|
| |
| |
| |
[Musica]
Nota.
Al wist ghy den loop van alle Planeten,
Al condy der sterren omloope meten,
Al kent ghy alle natueren secreten,
Al wist ghy al der cruyden cracht, niet om vergheten,
Al verstont ghy het secreet van alle Propheten,
Al hadt ghy alle Hemelsche en Aertsche Consten beseten,
Al hadt ghy al Mathusalems Jaren versleten,
Soo en condy voor den doot geen raedt weten.
Nota.
Hier moet gheleden, zijn,
Hier moet ghestreden, zijn,
Soo wy namaels willen in vreden zijn.
| |
Musica ghevonden van Thubal Sone van Lamech.
Wat de const is.
Musica is een const van consten eerlyck,
Te spelen en te singen ter Gods eeren heerlyck,
Soo crachtigh dat sy den vyandt verwint,
Alst bleeck aan Saul, dat verdorven kindt.
De Psalmista die seyt tot onser leeren,
Met Organen, Psalteren, looft den Heer der Heeren.
Nota.
Ghy sult weten, datter in als zijn in 't beluycken
Ses noten en teecken die men in alle sangen gebruycken.
Men gaetse Ut, Re, Mi, Fa, Sol, La noemen,
Waer van dry, Ut, Mi, Sol onder de liny coemen,
En d'ander dry op linien, te weten Re, Fa, La,
| |
| |
Maer alsser een B. ergens voor oft nae den reghel sta,
Soo is het gantschelyck contrarie, te weten:
Ut, Mi, Sol, is dan op den liny ghestelt en gheseten
En Re, Fa, La tusschen die liny, dit verstaet,
En of het ghebeurt, dat het sangh hooger oft leeger gaet
Dan dese ses noten wel connen draghen,
Soo moet ghy den noot verandren in corte vlaghen.
Ist dat den Sangh opgaet, oft hoogher van gheluyt,
Soo verandert men de La in Re ende Sol in Ut,
In 't neersingen contrarie den Re in La end' Ut in Sol
Ende alsser bemollaris sangh is, en bestaet een bemol,
Soo verandert men die La in Mi, ende Sol in Re,
En in 't opsingen, en neersingen verandert men dree,
Mi in La, Re in Sol, soo de Musyckers raen.
Ende d'instantie dat de noten van malcanderen staen,
Moet ghy u stem verheven ende nederdrucken,
Als te kennen is uit dee's navolgende stucken
En reghels, wiltse neerstigh intoneeren,
Hy moet arbeyden, die de const will leeren.
| |
Hier nae volght een corte introductie ende onderwysinghe der fundamenten van Musica.
Om dat de ghene, die daer zijn ongefundeert,
Oock dom in de Const van Musyck expeert,
En nu souden meerder beweeght zijn met lust en petitie,
Van de Psalmen te singen, t'welk is een Godlycke exercitie,
Niet alleen in plaetsen daer men met ghemeene ghebeden
T'samen comt, om Godt men eener stem ende eenieheden
Lof, prys, eer ende danck te spelen en te singhen,
Ook privatelyc in zijn huysgesin voor alle dinghen,
Tot dier oorsaec heb ick een middel met orden der noten
| |
| |
En der sleutelen des ghesangs voorghesteld den idioten,
Welck ghenoemt wort Scala Musicalis oft Gammaut,
Den Singher ende Leser profytelyck ende nut,
Waer door hy slechtelycken sonder moeyten groot,
Met arbeydt, oock met eenighe bystandt bloot,
Ende oock met adresse van eenighe andere Leeraren,
Sal mogen gheraken tot rechte kennis en verclaren,
Tot het licht van Musica, als hier nae begrepen:
Nu, om den Singher hier toe bequamlyck te slepen,
Is noodigh geweten den inhout van dees tafel nageschreven.
Dit is de Tafel, en de Gammaut
| |
| |
In dees Tafel is cortelycken begrepen ende bedreven,
Al dat tot der wetenschap van het singen noodigh is,
Daarom moet elck Sangher weten ghewis
Dees Tafel, ende van buyten worden gheleert perfect:
Want hier in den meesten arbeydt hem streckt,
Dat de letteren, die ter slincker hant van de Tafel opgaen,
Genoemt worden sleutels oft claves, so men wil verstaen,
Van welcke d'eerste een capitael G is gheraemt,
Daer van de heele Tafel het Gamma-ut wordt genaemt,
D'ander zijn A.B.C.D.E.F.G., in 't ghetal seven,
Welcke worden dry repetitien ghegheven,
Daerom zijn de sleutels in dry diversche orden hier
Van de letters voorgestelt, gedeelt met ond'scheyden manier
Van G ut, Gsolreut, zijnse met groote lettren geteeckent,
Zijn genaemt grave, ofte capitalis sleutels, hoe ment rekent,
Van Gsolreut beneden tot Gsolreut boven,
Zijn met cleyn letters geteekent, niet als de seven groven,
En zijn ghenaemt middelmatighe, oft sleutelen cleyne,
Van Gsolreut boven tot Eela met dubbel letters reyne
En daerom worden sy dubbel sleutels gheheeten:
Maer dit dient wel ghenoteert en gheweten.
Dat al dese sleutels niet open geteeckent wordt in gesange,
Dan alleen dry, c solfaut, die ick u met den gange
In deser voegen aenteyckenen sal, also ghy siet.
Gsolreut stäeter altyt gheteeikent, ons aenbiedt,
Met een capitael G groot ende schoon,
En Ffaut in dees manieren, en sulcken patroon.
Den sleutel van c folfaut heeft zijnen gangh in iiij partyen
Der Musica: in Superius ofte boven sang mach mense vlyen,
In den Tenor en Contratenor is hy oock te passen,
Hy wordt oock somtyt wel gheset in Bascontre en bassen.
Den sleutel van gsolreut vindt men in Superius seer,
| |
| |
Oock niet altyt, maer in d'ander partyen nemmermeer.
Den sleutel van F faut wordt aengheteeckent alleen
In Bascontre, oock niet altyt, maer somwyl wort in steen,
Den sleutel van c solfaut oock daer bevonden,
En tot dese voorsz dry sleutels wordt oock ten stonden
By ghevoeght b mol en b dur, soomense noemt,
Soo datse in dier voeghen altyt coemt
Met een  aengheteeckent proper ende net,
En zijn = natuurlyeke piaets inden sleutel b fami te zijn gheset
End' alsdan singtmen met soeten toon in b famifa,
Wel verstaende dat hy ooc somtyts in andere sleutels ga
Ende bevonden, tot een euphonye, en soetheyt der toone,
T' welck noodeloos is te bewysen met exemplen schoone,
Overmits 't selve over al ghenoech te vinden zy.
B dure verstaet men te wesen in alle Musica bly.
Daer den B mol niet is gheexprimeert
Wort ooc som met dit teecken × oft diergelyck genoteert.
Voorts dient hier oock waer genomen, dat alst gheboort
Datter twee sleutels van een letter zijn, en comen voort
Als Gsolreut en gsolreut, Ffaut ende ffaut,
Elami en elami, so machmen maken onderscheyt ende beschut,
En den eenen cäpitalen Gfolreut beneden noemen,
Ende den anderen gsolreut boven, soo hen beroemen.
Die Componisten, desghelycx van den anderen meden,
Sy zijn sleutelen ghenoemt, om dat sy soo veel beleden
En doen, als of sy openden de deure,
End' een wegh maeckten tot des sanghs teneure:
Want doort aensien der plaetsen van den sleutel mach men weten
T'geheele sangh, van een yeder noot, natuer en secreten,
T'zy waer zy staet, in wat sleutel plaets ende orden,
En hoe zy dien volghende ghenoemt moeten worden,
Men siet oock in de Tafel, als in clare speghelen,
| |
| |
Dat sommighe ghestelt worden op al de reghelen,
En sommigh in de spacy tusschen den reghelen claer,
Want Gamma-ut is op den reghele ghestelt voorwaer,
Are in de spacy, Bmi op den reghel, cfaut in de spacy,
Dsolre op den reghel, so voort totten eynt ende determinacy
Opgaende. In den sangh van desen boeck
Sult ghy reghelen en spatien vinden oock,
Sulcx dat een yeghelycke reghel, spacy, ende wyde,
Met eenigen reghel, oft spacy van der Tafel t'allen tyde
Over een comt, ende ontfangt die namen van den selven,
Den welcken ghy licht doort opclimmen en opwelven,
En nederdalen, van uwen geteeckenden sleutel, die daer
In den sangh gestelt is, sult vinden ende comen naer.
Daerenboven moetmen weten datter zijn noten sesse,
Die daer moeten uytghedruckt worden heel expresse,
Met dees ses syllaben, Ut, Re, Mi, Fa, Sol, La,
Met welcke noten alle gesangh, het zy hoe 't oock ga,
Langh of te cort, ghesongen can worden met repetitie
Van deselve noten, nae exigency des ghesangs conditie,
Welcke voorsz noten men moet leeren intoneren,
Van yemandt die in de Const van Musica zy erveren.
Ende om te geraken tot het intoneren der noten voorschreven,
So zijn hier de selve u op ende neergaende hier beneven
Ghestelt, dat met eene cleyne veranderen
Van haer natuerlyc orden, welc exempel met malcanderen,
Wel gheleert zynde, en gheintoneert met vlyt,
Sal men alsdan lichtelijk met der tydt,
En met cleyne moeyten, en swaer arbeydt,
Wel ander sangen leeren singhen. Nu singt met bescheydt
| |
| |
Hier sal men singhen
Hier moet men ondersoecken in wat sleutel elc noot staet,
Twelc subytlyc sal worden bevonden dier acht op slaet.
En als men sal willen aensien den geteeckenden sleutel jent,
Die int beginsel elcx gesangs wort aengewesen en geprent.
En soo den bequamen Sangher dan weten wilt,
In wat sleutel d' eerste note is staende milt,
Soo moet men die gheteyckende sleutel aensien,
Die welck is C solfaut, daerom is by dien
Den heelen derden reghel also oock ghenoemt,
In voegen dat alle note, die op den selven reghel coemt,
Heet men in C solfaut recht te stane,
Ende also voorts nederdalende, en neer te gane,
Tot d' eerste note van den geteecken sleutel af beginnende,
Dus C solfaut, B fabemi, A lamire sal men zyn bevinnende,
Dat de eerste note in G solreut staet, daerommen
Mach den sangher vryelyck, sonder eenigh schrommen,
| |
| |
Daer een van dees dry noten sïngen, Sol, Re, Ut,
Maer om dat die note Ut in 't opclimmen is seer nut,
Ende die bequaemste is, so sal men het Ut noemen by namen,
Maer der selver reden can men bevinden t' samen,
Dat die tweede note staet gheschreven in A lamiren,
Ende daerom sal men liever singen ende hantieren
Re dan La, oft Mi, om dat die Re, in orden der nooten,
Die naeste is boven Ut, het verstandt wilt grooten.
De derde staat in B fabemi, daer sal men Mi singen,
Want men daer geen B mol in en gaet bringen,
Die vierde staet in den geleyckenden sleutel C solfaut fray.
Daerom sal men daer rechtelyken La singen sonder dilay.
De feste en hooghste noot staet iu E lami,
En daerom sal men rechtelycken daer La singen by,
Ende also men van noot tot note in de orden der noten nu
En gheluyt der toonen opclommen heeft, soo bestaet u
Van noot tot note, en van toon tot toone, neer te dalen,
En dat tot der lester note toe sonder falen,
Maer hier moet wel genoteert zijn voor den sanger eersaem
Dat in dese voormelde slotelen sommige noten zijn bequaem
Om met der voyse neer te dalen en te glyden,
Sommige om opclimmen, en etylcke indiffierentlijc ten tijden,
Sommighe zijn oock bequamelycken tot beyden,
Te weten in C ut singtinen fa int dalen neder (wilt se onderscheyden)
Ut in het opclimmen singt men dan weder in D solre, sol
In 't neder, ende re in het opvaren vol,
In Elami la in 't nederdalen, ende mi in t' opgaen,
Ofte oock soo de Musyckers verstaen,
Somtyts beyde indifferentelycken.
In F faut fa, singt men in 't neerdalen pertineutlycken,
Ende Ut int opvaren, maer daer is een sonderling difficulteyt,
Aengaende de sleutels daer men dry noten singt en verbreyt,
| |
| |
Als gsolreut en alamire & caetera,
In welcke men twijffelen mochte dra,
Welcke noten bequaemlyck in 't opganghen,
En welcken bequaemlyck in 't neerdalen met sanghen,
Gesongen mocht worden, gelyc sol in gsolreut voorschreven,
Is die noot bequaen om neerdalen re ende ut in 't verheven.
Nu wanneer men re in 't climmen sal singen en om hoogen,
En wanneer ut (want beyde indifferentelyc sy niet mogen
Ghesonghen worden) dat en is noch niet ghedecideert.
Om dees difficulteyt dan te solveren moet zyn genoteert,
Dat al 't gesangh ghereguleert wordt nae b mol oft b dure,
Daer gheen b mol ofte b dur gheexprimeert is me,
Daer verstaet men b dur te zijn, alsoo vooren verhaelt.
Als dan boven g solreut den b mol staet ghemaelt,
Naemlyck in b fabemi, daer zijn natuerlycke plaetse is,
Soo singt men in denselven g solreut re niet mis,
En alst b dur is, soo sal men ut in 't opvaren singhen,
End' in 't nedervaren den sol voortbringhen,
Desghelycx alsser b mol is, in alemire mi men singen sal,
En re als het b dur is ende in t' opclimmen comt ter pal,
Ende la nederdalende. Deze veranderinghe vaet,
Also oock in C solfaut als de b mol in b fabemi staet,
Sal men sol singhen op en nedergaende,
Maer fa alst b dur is, ende ut alleen in 't opclimmen staende,
In dlasolre als b mol in b fabemi staet gheresen,
Moet la op en nedergaende ghesonghen wesen,
Sol alst b dur is ende re in 't opvaren alleynlyck,
Dit al ghepresupponneert zynde fraey en reynlyck,
Moeten bekent worden de diversche Figuren
Van noten, de namen en weerden t' aller uren.
Men weten moet, siet onder, en wilt se aenschouwen,
Hoe veel maten elck een doende is, ick salt u ontfouwen.
| |
| |
| |
Diversche formen van Noten.
De eerste noot wort een Maxima genoemt, is van cracht
Van weerdicheyt, van valeure, van maten acht,
De tweede een Longa, die is weerdigh vier maten,
De derde een Brevis, twee maten sal hy laten,
De vierde Semibrevis, een mate is sy in 't tellen,
De witten met den steerten, die nedervaerts vellen,
Zyn Minimen ghenaemt, end' een mate sy zijn.
De vier navolgende swarten, die met steerten staen op de lijn,
Heeten Semiminimen, doen juist ende even
Vier t' samen een mate oft Semibreven,
De andere ghesteerte noten met de haken,
Heet men fusen, daer de acht eene mate maken,
Welcke meer ghebruyckt worden in tabulatueren,
Om te spelen op instrumenten, dan sy in sange gebueren.
Voorst alst ghebuert datter een cleyn punct ofte stip,
By een note ghesteld wordt, dat is in 't begrip
So veel weert als de navolgende noot vertelt,
Als te weten een punct by een breve ghestelt
Doet soo veel als een Semibreven.
Weder als een punct by een Semibreve comt beneven,
Ende ghevoeght wordet, is eene Minime weert:
| |
| |
Desgelycx daer het voorsz punct by een Mimime verkeert,
Is weerdigh een Semiminime, verstatet met lusten,
Voorts in 't gesangh vintmen somtyts pausen en rusten,
Die worden op deser manieren aengheteeckent:
D' eerste van de tweede liny ghereeckent,
Van boven tot den tweeden ghetrocken beneden,
Is vier maten ofte Semibreves in weerdicheden,
Want daer moet int singen niet voorder zijn gesprongen,
Als vier Semibreves worden ghesongen.
Die tweeste, getrocken van d' een liny tot d' ander aardigh,
Is een Brevis ofte twee Semibreves waerdigh,
Die derde hangende van d' een linie tot de halve spacy
Vereischt de rust van een Semibreve, aensiet zijn facy,
De vierde, die van de linie tot de halve spatie opgaet,
Is het verhalen van den Adem dewyle verstaet
Men een Minima singen sou, daerommen,
Gaen de Musyckers hem een suspic nommen,
Die leste boven opgaende met eener haken
Vereischt de rust van een Semiminime vaken.
Nu Leser dits soo veel als d'eerste fundamenten
Van Musica, wilt dees leeringh in 't herte prenten,
Dees al gheweten, men seer lichtelyck
Alle ghemeen sanghen sal connen singhen stichtelyck,
Sonder eenigh adresse van ander Leeraren,
Nu wilt u oeffenen ende geen arbeydt sparen.
| |
| |
| |
Dit kinder-liedeken sal men alle Saterdagen singen te samen, gaet op de wijse van den 23 Psalm.
1.[regelnummer]
Ghy jonghe kinders wilt op myn leer mercken,
Verlaet rabbauwen ende boose wercken,
Vroegh ende laet soo wilt den Heere soecken,
Studeert en leert in Christelycke Boecken,
Weest niet traghe, u jonghe aerdt wilt breken,
Van Gods woordt wilt altyt singen en spreken.
2.[regelnummer]
O jonghe jeught wilt doch nae 't goede pooghen,
Tot sweerelts vreuchde werdt geensins ghethogen,
Weest sober, waeckt, bidt, wildy Gods Ryck erven,
Wie nae 't vleysch leeft, die sal moeten bederven,
Dus simpel en ootmoedelycken wandelt,
Geen stoutheyt noch onghehoorsaemheyt handelt.
3.[regelnummer]
Beleeftheyt baert wel hier s' Menschen natuere,
Maer van Godt comt Godtlycke deuchden puere.
Wel hem die hier vroegh zijn vleesche bedwlnghet,
En nae d' enghe poorte altyt seer dringet,
Die al totten leven leyt seer bequamen,
Altyt kinderen soo wilt hier opramen.
4.[regelnummer]
De Joncheyt is gheneghen tot veel vreuchden,
En tot der Weerelts lusten en gheneuchden,
Maer sy sal vergaen, nae Johannes leeren,
Hierom hebt lust al in de Wet des Heeren,
Al by de spotters en wilt geensins wesen,
Soo suldy fraey blyven in Godes vreesen.
5.[regelnummer]
O lieve kinders laet u informeren,
Wie Vader ende Moeder aendoen eeren.
Slacht niet den Cham die zijn Vader begheckte,
Dies de maledictie op hem streckte.
Absolon wou oock zijn Vader ontlyven,
| |
| |
Dies hy aen eenen boom moest hanghen blyven.
6.[regelnummer]
Joseph ende Isaac, wilt op desen mercken,
Sij waren ghehoorsaem in alle wercken,
Haer ouders leeringhe gingen sy smaken,
Oock Christus ginck hem onderdanigh maken
Zij Ouders, doe men hem socht in den Tempel.
O Jonghers laet u dees zijn een exempel.
7.[regelnummer]
Laet u wijsen ghy kinders allegader,
Want een vroom kindt verblijdet zijnen Vader,
Oock des Moeders trooste komt daeruyt rysen,
T'is Syracks leer, o jonghers wiltse prysen,
Doet altyt goet, ende schouwet het quaden,
Kyvet noch clamt, doet oock geen stoute daden.
8.[regelnummer]
Latet alle goede manieren blycken,
Met den rebellen loopt doch niet heen strycken,
Weest eerbiedigh, wilt niemant wesen moeylyck,
De hooveerdye weest altijt verfoeylyck,
Gedenckt dat men al in der heeter hellen
De Hooveerdighe eeuwigh sullen quellen.
Prince.
9.[regelnummer]
Hebt acht op die dry vrome Jonghelinghen
Die in den heeten Oven moesten springhen,
Aleer sy begaven Godes heylighe Wetten,
Wilt u vroom also hier te campen setten,
Acht altyt op u Meesteren verhalen,
Die Godt en syn Meester vreest, sal niet falen.
| |
| |
| |
Een lustigh nieuwe Jaer-liedt, 't welck den Schoolmeester zijn Scholiers alle Jaren tegen den eersten January sal leeren singhen en gaet op de wyse:
Ghy amoreuse gheesten, etc.
Ontwaeckt, wilt uyt den slaep oprijsen,
Ghy Menschen in het aerdtsche crijt,
Looft den Heer, ende wilt hem prijsen
Al in desen benouden tijdt
Want onse Messias is nu gheboren
Van een reyn Maghet uytverkoren
Een Soon is ons ghegheven
Van Godt den Vader uyt den throon
Soo de Propheten hebben gheschreven,
T' is Jesus Christus Godes Soon,
Verlossen Israel van zonde swaer,
O Soon wilt daer na haken
T' serpenten hooft is nu ghebroken
Soo in Genesis wordt ghesproken
Hij is ons Burgh en Advocaat,
Hel, Doot, Duyvel heeft hy ghevanghen,
En draeght ons zonden allegaer,
O Israel looft hem met sanghen,
| |
| |
De Herderkens, met druck bevanghen,
Zijn verblydt door des Enghels stem
Tot haer Heylandt zyn sy gheganghen
Vonden 't kindt in doecken ghewonden,
Godt en den Mensch eenpaer,
De wysen hebben hem aldaer ghevonden
Prince.
Op desen Prins wilt mercken,
Nae den vleesch langer niet en leeft,
Wee hem die daer in sneeft.
Zyn ghenade staet altyt open
Dus weest dit Lammeken danckbaer,
In zijn Barmherticheyt wilt hopen,
Finis. |
|
Auteursrechtvrij
