|
| |
| |
| |
Diversche manieren om alle coleuren van Inckt te maken, van swerten Inckt eerst.
Om goeden swerten Inckt te maken die men de kinders vercoopt.
Neemt een Hollandtsche menghelen-pot van aerden ende doet die vol reghenwater van leyen ghecomen, ende doet daerin twaelf loot galnoot, gestooten so cleyn als erten oft pepercorlen, ende drie daghen daer nae sult ghyer in doen twelf loot coperroot, onghestooten, want dat smelt van hem selven, ende dry daghen daer nae indoende acht loot gom van Arabien: Deze materien suldy dickmael ommeroeren, omtrent twintigh daghen. Aldus in malcanderen ghemenghet, dan suldyse af gieten in eenen anderen schoonen pot oft kanneken, dat is dan inckt om den kinderen te vercoopen. Ende nu desen uytghegoten wesende, so doet op die moer een mengelen regenwaters, om weder wat ander Inckt te maken als den voorsz. is, dat in den selven pot daer d' eerste inckt, in ghemaeckt is ende doeter half so veel materys in als in de eerste inckt als te weten; ses loot galnoot, ses loot coperroot, ende vier loot gom, ende roeret mede soo omme als ghy den eersten ghedaen hebt, en desen inckt sal men niet sieden, ende hebt altoos een decxel van een dun houtgen op den Inckt te legghen, dat daer gheen stof in valt.
| |
Goeden swarten Inckt te maken voor Notarissen, Secretarissen, ende andere excellente Schryvers.
Neemt een pintgen Hollandts schoon regenwater oft witten wyn, doet dien in een suyveren nieuwen pot, van een pint Hollandtsche mate, doet daer in xiiij loot
| |
| |
galnoten, cleyn ghebroken als pepercorlen, ende latet alleen staen met de galnoot te weeck iiij dagen lanck. Na den iiij dagh doet er dan in xiiij loot onghestooten coperroot, dat smelt van hem selven ende drie daghen daer nae viij loot gom van Arabiën, latet so t' samen staen xxx dagen lanc, hoe sy langer staet hoe sy swarter wordt, roert desen inckt omme alle daghen dry oft viermalen ende is hy u niet swert genoegh, doeter noch een weynigh Romeyns coperroot in, ende 't sal ghedaen syn.
| |
Om rooden inckt te maken.
Neemt Formelioen oft Meny ende wryvet cleyn ende neemt het ghebroken wit van een Eye, ongesoden, al rouw den doyer uytghedaen, maer ghy moetet selve wit van den Eye met een gansen oft swanen pen aen vieren gesneden wel bryselen, dat het so dun is als water. Doet er dan in ij boonen groot gomme van Arabien ende menghet onder een, ende laet het staen eenen dagh. Van den steen ghedaen zynde in een horenken, potken oft schelpe, ende roerent alle uren eens om.
| |
Om Floracy inckt te maken.
Rubryck cleyu gewreven, ghetempert met gomwater ende met claer Ey-wit, dient wel mede te floreren, oock roode linien in Boecken mede te maken, en groote Cantuael boecken.
| |
Om sanguyn inckt te maken.
Sanguyn verwe suldy nemen, ende het rouwe wit van een Ey ghebroken, ende menghen dat onder een.
| |
| |
| |
Om witten inckt te maken.
Neemt spaens wit oft vernis en drooghtet in een hooren, ende temperet met wit van Eye ende schrijfter mede met een ghespleten penne.
| |
Om paerschen inckt te maken.
Neemt roosen van Parijs, ende wryftse te samen met gomwater, nae den eysch, ende neemt het in een horn. Is 't ghemaeckt, menget een weynigh met Formelioen.
| |
Om groenen inckt te maken.
Neemt spaens groen, dat seer schoon is, ende wryft het ende doet het in een hoorn ende giet daer wyn op, naer den eysch, ende decket toe ende latet staen seven ofte acht daghen ende neemt het suyverlycken boven af sonder stooten oft stommelen in een ander hoorn, daer ghy die inckt in hebben wilt, ende het is ghemaeckt.
| |
Om blauwen inckt te maken.
Neemt blauwe lasuer ghewreven ende menghet met gomwater oft wryvet t' same, ende latet een luttel staen.
| |
Om ghelen inckt te maken.
Neemt saffraen ende het ghebroken wit van een Ey ende wryftse te samen, hoe meer saffraen hoe meerder inckt.
| |
Om met Goudt te schryven.
Neemt goudts bladeren ende wryft die met wat souts ende doet het in een glas, en giet daer warm water op, ende latet staen ter tydt toe dattet yet ghesonken is, ende dan gietet water af ende dat daer over- | |
| |
blijft dat menget met schoon regenwater, ende schrijft daermede. Tot vier ofte vyfbladeren goudts suldy doen een blad silvers, oft nae dat het goudt roodt is.
| |
Om gulden inckt te schrijven ende te maken.
Neemt Folie van goude, ende wryftse met gomwater, ende doet voorts gelyck men met Gomwater doet.
| |
Om silveren inckt te maken.
Neemt Folie van silveren, oft daervoor neemt witte glancy, die blincket als silver, ende wryftse tusschen twee steenen ende reynighet wel in een glas, ter tydt ende soo langhe alst schoone is, soo giet dan 't water uyt, ende gietet dan weder op den steen, ende wryvet wel met gomme van Arabien ende met gom Draganto, doeter dan in wel water pennen, ende schrijft dan met desen Inckt, ende als de letteren drooghe zijn, soo wryftse met een Beerentant ende sy sullen blincken.
| |
Om inckt te maken, die men by nacht lesen mach oft in 't doncker.
Neemt dat cruydt, ghenaemt sterren-cruydt, ende laet dat distilleeren, ende doet dat in een cristallynen glas, al dat ghy daer mede schryft, dat sal lichten in 't doncker, ende by dat selve glas sal men sien moghen te studeren, maer wetet dat men dat cruydt sal plukken wanneer de son in Virgo is, ende sal men oock distilleren.
| |
Om schrift te schrijven, dat men lesen mach alsbl dat gheheel papier water-nat is.
Neemt aluynwater, dat so dick is als inckt ende schrijft,
| |
| |
daermede, ende als de letteren drooghe zijn, soo legth het papier in 't water, ende men salt lesen.
| |
Om sehrift te schrijven ende te lesen tegen 't Vyer ende anders niet.
Neemt eenen ajuyn ende schrijft met sijn sap op papier, men sal 't niet connen lesen, drooget wat tegen t' Vyer, soo sal hem dat schrift openbaren.
| |
Inct ter noot te maken.
Ghy sult neemen een waskeersse, ontsteecktse ende houdtse teghen een becken oft schotele, tot dat van den roock roet oft swartsel daer aen hanght, giet dan een weynigh warm water daer in, ende temperet door malcanderen, soo ist inckte.
| |
Om een materie te maken ende daer mede te schrijven dat het schynen sal als goudt.
Neemt dat Vernis also so veel als ghy wilt, lynsaet olye ende aluyn, ende dan siedet t' famen, wert het te dicke, so doet er wat meer aluyns in, als men hiermede schryft, soo schynet als goudt,
| |
Om gulden letteren te maken.
Wanneer men wil maken gulden letteren, so sal men de letteren eerst of te voren beworpen met een houtcole, oft met een looden, latoenen oft silveren instrumente, dat suyverlycken, ende dan met een scherper pennen
| |
| |
alsoo scherp als men can met seer dunnen grauwachtigen inckt bestrycken, ende dan de accyse leggen daer 't behoort, ende wachten wel van alle vetticheyt, oft sweet, want daerop wilt t' gout niet cleven, ende leght dan dat goudt, ende bruyneret dan alst gheseyt is.
| |
Om Pergament van veelderhande verwen te gheven.
Men sal het Pergament, dat men alsoo maken wil, spannen op een rame al nat, ende uytghewronghen, ende dan sal men een spongie hebben, geweyckt in sulcken verwe alsmen t' geven wil, ende stryckent daer mede, ende als drooghe zijn sal, suldyer sulcken coleur aen vinden, ende daer na suldy daer op schrijven mogen, so het u gelieven sal.
| |
Om secreet ghetal te schrijven, oft Cyfferschrift. t' welck niemandt lesen sal, oft ten zy, dat het het hem wys ghemaeckt worde.
| 1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
Cyfer-schrift |
| a |
b |
c |
d |
e |
f |
g |
h |
i |
3965r-s3r96t. |
| |
| |
| |
Welcke verwen wel cieren neven malcanderen in verlichterye.
Item blau by root, blau by gout, blau by roose ende
roose by blau, grau groen by Meny oft Fermelioen,
groen by purper, grau, wit swart, mach men setten
by alle verwen, sonderlinghe by root ende groen.
| |
Syrach 25.
Wanneer ghy overbrenght u Jonckheyt schoone,
Om daer niet met allen in te vergaren, o myn sone,
Wat meent ghy dan te vinden als ghy zijt out en bejaert.
O hoe fijn staet het, als haer openbaert
Die wysheyt op de hoofden grau en grys,
Als de Ouden zijn van cloeckheyt wys,
Dus mijn kindt wilt u hier toe keeren,
Die voorsichticheyt is de Croone des Heeren.
| |
Rondeel.
Constigh is den Man Voor den bekenden,
Die volbrenghen can d' Ortographie verheven,
Een woort ghehoort vergaet ten enden,
Constigh is den Man voor den bekenden,
Den reden gheschreven sal niet vergaen, noch schenden,
Conste verweeght niet soo langhe wy leven,
Constigh is den Man voor den bekenden,
Die volbrenghen can d' Ortographia verheven,
Wel den ghenen, die hen tot leeren begheven.
| |
| |
| |
Een ander Rondeele.
Een Schrijver die lustigh glat schrift wil schrijven,
Ten eersten moet hy hebben goe slaghveers pennen
Hardt, rondt, claer, gheschrabt, dry, vier oft vijven,
Een Schrijver, die lustigh glat schrift wil schrijven,
Voort zyn pennemes moet altyt scherp blijven,
Opdat hy ze fraey mach maken end ontginnen,
Den Schrijver, die lustigh glat schrift wil schrijven
Ten eersten moet hy hebben goe slaghveers pennen.
Oock swarten inct, wit papier t' zijnen ghewinnen.
| |
Nota.
Den ouden sal men eeren, Den jongen leeren,
Den wysen vragen, Den sotten verdragen.
Hier nae volgen eenighe voorschriften.
| |
Die Leeringen oft spreucken op tween gemaeckt ende ghecomponeert.
In ydel glorie en laet u niet bedrieghen,
T' is eenen windt, die men voorby siet vlieghen,
Wilt ghy in lof ende eere blijven verheven,
Ghelooft geen beloften en wiltse gheven.
Schout de zonde end' alle boose wercken,
Volght die deught, sy sal u ziele verstercken.
Wilt ghy lange leven in ghesontheyt sonder ghequel,
Schout grooten arbeydt, droefheyt en gulsicheyt fel,
| |
| |
Wat is Eva, het is en. a. eylaes al niet,
Dan woorden van druck in 't waerdtsche verdriet.
Die gierighe herten, ende het Helsche seer,
Capen eeuwighlyck, om te hebben meer.
Groote Heeren toeseggen, en Cloeken gheclangh,
Clinckt wel, maer sy en dueren niet seer langh.
Die Houwelycken maeckt en sacken bandt
Selden ghebeurt het oft hy begaet schandt.
Groote Heeren en schoone vrouwen,
Sal men wel dienen, maer weynigh betrouwen.
Jonghe Papen, oude Apen, en wilde Beeren
Sal niemandt veel in zyn Huys begeeren.
Paulus laet een yegelyck weten,
Die niet en arbeydt sal niet eten.
Hooret, swyghet ende verdraghet,
Soo en weet niemandt wat ghy jaghet,
Wat batet eener keersse ofte bril,
Als hy willens niet sien en wil.
Zyt matigh van woorden tot allen stonden,
Want in veel gheclaps ghebeuren sonden.
Geen beter Medicyn dan eenen Vriendt ghetrouwe,
Alst hert beladen is met druck en rouwe.
Wanneer de Vader 't kind te veel toegeeft,
Soo wordt het seer luy ende onbeleeft.
Regeert u soo wyselyck in uwe jonghe jeught,
Dat ghy daer door (oudt zijnd') verblyden meught.
| |
| |
| |
Leeringen ende spreucken op vieren ghemaeckt ende ghecomponeert.
Vele ghejaeght en niet ghevanden,
Vele ghehoort en niet verstanden,
Vele ghesien en niet ghemerckt,
Dat is al te vergeefs ghewerckt.
Een advocaet ende eenen Jurist,
Een schoone Vrouwe met haer list,
Een Jode oft Kersten, die woeckert meden
Bederven Landen, Provincien en Steden.
Waer die Papen en de Monicken raden,
Die Landsknechten sieden en braden,
En de Wyfs hebben d' overhandt,
Daer verderft Ste, Borgh ende Lande.
Ghy Heeren bruyckt gheen gheweldt sonder recht,
Godt is u Heere ende ghy syn knecht.
Rechtet niet op eens Menschen claghen,
Hoort te voren wat de andere saghen.
Daer den Heere des Landts is een kindt,
Ende vrouwe heeft het bewindt.
Ende t' Hof is studerende om geldt,
Daer sijn de sacken qualyck ghestelt.
Goet Ghesel drinckt geen Wyn te vele
Hoedt u voor Hoeren en voor spele,
Want spelen end' een boose Wijf
Brengen menigh om zijn gesontheyt ende lyf.
Die daer geerne dobbelt en drinckt
Ende geen Taveernen en minckt,
| |
| |
En lecker is op jonghe schoone Vrouwen,
Cruys nochte Munt sal hy behouwen.
Eenen Landts-Heer sonder ghenaden,
Een Paep die staet om te verraden,
Een Jonghman seer fel ende rycke,
Zyn dry Duyvels in 's weerelts wycke.
Wie zijn Huys wil houden suyvere,
Hij bewaret voor Papen ende duyvere,
Waet de Papen laten nae een spreucke,
En die duyveren laten nae een reucke
Twee Katten met een Muys,
En twee ghebroeders Wyven
Zyn selden sonder clammen ende kyven,
By een Mensche, verstaet den Sin,
Quam doot en zond' ter Weerelt in,
Ende om die zonde by een ghedaen
Moeten alle Menschen de doot ontfaen,
Een kindt opghevoedet met Wyne
Een Vrou welsprekende Latyne,
Een Sonne, die hem vroegh verbaert,
Dese dry doen selden een goe daghvaerdt.
Buttere en wel heete pappe,
Haspelen in een sack met lappe,
Ende Hoeren in eener Schuyte
Dese munten haer selven altoos uyte.
Die een vreck Man maeckt tot zyn despensier,
En van een quaet fel Man maeckt zyn partier.
Ende Verraders neemt in zijn rade,
Trouwt een licht wyt, t' gaet hem altydt te quade.
| |
| |
| |
Leeringhe ende Spreucken op sessen ghemaeckt ende ghecomponeert.
Verleent u Godt een tamelyck gelucke,
Soo wacht dat u giericheyt niet en drucke,
Nae den ryckdom peynset niet al te seer,
Opdat u gheluck niet weder en keer,
Want sorgen is niet altoos goet,
Het maeck dick een bedroefden moedt.
Een cramer, die niet geerne lieght,
Een jode, die niemandt bedrieght,
Een Water, det niet scha de vloot,
Een Wolf die gheen schapen en doodt,
End' een Woeckenaar sonder gheldt,
Dat zijn vyf groote merakels ghetelt.
Een vrome Vrou is vele eeren weert,
Daer sy wandelt ende verkeert,
Een eerbaer Vrouwe is van seden schoon,
Een eerbaer Vrouw is haer Mans Croon,
Een edel Vrouw goet van natueren,
Haer prys sal zijn boven alle figueren.
Ende wilt ghy niet in der assche vallen,
So wacht u voor de tongen, die schoon kallen,
Die appelen zijn niet al van binnen schoon,
Die van buyten hebben een goet vertoon,
Maer dick zijnse van binnen quaet,
Die van buyten hebben een schoon ghelaet.
Wie zijn gheldt aen de loose Hoeren leght
Ende doode luyden te schyten dreght,
Ende zijn landt met kieselinghen saeyt,
Ende dorre wisscnen afmaeyt,
| |
| |
Dieselve doet ghewis vier stucken,
Die hem selden wel dyen ende ghelucken.
Wie voor twintigh jaren niet schoon en werdt,
En voor dertigh jaer niet sterck en herdt,
Voor veertigh jaren niet verstandelycke,
Noch voor vyftigh jaren niet rycke
Ick segghe vry een yeghelycken dit te vooren,
Aen dien is alle hoop verloren.
O Menschen van aerde, doodt hier u aerdtsche leden,
Gulsicheyt, Hoerery, al dat onreyn is wilt vertreden,
Waeckt op, en weest in dese Gheest nieu herboren,
En leeft als Gods kinderen uytverkoren,
Bemint uwen Broeder uyt rechter trouwen,
Soo sult ghy die Hemelsche Acker bouwen.
| |
Spreucken ende leeringhen op achten ghemaeckt ende ghecomponeert.
Al wat men voor den Schoorsteen siet,
Dat sal men lichtelyck voortkallen niet,
Soo wie in het gheselschap wesen wil,
Die sal hooren sien en de swyghen stil,
Want die alle woorden daer nae verkalt,
Menighe groote loghen hem ontvalt,
Beter is al swyghende te verdraghen,
Dan met spreken t'ontfanghen vele plaghen.
Men plagh te staen nae eer en trouwen,
Dat was onder Mannen en Vrouwen,
Maer oncuyscheyt, overspel ende hoererye,
Oock woeckeren, stelen met amonye,
Vloecken en sweeren by Gods wonden,
Droncken drincken, springen en sulcke sonden
Pleeght men nu van den avondt tot den noene,
Recht of sy haer selven wilden verdoene.
| |
| |
Als my een vriendt om leenen bidt,
Soo weet ik wel te voren dit,
Leen ick hem niet soo heb icks toren,
Leen ick hem, soo hebt ik verloren,
Beyde, myn ghelt en mynen vriendt,
Nochtans en hebbe ilk het niet verdient,
Des heb ick noch liever den eersten toren,
Dan beyde myn ghelt, en myn vriendt verloren.
O Ryckdom, hoe schoon ghy blinckt in het schynen,
Men is u cryghende met grooter pynen,
Met vreesen besit men u hier in 't leven,
Met druck soo moet men u begheven,
T' hert is u eeuwelyck vermoeyt, ghequelt;
Vol sorghen, ontreghelt ende ontstelt,
Soo 't Euangely wel oorcondet datte
T' hert is altoos omtrent den schatte.
Mattheus seyt, wilt niet besitten in uwe gheweldt,
Goudt noch silver, tresoor noch gheldt,
Want soo den Kemel tot gheen tyden
Door 't gat der naelden niet can glyden,
Soo ist onmoghelyck en swaer altoos,
In Hemel te comen den rycken boos,
Want den wegh is nau, strangh en swaer,
Daer men ten Hemel in gaen sal voorwaer.
Wt liefden heeft ons Godt al uytvercoren,
Wt liefden is hy oock op der Waereld gheboren,
Wt liefden heeft hy 't al ghemaekt,
Wt liefden heeft hy oock den doot ghesmaeckt,
Wt liefden is hy van der doot verresen,
Wt liefden heet hy my zijn kindt te wesen,
Wt liefden werdt hy ons allen ghelyck,
Wt liefden gheeft hy my zijns Vaders Ryck.
| |
| |
| |
Spreucken ende leeringhen op thienen ghemaeckt ende ghecomponeert.
Een Jonghman al sonder bedwanck,
Een Christen in het gheloove seer cranck,
Landtheeren op haren Volck fel,
Papen die Wyven houden wel,
Schoone Vrouwen te nauw ghewacht,
Een Wael en Duytsch te samen op een jacht,
Een Huwelyck sonder voorraedt,
Een Coopman, die te veel bestaet,
Dat bennen acht saken en waren,
Die men seer selden siet wel varen.
Och haet ende nydt du biste soo groot,
De liefd' en vriendtschap is over al doot,
Jae mochten die benyders elck breken een bien,
Men soude daer menighe hincken sien,
Wie oock can liegen, vloecken ende sweren,
Sal hem der Waereldt wel connen gheneeren,
Men roept niet anders dan gheldt, gheldt,
T'is alleens hoe dat den Man is ghestelt,
Hebt ghy geen gheldt oft goet ghelooven,
Soo wordt ghy van alle Man veracht en verschoven.
T' is al nae gheldt dat elck doet vragen,
T' gheldt doet costelycke habyten dragen,
T' gheldt, doet casteelen ende sloten bouwen,
T' gheldt doet oorlogen, vechten ende houwen,
T' gheldt maeckt arme ghesellen stout,
Met gheldt cryght men wensch en ghewout,
T' gheldt doet alle begeerten snellen,
T' gheldt ontbindt de Catte de bellen,
T' gheldt is het eynde, ende het beginne.
| |
| |
Die gheldeloos is, zijn vrienden zijn dinne.
Brassen en overvloedt snydt af, wilt se afsetten,
Uwe droncken drincken, uwe bancketten,
U onnutte woorden, u onbehoedicheyt,
Maeckt u leven Christus leven ghelyck,
Leeft rechtveerdigh als wyse, schouwet Duyvels strick,
Geeft u lichaem tot een levende offerhande,
Met den verloren Soon comt wederom te Lande.
U paeys is ghemaeckt, die Vader is wel te vreden,
O Mensch besnydt u hert van quade zeden.
O tydt, o tydt, hoe veel Menschen zijt ghy ontslopen,
Die in langh leven stelden hare hopen,
O tydt, veel Menschen hebbe u cleyne gheacht,
Met alle ydelheyt u tydt overghebracht,
O tydt, veel herten valt ghy haer te cort,
Die haer leven hebben verquist, ghestort
In singen in dichten, in springen, in drincken, in clincken,
Die uwe deughden niet conden bedincken,
Och in 't eynde hadden zy u tydt groot ghebreck,
Die zijn tydt niet waer neemt is dwaes en geck.
| |
Leeringhen ende Spreucken op twaelven ghemaeckt.
Die den cours ende loop deser Weerelt deurryt,
Die met den messe der Waerheyt haer open snyt,
Hy vindt de Werlt veel meer dan half verrot,
Och luttel Christenen houden nu Gods ghebodt,
Verduldicheyt, simpelheyt, liefde ende deught,
Cryght nergens lof, men brast, elck soeckt nu vreught,
Men sweert, meh lieght, men vecht, men kyft,
Jonghen en Ouden elck zond' en boosheyt bedryft,
| |
| |
Giericheijt regneert overal, men houdet eedt noch trouwe,
Eerbaerheyt, gheloove ick nerghens oock aenschouwe,
Summa, Gods woordt, set men op d' eene sye
De Weerelt archert van tye tot tye.
Van eender neeringh twee ghebueren,
Twee minnaer aen eender figueren,
Twee honden aen een beene knaghen,
Een Wael en Duytsch die t' samen jaghen,
Twee quade Peerden in een stal,
Twee quade wyven in eenen gheschal,
Wyn ende Melck in eenen vaten,
In 't Parlement twee advocaten,
Twee jonghe Paerden aen een voere,
Twee quade Sanghers in een koere,
Alle dese paren, verstaet my voort,
Houden selden een goet accoort.
Den drinckpot is een Heer van Bysterveldt,
Den drinckpot is een vyandt tegen t' gheldt,
Den drinckpot maeckt menigen slimmen gangh,
Den drinckpot maeckt menigh zijn memorie cranck,
Den drinckpot doet menigh dryven seer boos,
Den drinckpot maeckter menigh gheldeloos,
Den drinckpot doet verderven menigh zijn natuer,
Den drinckpot maeckt druppelende oogen. en maghe opnuer,
Den drinckpot doet menigh beven zijn handen,
Den drinckpot brengt menigh tot schanden,
Den drinckpot doet menighen syn buyck swellen,
Den drinckpot brengter menigen ter Hellen.
Men siet huyden, dat hoe langher hoe meer,
Elck hem met proncken doet uytstrycken seer
Van costen, van cleeren, ende alle cierheyt,
| |
| |
Dat ghy niet en wetet recht onderscheydt
Tusschen een Borgher, Boer oft Edelman,
Hy mach niet mee, die dat niet doen en can.
Men siet nu slechts nae u habyt,
Hoe dat ghy van buyten ghecleedet zyt,
O lacy die deught leyt gantsch onder voet,
De boosheyt heeft gantsch vercregen voorspoedt,
De vrede, die liefde, zijn heel vergheven,
En gheloove, noch trou, is ter Weerelt ghebleven.
| |
Leeringhen ende Spreucken op veerthienen ghemaeckt.
Also langh als men Roeden vindt,
Mach men maken menigh goet kindt,
Want by ontsien van scherper Roede,
Maeckt men van quade kindren goede,
Och lacen menigh Mensch, dat is seer quaet,
Zijn kindt veel te luttel met Roeden slaet,
Dat sal Godt noch, nae der heyligen spreken,
Swaerlyck aen Vader ende Moeder wreken.
Siet toe Vader en Moeder die noch leeft,
Dat ghy u kinders niet te veel wils geeft.
Want menigh kindt is comen in groot lyden,
Dat by ghebrecke van straffen ende castyden,
Dus castydt u kindren wel al by maten,
Geen Mensch en salder u om haten.
Wat batet t' looflustigh bloeyen ter Weerelt,
Wat batet opsien der Vrouwen bepeerelt,
Wat batet springhen der fonteynen jent,
Wat batet goudt, silver oft eerbaerlyck present,
| |
| |
Wat batet 't lichaem ghebont en ghecrant,
Wat batet Aerdtsche goedt ghepluckt ende ghecrant,
Wat batet groot gheacht zijn op der Aerden,
Wat batet costelycke Muylen ende Paerden,
Alst geen onsterflyckheyt can gheven,
O lacy al niet ist, ick vindt beschreven,
Bereydt dyn Huys du moetste sterven,
Ende die wormen sullen u lichaem bederven,
T' sy edel, onedel, wys, arm, ryck ende schoone,
De doot cryghen sy al te loone.
Omdat de liefd', zijt seker des,
In eenen nydt verandert es,
Zoo is de trou al afghedaen,
Ende die valscheyt in haer ste gaen staen,
By welcke valscheyt nu die p - penningh,
De lieden te saem kiesen voor de g - Godt.
Dit doet de Helsche Duyvel alle dagen,
En brengt de Christenen in groote plagen,
Want de trouwe soo wanckel staet,
Dat die boosheyt haer nu te boven gaet,
Ende die valscheyt heeft de macht,
Dat sy de rechtveerdicheyt niet en acht,
Soo is de arme Mensch also ghesint,
Dat hy Godt noch de eer en kint.
| |
Spreucken ende leeringhen op sesthienen ghemaeckt ende ghecomponeert.
Ghy Menschen al maeckt u bereedt,
De doot sal u overcomen eer ghy het weet,
Ende merckt waer van ghy ghecomen sijt,
| |
| |
Bessef hoe cort dat hier is desen tijdt,
Oock die tijdt is cort ende loopt soo snel,
Laet varen de sonden, soo doet ghy wel.
Den dagh des Oordeels comt met haesten groot,
Denckt dat ghy moet sterven den doot,
O Mensch vreest Godt, houdt zijn ghebodt,
Daer is geen respijt, ick segh u het slot,
Vreest Godt tegen dat hy ten oordeel comt,
Opdat ghy dan niet en wordet verdoemt,
Vreest Godt en betert u leven seer snelle,
Opdat u Godt bescherme voor die heete Helle.
O Mensch bedenckt doch wel den tijdt,
Waer ghy comt ende waer ghy zijt,
En waer u te varen betaemt,
En wat ghy waert eer ghy hier quaemt,
En wat ghy zijt, en werden moet,
Want die doot comt dick onverhoedt.
Dat vreughdenspel, jae, goudt, goedt ende gheldt,
Met den doot vergaet, en te nieten sinckt,
Wy sullen niet een bete nemen mede,
Dus wacht u voor der Hellen stede,
Daer 't nemmermeer is licht en dagh,
Soo men in de Schriftuer wel lesen magh.
Och eeuwig, eeuwigh is soo langh aldaer te zijne
Daer is altyt een ongheneselycke pijne,
Denckt Mensche wat vreughden daer zijn gheresen,
Daer duysent Jaer maer eenen dagh sal wesen,
By dat is te zijn en woonen aldare,
Daer een dagh is wel duysent Jare.
Den penningh doet het Volck in vreughden leven,
Den penningh gaet Paeys verjagen, Oorlogh aencleven,
Den penningh doet costlycke cleeren dragen,
| |
| |
Den penningh doet prijs en eere bejagen,
Den penningh doet moorden, rooven en stelen,
Den penningh doet mommen, dobbelen ende spelen,
Den penningh doet ontmeten, ontwegen, ontschryven,
Den penningh maeckt banckeroeten en fugityven,
Den penningh coopt Renten, Grondt, Huys en Landt,
Den penningh doet de Coopman reysen over Zee en zant,
Den penningh doet tornoyen, steken ende breken,
Den penningh doet de stomme Advocaten spreken,
Den penningh doet jongh ende oude quenen trouwen,
Den penningh doet den Boerman het Landt bouwen,
Den penningh doet all' Ambachten hanteeren,
Den penningh doet myn Joncker by myn Juffrouwe logeeren,
Den penningh doet het Volck nae den krygh loopen,
Summa, al mach men om den penningh coopen en vercoopen.
| |
Spreucken ende Leeringen of achtthiene ghemaeckt ende ghecomponeert.
Een Vorst, die vrede maeckt voor langhe Jaer,
En comt dat selve vlytigh naer,
Een Heer, die beschut Weduwen en Weesen,
En laet geen onrecht tegen t' recht gheresen,
Een Rechter, die tot allen tyden rechtet recht,
Beyde rycke, arme, meester en knecht,
Een Predicant, die suyver Gods Woordt leert,
En straft de zonden boos ende verkeert,
Een Coopman, die waerachtigh is in zynen monde,
Onbedrieghelyck handelt sonder loose vonde,
Den Handtwercx Man, die niemandt achterhaelt,
En van zijn loon de Mensche wel betaelt,
Een Huysman, die liberaligh zijn Renten geeft,
| |
| |
Ter rechter tydt daer den armen af leeft,
Een knecht vroom, deughdelyck ende ghetrou,
Gehoorsaem zijn Heer, Meester ende Vrou,
Deze acht wil Godt haer zonden vergheven,
Ende ghenadelyck gunnen zijn eeuwigh leven.
Bereydt n huys, want ghy moet sterven,
En oock dyn vleysch den wormen erven,
Menigh meent dat hy in ghesontheyt leeft,
Die den doot in zijnen boeseme heeft,
Want tegen den doot en is geenen schildt,
Daerom leeft, soo ghy sterven wilt,
Leeft als of ghy zoudt sterven morgen,
Soo meught ghy sterven sonder sorgen.
Siet toe om dyn teergeldt, O christen bloedt,
Dat u ziel met haer hebben moet,
Ghy hebt hier gheen blyvende Stadt,
Dus stroyt met deughden dyner sielen padt,
Alle daghen bereydt uwe teergheldt,
Want wy moeten al op een ander veldt.
Der Weerelt gheneuchte is gantsch bedrogh,
Ter laetster noot verlatet sy hem doch,
Haer liefhebbers bedrieght sy in het ende,
En levertse over in groot ellende.
| |
Spreucken ende Leeringhen op twintighen gemaeckt.
T' is quaet Leeraer te zijn met becommerde sinnen,
T' is qnaet Godt liefhebben en die Weerelt beminnen,
T' is quaet een ander te wijsen, die selve dwaelt,
T' is quaet te borghen, die qualyck betaelt,
| |
| |
T' is quaet luttel ryckdom en grooten staet,
T' is quaet een snelle tonghe in wysen raedt,
Oft tot een Ambassaet in verre Landen,
T' is quaet eere soecken, die hem verheught in schanden,
T' is quaet gheld te vergaren sonder giericheyt,
T' is quaet devootlyck bidden sonder viericheyt,
T' is quaet Aelmoessen doen met onrechtveerdigh goedt,
T' is quaet vriendschap toonen met een geveynsden moedt,
T' is quaet een ledighe Jonckheyt, een oudt slavoen,
T' is quaet wyselyck te sien uyt een sots caproen,
T' is quaet meester te heeten sonder Cunst ende doctryne,
T' is quaet jonghens regeren met blyden aenschyne,
T' is quaet dat men kijft teghen syn ghebueren,
T' is quaet dat men twyffelt in het woordt der Schrifturen,
T' is quaet rechtveerdigh te zijn met valschen ghewicht,
T' is quaet in 't doncker wandelen al sonder licht.
Hoe vermaledyt, quaet en boos,
Dat snoode hooveerdicheyt is altoos,
Soo Godt betuyght en Esaias heeft gheschreven:
Alle hooveerdighe, die op der Aerden leven,
Sy sullen vernedert worden, en moeten dalen,
Hoe hooghe sy meenen te stecken oft te palen,
Al waren sy boven alle Cederen boomen,
En geberghten Libans, ende eecken van Basan gecomen,
Boven alle thorens, hoe schoon ten tooghe,
Boven alle Rotsen en Berghen hooghe,
Boven alle Mueren, hoe sterck vermaert,
Hoe dick, hoe hoogh, hoe wel bewaert,
Nochtans sullen sy te buygen comen dese colommen,
Gelyck ruggen der Ouder Menschen crommen.
Die Menschelycke hoocheyt, hoe hardt versteent,
Wordt verootmoedight en vercleent.
| |
| |
Hieromme soo heeft die Helle ghespreidt
Haer cracht ende haer ziel ghebreidt,
Eeúwighlyck sullen sy daer dalen binnen,
Die glorieuse hooveerdighe sinnen.
| |
Nota.
Al die een loopende handt wil schryven,
Seven van dees onderschreven lettren moeten los blyven
Seventien moetender aen een zijn ghehecht,
Wacht u voor poten ghy Haeghschen knecht.
| |
Nota bene.
Een Schoolmeester die sond slagen die kinds wil leeren.
Een Surgyn, die sachtelyck den patient wil cureren,
Een Predicant die niet derf preken dan de lieden willen hooren,
Alle haer doen ende arbeydt is meest verloren.
| |
Een Refereyn van de Penne.
Hoe souden de Menschlycke sinnen
Die Godtlycke wercken connen bekinnen,
'T scheppen der Hemelen en het beginnen
Der Elementen, lichten en Planeten.
| |
| |
Het scheppen der Enghelen en der Seraphinen,
En t' scheppen der Menschlyckheyt nyt minnen,
Jae al Creatueren ter Weerelt binnen,
Sonne, Mane, Sterren ende Cometen,
Hoe soude ons simpel verstandt die weten,
Dat Adam heeft in den appel ghebeten,
En dat Caen Abel heeft doot ghesmeten,
En dat de Dilurvie de Weerelt verdronck,
T' werck der Patriarchen ende Propheten,
Jae d'Euangelisten alderhooghsten gheseten,
Het werck der Apostelen, Doctoren, Decreten,
Astronomie, Negromantie, t' werck der poëten,
Der seven vrye Consten dicht en sangh
Hoe sonde men hier af weten al den toegangh
Ten dede der pennen minlyck ontfangh.
Jae al dat Godt den Heer oyt werden liet
Ten dede die penne wy wistens niet,
Of den Bijbel niet en ware gheschreven,
Of den Spiegel Historiael waer wech ghebleven,
'T oude en 't nieuwe Testament verheven,
Der vromer daden, gestiën, Historiën,
De thien gheboden, op den Bergh Sinay gegheven,
Christus doot, zijn verrysen en zijn leven,
Alle de deughden van Sancten bedreven,
'T waer al gheheel uyt ons memorien,
Abrahams wercken, Aarons Ciborien,
Josuas stryden, Gideons victorien,
Davids feyten, Saiomons constigh allegorien,
Dit doet de penne verstaen ende mercken,
Ten dede die penne, reyn als yvorien,
Men wiste niet van de eeuwighe glorien,
Noch van Helle ofte van Purgatorien,
Noch van den Oordeele vol van mortorien,
| |
| |
Sonder de penne t' waren al verloren wercken,
Wat ware den dienst der heyligher kercken,
Wat ware de Const van alle de Clercken,
Hadden wy van de pen geen claer bediet,
Ten dede die penne wy wistens niet.
De penne doet Coningen, Princen ende Heeren,
Landen en Provincien staen in eeren,
De penne doet oock alle dingen leeren,
De penne maeckt menighen Mensche rycke,
De penne doet veel deughden meeren,
De penne doet met den hooghsten verkeeren,
De penne doet dragen costlycke cleeren,
De penne geen dingh en is haer ghelycke,
Statuten, Privilegien, alsoo 't claer blycke,
Die al de Weerelt houden van versycke
Het comt al door der pennen constighe pracktycke,
Ten dede die penne t' Landt sou vergaen,
De penne doet hanteren Rethorycke,
Ende ook die geneughlycke Musycke.
Ick en vinde niet hoe ment meet ofte ycke,
Waer men de penne laet staen wycke,
Daer en werdet geen recht ghedaen,
Dus eerweerdighe, die onder de penne staen,
Der pennen edelheyt wilt gade slaen,
Want alle dat in der Weerelt oyt is gheschiet
Ten dede die penne, wy wistens niet.
Prince.
Boven veel Consten moet sy de Croon dragen,
O Jonghers hebt er in een goet behagen,
Bemintse sonder eenighe verdriet,
Ten dede die penne, wy wistens niet.
| |
| |
| |
Den contract-brief.
Anno Domini x vc etc. den j dagh in Julio soo hebben
ghemaeckt N.P. ende N.P. als ghesworen Schepenen
in N met N.P. haren Schoolmeester een Contract van
een Jaer, dienende sulxc huyden ten daghe in de Kercke
van N ende Schole aldaer is te doen, oock me de
Clock te stellen, voor welcken dienst ende administratie
N.P. ende A.P. als Schepenen voornoemt, voor
haer ende der Gemeenten aldaer, N.P. haren Schoolmeester
voornoemt beloven te gheven tot zijn sustentatie
ende onderhoudt. Jaerlycx die summa van hondert
Carolus guldens t' stuck van xi grooten Vlaems
ende noch daarenboven van elcke kind, dat in der
Scholen gaet iij st. in 't vierendeel Jaers, ende dese
somma voornoemt sullen sy hem geven ende betalen
vry, suiver, costeloos ende schadeloos sonder eenigh
afbreuck, nu Jacobus dagh toecomende de summa van
25 Carolus Guldens, en t' alder Heyligen daer nae 25
Carolus Guldens ende Lichtmisse dagh Anno 1591,
noch 25 Carolus Guldens ende Meydagh daer nae 25
Carolus Guldens, ende den voornoemden Schoolmeester
sal deze penningen bij faute van quade betalingen mogen
inne winnen, oft doen innen ende winnen met sulck
verbandt van Rechten ende voor sulcke Rechteren,
als N.P. Schoolmeester oft zijnen erven ghelieven
sal al sonder bedrogh. Dies ten oorconde, soo zijn
hier af ghemaeckt twee uytghesneden Cedullen, luydende
alleens van woordt tot woorde, zijn deurgesneden
met den letteren a.b.c.d. waer van elcx
eene af heeft, op conditien die verliest den zynen sal
lyden aen den mynen, ende zijn noch tot meerder oor-
| |
| |
conden by beyde partyen onderteyckent elck met haer
namen ende mercken. Actum ut supra.
Hier na volgen die quade ende langhe woorden, die de Scholieren Saterdaeghs ende andere tyden teghen malcanderen sullen schryven:
Rechtveerdighmakinghe, Verootmoedigende, Wrevelicheden, Salichmakeren, ghedooghsaemheden, ghenoechdoeninghen, onghehoorsaemlicken, murmureringhen, previlegien, confrientien, overvloeyende, beloftenissen, berouwinghe, aenghenamelycken, ontfermherticheyt, vermaledydinghe, menigerhande, nacomelingen, schandalisatien.
Amstelredamme, Constantinopoleye, s' Hertoghenbossche, Monnickedam, Bartholomeeus, Aristoteles, &.
Nota.
Te sessen sullens' in 't school over Somer zijn geseten,
Te achten sullense op eten hare eten,
Te elven sullense te huys gaen weer,
Te twelven nae het school nemen haer keer,
Te twee uren weer eten nae den noen,
Te drien sal mense weder hooren doen,
Te vier uren laet dat dan zijn ghedaen
En toontse dan, en laetse nae huys gaen,
Dit is d' ordonnantie van der Scholen,
Die het anders aenleyt, sal faelgeren en dolen.
|
|
Auteursrechtvrij
