Darrenslacht

[p. 7]

Darrenslacht

De tinteling in zijn rechterbeen herkent hij. Hij voelt de trage beweging buiten hem om. Zonder weerstand laat hij zich gaan.

Geeft zich over. Voor de laatste keer.

Zijn rechterbeen verlaat de grond met zijn goedkeuring.

Ik was zes jaar oud, toen Mia mij zand, zeep en soda liet zien. Ze was huishoudster bij mijn grootouders. In haar grote keuken hingen links naast het witte fornuis drie emaillen schelpen. Op de beige bakjes stond met sierlijke blauwe letters ‘Zand, Zeep, Soda’. Ze pakte een handvol schelpenzand en strooide de korrels op mijn uitgestoken hand. ‘Daarmee schuur ik de aangebakken pannen; voor de makkelijke klussen gebruik ik Ata.’

‘Wim doet het met Vim, en mijnheer van de Bata doet het met Ata’, imiteerde ik mijn vader.

Vandaag sta ik voor de deur van haar bejaardenflat. Ik bel voor de tweede keer en voel me bespied door de deurlens.

Gelukkig mag ik binnenkomen, ‘Je hebt dezelfde bruine ogen als je grootvader’ ze leidt me naar de zitkamer. De entourage komt me bekend voor. ‘Ja, kijk maar goed, heb ik mogen meenemen bij mijn pensionering als dienstbode.’ Ik herken de oude meubels van mijn grootouders.

Je moest door een grote, bruine hal als je van de keuken naar de woon-eetkamer liep. Daar stond de rookfauteuil van mijn opa. Groot, van leer. Daarnaast een enorme staande asbak met een gouden hengsel. Het bakje in de asbak wiebelde. Het kon

[p. 8]

kiepen. Soms mocht ik van hem de sigarenas wegdraaien in het reservoir. Ademloos keek ik naar de bakelieten drukknop die aan de stoffen lampenkap hing. Tot halverwege de dinertafel. Als iedereen de soep genuttigd had, waarschuwde mijn opa met een simpele druk op de knop de huishoudster in de keuken. De kalfstong en de groenten werden opgediend.

De bakelieten drukknop herinnert Mia zich. Het indringende geluid van de bel was voor haar het teken dat er werk aan de winkel was. ‘Ik geloof dat ik nog foto's heb van de woonkamer.’ Ze dribbelt naar een eiken dressoir en komt terug met drie verschoten albums. ‘Dat praat makkelijker.’ We bladeren door de geschiedenis van een huishoudster in katholiek Heerlen in de jaren dertig. Ze vertelt over gebruiken, noemt details, wijst enthousiast naar mensen, van wie de namen voor mij slechts klanken zijn. ‘Dit is de buurman, kruidenier Zijlstra en dit...’.

Ze komt adem te kort. ‘En dit is je moeder met je oudste zus Marijke op het platdak aan de Willemstraat.’ Ik schrik. Ik zie dezelfde foto en dezelfde mensen. Ik pak het album van haar over en zet mijn bril af. Met mijn blote oog probeer ik de schim te traceren.

Drie kleine foto's. Genomen op het platdak bij mijn opa en oma. De trap met de drie treden herken ik. Groen was hij. Kleur is niet te zien op deze zwart-wit foto's. Ietwat bruinig, verouderd. Zes centimeter breed zijn de afdrukken. Tien centimeter lang. Een vuil-witte rand van 'n halve centimeter. Gekarteld met een onregelmatige versiering. Op de ene foto staat mijn moeder met Marij op de arm in de zon. Mijn oudste zus Marijke, van 20 mei: één jaar.

De zon staat vrij laag en verblindt zo te zien mijn moeder. Ze

[p. 9]

knippert met haar ogen. Haar bloemetjesjurk hangt los om haar frêle lichaam. Mijn jonge moeder tussen haar zussen.

De glimlach van een trotse moeder met haar eerste kind. Op de volgende foto's mogen haar zusjes hun oudste nichtje om de beurt vasthouden, onwennig. De zon blijft schijnen, ook op de tweede en derde foto.

Op de achtergrond zie je nog net de schuur achteraan op het platdak, waar mijn opa zijn bijenkasten had opgesteld. Een kundig imker was hij, in Heerlen bekend om zijn honingoogst.

Intensief bekijk ik de bijenstand en zie tot mijn verbazing een figuur staan. Ik kan door het kleine formaat niet veel meer details ontdekken. Er bevindt zich onmiskenbaar een persoon op de achtergrond. Ik pak eer vergrootglas om de foto's beter te kunnen bestuderen. Wat ik ook probeer, hoe ik ook met een lamp manoeuvreer om beter zicht te krijgen, veel meer dan grijze vlekken is mij niet gegund.

‘Een schimmige balletdanser op een plat dak’ typeert John de gestalte. Hij is op mijn verzoek de foto's binnengedrongen met een superloep. Hij beschrijft een danser die met zijn voet een cirkel in de lucht tekent.

‘Aan de stand van de zon, de uitwerking van de schaduw op het been te zien is de prent van je moeder met je zus op de arm de eerste in de serie.’

‘En verder?’

‘Verder niets, alle andere informatie verdwijnt in grauwe vaagheid.’

De jongen stormde magazijn De Bij aan de Willemstraat in Heerlen binnen, een postpakketje in zijn linkerhand. De

[p. 10]

blauwe pet met de letters ‘Post’ valt bijna van zijn hoofd. Nog net kan hij hem rechtzetten. Hijgend blijft hij staan, de postbode. Hij kijkt naar de jonge vrouw, die de zaak verlaat een klein blauw schriftje in haar hand. Voordat ze weggaat, steekt ze het schriftje in haar bruinlederen tas. Hij schrijdt terug om met zijn ene hand de deur voor haar te openen.

‘Bedankt, papa, voor de lijnen’, roept ze naar de man met de sik die iets verder in de winkel staat.

‘Kan ik je helpen?’ de vrouw achter de toonbank is ongeduldig. ‘Mag ik dit pakketje persoonlijk aan mijnheer Boumans overhandigen?’

Ze heeft geen kans om dit te weigeren, want de oudere man wenkt hem vriendelijk naderbij. ‘Kom maar mee, kom rustig mee.’

De postbode loopt achter de man aan, verder de winkel in. Langs de houten bakjes met de knopen, de opgestapelde Deventer tapijten naar de rechterdeur. De jongen hoort het getik van de naaimachines, maar dat is achter de linkerdeur. In de ruimte die ze binnengaan staat een eikenhouten bureau. Het boekhoudgrootboek ligt opengeklapt op de groene ondergrond. Tegen de muur diepe kasten met boerenbontpapier.

‘Zeg het eens vent’, glimlacht de man.

Stotterend vraagt de jongen om de postzegels die op het pakketje geplakt zijn. Twee verschillende zegels, een groene en een paarse. De tekst en de naam van het land kan hij niet lezen, alleen staat op de groene 5en en op de paarse ioen.

‘De rijzende zon’, wijst mijnheer Boumans naar de versiering middenboven. Voorzichtig neemt hij het poststuk over en streelt met zijn duim liefkozend het bruine pakpapier.

‘Goed ingepakt’, fluistert hij. De jonge postbode maakt hij met een vinger op zijn mond duidelijk dat hij stil moet zijn.

[p. 11]

‘Luister, misschien kun je haar horen zoemen, blij dat de verre reis is afgelopen.’ Met een grote coupeerschaar knipt hij aandachtig het omhulsel eraf en reikt de jongen de twee postzegels aan. ‘Uit Japan’, licht hij toe, ‘bewaar ze goed, want ze zijn zeldzaam!’

De jongen loopt verlegen weg, zonder te bedanken. Iets verder herstelt hij zich en gaat terug. ‘Ik heb nog geen enkele zegel uit Japan.’ Dan verlaat hij half rennend het pand en vergeet de buitendeur dicht te doen. Mokkend komt de vrouw achter de vitrine vandaan en sluit de deur.

Mia pakt het album van mij over ‘Wat zie je?’ Ik wijs haar de schaduw en vraag haar ‘Wie is dat?’ ‘Oh’, zegt ze zonder haar stem te veranderen ‘dat is je opa, hij praat met zijn bijenkoningin. Ik weet nog goed dat het zwartleren kokertje met de post kwam. September 1937 zal het zijn geweest. Je opa kwam via de achtertrap naar boven, zodat niemand hem kon zien. Maar ik werkte net in de keuken. Hij wilde alleen zijn met zijn koningin. Hij luisterde aandachtig naar het hoge zoemen van de Japanse moer. Daar had hij vier maanden op gewacht. Zij zou zijn bijenvolk er bovenop helpen. Want die Japanse waren de vruchtbaarste.’

Zij kijkt nog eens naar de foto van mijn moeder en Marijke en zegt ‘Ja, dat is hij.’

Leo Boumans loopt gehaast langs het Grand Hotel op het Wilhelminaplein. Via de kleine gats bereikt hij het Kerkplein. Verbitterd kijkt hij naar het Glaspaleis van architect Peutz. Bij de Pancratiuskerk blijft hij staan. Hij slaat beschermend zijn arm om zijn regenjas. Niets mag er misgaan. Hij opent de zware kerkdeur en ziet voorin de kerk voor het altaar deken Nicolaye zitten. Die breviert rond deze tijd. Boumans

[p. 12]

loopt door het middenpad naar voren, na met wijwater een kruisteken gemaakt te hebben.

Hij knielt voor de uitgestalde monstrans en wacht in de eerste houten bank. Als de deken klaar is met zijn gebeden, draait hij zich om en verwelkomt hem.

‘Dag Boumans, weer hier.’ ‘Ja’, zegt de man, ‘ik heb uw raad nodig, of eigenlijk...’ Deken Nicolaye kent Boumans en geeft hem de tijd om de juiste formulering te vinden. De verlegen middenstander start zijn verhaal, dat in het Verre Oosten een aanvang neemt.

‘Nee, dieren kunnen niet gedoopt worden, dieren hebben geen erfzonde, behalve de slang misschien.’

Boumans knikt nadenkend. ‘Maar honden worden gewijd voor de jacht en koeien voor de slacht.’ De deken neemt het gesprek over: ‘Zegenen kan altijd. Gods zegen rust op alle wezens.’ Boumans komt op de proppen met zijn wens dat hij zijn Japanse bijenkoningin de genade van Gods zegen wil geven door gebed en wijwater.

Nicolaye kan zich niet herinneren ooit een moer gezegend te hebben, ‘maar er staat nergens geschreven, dat het verboden is.’

‘Een momentje, ik moet me even omkleden voor de ceremonie, een moment.’ Na een ogenblik komt de deken de kerk in in een onderkazuifel en met een witte stola om. In zijn rechterhand een wijwatervat waaruit de zilveren knop van de kwast steekt. Mijnheer Boumans treedt naar voren en fluistert: ‘Niet teveel water, bijen kunnen niet goed tegen koude regen.’ Daarna knielt hij neer en heft het kokertje met beide handen omhoog. Hoog genoeg om de priester de gelegenheid te geven om de kwast in het water te drenken en met een voorzichtig gebaar enkele droppels over de zwarte doos te laten vloeien.

[p. 13]

‘Audi filia, et vide, et inclina anrem tuam, et concupiscet rex pulchritúdinem tuam. In louter lieftalligheid schrijdt de koningsdochter voorwaarts, goudbrokaat in haar gewaad.

Benedicto Deo omnipoténtis, Patris en Filii, et Spiritus Sancti descéndat super vos et máneat sumper. Amen.’

De gezegende woorden echoën na in de kerk. Boumans wacht niet lang en zoekt de weg naar buiten. Hij opent zacht de grote kerkdeur en voelt even de koker, waarin de gewijde koningin beschermd wordt.

Zijn kleine oorlog met voorzitter Beyer van de katholieke Imkervereniging Heerlen wint hij de volgende vergadering glansrijk. ‘Sommige leden menen Japanse moeren te moeten importeren en het bestuur overweegt maatregelen te nemen om deze niet-katholieke bijen - eh - bijen afkomstig van niet-katholieke verenigingen te verwijderen en zeker in de toekomst niet meer toe te laten.’

‘Deze koningin is in den Here gezegend door deken Nicolaye, onze beschermheer, zelf.’

Mia legt de fotoalbums opzij. Ik vraag haar waarom niemand mij heeft verteld over mijn dansende opa. ‘Zou je het geloven? Soms danste hij twee keer per dag. 's Morgens vroeg en 's middags tegen vieren. Twee keer per dag en liefst als niemand in de buurt was. Dan deed hij zijn schoenen uit, natuurlijk niet bij regenweer, boog zich voorover alsof hij rugpijn had en fladderde met zijn armen op en neer.

Een kraanvogel was hij, bij het baltsen. Een oeroud ritueel, deze rondedans. De bijen vlogen achter hem aan en cirkelden om hem heen. Het leek of ze hem met hun voelsprieten betastten. Ze roken de geur van zijn lichaam. Ik kon alles vanuit de keuken goed zien. Mijnheer Boumans vertelde

[p. 14]

me in vertrouwen dat hij met de bijen kon praten. En dat hij ze stuifmeel gaf, dat hij 's morgens verzameld had, dan zijn rondedans hield en zo de bijen de honing wees.

Hij probeerde uit te leggen dat hij de bijen duidelijk kon maken waar zich binnen een straal van één kilometer honing bevond. “Als ik per vijftien seconden vier à vijf keer de achtdans doe, dan is de honing één kilometer verder. En door de kruising van de acht onder een bepaalde hoek met de zon te maken weten ze precies de vindplaats. Maar zo goed weet ik het niet meer”.’

Mia kijkt verontschuldigend. Ik wil meer weten.

‘Maar die Japanse koningin. Wat is dat voor een verhaal?’

Ze weifelt. ‘De Japanse bijenkoningin bestelde hij voor de oorlog om zijn volk te verbeteren. Hij was meteen verliefd op haar. Steeds vaker was hij bij de bijenstand te vinden. Hij sprak zachte woorden tegen haar en danste langzame gedragen passen. “Ze verstaat me,” zei hij op een morgen opgewonden. “Ze begrijpt mijn danstaal en ze praat met me”. Zo gelukkig heb ik hem zelden gezien. “Echt, ze vertelt over Japan, over de oorlog”.

Hoe langer de oorlog duurde, hoe intensiever het contact. En ze werd oud, heel oud voor een bijenkoningin. Begin augustus 1945 kwam je opa verbijsterd binnen.’

Leo Boumans haast zich over de groene trap naar binnen. Hij loopt de donkere hal door en de woonkamer in. Daar staat de bruin-bakelieten radio. Hij zet de radio aan. Nerveus kijkt hij op zijn horloge. De nieuwsberichten zullen nu ongeveer beginnen. Hij wil controleren wat zijn bijenkoningin hem heeft medegedeeld. Het is een van de weinige keren dat hij twijfelt aan haar woorden. Het is vijf uur. Het nieuws zal opheldering geven.

[p. 15]

Hij wist het zweet van zijn voorhoofd. Het nieuws bevat de gebruikelijke mededelingen over de laatste resten oorlog in het Verre Oosten.

Maar niets over de verschrikkelijke ramp die zijn bijenkoningin hem heeft toevertrouwd.

Boumans fluistert eerst tegen de radio, maar zijn stem wordt stamelend harder totdat de hele ruimte gevuld is met zijn stem.

‘Hirosjima is vernietigd. Duizenden doden. Alles vlamt in witte gloed. Chaotische massa's van brokken hout. Verbrande schaduwen. Woestijnruïne. Zwaar bloedend uit kleine sneden in linkerzijde.

Genski Bakudan. Oorspronkelijke babybom Hirosjima is vermoord.’

Gebroken vleugels, gemartelde lichamen.

Bewegen de geaderde vleugels of is het de wind.

Doodgestoken.

Geel is bijenbloed.

En stroperig.

Zoveel dode darren had hij nog nooit gezien.

Was het wraak?

Of reageert de natuur niet op dagelijkse politiek.

Hevig trekkend aan zijn pijp, zijn bijensluier over zijn hoofd, deed hij het deksel open.

Hij schrok niet toen hij zijn bijenkoningin zag liggen. Op een sterfbed van honing en stuifmeel.

Darrenslacht.

15 augustus 1945.

Maria ten Hemelopneming.

[p. 16]

Hij voelde de tinteling in zijn rechterbeen.

Hij herkende de langzame beweging buiten hem om. Zonder weerstand liet hij zich gaan. Gaf zich over. De laatste keer.

Zijn rechterbeen verliet de grond met zijn goedkeuring.