De historie van Belgis

[Jan van Hembyse]

HEMBYSE (JAN VAN), meer bekend onder den naem van Jonker Jan, eenen dier mannen die, dank aen de ontstuymige tyden der volks-beroerten, zig aen de vergetentheyd onttrekken waer in zy anderzins by het nageslacht zouden gedompelt zyn geweest, kwam ter weireld in het jaer 1513 en was zoon van jonkheer Willem van Hembyse, voorschepenen van Gedeele in den jaere 1545, en van jongvrouw Willemyne Triest, filia Joos. Van in den jaere 1560 liet hy reeds eene geneygdheyd voor de calvinistsche kettery blyken en met iver en vlugheyd nam hy de godsdienstige beroerten waer, om zig aen het hoofd van eenen oproerigen aenhang te plaetsen, en, was zulks mogelyk, zyne geborte-stad en zelfs geheel Vlaenderen onder zyne heerschappy te brengen, het welk hem eensdeels gelukte, daer hy, naer dat Gend bet spaensch jok afgeschud had, verscheyde mael voorschepenen van der Keure is geweest en zich tot kolonel-generael van het Gendsch krygsvolk heeft weten te doen benoemen. Nogtans gebeurde dit niet zonder vele moeyte en had hy door zyne eerzugt de vyandschap van den prins van Oragnien en vooral die van den prins van Espinoy

[p. 52]

en van den haer van Ryhove verworven, die ook ten laesten op hem zegepraelden en hem aen hunnen baet slagtofferden. Jonker Jan had dry broeders, met naem Francies, Antone en Roeland van Hembyse, en eenen neef Bussaert van Hembyse, heer van Gidts, die hem zeer toegedaen waeren en hem in alles met raed en daed helpende, ook deel van het geusch magistraet maekten. Het is Jan van Hembyse die het meest toebragt om de spaensche soldacten uyt de stud te krygen en het magistraet van Geud weder op den ouden voet te brengen, ingevolge de afgeschafte voorregten door keyzer Karel den V; het is ook hy die het collegie der achttien mannen of notabele in 1578 dede aenstellen en men weet dat hy aen de gevangenis der bisschoppen van Brugge en Yperen en van hunne edele medegezellen, als ook aen de beeldstormery van 1578, niet vremd is geweest. In augusti 1579 vond by zig verpligt door de komst van den prins van Oragnien binnen Gend en de steeds aengroeyende magt der heeren van Ryhove en Loovelde, zyne gesworne vyanden, die stad te verlaeten en zig met zynen vertrouweling den predikant Petrus Dathenus te Heidelberg, by den paltz-graef Johan-Casimir, die hem uytnemende genegen en reeds eenige maenden te vooren met eenige duytsche krygsbenden de Gentenaeren ter hulp gekomen was, te vertrekken. Hy verbleef aldner tot in augusti 1583, wanneer jonkheeren Karel Uutenhove, heer van Marckegem en Francies van Provyn, beyde oud-voorschepene, hem de blyde tyding kwamen brengen (waer van den calvinistschen predikant Jun Spiegele en Lieven Dobbeleere, ontfanger van bet Ryke Gastbuys, hem reeds voorop verwittigt hadden) dat zynen aenbang op dien van Ryhove gezegepraelt had en dat hem door de gendsche Gemeente, van wie hy uytermaete bemint wierd, andermael het voorschependom van der Keure opgedraegen was; alsdan keerde hy binnen Gend terug, alwaer hy den 3 december van dat jaer, weduwaer van jongvrouw Joanna van Waerhem en reeds zeventig jaeren oud zynde, met eene dogter van jonkheer Augustyn van Huerne, raedsheer in den provinciaelen raed van Vlaenderen, trouwde, die nog maer dertig jaeren oud was. Alsdan liet hy ten koste van de stad goude, zilvere en kopere penningen slaen, op welkers eene zyde verbeeld wierd de Maegd van Gend, zittende met eenen leeuw in haeren schoot, die met haer de stads wapenen houd, met de letters S.P.Q.G. nevens het jaer 1583 en in den omloop; Beatus Populus, cujus jova Deus est. Op de keerzyde stond het wapen van Hombyse, daer boven den krygs-kreet van zyn edel geslacht: Silly, Silly, en daer nevens zyne gewoone spreuk: Sobrie et vigilanter. Eyndelyk moest zynen aenhang voor den genen van Ryhove zwigten, en gaven de onderhandelingen, welke by te Heidelberg met den hertog Alexander van Parma, gouverneur-generael der spaensche Nederlanden aengeknoopt had en steeds voortzette en het heymelyk aenveirden binnen Gend der spaensche gezanten Mannuy en Segura aenleyding om hem aen te houden en hem den 25 maert 1584 in het Princenhof in verzekering te stellen; voorders wierd hy van het voorschependam afgesteld, als ook van zyn ampt van superintendent der krygs-zaeken en kolonel-generael van het Gendsch krygsvolk, waer in hy den schepenen Antone Heyman tol opvolger

[p. 53]

had. Zyn proces wierd gemaekt en, overtuygd zynde van Marten Musaert en Jacob Roelandt, baillien van Axele, te hebben doen vermoorden, van de stad Dendermonde aen den hertog van Parma te hebben willen overgeven, en van goude, zilvere en kopere penningen, ten koste van de stad geslaegen, met zyne wapenen en spreuken te hebben doen pryken en derhalve van verraed munte, roof, moord en geweld, wierd hy den 4 augusti 1584 op de veirleplaets onthoofd. Hy won by zyne eerste vrouw twee kinderen: eenen zoon, Willem van Hembyse genoemt, waer van voorder zal gesproken worden, en eene dogter, Catharina van Hembyse, die getrouwd was met jonkheer Francies van Lumene, gezeyd van Marcke, en in het jaer 1596 stierf. Jonher Jan van Hambyse, die, toen de fortuyn hem begunstigde, zig door eene talryke lyfwagt deed volgen, was, zoo van Meteren getuygd, eenen hoogmoedigen en staetelyken man geweest, die zig achtte als eenen graef van Vlaenderen, hebbende grof geschut in zyn huys (op welkers puynen het gewezen collegie der jesuiten tot Geud gehouwt is), en hallebardiers en muskettiers in zyne lyfwagt; onervaeren, geldgierig, stout en streng, doch ook zeer neirstig, waekzaem en gemaetigt in het eten en drinken, die geheel Vlaenderen en de stad Gend vol zwaerigheden heeft gebragt, door onbedaglen en plompen iver, het welk ook grootelyks toe te schryven is aen Sarrasin en la Hongrie, twee fransche edelmannen, zyne raedslieden en verleyders. Nogtans is het zeker, dat hy geenzins een zoo treurig eynde zoude gebad hebben, indien hy, zoo als uybove, in zyne ketlery en in zyne oproerigheyd tegen den koning van Spagnien was blyven volherden. Ook verzekert pater de Jonghe in zyne Gendsche Geschiedenissen, dat Hembyse als goeden katholyken gestorven is, ofschoon den calvinistschen minister Jacob Kinnedonck op het schavot by hem was. Volgens den ridder Diericx, heeft men voor Jonker Jan het volgende grafeligt gemaekt, het welk eenigzins vele waerheden vervat:

Zie, hier ligt Jonker Jan, in staatskund' weinig vroed,
In godsdienst wankelbaar, in oorlog zonder moed.