Het Nieuvve Testament, dat is, Het nieuwe Verbond onzes Heeren Iesu Christi, Na der Grieckscher waerheyt in Nederlandsche sprake grondlick end trauwlick ouerghezett

[p. π3r]

Dem Christlicken Lezer zaligheyt

DEwijl dar stedes eęn gemeyn klaghe geweeßt is onder den Schriftuerstandighen, ouer de ouerzettinghen des Nieuwen Testaments onzes Heęren Iesu Christi, die in den Nederlanden meęst ghebruyckt werden: zo heb ick wel ouer langk eęn zonderlicke begærte ghehadt het zelue ouer te zetten. Auer anmerckende de groote zwarigheyt des wercks, end de zware perikelen of vaerlickheyden der eęwigher zaligheyt, die zulckerley lichtuærdighe ouerzettinghen beyde den Ouerzetteren end dem Lezer anbringhen: Zo heb ick het alleęn niet willen noch duruen bestaen, ouermids de kleynigheyt myner gauen. Welcker haluen ick my daertoe, om menigherley oorzaken willen, ganschlick onbequaem bekennt heb, end noch van herten ghærn bekenne. Op dat nochtans deze mijn stadighe begærte niet altijd vruchtlooß bleue, zo heb ick Godfredum Wingium tot my ghenomen mit bewillinghe der Dienaren, Olderlinghen end Diakenen onzer verstroeyder Nederlandscher Ghemeynte van Londen, end Ioannis a Lasco Opzieners der zeluer, zampt der Dienaren end Olderlinghen der Ghemeynte van Embden. Uan welcken allen het vœr goed ward

[p. π3v]

anghezien om zyner gheschicktheyt willen, dat hy dit werck zolde mit my in handen nemen. End hebben alzo daerna onze ouerzetting in des Heęren name angheuanghen: mit der meyninghe nochtans dat wy de zelue mit onzen Dienaren zolden namaels ouerzien end ouerlegghen: end ons allenthaluen beraden mit den, die ons ter voorderinghe der trauwer ouerzettinghe zolden eęnighßins moghen behulpigh wezen. Het exemplaer auer dat wy nagheuolght hebben, is het groot Griecksche Testament ghedruckt te Parijs van Roberto Stephano im iare des Heęren .1550: welck van den Schriftuerstandighen in zonderheyt gheprezen werdt. Waerbeneuen wy oock inghezien hebben menigherley Latijnsche, zampt oock zommighen Duydschen, Oosterschen, Zwitßerschen, Brabantschen end Franchoischen ouerzettinghen: waerdoor wy grootlicks zijn beholpen gheweeßt.

Wy hebben auer in onzer ouerzettinghe dem blooten text, schier van worde te worde, zo verr als het de Nederlandsche sprake lijden konde, oock in den compositis of t’zamenstellighen worden (waerin eęn zonderlicke kracht gheleghen is) na onzem vermoghen nagheuoght: end alzo in zynem stande ghelaten, dat men lichtlick zal moghen spœren, wat de voorghemelde Griecksche text is inholdende of niet. Want behaluen end wtghenomen dat mit dezen tweęen mærckteękenen [ ] besloten is, zo blijft

[p. π4r]

dar euen het zelue dat in dem text staet. Auer dat mit den voorzeyden mærckteękenen besloten is, hebben wy wt anderen Grieckschen exemplaren, of wt anderen Euangelisten, of wt der ghewisser end onghetwijfelder meyninghe des heylighen Gheęstes buyten aller ghissinghe ghenomen: volghende hierin het exempel zommigher Latijnscher, Zwitßerscher, Franchoischer end Enghelscher ouerzettinghen. Daerbeneuen ghemærckt dat de heylige Gheęst niet zonder ghewichtighe oorzake den Griecken (die wt aarde hœrer sprake het Hebreesch niet meęr verstonden dan onze Nederlanders doen) ouerghegheuen heeft zommighe Hebreesche worden, end meęr andere wtlandische worden, die onder den Hebréeren bruycklick waren, zo hebben wy de zelue niet willen noch duruen veranderen, als oock gheęne Latijnsche Ouerzetters te gheęnem daghe ghedaen hebben: auer hebben de zelue te minsten ⁺ composicywijß bruycken willen. End op dat niemand van dem verstande des texts door de zelue worden verhindert wurde, zo hebben wy de zelue zampt oock zommighen anderen Grieckschen worden, die wy om hœrer zonderlicker kracht willen, beholden hebben, op het ende des Testaments anghezett end verklaert. Daerenbouen wanneęr eęnighe plaetß in’t Griecksch meęr dan op eęnen zinn mocht verstaen werden, zo hebben wy (op dat wy niemand an eęner lectie of zinne verbon-

+ Als van sicera, sicerdranck Luc.1.b.11. etc

[p. π4v]

den) an de marge of rand des textes eęn ander verstand ghestelt, beghinnende mit, of. Waer auer dit wordeken. Anders. an dem rande gheuonden werdt, zo zal men verstaen andere lectien, die in anderen Grieckschen exemplaren gheuonden werden. End op dat de Lezer te beter beholpen wurde, zo hebben wy het gansche nieuwe Testament als door værskens ghescheyden, op der wijze, als het gansche Olde Testament gheschreuen end bedeęlt is gheweeßt, t’zy door Mosen end de Propheten zelue, of door gheleęrde Iœden daerna volghende, ter bewaernisse der zeluer Schriften. End op der wijze der, die de eęrste Griecksche exemplaren end de olde schriften der older Latijnscher ouezetting gheschreuen hebben: die van elcker rede, of van elcker haluer rede, ia van allen stucken eęner rede, als værskens ghemaeckt hebben. Als oock zommighe huydighe Latijnsche end Franchoische Ouerzetters den ganschen Bibel ouerghezett hebben. Welck zy alle mit den anderen niet zonder ghewichtighe oorzake ghedaen hebben. End behaluen de voorghemelde reden, zo veel is’er oock van, dat de memory des Lezers hierdoor grootlick werdt beholpen in het vinden end entholden der angheteękenden plaetsen.

Angaende auer der sprake die wy hier ghebruyckt hebben, daerin hebben wy, na zommigher gheleęrder Nederlanderen raad, grooten arbeyd anghe-

[p. π5r]

wendt, op dat wy de zelue in hœren rechten zwangk (waervan zy buyten allem twijfel door vrémde end wtlandische spraken, oock binnen manns ghedencken zeęr veruallen is) zo verr ymmers als het ons moghelick ware, wederbrochten: Op dat door het onachtzaem schrijuen de meyning des heylighen Gheęstes niet verduystert wurde, end dat niemand van dem lezen onzes arbeyds verurémdt wurde. Niet dat wy eęnighe curiooßheyt (welck zick hier niet betaemt) in der spraken ghezocht hebben, alzo het licht te mærcken is wt dem, dat wy onderwijlen zommighe onduydsche worden willens ghebruyckt hebben, om den zinn des heylighen Gheęstes te krachtlicker wt te drucken. Dit auer spreken wy van der noodwendigher reynigheyt der Nederlandscher spraken, end om genus a genere, numerum a numero, casum a casu, tempora a temporibus, end der ghelijcke dinghen te onderscheyden: Welcker onachtzaemheyt menighmael groot mißuerstand end vaerlickheyt in der Schrift is medebringhende. End op dat wy in onzem schrijuen ghelijckformigheyt hielden, zo zijn wy veroorzaeckt gheweeßt zommighe diphthongis of dobbelvocalen te bruycken: op dat verscheyden pronunciatien of wtsprekinghen verscheydelick gheschreuen wurden. Mids dem auer wy dezen onzen arbeyd ten nutte allen der Nederlanden (waerwt oock onze voorghemelde verstroeyde Ghemeynte meęst verzamelt was) anghe-

[p. π5v]

wendt hebben, zo hebben wy onze schrijuen alzo ghematight, dat het allen den Nederlanderen zal moghen nut end dienstigh zijn. Na dem wy auer deze onze ouerzetting vollendt hadden, hebben wy de zelue nærstlick ouerzien end ouerlegt mit den trauwen Dienaren onzer voorghemelder Ghemeynten Martino Micronio, end Petro Deleno na dem voorzeyden Grieckschen exemplaer Rob. Stephani, end beneuen meęr anderen Grieckschen exemplaren. In welcker ouerlegghinghe ons grootlick gheholpen hebben des hooghbeghenadighden Ioannis a Lasco zommighe diepgrondighe anmærckinghen end waerneminghen ouer het nieuwe Testament, die hy ons op dem voorleden winter hiertoe eyghentlick toegheschickt heeft. End ouer allen zwarigheyden die ons in der zeluer ouerlegghinghe ouerbleuen, hebben wy ons onder meęr anderen, besproken end beraden mit Galtero Deleno Dienaer der zeluer onzer verstroeyder Ghemeynte: Mit welckem wy oock daerna onze gansche ouerzetting, na dem voorghemelden Grieckschen exemplaer Rob. Sthephani, end beneuen meęr andere Griecksche exemplaren nærstlick hebben ouerlegt. Wt welcken allen ouerlegghinghen end besprekinghen groot licht end verbetering onzer ouerzettinge ontwijflick is anghekommen. Hoewel nochtans wy deze groote nærstigheyt in onzer ouerzettinghe mit allen den voorghemelden end meęr anderen ouertrefflicken mannen end

[p. π6r]

broederen die wy eęnighßinns dochten ons behulpigh te moghen zijn, anghewendt hebben, (alzo dat wy ons nærghent in qualick bewist zijn) zo willen wy alle mit den anderen in ootmoedigheyt des Gheęstes (als oock alle andere Ouerzetters, wie zy oock zijn, schuldigh zijn) onze ouerzetting dem oordeęle der Ghemeinte Christi des Heęren, wt Godes worde, na dem rechten Grieckschen text ghærn onderwærpen: Op dat Gode alleęne, end niet den menschen de eęr blijue. Hierentusschen vermoeden wy ons wel, ouermids de krachtighe nijdigheyt des Satans, end de groote ondanckbaerheyt der wæreld, dat onzer aller trauwe arbeyd veler menschen lasteringhen ondeworpen zal werden: auer daerom hebben wy de Ghemeynte Christi des Heęren dezes onzes arbeyds niet willen beroouen.

Wy bidden auer alle menschen in dem name des Heęren Christi Iesu, dat zick niemand hier teghen den Heęr vergrijpe: End zo wy menschlicker zwackheyt of onwetenheyt haluen ærghent in ghefælt mochten hebben, dat men ons Christlick mit bescheydenheyt vermane, op dat daerin ten nutte der Ghemeynte Christi voorzien werde. Want derhaluen hebben wy niet willen verzwijghen de namen der, die den zonderlicksten arbeyd mit ons hebben anghewendt: op dat zo dar eęnighe zwarigheyt in dezer onzer ouerzettinghe ærghent in mit der tijd beuonden wurde, men wiste welcke men anspreken mochte, ter verbeteringhe deß, dat door ons

[p. π6v]

(zo wy doch alle menschen zijn) eęnighßinns mochte verzuymt zijn. Welck men niet lichtlick bekommen kan, wanneęr der Ouerzetteren of Schrijueren namen in eęnighen schriften (ten grooten nadeęle der Ghemeynte Christi) listlick verzweghen werden: alzo dat de zelue den quaden suspicien of ærgwane mit billicker oorzake ghemeynlick onderworpen werden.

Dit auer willen wy hierentusschen eęnen ieghelicken betuyght hebben door Christum den Heęre, dat wy deze onze ouerzetting niemanden ten nadeęle ghedaen hebben, dan alleęnlick wt rechtem ijuer der Euangelischer waerheyt, end ter voorderinghe des kœningkrijcks Christi Iesu: End bidden alle menschen, wie zy oock zijn, dat zy gheęn ander vermoeden van ons hebben willen. End bidden oock dy, Christlicke Lezer dat du dezen onzen arbeyd dancklick bruyckest ter grootmakinghe des naems Christi. Welck zo du doest, end wy zulcks vernemen konnen, zo zullen wy door Godes ghenade (zo wy anders niet verhindert werden) op der zeluer wijze end mit ghelijcker trauwigheyt, na onzem vermoghen oock arbeyden in dem Olden Testamente: op dat du oock den ganschen Bibel in korten iaren ghelijckformelick bekommest. Waertoe de Heęr ons beghenadighe door zynen heylighen Gheęst, end dy oock door den zeluen bekrachtighe ten eęwighen leuen. Amen

Gheschreuen te Franckfort den .1. Octob.1556. U.L. ootmoedighe broeder Iohan Utenhoue.