten vorwaer,
 
Ende op velde; ende in huse daernaer
 
Vant mense doet licgende alsoe;
 
Ende al gaende storvense doe,
 
Daer si gingen opter wegen,
1695
Ende alse daer neder zegen,
 
Dus storven so vele te dien male,
 
Dat al ginc daer buten tgetale.

Noch vander sterfte ende den dieren tide .xxv.

 
Int irste begonden die stride daer
 
An die arme liede vorwaer,
1700
Ende daerna quam si ongelet
 
An die rike liede met,
 
So dat dier so vele starf,
 
Ende van derre slagen verdarf,
 
Datment ‘hete ongemac’ heet,
1705
Ende een rede mingede gereet
 
Altoes daer met, so dat van desen
 
Lettel goet doe conde genesen
 
Yeman, hine starf daeraf.
 
Om dese sterfte men uutgaf
1710
In alle stede in Brabant alsoe,
 
Datmen kerchove wiede doe,
 
Op velde, op grote pleine,
 
Binnen der stat, of buten gemeine,
 
Daer men graven soude die dode.
1715
Maer eer uutquamen dese gebode,
 
So waren die kerchove vor dat
 
So vol gegraven in der stat,
 
Datmen en wiste waer graven doe.
 
Aldus quamen dese kerchove toe,
1720
Datmense wien dede op dat
 
Om die gasthuse vander stat,
 
Want so vele daer in bedorven
 
Armer liede, ende daer storven,
 
Datmense op wagen ende op kerren
1725
Met .x. te male, sonder merren,
 
Wechvorden, ende mede alsoe
 
Driewerf oft viere des dages doe.
 
Dus machmen secgen tesen male,
 
Ende oec bedieden herde wale,
1730
Dat dit een swaer teken was
 
Van der cometen, daer ic af las,
 
Dat hier an haer bedieden fel
 
In desen stride wel gevel.
 
Twe poente hebwi nu vernomen,
1735
Die swarlike sijn toe comen,
 
Dat was die diertijt so groet,
 
Entie sterfte sonder genoet,
 
Die dese sterre, dese comete
 
Wel bediet, na haren behete.
1740
Nu geviel oec in desen tijt,
 
Te meniger stat, des seker sijt,
 
Dattie grote regen doe
 
dLant hadde geslegen alsoe,
 
Daer die rocge gesait was
1745
Ende die tarwe, sijt seker das,
 
Dat niet uut en conste comen.
 
Dus werd vele corens benomen,
 
Ende alst quam ten andren tide,
 
Datmen soude sayen wide ende side
1750
Dat somercoren, met gewelt,
 
So was die tijt so dier gestelt
 
Dat mate liede niene conden
 
Haer lant gesayen op dien stonden,
 
Want sine consten vercrigen niet
1755
Coren te sayen, wats gesciet.
 
Ende dat rocge soude hebben gewesen,
 
Eerdenen vele uut na desen,
 
Ende sayeden daer somercoren,
 
Aldus waest tfolc sere verloren.
1760
Dit was oec een poent mede
 
Van derre cometen, wel gerede,
 
Datmen van haer mach bedieden,
 
Datsi tempeest geeft den lieden.
 
Want tempeest waest al, dat verstaet,
1765
Dier tijt, ende weder quaet,
 
Ende dese .iii. poente sijn gesciet
 
Ten argesten al, ende anders niet.
 
Vele tribulatien waren nu
 
In vele landen, dat secgic u.
1770
Alle bliscap vergingen ter stede,
 
Ende die arme liede mede
 
Haer ansichte worden, sonder waen,
 
So ontfermelike gedaen,
 
Alse oft si doet hadden gewesen,
1775
Ende lettel ontfermde yemen van desen;
 
M[en] dreef geen seer om die dode,
 
Elc was in hem selven blode,
 
Ende so versteent, ende verworden soe,
 
Dat si gewenen ne conden doe,
1780
Ende oec werds so vele der dinc,
 
Dat hem wenen al ontginc,
 
Want soude selc doe altenen
 
Hebben moeten daeromme wenen,
 
Ende droeve wesen, alse daer storven
1785
Sine vriende, oft anders bedorven,
 
Sone soudi geen tijt na desen
 
Sonder wenen hebben gewesen,
 
Ende sonder droefheit mede twaren.
 
Dit dede dat sijt lieten varen.
1790
Dus storven sonder rouwe die liede,
 
Om dese dinc die ic bediede,
 
Want sine hadden van dien plagen
 
Den rouwe altoes niet con[n]e[n] gedragen.
 
Des verdriets ommeganc
1795
Waer te secgen al te lanc,
 
Daer die werelt met was bevaen,
 
Daeromme willics nu ave staen;
 
Ende wille u nu secgen vord
 
Dinge die ter ieesten hord.

Van den biscop van Ludeke, hoe hi sijn bisdoem moeste rumen van vresen .xxvi.

1800
Doemen screef in desen s[c]iene
 
XIII. hondert ende viftiene,
 
So geviel te Ludeke binnen
 
Een twist, tusscen den biscop mede,
 
Ende van den lande som die stede,
1805
So dattie biscop, sonder waen,
 
Dlant most rumen herde saen,
 
Want sine wilden niet verplechten
 
Dat hi over hem somen soude rechten,
 
Ende hi die woude dit ember doen.
1810
Aldus quam vord die ocsoen,
 
Om dit, ende om ander dinge,
 
Die hi doen wilde sonderlinge,
 
Dat si overeen droegen daernaer
 
Den biscop tanevarden aldaer,
1815
So dat hi vlien moeste doe.
 
Daerna quam hi te Brabant toe,
 
Ende maecte ene covenanse nu
 
Metten steden, dat secgic u
 
Ende metten hertoge oec ter stat
1820
Dat hi soude mogen varen na dat
 
In sijn lant, aldaer hi wille,
 
Gewapender hant, lude ende stille.
 
Ende oec geloefden die stede,
 
Brusele ende Lovene mede,
1825
Ende ander stede alle gemene
 
Van Brabant, groet ende clene,
 
Met gemeinen con[c]ente met,
 
Hem te hulpen ongelet
 
Te payse te comene, iegen dlant.
1830
Hierom werd doe een samblant
 
Gemaect, dattie bisscop tgone
 
Den hertoge geve(n), om dit te lone,
 
Van sinen lande: dits een slach
 
Die mi donct die lettel mach
1835
Dieden; ende oec en waest niet werd
 
Datmen daeromme dit anteert.
 
Maer die biscop een vroem man es,
 
Al doetmen dore hem, sijt gewes,
 
Indien dat hijt wilt verstaen,
1840
Sone donct mi niet quaet gedaen.
 
Dus voer die biscop in ende uut
 
In Brabant, al overluut,
 
Ende pande opt biscop[doem] gerede;
 
Ende roefde ende bernde mede
1845
Sine viande daer hi conde.
 
Dit herdi ene lange stonde
 
Op ende neder, wide ende side,
 
Sodat hi selden inden tide
 
Stille lach, dat verstaet,
1850
Ende altoes sochti mede raet
 
Andie van Brabant, ende hulpe mede,
 
Gelijc dat hem geloefden die stede,
 
Maer die stede, alse wijt horen,
 
Gingen altenen den biscop voren,
1855
Ende namen dage hier af an,
 
Om dit te poente te bringen dan.

Hoe die Grave van Loen met dien van Ludeke plechte, ende hoe die biscop te sinen quam .xxvii.

 
In desen dat dese dinc gesciede,
 
Die ic hier nu bediede,
 
So werd die grave van Loen ontboden,
1860
Ende dat hi quame, ende teser noden
 
Den lande bistonde aldaer,
 
Si soudent hem lonen wel daernaer.
 
Om dit es hi met hem getogen,
 
Dus werd dit orloge meer vermogen.
1865
Doen voer die biscop, dat wel wet,
 
Opten grave van Loen met,
 
Ende verbat siere dorpe daernaer.
 
Alt gravescap was oec vorwaer
 
In alle dorpe gemaect vast
1870
Met hameiden, iegen den last
 
Die hem die biscop pijnde te doene.
 
Dus voer die biscop alse die coene
 
Op sine viande, dat verstaet,
 
Ende dede hem dicwile quaet.
1875
Ende emmer, als hijt hadde gedaen,
 
So es hi hem in Brabant ontgaen.
 
Ende alsi daer in was, alsict versta,
 
Sone dorste hem niemen volgen na,
 
Want sine dorsten niet aldoe
1880
Op Brabant doen, ic secgu hoe.
 
Si dochten, haddense yet mesdaen,
 
Dat dan in staden hadde gestaen
 
Die van Brabant den bisscop gereet.
 
Aldus so waest daer lange beleet,
1885
Tot opten somer, dat verstaet.
 
Daer was binnen menich raet
 
Ende perlement gedreven met,
 
Ende ember so werd daer belet
 
Dat achter bleef die soendinc.
1890
Nu gesciede om dese dinc,
 
Dat men in Brabant luden dede
 
Te storme, ende crieerde mede,
 
Ende maecten een geruchte groet,
 
Den Biscop te hulpen tsiere noet.
1895
Ende om dat so werd dan saen
 
Een dach genomen, sonder waen,
 
Datmen te perlemente soude comen.
 
Int leste so werd opgenomen,
 
Ende versoent tuscen die heren,
1900
So dats die biscop had meer eren
 
Dan der ander enich dede.
 
Om dit orloge so was oec mede,
 
Alse lange alst geduerde met,
 
Dat hof te Denant geset,
1905
Dat te Ludeke pleget te stane.
 
Niet lange na dit, na minen wane,
 
So geviel dat een twest
 
Tuscen Sen[t] Truden werd gevest,
 
Ende die van Leuwe, dat verstaet,
1910
Ende met ere [ver]radeliker daet
 
Worden die goede cnapen verslegen,
 
Ende gevaen oec daer iegen
 
Vander side van Leweward.
 
Dit bleef aldus in ee[n] ruward
1915
Staende tuscen hem alsoe.
 
Doe dese hem spreken die hertoge toe:
 
Dat si hem beterden saen oec dat,
 
Oft hi soude belicgen die stat.
 
Doe werd dit opgenomen vordane,
1920
Ende men liet uut die gevane,
 
Ende also bleef dit doe saen,
 
In weet hoet vord sal vergaen.

Hoe die coninc van Vrancrike sinde anden hertoge van Brabant om sijn man te wordene ende sconinx doet .xxviii.

 
In desen tiden oec omtrent,
 
So heeft die coninc vord gesent
1925
Ane den hertoge ende so toebracht,
 
Dattie stede waren bedacht
 
Al meest den hertoge te raden nu:
 
Dat hi anega, dat secgic u,
 
Dat hem die coninc eyschen sal.
1930
Mijn her Florens was daer af al
 
Middelere, van coninx wegen;
 
Ende heeft som die stede vercregen
 
Dat sijs volgen sinen rade,
 
Dattie hertoge nu daer dade,
1935
Ende worde des coninx man alsoe.
 
Die van Brucele sprakenre toe,
 
Ende seiden: ‘Dat wel waer gedaen.’
 
Die van Loven helden saen,
 
Ende bleven staende tuscen beiden,
1940
Maer die van Antwerp dit ontseiden
 
Stouteliken, ende keerden danen,
 
En haddit gedaen, men wilt wanen,
 
Dat gesciet waer aldaer.
 
Dus bleef dit te niewete vorwaer.
1945
Ay, onselege comenscap,
 
Dat gi daerom sout werden slap,
 
Ende ste[ll]en sout uwen moet
 
Om daer met te winnen tgoet,
 
Daer u here, ende gi oec met
1950
Embermeer teygendoem werd geset!
 
Scaemt u des, dat radic wale,
 
Ende nemmermeer en makes tale!
 
Ende laet uwen here sine vrihede,
 
Ende haeldt u comenscap in ander stede!
1955
Ende woudijs geloven sekerlike,
 
U stede sijn nu alte rike.
 
Niet lange oec na desen tijt
 
Dat dit gesciede, des seker sijt,
 
So starf die coninc van Vrancrike,
1960
Daer men af seget sekerlike,
 
Dat bliscap was herde groet,
 
Want menigen sijns levens verdroet.
 
Nochtan bi aventuren, die dinge
 
Die hi bestont dus sonderlinge,
1965
Hi hadder lichte reden toe,
 
Dat wi niene weten alsoe,
 
Ende om dat meswaent menich gereet
 
Om dat hi dinge niet wel en weet.
 
Vor sine doet oec, wetet dat,
1970
So werd hi her Ingeramme gehat
 
Van Marensi, so dat hine dede
 
Om verraetnesse doden mede,
 
Diemen den coninc dede verstaen,
 
Die hi soude hebben gedaen.
1975
Om dese doet so waren blide
 
Die Vlaminge oec banderside,
 
Want si hoepten vele te bat
 
Ter soenen te comen oec om dat.
 
Nu es om dit werringe groet
1980
In Vrancrike, onder die genoet,
 
Wie daer nu coninc soude wesen.
 
Want die coninc hadde vor desen
 
Twee wijf gehad, entie ene
 
Hadde ene dochter clene,
1985
Daeraf die coninge secgen woude,
 
Dat si sine niet wesen soude,
 
Ende sijn ander vrouwe draget kint,
 
Daer men af en weet niet tgint,
 
Weder[t] ioncfer of cnapelijn es.
1990
Ende hierom, sij[t] seker des,
 
Dat si twesten in Vrancrike.
 
Die Grave van Poytiers wilde indelike
 
Coninc wesen, des sijt gewes,
 
Ende seit: ‘Dat hem verstorven es
1995
Van sijns broeders wegen’, verstaet.
 
Ende an hem, wanic, dat al gaet,
 
Ende dat hijt bliven sal mede.
 
Aldus eest bleven nu ter stede
 
Anden grave vorwerd al,
2000
In weet hoe lange tgeduren sal.
 
Dure oft mach, in achts niet,
 
Weder[t] gesciet, so niene gesciet.

Van den coningen van Aelmaengen en[de] van dingen die gescieden .xxix.

 
Doemen screef ons heren iaer
 
XIII. hondert ende .XVI. vorwaer,
2005
So werd ene gaderinge echt,
 
Tuscen dese twee heren slecht,
 
Lodewijc ende Frederijc mede,
 
Deen dage den andren gerede
 
Te Rome te stride, dat verstaet.
2010
Maer niet en quamense, hoe soet gaet,
 
So dat si vergaderen mochten.
 
Van vers si onder hem daer vochten
 
Metter tongen, ende anders niet,
 
Alse deen comt, dander vliet,
2015
Ende dan alse [dese] daer comet met,
 
So es die ander te keerne geset.
 
Aldus licgense ende wigen daer,
 
Ende es altenen even naer,
 
Ende van dage te dage ter stede
2020
So ontseit daer deen den andren vrede,
 
Maer niet en comen sijs te gader.
 
Ic rade oec best, datsi beide gader
 
Deilen trike, ende laten varen
 
Dat striden onder hem nu twaren.
2025
Dit dochte mi die beste raet,
 
Als dit conincrike staet
 
Nu te tiden, men weet hoe.
 
Ic laet oec nu staen alsoe,
 
Ende wil daer af neder lecgen
2030
Altemale hier mijn secgen,
 
Want in weet hoet vort sal gaen.
 
In desen tiden oec, sonder waen,
 
Daer ic af dede die tale,
 
So worden besloten die cardenale,
2035
Om dat si souden kiesen daer
 
Enen paus, wet vorwaer.
 
Een stic besloten daerna alsoe,
 
Doe cosen si, alsict versta,
 
Enen paus oec daerna,
2040
Die biscop was te Vienne,
 
Een cleine mannekijn, alsict kinne,
 
Maer goet, horic secgen ter stede
 
Dat hi es, ende gerecht mede,
 
In weter meer af secgen wat.
2045
Maer ic hore nu secgen dat
 
Die coninc van Vrancrike derward es,
 
Om te maken hem getes
 
Den paus, ende dat hi wille
 
Dat hi oec doe lude ende stille
2050
Dat die coninc eyschen sal.
 
So werd des conincs paus echt al
 
Gelijc dat ye ander was,
 
Daer men hier te voren af las.
 
Maer, oft God wilt, dese paus
2055
En sal niet verkeren in aus,
 
Noch oec doen, sijt seker des,
 
Datten kerstenheiden yet iegen es.
 
Dus sijn vord die dinge comen
 
Tot desen tiden, hebbict vernomen,
2060
Vord en wetic niet van dien
 
Wats daerna nu sal gescien.

Noch van dingen die gesciet sijn, ende vanden coninc van Ingelant .xxx.

 
In dit selve iaer oec mede,
 
Datmen wel mach heten gerede
 
Pijnlijc ende wreet, uut genomen
2065
Allen den iaren die nie sijn comen
 
Tot desen tiden; so es gesciet
 
In elke maent, diet wel besiet,
 
Een donderslach ofte twee,
 
Ende oec onder tiden mee.
2070
Ende dit heeft oec groet bedieden an,
 
Maer der [an] geleget groet, merket dan,
 
Weder soet donder[t] in nonas,
 
So in ydus vord na das,
 
So in kalendas, sonder waen.
2075
Hieraf soudic wel doen verstaen,
 
Meer dan ics u secgen wille,
 
Maer ic wils nu swigen stille,
 
Want die leke en soudens niet
 
Wel verstaen, hierombe ict liet,
2080
Ende alsijs niet verstonden bloet,
 
So sout hem donken truffe groet;
 
Hierom latict achter nu.
 
In desen tiden, dat secgic u,
 
So was in Ingelant een twist groet,
2085
Daer liede om sijn bleven doet.
 
Die coninc van Irlant oec mede
 
Hadden iegen hem onvrede,
 
Ende van Sco[t]lant in enen dele,
 
Dese maecten tweste vele
2090
Op Ingelant, in desen tiden;
 
Want vander uren oyt siden
 
Edeward starf, des conincs vader,
 
Sone warensi noyt wel te gader.
 
Doen begonste uut te gane
2095
Die vrede van hem, na minen wane.
 
Want doen Edeward was doet,
 
Docht hem dat si uut alre noet
 
Comen waren, dat secgic u;
 
Want hi hadse sere vor nu
2100
Bedwongen, ende also saen
 
Na sine doet sijn si gestaen
 
Op, algader, van haren bedwange,
 
Daer si in hadden geweest te lange,
 
Ende begonden weder bicken
2105
Opten sone, na desen sticken,
 
Ende hebben hem sint sonder waen
 
Dicke groten pant gedaen,
 
Ende al noch dese twest steet
 
Onder hem lieden starc ende heet.

Daerna dat inde vanden sesten boeke .xxxi.

2110
Hier nemt die seste boec inde,
 
Van alden ieesten die ic vinde,
 
Die tot op desen tijt, Godweet,
 
Gesciet sijn, lancs ende breet.
 
Also alset latijn had in
2115
Hebbict gemaect, meer no min,
 
Alse verre alset die ieesten gewaget.
 
Maer es yemen die daerna vraget:
 
‘Oft latijn gemaect was
 
Tot desen tiden daer ict af las,
2120
Nu van desen .XV. iaren?’
 
Dies en secgic niet twaren,
 
Maer daer vore waest gesaect
 
Int latijn, ende oec gemaect,
 
Ende dat sijnt gesciet oec es,
2125
Dat si som oec, sijts gewes,
 
Uten latine, dat verstaet;
 
Ende som so eest oec na den raet
 
Van dien lieden die mi bedieden,
 
Ende dinge na dien datsi gescieden,
2130
Ende die daer waren in allen tijt
 
Daer men gehat heeft den strijt.
 
Aldus so es som in scine
 
Die ieeste gemaect uten latine,
 
Ende som oec niet, wet dat wale,
2135
Ende aldus so es die tale
 
Van beiden nu toe hier comen,
 
Van .XV. iaren seldi gomen,
 
Tot datmen screef ons heren iaer
 
XIII. hondert ende .XVI. vorwaer,
2140
Recht op onser vrouwenavont,
 
Die al kerstenheit es cont
 
Datsi te hemele ge[h]even was
 
Van desen live, sijt seker das,
 
Doen werd gehint oec mede
2145
Dit boec, in gerechter warhede,
 
Ende doen hadde die werelt gestaen
 
V. dusent iaer, na minen waen,
 
Ende .CC.LX. ende sesse.
 
Dit gevic elken in kinnesse,
2150
Dat die etaet es van den live,
 
Ende dier heeft gewest oec vive,
 
Mettesen daer wi nu in sijn.
 
Gode biddic den here mijn,
 
Ende siere moeder, der edelre maget,
2155
Die boven al die crone draget,
 
Datsi mi bescermen moeten,
 
Dat ic moge mine zonden boeten
 
Op dit eertrike ende daerna
 
Ter eweliker bliscap ontfa,
2160
Ende oec den here mede,
 
Die [mi] dit dichten dede,
 
Ende oec mede om dese dinge,
 
Dat ic dit boec sonderlinge
 
Volmaecte op onser [vrouwen]avont,
2165
So willic hier al nu terstont
 
Van haer secgen een lettelkijn,
 
Te mi(e)ds dat si dat herte mijn
 
Verliechte, ende [mi] geve daer toe sin,
 
Dat ic wel moet bringen in
2170
Dese twee boeke die volgen hiernaer,
 
Die elken minsce sijn te swaer
 
tOntbinden ende te maken, Godweet!
 
Maer op u, vrouwe, benic gereet
 
tAnevardene dese boeke nu,
2175
Ende om dit makic dit van u.

Van onser Vrouwen .xxxii.

 
Ons comt toe die edelste dach,
 
Die ter werelt ye gelach,
 
Utevercorne broeder mijn!
 
Dese dach en mochte niet eerliker sijn,
2180
Dits die dach, die vore sal liden
 
Alre heyligen hogetiden,
 
Dits die dach, die overclaer,
 
Dits die edele dach vorwaer,
 
Dits die dach, alsemen siet,
2185
Dat Maria van der werelt sciet.
 
Daerom met ere groter verheffinge,
 
Van scone love sonderlinge,
 
Sal die werelt beroert werden.
 
Ende also vele oec, sonder verden,
2190
Alse dese maget van edelheden
 
Ute es nemende, na die warheden
 
So werd van ons een groet onmare,
 
Dat si niet sere geheert en ware,
 
Die met hare groter suverhede
2195
Verdiende, datsi droech gerede
 
Den makere van al dat ye gewas.
 
Het waer genoech verkeert, sijt seker das.
 
Als wi vi[e]ren die martelaren,
 
Die om haer victorie twaren
2200
Verdiende[n] datmense vieren sal,
 
En soude dan niet boven al
 
Dese dach wesen, ende gaen
 
Die droech ende vordbrachte saen
 
Den prinse ende boven alle martelaren.
2205
Dit es die dach mede, twaren,
 
Dattie brudegoem sine bruut
 
tSiere eweliker bliscap al uut,
 
Ende tsiere glorien riep gemene,
 
Der edelre maget Marien rene.
2210
Stant op, sprac hi, lieve vriendinne,
 
Mine bruut, mine wardinne,
 
Comt mine duve, vord,
 
Mine vercorne vor alle gebord.
 
Dijn ansichte es so sierlijc,
2215
Dat nieman en es dijns gelijc.
 
Deus, hoe scone es mine vriendinne!
 
Al dat ic an haer kinne,
 
Es uutnemende boven al,
 
Om dat icse ewelike minnen sal.
2220
Si es vol scoenheiden openbaer,
 
En gene smette es in hare.
 
Comt mine brut van Libano,
 
Com, ic sal die maken vro,
 
Du moets van mi die crone ontfaen
2225
Van ewelijcheiden, sonder waen.
 
Com, mijn suster, volch mi terstont,
 
Du heefs mij [t]herte so gewont,
 
Met dire minnen so vermogen,
 
Ende dat in ere uwer ogen,
2230
Ende in een haerkine clene.
 
Com, edele bruut, in minen lene.
 
Deus, hoe mochtic daer toe gedogen,
 
Dat icse volprisen soude mogen,
 
Die de gene priset dus sere
2235
Dise selve maecte ere.
 
Dine geborte, edele Vrouwe,
 
God moeder ende maget getrouwe,
 
Boetscapte bliscap der werelt al.
 
Van di es geboren groet ende smal,
2240
Dats Christus, die onse god es mede,
 
Ende die ontbant onse maledixie,
 
Die sonne der gerechtechede,
 
Ende die verdoemde doet daer neven,
 
Ende gaf ons dat ewelike leven.
2245
Daerom sidi salich, vrouwe,
 
Die allene met uwer trouwe
 
Behielt die grote wardicheit,
 
Ende daerbi uwe reinicheit
 
Des magedoems ende verloret niet.
2250
Deus, hoe mochte dit sijn gesciet
 
Enige eertscer creaturen,
 
En hadde geweest bi gods figuren.
 
En wareit, Vrouwe, ic wel lie,
 
Dat desgelijcs en sciede nie,
2255
Dat u gesciede op enen dach,
 
Noch nembermeer gescien mach.
 
Wat helpt dan, dat ic nu ter steden,
 
Van uwer groter sonderlijcheden
 
Mi te [s]prekene onderwinde,
2260
Daer niemen en can af vinden inde.
 
Sekerlec en darf mi niemen tien,
 
Dat ict ie doen van meesterien,
 
Dat ic, Vrouwe, van u dus spreke,
 
Maer het doet mi ontw[ive]like,
2265
Die menichvoldege loen, die gi,
 
Vrouwe, hebt gedaen dor mi.
 
Ende om dat so soudic gerne u
 
Dienen in minen gedichte nu.
 
Edele maget, nu dit ontfaet
2270
Van mi, ent sijt mijn toeverlaet,
 
Ende brinct mi na dit corte lijf,
 
Haer bliscap, die es sonder blijf,
 
Ende hoet mi vander helscer vloec!
 
Nu hort vord den sevenden boec.

Vorige Volgende