De historie van Belgis

XXXVII Kapittel.

Van de beslotene Steden in Vlaenderen, hoe veel onbeslotene Steden en Dorpen in dit Landschap geteld worden, en van de Vlaemsche Steden, die Zee-haeven en sterke Kasteelen hebben.

In Vlaenderen telt men de volgende 27 beslotene steden, waer van zommige zeer groot en aenzielyk zyn: Gend, de hoofdstad van dit graefschap, Brugge, Iperen, Doornyk, Ryssel, Douay, Orchies, Kortryk, Audenaerde, Geeraerdsbergen, Aelst, Dendermonde, Ninove, Hulst, Biervliet, Sluys, Ardenburg, Damme, Nieupoort, Oudenburg, Veurne, Duynkerke, Bourburg, Grevelingen, Kassel, Winoxsbergen en Dixmuyde.

[p. 151]

Men telt 'er ook 20 onbeslotene steden of vlekken, als Armentières, Belle, Rousselaere, Poperingen, Thourout, Ghistel, Thielt, Deynze, Eecloo, Rupelmonde, Axel, Assenede, Bouchaute, Lembeke, la Bassée, Harlebeke, Meenen, Ronsse, Sas-van-Gend en Muyden (St. Anna ter-) en 2900 dorpen. De Spagniaerds, met hunnen vorst in Vlaenderen komende, zeyden wel te recht dat het geheel land maer eene stad scheen te zyn, ten opzichte van alle de lust-huyzen, kasteelen, dorpen, vlekken en steden die men daer alom aentreft. Vele van deze dorpen, bezonderlyk nae den west-kant van Vlaenderen, zyn zoo schoon en treffelyk, dat zy den naem van steden verdienen; want in vele andere landen worden zulke dorpen voor steden gerekend.

Het aenschouwen der vruchten in West-Vlaenderen, als zy in hunnen tyd zyn, strekt niet alleen tot vermaek, maer zelfs tot verwondering; want die op den Kassel- of op den Wouwen-berg, of op zommige hoogten omtrent Belle staet, ziet alom een aengenaem groen en vele verscheyde andere couleuren in de land-gewassen, zoo dat de velden een uytgespreyd kostelyt tapyt schynen te zyn, door den Hemel verrykt met allerleye verwen.

Men vind in Vlaenderen ook verscheyde steden die goede zee-haeven hebben. Voor eerst heeft dit voordeel de oude, groote en vermaerde stad Gend; want nae dat'er met groote moeyte en kosten eene nieuwe vaerd gedolven was, heeft in het jaer Ons Heere 1551, den 29 van Augustus, ten dry uren naer-middag, M'her Antone de Baenst, ridder, en dit jaer voor-schepenen van Gend, den eersten steen geleyt van de nieuwe sluys, buyten den zee-dyk, genoemd de Souie Spye, omtrent vier mylkens van de voornoemde stad. Hier op heb ik het volgende intricaet jaer-schrift gemaekt, waer van de getal-letters zyn M, C, V en I.

[p. 152]

 

gaet anderhalf myle met de Walen,

 

en vind Vier Werf 't paCk godts seer exCellent,

 

Met elf lams-moeren, en wilt nIet falen,

 

doen Was in 't sas den eersten steen doen leChgen 't Chent

 

Van m.r anthone de baenst Voor-sChepenen Van ghendt.

Daer naer heeft den goeden en edelen heer Adolf van Bourgoigne, ridder, heer van Wacken, Capelle enz., hoog-balliu van Gend en onder-admirael van de neder-duydsche zee, den eersten steen geleyd in den zee-dyk van de zoete sluys. Ter dezer gelegentheyd maekte ik dit jaer-schrift, het welk den dag en het jaer dezer verrigting te kennen geeft (den 8 Mey 1556).

ô neptVnVs! dood de poInte Vloeyende zee-baeren,
en eolVs laet de koop-lIên In goede spoed Vaeren;
Want adolf Van boVrgoIgne den eersten steen ley
In 't soet sas Van gend, den achtsten In Mey.

In beyde deze plegtigheden wierd groote vreugd bedreven met schalmeyen, trommelen, pypen en andere speeltuygen. By de zelve waeren tegenwoordig de schepenen van beyde de banken, vele aenzienelyke persoonen en andere lieden die het welvaeren van de stad beminden¹.

Mids den toren en het verlaet-gat, staende

1 Deze vaert wierd in 't jaer 1561 voltrokken. De schepenen van Gend deden vervolgens de Burggraeve-visschery verdiepen, en het leen-regt wierd den 28 juny daer naer door den koning van Spagnien, alsdan graeve van Vlaenderen, over deze vaert, trekweg en de overblyvende landen, welke zy had moeten koopen, aen deze stad vergund. Den 4 april 1562 wiert de vaerd van Sas-van-Gend met groote plechtigheyd en toejuygingen der aenschouwers geopend. Het eerste schip, het welk daer binnenkwam, was eene haring-schuyt, ter bestemming van Gend, gevoerd door Pieter Soetemelk. De concessie van de rechten op deze vaert te heffen en van haere inkomen is aen de heeren Meerbeek, Chenay en comp.^e voor 27 jaeren vergund, volgens hunne gedaene soumissie in de openbaere aenbesteding tot Brussel den 24 january 1825, op voorwaerde van t'hunnen koste eene nieuwe vaert te delven van aen Sas-van-Gend tot Terneusen. De verbetering dezer vaerd tusschen Gend en Sas-van-Gend is door de gemelde heeren Meerbeek, Chenay en comp.^e aengenomen voor de somme van 375,000 guldensned., waer van Gend voor deszelfs aendeel betaelt heeft 150,000 guldens. Den 7 juny 1826 heeft Z. Exc. den heer van Doorn, gouverneur van Zeeland, ten byweze van eene commissie der provinciale staeten van Oost-Vlaenderen, den eersten steen geleyt der groote sluyze van den kom tot Terneusen, als ook eene loode doos, waer in verscheyde geld-stukken van het slag van den alsnu regeerenden koning Willem I lagen. De werkingen wierden in de maend maert 1825 begonnen en in het begin der maend november 1827 voltrekken, zy betrekken eene lengde van 33,316 ned. ellen en begrypen de twee groote sluyzen tot Terneusen, de sluyze van Sas-van-Gend, de sluyze van den ingang der Moervaert en 7 draeyende bruggen, waer van 6 dobbele. De nieuwe vaert wierd den 18 november 1827 met groote plegtigheyd geopent. Het eerste schip het welk den 3 december volgende regtstreeks uyt zee van Bordeaux daer binnenkwam, was de Harmonie, kapiteyn A.H.M. Vetter, gelaeden met wyn, welken kapiteyn eene premie van 50 guldens van de stad bekwam.
Sederd Vaernewyck zyn onder andere vaerden nog gemaekt de Brugsche-vaert, die men begon in 1613, ten koste der Provintie. De verdieping dezer vaert, als ook het maeken der Coupure of Doorsnede, van aen de Brugsche-poorte tot aen de Leye, wierd aenbesteed tot Gend den 8 february 1751 en het zelve jaer voltrokken, alwaer eenen schoonen kom, eene kraene voor telossen, eene douane of tolhuys en een Stapelhuys gemaekt zyn, om de goederen in bewaering te leggen. - In 1771 begonst men aen de Coupure te bouwen het Correctie of Tugthuys, nog bygenaemd den Blauwen-Leeuw en Rasphuys, het zelve is achtkantig, waer van alsdan maer vyf deelen opgemaekt wierden; de andere dry deelen zyn in 1825, 1826 en 1827 daer by gebouwd.

[p. 153]

naest Axel, inviel den 8 van Julius 1564, wierd, naer eene rype beraeding, in 1566 de zoute Spye, verlaet-gaten en toren besteed om geheel af te breken, en de zelve een derde of daer omtrent naeder den land-dyk te stellen, te weten op den afstand van 300 voeten van den gemelden dyk, terwyl de ondervinding geleerd had dat het sas te groot was. Van dit nieuw werk wierd den eersten steen geleyd in het bywezen van den vromen en edelen ridder jonkheer Jan Damman, heer van Oomberge, voor-schepene der stad Gend, en andere zyne medegezellen in de wet, op den 6 Mey van het gemeld jaer. Deze onderneming heeft my aenleyding gegeven tot het opstellen van dit jaer-schrift:

Jan, heere Van ooMberge, door goeden raed,
heeft dit sas volstiCht, aLsoo 't heden noCh staet,
WeL sterCk van steenen boven en onder,
die 't siet, aensIet een WerCk voL wonder.

De andere vlaemsche steden die zee-haeven hebben, zyn Sluys, Duynkerke en Biervliet. (Deze laeste haeve is nu geheel verslykt). Zommige hebben ook deftige en sterke kasteelen: Gend heeft'er twee (het spagniaerds en het graeven-kasteel), Doornyk, Ryssel, Kortryk, Au-

[p. 154]

denaerde, Sluys (Audenaerde en Sluys hebben geene kasteelen meer), Maele (dit kasteel van Maele, bewesten Brugge, is in het midden der 18.^e eeuwe geslecht), Biervliet en Rupelmonde (de kasteelen van Biervliet en Rupelmonde zyn niet meer inwezen), elk een; zonder alle de sloten en kasteelen die in verscheyde dorpen gezaeyd staen. Het gendsch nieuw kasteel is verre het grootste van Vlaenderen.¹

1 In 't jaer 1820 wierd tot Gend tusschen de petercelle- en heuvel-poorten nog een kasteel gebouwt, het welk in den eersten rang der vestingen diend geplaetst te worden.