Spiegel historiael. Tweede partie [alleen brontekst]

(1879)–Philip Utenbroecke– rechtenstatus



[pagina 334]
Hier begent de seste boec van der ander partien van den Spiegele hystoriale.
Van drien keysers, die Constantijns kindere waren. I. Rome gewan nu keysere drie, Constantijns kindere waren sie: Constantijn was deen genant, Constancius dander, de derde Constant. 5[regelnummer] Dese begonden regneren CCCXL in djaer ons Heren. Den stoel hilt van sinen rike Te Rome Constantius, ende tkeyserike Te Constantinobele Constantijn; 10[regelnummer] Constant hilt dat rike sijn THanthiochen in die stede. Nu was dit Constantijns sede, Dat hi sdages was alle tijt In sijn keyserlec abijt, 15[regelnummer] Verciert met preciosen steenen, Op sijn hoeft die croene alteenen; Nochtan hi emmer leerende was Goede arten ende screef ende las. Constantius, alse hi keyser wort, 20[regelnummer] Wert al van den sinne verdort, Ende liet ons geloeven lecht. In sinen anderen jare recht So disputeerde, niet als een dwaes, Die heilege vroede Athanaes 25[regelnummer] Jegen Arrius, den buggere fel; Te Laodicien dit gevel. Bi den keyser daer toe verstoet Alse juge Probus, een here vroet. Daer bleef die buggere sere verscroven, 30[regelnummer] Ende onse salege geloeven Was geproeft daer herde scone Elken in properen persone, Vader, Sone, Heilech Geest, Ende ene nature ende een volleest. 35[regelnummer] Nochtan Arrius die quade Bleef al in sijn quaet gestade.
Van Eusebiuse, den buggere. II. Eusebius, die buggere quaet, Die al volgede Arrius raet, Brachte die dinc toe aldus Bi den keyser Constantius, 5[regelnummer] Datmen wederroepe gemene Wat in de consilie van Nychene Over recht was uutgegeven. Dus wert Arrius verheven, Ende die keyser die geboet 10[regelnummer] Ene consilie herde groet
[pagina 335]
Te Constantinoble in die stede. Daer quamen meest diegene mede Daert Arrius ende Eusebius af wilden, Die herde menech striden hilden 15[regelnummer] Jegen den heilegen Alexander, Die meer dan enech ander Street jegen Arrius heresien. Dese was bisscop tAlexandrien, Dien de quade wel daden verstaen, 20[regelnummer] Ofte hine wille Arrius ontfaen, Hi wert siere kerken los gescent Ende swareleke verellent. Een dach van diere consilien quam. Tsnachts te voren met herten nam 25[regelnummer] Dat bidden an die bisscop goet An Gode, dat hi wel behoet Siere heilegher kerken staet. Smargens, als die dach opgaet, So es Eusebius gegaen 30[regelnummer] Tote Arrius, die hem doet verstaen, Dat sijn wille sal gescien. Volgen heet hi hem mettien Ter kerken wert, daer ginc hi voren; Menech was daer, diet wilde horen 35[regelnummer] Hoe die dinc daer soude vergaen. Cortelike heeft den wech bestaen Arrius ter kerken waert, Die met hem hadde in sine vaert Menegen bisscop, here groet. 40[regelnummer] Nu quam van menscheliker noet Arrius so groten lust an, Dat hi ja niet gebeiden en can Hine moet al in toppenbare Daer gaen sitten vore al die scare, 45[regelnummer] Also die noet eyscht des lichamen. Darme ende ander dinc te samen, Dat hi inhadde, hem daer ontscoet, Ende starf scandelike doot. Te rechte dede hi desen endde, 50[regelnummer] Wies gepeys was meer dan scende. Alse Eusebius wiste die mare, Ende die andere, die pine sware Den goeden Alexandere daden, Omdat hi soude met hen raden 55[regelnummer] Datmen Arrius ontfa, Deen vore ende dander na Sijn si alle danen gekeert, Sere confuus ende tebarenteert.
Van Athanase, bisscop van Alexanderien, ende ander dinc. III. Nu na Alexanders leven Wert te bisscoppe verheven TAlexandrien in die stede Athanaes, van wies kintschede 5[regelnummer] Een deel nu hier wert vertelt. Eens alse feestelike helt Alexander, die bisscop mare, Van sente Petere den martelare Den dach in Alexandrien, 10[regelnummer] Die in sbisscops herscapien Daer te voren hadde gewesen, Als men mach hier voren lesen, Ende als die dienst al was volent, Ende Alexander sijn covent 15[regelnummer] Ontbeidt te comene ten male, So sach hi uutwert tsiere sale Ende heeft kindere versien, Die hem spelen duncken in dien Dat kindere met haren bisscop spel 20[regelnummer] Houden, ende also versach hi wel,
[pagina 336]
Dat si daden in selc doen Also men in kerken heeft geploen. Daer na so versach hi mede, Dat si daden alse heimelichede 25[regelnummer] Den sacramente van der kerken. Tebarenteert wert hi in dat merken. Die kindere dede hi vore hem bringen, Dien hi vragede van haren dingen, Wat hare spel hadde gewesen. 30[regelnummer] Die kindere vervaerden hen ierst van desen, Ende seiden, sine daden niet. Ten lesten hebben si al bediet, Wat dat hadde gesijn haer spel, Ende lieden oppenbare wel, 35[regelnummer] Dat Athanaes hare bisscop ware, Ende hi selke van haerre scare Ghedoept hadde in dien spele. Doe vragede die bisscop so vele Den genen, daer hi af horde 40[regelnummer] Die waren gedoept, om die woerde Die men hen vragede, ende wat si spraken, Ende verstont al claer die saken, Dat si daden ende seiden mede Al trechte van den kerstenhede. 45[regelnummer] Daer wert hi met goeder stade Met siere clercgien te rade, Dat si tdoepsel so hebben beloepen, Dat mense anderwerf niet en sal doepen, Maer dat menre enech dinc toe doe 50[regelnummer] Die den papen recht horen toe. Doe nam die heilege bisscop ginder Athanase ende dandere kinder, Die alse papen sijn in tspel Ofte anders geordijnt also wel, 55[regelnummer] Ende sendde om moedere ende om vaderen, Ende beval hen allen gaderen Om Gode, dat si die kindere wouden Altoes in die kerke houden. Ende cortelike gevel, 60[regelnummer] Alse geinstruweert was wel Van gramarien in der scolen Athanaes, wert hi bevolen Enen pape diene leerde wel; Daer hi wert rechte alse Samuel 65[regelnummer] In den tempel ons Heren opgevoet. Met Alexandere, den bisscop goet, Was hi ter consilien groet, Want hi daer groete noet Daer sijns hadde, Alexander, 70[regelnummer] Want hi vroeder was dan menech ander, Ende was altoes sbisscops rade, Diene coes in sinen grade Te sine na sinen endde. Daer hi in dogede so groot meswende, 75[regelnummer] Dat men te hem wert wel mach keren Dat staet gescreven dwoert ons Heren: ‘Ic sal toegen wat hi al In minen name gedoegen sal.’
Van den quaden Arrianen. IIII. Cortelike II jaer na das Dat Constantius keyser was, Began starc op te gane De quaetheit der Arriane, 5[regelnummer] Ende bi des keysers gemoede, So dat die kerstene bisscoppe goede In die karkeren moesten gaen,
[pagina 337]
Ende andere menege pine ontfaen Moesten, Athanasius voren; 10[regelnummer] Want den keyser staken in doren Die Arriane in hare baraet Van Athanase al dat quaet, Dat si consten gevisieren, Dat sine in gramscapen so bestieren, 15[regelnummer] Dat hi saen versamenen dede Te Tyren in die stede Ene consilie, waer met Athanaes al si ontset. Daer hi bracht was al gevaen, 20[regelnummer] Ende men woude op hem doen staen, Dat hi hadde een wijf vercracht; Ende dwijf was vor ogen bracht, Diet hem al bloet sal opleggen, Alse ment hare beval seggen. 25[regelnummer] Nu was metten bisscop goet Thymotheus, een priestere vroet, Die antwerdde hier ter stale. Als dwijf geseit hadde altemale, So keerde hem Thymotheus te hare 30[regelnummer] Ende sprac ten wive al oppenbare: ‘In waerheiden, noyt teeneger stont En woendic met di, dits di cont, Ende cracht ic di noyt en dede.’ Ende ter vaert, na deser wive sede, 35[regelnummer] Tyet sijt den pape meer dan te voren, Ende sprac dat men wel mochte horen: ‘Du daeds mi cracht in dese stede Ende besmetteds mine suverhede.’ Doe keresi hare ten juge waert 40[regelnummer] Ende heeft met starken eede verclaert, Dat si hadde geseit al waer. Scande quam elken an aldaer Die sere te belachgene was, Die viseerre was al das, 45[regelnummer] Dat, dien si wilden sculdere maken, Quite bleef met so lichten saken. Nochtan so en mochte die goede man Also niet quite gaen van dan. Sine seiden op hem oppenbare, 50[regelnummer] Dat hi ware een toeverare, Ende dat die liede in hare ogen Also van hem waren bedrogen Ende waenden sien anders dan si sagen. Dus wert so grot der quader clagen, 55[regelnummer] Dat sine wilden sonder verboren Met haren handen te stucken scoren; Ende so hadden si oec gedaen, En hadt met crachte niet wederstaen Archelaus metten sinen, 60[regelnummer] Diene hen nam met groter pinen, Die bi den keyser daer was geset Dat hi al onrecht belet. Dus brachte hi den heilegen man Met pinen ende heimelike van dan. 65[regelnummer] Die quade quamen weder te samen Als of si de consilie annamen, Ende seggen dat niet en es geproeft
[pagina 338]
Op Athanase, maer, als behoeft, So heeft hi selve willen lyen 70[regelnummer] Van alte groter dorpernien, Daer sine af hebben gedoemt, Ende doen so dat te wetene coemt Bi skeysers gebode oppenbare In die werelt harentare.
Van den heilegen Athanase. V. Om saken van den valschen kere Wert Athanasius, die heilege here, Vluchtech overal in dlant, Dat hi geen seker stede en vant 5[regelnummer] Daer hi mochte onthouden dleven; Want die keyser dede uutgeven Baljuwen, proesten ende graven, Dat sine vangen als enen ongaven. Vort belovedemen grote miede 10[regelnummer] Elkerliken, wien dat gesciede Athanase te bringene in live, Oft sijn hoeft, eer dan het blive. Dus waest jegen hem al sere Met wien dat was God, onse Here, 15[regelnummer] Diene brachte an diene gherne Bedect hilden in ene cisterne, Daer hi VI jaer so in lach Dat hi die sonne niet en sach. Ten lesten wert hi gewijst 20[regelnummer] Bi den joncwive, diene spijst Bi den wetene van haren heren; Maer God, die dat conde verkeren, Den heilegen bisscop weten dede, So dat hi ruumde tsnachts die stede, 25[regelnummer] Daer menne sdages soude soeken. Ende als si, die des wilden roeken, Den bisscop niet en vonden daer, Dochte hen allen overwaer. Dat men met hen scheren houde, 30[regelnummer] Dat dat joncwijf sware ontgoude, Als die valscheit jagen can. Nu ducht dese heilege man, Dat sijn sculen ende sijn decken Iemene qualike mach berecken, 35[regelnummer] Dat hem ware herde leet; Ende geene stede en es die hi weet In skeysers Constantijns of Constantius rike, Daer hi mach wesen sekerlike, Ende trac, also hi in rade vant, 40[regelnummer] In skeysers Constants lant, Diene werdelike ontfinc. Als hi wiste sine dinc, Heeft hi te sinen brueder gescreven, Dat hiere omme soude sneven, 45[regelnummer] Dat hi den groten pape ons Heren Dade pine ende so vele onneren, Athanase; nu hi hem bade, Dat hi worde saen te rade, Dat hine sonder moylijchede 50[regelnummer] Weder sette in sine stede; En dade hijs niet, sekerlike, Hi soude comen in sijn rike Ende op hem sware wrake ontfaen, Bi wien dat quade al ware gedaen. 55[regelnummer] Constantius, die dese letteren las, Want hi den brueder ontsach, wert das Te rade, dat hi den bisscop goet Weder in sine stede wesen doet, Maer een deel woerde gaf hi hem swaer. 60[regelnummer] Nu geviel niet lange hier naer
[pagina 339]
TAlexandrien in die port, Ene craye vloech daer, diemen hort Maken herde groet geluut. Die heidene vrageden wat beduut 65[regelnummer] Der crayen roepen, recht als dwase, Den heilegen bisscop Athanase, Want sine waenden toeverare. Ende hi antwerdde hen oppenbare Lachende: ‘Die craie roept ‘cras,’ 70[regelnummer] Dat in Latine es ende was Die dach die naest comende es. Dus roept si, sijt seker des, Heden den droeven dach van morgen, Die u wesen sal vol sorgen’. 75[regelnummer] Des naests dages eest so comen, Datmen letteren daer heeft vernomen Toten juge van der stede, Die de keyser senden dede, Dat hi die heidene in geenen kere 80[regelnummer] In haren tempel en late comen meere Feeste te doene haren goden. Dus wert den heidenen daer verboden Van haerre wet die hoechste feesten. Nu vinden wi aldus in jeesten, 85[regelnummer] Dat hierna die keyser Constant Verloes beide lijf ende lant Bi enen die Magnentius hiet. Doe rees weder op tferdriet Op Athanase in corter tijt; 90[regelnummer] Want die op hem hadden nijt, Brachtenne metten prince in haten, Dat hi gejaget was siere straten, Ende daden sijn in sine stede Die in ongeloevechede 95[regelnummer] Rechtelike was hare geselle, Gorgius so hiet dese felle. Athanaes, dese heilege man, Dore al tferdriet dat hem quam an, So screef hi menege nuttelijchede, 100[regelnummer] Alse hi tijt hadde ende stede. Noch seldi mogen van hem hier naer, Hoe hem die quade waren swaer, Horen, ende wat hem God goets dede, Want hem die doget altoes bleef mede.
Van sente Maximine ende ander dinc. VI. Nu in dien tijt, daer ic af scrive, Was bisscop in heilege live Sente Maximijn te Trieren, Die in eerliker manieren 5[regelnummer] Ontfinc den heilegen Athanase, Alse hi bi den quaden dwase, Den keyser Constantius, vluchtech was, Alsomen hier voeren las. Maximijn, also wijt horen, 10[regelnummer] Die was van Poytau geboren Van edelre comst, wies brueder mede Te Poytiers hilt bisscops stede. Dese heilege Maximijn Liet dlantscap ende tgeslechte sijn, 15[regelnummer] Alse onse Here wilde visieren, Ende woende in de stat te Trieren, Daer hi eleregie leerde in der joget. Ende alse hi sere wies in die doget, Quaemt bi Gods wille dus, 20[regelnummer] Dat een heilech man, hiet Quiriacus, Quam tsnachts in sente Acharis kerke, Daer hi verstont bi Gods gewerke, Dat Maximijn des bisscops stede Ontfangen soude om salechede, 25[regelnummer] Na dat Agririus doot ware, Die doe aldaer was bisscop mare. Agririus oec dic bisscop goet An den ingel also verstoet, Dat hi Maximine in state 30[regelnummer] Sette in sinen achtersate. Agririus over niet lanc Dede te Gode den salegen ganc, Ende die heilege Maximijn
[pagina 340]
Wert bisscop in die stede sijn. 35[regelnummer] Dese heilege man voer eens te Rome, Daer hi vant, also ict gome, Sente Mertenne in den pas, Die noch doe geen bisscop en was, Ende hi wilde mede te Rome waert. 40[regelnummer] Daer si dus quamen in die vaert, Verbeet een eyselijc welt bare Den esel, die droech hare ware, Ende Maximijn die heilege sant Gheboet den bere altehant, 45[regelnummer] Dat hi anva des esels doen; Dat die bere wel heeft geploen Tote dat si keerden tote ere port, Dier van den bere bleef een wort. Daer gaf die heilege Maximijn 50[regelnummer] Den bere na doude seden sijn Orlof te gane, maer dat hi niet Vort iemene dade verdriet. Sente Martenne bat hi met beden, Dat hi met hem ginge tsiere stede 55[regelnummer] Te Triere, ende saen daer naer Voer hi in heilecheiden claer Te Gode ter vierder kalende Van Wedemaent, ende also ict kende, So starf hi onder die Poytevine. 60[regelnummer] Om te visenteerne die sine Was hi daer comen, ende na das Was hi daer hi bisscop was Ghevoert te Triere met groter ere, Te wies grave onse Here 65[regelnummer] Scone miraclen doet dicke sien. Hort hier ene scone van dien: Binnen des conincs Zegebrechts tijt Was een pape, die hadde strijt Van pleyte jegen enen Fransoys 70[regelnummer] Vore den coninc van desder noys Vele gehandelt; ende in der stont, Dat hi es comen, also mi es cont, Te Triere, om anebeden Gode in die heilege steden, 75[regelnummer] Den pape so sprac an dus hi: ‘Jof dijn eysch warachtech si, Swere dat hier op den grave Maximijns, des bisscops gave.’ Die pape sprac: ‘Ic doe gereet.’ 80[regelnummer] Daer dede hi altehant den eet, Dat sijn eysch warachtech ware. Die Fransoys wert in mesbare Op den heilegen Maximine, Als dien dochte dat hi trecht sine 85[regelnummer] Bi hem verlore; ende hier na saen Sijn si uter kerken gegaen, Die Fransoys, die pape met. Onlange wert daer gelet, Die pape en viel neder doot. 90[regelnummer] Die Fransoys vortmeer albloet Sente Maximine lof anleide. Wat dat hi te voren seide. Te Triere wert om hoerdoems saken Verstoeten een archidyaken 95[regelnummer] Van sinen bisscop, die doen woude Bi sinen eede sine onscoude Op sente Maximijns graf. Den bisscop genoechde hier af. Die ander ginc ter kerken waert: 100[regelnummer] Ter ierster dore wert hi vervaert, Daer hi beidde ene ure;
[pagina 341]
Doe ginc hi ter ander dure, Ende als hi wilde ter derder gaen, Wert hi met sterken cortse bevaen 105[regelnummer] Ende en dorste vortmeer setten voet. Hem dunct dat hi sterven moet, Ende heeft in biechten belyet Die sonde, diemen hem antyet. Vort bat hi den volke met staden, 110[regelnummer] Dat si over hem alle baden Gode ende sente Maximine Ende daer toe den bisscop sine; Ende cortelike na dat dit was, Van alre siecheit hi genas, 115[regelnummer] Ende gewan sijns bisscops vrede In rechter caritaten sede.
Van Sapore, coninc van Persen. VII. Sapor, coninc der Persiene, Maecte dusent werven tiene In dien tiden martelaren Binnen sinen rike, ende in dier scaren 5[regelnummer] Was die heilege Symeoen, Die hielt ardsbisscops doen Te Seleutien, te Tesifonten mede: Elc es ene coninclike stede. Desen dede Sapor vore hem bringen, 10[regelnummer] Die altoes om geene dingen Den coninc anebeden en woude Ende toender toe so scone onscoude. Doe wildemen dat hi anebede De sonne; dat ontseide hi mede. 15[regelnummer] In den carkere wert hi gedaen, Daerne gemoette in tgaen Eustasadis, die altemale Meester was van des conincs sale, Die eens kerstijn was gedaen, 20[regelnummer] Maer daerna also bevaen Ende daertoe also verwonnen, Dat hi alse gode ere dede der sonnen. Dese quam nigen Symeoene, Die onwert hadde van dien doene. 25[regelnummer] Doe wert die ander in groten weene; Sine diere cleedere reene Dede hi af, ende dede daer nare Een cleet an vuel ende onmare. Als die coninc dat versiet 30[regelnummer] Ende hine mach verkeren niet, Hiet hine onthoefden. Eer hi dat dede, Dede hem die coninc ene bede; Dit was die bede die hi woude, Dat des conincs amman roepen soude 35[regelnummer] Oppenbare, dat hi die doot En ontfinge dor sake no cleene no groot Dan om Cristum den Gods sone. Hieromme dede hi roepen tgone, Dat si an Gode souden weder vaen, 40[regelnummer] Die an tdolen waren gegaen Bi den exemple dat hi gaf, Daer hijs onsen Here ginc af. Als die heilege Symeoen In den kerkere verstont dit doen, 45[regelnummer] Lovede hi Gode in groter vroude. Een kersten, Ananie, een oude, Was bevolen te doene ten swaerde, Diere hem een deel af vervaerde. Pusichius wert geware das, 50[regelnummer] Die metten coninc grot here was, Ende en mochte langere dat niet gedoegen, Ende sprac, als die hem troest wille toegen: ‘O oude, een lettelkijn So luuc nu die ogen dijn,
[pagina 342]
55[regelnummer] Ende wes seker dattu sout sien Cristus ansichte thant na dien.’ Dese ende andere, dies geloeft, Worden daer salechleke onthoeft; Ende Symeoen, die heilege man, 60[regelnummer] Bi martielien hi gewan Ter ellefster kalende Van Mey te doene enen salegen ende, Ende tsander daechs vele siere gesellen. Der Martyrlogien horen wi tellen, 65[regelnummer] Datmen in Persen dient of diende, In Meye ter kalenden tiende, Van der feesten der martelaren, Die bi den coninc Sapore waren Om Gode gedaen ten swerde. 70[regelnummer] Onder dese menechte werde Waren, die elc bisscop was, Melesius ende Accepsimas, Ende een pape, Jacob genant; Mereas ende Higor, dits becant 75[regelnummer] Dat si beide bisscoppe waren, Met CC clerken; teere scaren Behorden L moenke wele, Daer toe heilege magede vele, Onder de welke was Carbua, 80[regelnummer] Symeoens suster, also ic versta, Daer wi af spraken niet lanc ees leden, Met eenre harre geselneden.
Hoe Constantius wilde wreken Constants doot. VIII. Die doot van den keyser Constant Wilde wreken opten tyrant Constantius, om wat hi quam In Occident; hi dus annam 5[regelnummer] Allene al dat keyserike, Want sijn viant [starf] cortelike. Doe rieden hem die Arriane, Die goede bisscoppe te bestane Van algader Occident, 10[regelnummer] Hoe dat si mochten sijn gescent. Doe si begonsten, hare ierste caes Was dat die heilege Athanaes Moeste sijn gedoemt te voren, Want hi dochte hen meest haer toren. 15[regelnummer] Dus quam bi den keyser ane Ene consilie te Melane, Daer vele bisscoppen waren gescent Uut haren steden ende verellent: Denijs, Eusebius ende Paulijn, 20[regelnummer] Tholcanaus ende Lucifer sijn Verellent, so es oec die goede Hylaris die bisscop vroede. Noch dede die keyser teere ander stat Ene consilie maken; in dat 25[regelnummer] Worden bisscoppe vele bedrogen Bi sempelheiden, want vore ogen Leiden hen an dat si niet en verstonden Die Orientale, die vele conden. Dus wert der kerken anschijn clare 30[regelnummer] Leelijc ende sere onmare: Deen jagede achter, dander jagede vort, Nochtan dat elc ter kerken hort. Lyberius die paeus was In ellenden gesent; na das 35[regelnummer] Die Arriane Felixe maken
[pagina 343]
Paeus in sine stede, sinen dyaken. Ende also in vele anderen staden, Also die Arriane baden, Worden bisscoppe verkeert, 40[regelnummer] Daer ongeloeve bi wert gemeert. Nu wert der Arriane wet In manieren III geset, Want Eunomius, die catijf Lasers wert in siele ende in lijf, 45[regelnummer] Maer meester groet in logyke, Screef vele ende subtilike Jegen onse geloeve recht. An hem esser vele gehecht, Dies es die name comen ane 50[regelnummer] Die heresie Eunomiane. Een ander Machedonius hiet, Dien, als men die goede verstiet Te Constantinoble, brachten ane Dat bisscopdoem die Arriane, 55[regelnummer] Die seide beide lude ende stille Jegen onse geloeve na sinen wille. Aldus ene eyselike beeste, Die bi Arrius volleeste Alse uter hellen brachte vort 60[regelnummer] Een hoeft, van III vormen woert: Bi Arrius, die seide dat sine, Dat ongeloevecheit was fine; Bi den Eunomianen mede Een ander ongeloevechede; 65[regelnummer] Die derde die Machedoniane. Nu geboet, na minen verstane, Constantius na den wille sine Te Nychena in Bithine, Datmen daer ene consilie houde. 70[regelnummer] Dat moeste bliven, alsoet God woude, Want van erdbeven verdarf die stat. Arsartius vorseide dat, Die riddere was, hermite daer naer, Die, als hi seide den lieden waer, 75[regelnummer] Si niet en geloeveden die dinc. In enen torre hi weder ginc, Daer hi in sat vor dien stonden, Ende wert saen daer doot vonden. Men seget, hi bat Gode om sterven, 80[regelnummer] Dat hi die port niet en sage verderven. Enen die beseten was Dese Arsartius genas Ende doodde enen vreseliken drake. De consilie, daer nu af was sprake, 85[regelnummer] Leidemen ter port die es genant Seleucien in Ysaurien lant.
Van Liberiuse den paeus. IX. Van Liberius sprakic eer, Daer ic noch af spreke meer Ende van den paeus sinen vorsate, Hiet Julius. In swaren state 5[regelnummer] Was hi ende menege pine Doegede hi om die doget sine: X maende was hi in cllende, Ende dede salegen ende Op die yde van Aprel. 10[regelnummer] Liberius den paeus gevel
[pagina 344]
Dat hi quam in sine stede; Die wert oec in ellendechede Van Constantiuse gesent, Omme dat hi niet sijn concent 15[regelnummer] En wilde doen na die Arriane. III jaer lach hem ellende so ane. Dese dede heimelike te samen Die papen van goeder namen, Ende ordineerde bi haren rade 20[regelnummer] Enen pape goet ende gestade, Felixe paeus in sine stede, Die ene consilie te samen dede, Daer hi in II papen vant, Die waren van Constantius hant, 25[regelnummer] Deen hiet Ursatius, dander Valent. Dese worden beide gescent Ende verdoemt bi rade, bi machte Van bisscoppen XL ende achte. Valent ende Ursatius 30[regelnummer] Vielen in groten nide aldus, Ende hebben Constantius gebeden, Dat hi uter ellendecheden Liberiuse comen doe. Dat hi dede; so sprac men toe 35[regelnummer] Liberius, dat hi aneginc Den keyser, so dat hi ontfinc Dat paeuscap ende men verstac Felixe, die was sonder lac. Dus liet Liberius die doget 40[regelnummer] Ende voer, of hi ware verhoget, Te Rome in siere heerscapien, Dwalende in heresien. Dus wert die clercgie goede In die jacht, in daermoede, 45[regelnummer] So dat papen ende clerke waren In de kerken gemaect martelaren. Felix, die dus ontset wort, Sette hem heilechlike vort Te woenenne op sijns selfs erve, 50[regelnummer] Daer hi wel tsiere bederve Dede enen salegen ende Van Oechst op de vierde kalende.
Van Eusebius den pape. X. Scriven willen wi hier dus Hoe dat die heilege Eusebius, Die pape was in Rome der stat, Claerlike oppenbaerde dat 5[regelnummer] Liberius een recht buggere ware. Dit togede hi so oppenbare, Dat herde vele van den lieden Van Liberius leerne scieden, Ende Eusebius met siere leere 10[regelnummer] Troeste die liede in onsen Here. Ten lesten hi gevangen wart Ende vore den keyser bracht ter vaert, Bi wien Liberius was die paeus, Die an Eusebius sprac al aeus: 15[regelnummer] ‘Du best allene in Rome der stat Kerstijn?’ Eusebius sprac op dat: ‘Onse betrouwen es boven al An onsen Here, dat hi ons sal Ghetrouwe vinden na der vouden,
[pagina 345]
20[regelnummer] So dat wi die benedixie houden, Die ons hier vore es comen an Van Julius den heilegen man.’ Liberius antwerde dede: ‘En houden wi niet Julius stede?’ 25[regelnummer] Eusebius antwerdde saen: ‘Hadstu in dat geloeve volstaen, Daer du in scheens hier voren sijn, Dat hadde verclaert tgeloeve dijn.’ Constantius antwerdde te desen: 30[regelnummer] ‘Ende wat mach tusschen tgeloeve wesen Ende geloeve?’ Eusebius sprac: ‘Wi, die van sonden hebben lac, Houden nochtan tgeloeve te rechte; Ulieden houdt in die hechte 35[regelnummer] Verwoedtheit des duvels fel Ende der hoverden nijt also wel, Die Felix, die paeus waert Ende in dogeden al verclaert, Als in ellenden wesen daet, 40[regelnummer] Ende u heeten ende u raet Die kerstene ontliven dede, Papen, dyakone, clerke mede.’ Doe wert die keyser gram ende dede Besluten in ene nauwe stede, 45[regelnummer] Cume wijt of hoge IIII voeten, Eusebius den heilegen soeten, Daer hi een stic so was inne In bedingen met gestaden sinne. Over VI maent daer naer 50[regelnummer] Voer hi tonsen Here al claer Ter kalenden negentiende Van Pietmaent, dat hi wel verdiende. Ghenomen hebben den lichame II papen, waren sonder blame, 55[regelnummer] Gregorius, Orosius hieten si, Ende some sine mage warenre bi, Ende dadenne met groter werde Bi sente Sixtus graven ter erde, Daer si sinen titel setten tsiere eren: 60[regelnummer] ‘Eusebius, mensche Gods ons Heren.’ Constantius, die dit verstoet, Gregorise hi besluten doet Levende in so nauwe een crochte, Dat hi onlange leven mochte. 65[regelnummer] Doe quam bi nachte toten sant Die pape Orosius, diene vant Bi der doot, ende alse hi gaf Gode sine siele, maecte hi sijn graf Neven den heilegen Eusebius. 70[regelnummer] Dese Orosius, ic laest aldus, Liet ons dese dinc bescreven. Bi gebode wert uutgegeven Bi den keyser, waer dat men vint Enegen mensche, diemen kint 75[regelnummer] Dat hi andersins geloeft Dan Liberius die paeus verdoeft, Datmenne ontlive thant ter stede. In straten, in huse, in kerken mede Worden kerstene verslagen 80[regelnummer] Herde vele in genen dagen Bi Constantius, den keyser fel, Bi den paeus Liberius also wel. Die Martyrlogie ons vermaent: Ter sevender yden van Wedemaent 85[regelnummer] Viertmen sente Pauwels dach Te Constantinoble, an wien lach Des bisscops cure daer in die stede. Desen de keyser Constantius dede In dlant van Capadocien senden
[pagina 346]
90[regelnummer] In een stedeken verellenden, Om sijn geloeve sonder blame. Oncusa es des stedekijns name, Daer hi was bi valscher lagen Der Arriane, die hem anlagen, 95[regelnummer] Verworget sere wreedelike, Ende voer so te hemelrike. [In] Pietmaent ter kalende te Trieren Pleecht men sente Pauwels dach vieren, Die bisscop was ende heilech man, 100[regelnummer] Die Constantius die tyran In ellendecheit verdreef In dlant van Frigien, daer hi bleef Tote dat hi ontfinc die croene Van siere pinen van Gode te loene. 105[regelnummer] Van Merte op die sevende yde Viert [men] sente Andries dach wide, Apostel Gods ons Heren bequame, Van dat men sinen heilegen lichame Te Constantinoble hevet bracht, 110[regelnummer] Ende was binnen skeysers Constantijns macht. Oec scrivet hi ons diet wiste, Dat sente Luucs ewangeliste Beene daer mede quamen gemeene, Met sente Thymotheus beene, 115[regelnummer] Die jongere was in salegher leeren Sente Pauwels des apostels ons Heren.
Van den keyser Gallus. XI. Een keyser was na mijn verstant Ghemaect, die Gallus was genant, In desen tiden, ende die gone Was Constantijns Leonis sone, 5[regelnummer] Die menech dusent van den Joden Versloech, want die quade roeden Versloegen eens nachts ridderen vele Ende setten hen te wapenspele, Dat si al metten live ontgouden 10[regelnummer] Die waren boven onnoeselre ouden. Hare stat heeft Gallus oec verbrant, Dyocesarien genant, Tyblade, Diospolim, Ende andere steden vele met him. 15[regelnummer] Dese Gallus versloech mede TAnthiochen in die stede Een deel van den edelen lieden. Hystorien horic bedieden, Alse hi daer eens was in die port, 20[regelnummer] Dat men oestwert siende wort Ene columme den hemele ane Onder ere crucen gedane. Te dier tijt dat het geviel aldus, Was daer bisscop Leontius, 25[regelnummer] Die daer bisscop wert na dat leven Van den bisscop die hiet Steven. Dese bisscop was gedaen Van priesterscape, eer hi ontfaen Heeft dbisscopdoem, ende omme ondaet 30[regelnummer] Van wive sonderlinge quaet, Ende omme die blame te velne daermede Sneet hi af sine manlijchede. Nochtan daerna gevielt dus, Dattene de keyser Constantius 35[regelnummer] Bisscop ordineren dede. In des Leontius tiden mede, Alse Gode te eren in die kerke Die salmen plagen lesen die clerke, Als die salm ten ende quam 40[regelnummer] Dat menech Pater Noster annam,
[pagina 347]
Ende seiden die wel geloveden so: ‘Gloria Patri et Filio’ Ende ‘et Spiritui Sancto’ mede. Maer der Arriane sede 45[regelnummer] Was te seggene: ‘Gloria Patri In Filio,’ omme dat si Mindere, alse ongeloevege lieden, Dan den Vader den Sone bedieden. Leontius, die was Arriaen, 50[regelnummer] Wilde dies die goede wederstaen; Ende als hijt niet gedoen en conde, So sprac hi, seitmen, teere stonde, Sine hant houdende an sijn haer, Dat van oudden wit was vorwaer: 55[regelnummer] ‘Als gesmolten es dese snee, Sal modren blicken vele te mee,’ Als die wilde dat bedieden, Dat na sine doot onder die lieden Soude wesen discort stranc 60[regelnummer] Omme den diversen sanc. Onder Leontius, hebbic verstaen, Dyodorus ende Flaviniaen Waren dierste, die so rieden, Dat si den singenden choer scieden 65[regelnummer] In tween, elken ene side, Ende dore al dlant na dien tide Heeft men gehouden desen sede. Dese II si plagen mede, Dat si ten vigilien waren 70[regelnummer] Ten graven van den martelaren Doe riepen die minneren Gods gestade, Dat elc dies gelike dade. Nu scrijft sente Jeronimus, Dat tesen tiden Magnentius 75[regelnummer] Met siere hant hem heeft vermort In tpalays van Lyons der port, Ende sijn brueder, die hiet Decent, Dien hi in Gallen hadde gesent Te achterwaerne, liet alse catijf 80[regelnummer] Te Senone met enen stroppe dlijf. De keyser Gallus die wert verslegen, Ende te hant so heeft gedregen Juliaen, sijn brueder, trike hem ane In die stede te Melane. 85[regelnummer] In desen tiden, also wi vroet sijn, Was riddere die heilege Mertijn, Onder den keyser Juliaen, Met oetmoedecheiden so bevaen, Dat hi maer enen cnape en woude, 90[regelnummer] Dien hi nochtan diende menechfoude. Van sente Mertene dat scriven Latewi aldus hier bliven, Maer in de derde partie hier naer Mogediere af lesen wonder ende waer. 95[regelnummer] Jeronimus in sine coronike: Te desen tiden in rethorike Was Victorijn die meester staet, Ende in gramarien Donaet; Dese waren te Rome waert, 100[regelnummer] Ende, also Jeronimus oppenbaert, So was Donaet die meester sine. Den boec, die de kinderkine Eerst in gramarien scolen leeren, Ende Donaet heet, maecte met eeren
[pagina 348]
105[regelnummer] Meester Donaet, daer wi af spreken. Dus latewijt hier van hem gebreken.
Van den abt Anthonius. XII. Regnerende in tnegentiende jaer Constantius, sterf in dogeden claer Die abt Antonijs tesen live C jaer out ende vive. 5[regelnummer] Hort hier een deel wies hi plach Te sprekene, na dat ict vermach: ‘Waer dattu gaes, emmermeere Hebbe Gode vor handen, onsen Here; Ende in wattu does, so doe 10[regelnummer] Emmer orcontscap daertoe Van der heileger screfturen. Du en selsti niet saen verrueren, Waer du sits in elke stede.’ Van enen jongelinc, die dede 15[regelnummer] Miraculen, dus was sine tale: ‘Dese duncke mi geliken wale Enen scepe, vol goets geladen, Waer af het doet onseker raden Ocht iet sal behouden landen.’ 20[regelnummer] Weenen began hi altehanden, Ende seide: ‘Ene groete colomme Der kerken die viel nu omme.’ Een brueder, een jongelinc, Viel in sondeleke dinc, 25[regelnummer] Ende sterf in den vijften dage Dat hi viel in sonden plage. Een was in dogeden gelovet sere, Die nochtan was buten kere Alsmen hem enech onrecht dede. 30[regelnummer] Te desen sprac Antonijs mede: ‘Enen huse gelijc du sijs, Voren verciert in groter wijs, Dien achter bi dieven en es bleven niet.’ Het was een die Helyas hiet, 35[regelnummer] Die ene sonde hadde gedaen, Die penitencie hi niet en wilde ontfaen. Dien heeft Antonijs anegesproken: ‘Een scep geladen, bi der see stoken Verloest van dies tgeladen was, 40[regelnummer] Ende landde ydel cume na das. Sint dat es verloest so comen, Waeromme so wildijt doen verdomen?’ Eens waren der heilegere vadere Met Antonise vele te gadere, 45[regelnummer] Ende elken vragede hi te diere stat Van der heileger screfturen wat, Ende elc antwerdde na dat hi can. Ten lesten enen goeden man, Hiet Joseph, heeft hi gevraget, 50[regelnummer] Die hem niet connende bedraget; Ende Antonijs sprac te dien stonden: ‘Dese heeft allene den wech vonden, Die hem niet connende gewagen.’
[pagina 349]
Antonise dochte eens dat hi tragen 55[regelnummer] In dogeden began; tier stat Dat hi hem hulpe Gode hi bat, Dat hi hem vertoege in desen Hoe hi behouden moge wesen. Nu siet, cortelike na dien 60[regelnummer] Heeft hi enen ingel gesien, Als enen man drayende ene line Ende afstaende als van der pine, An Gode vallende dan ter bede, Tote Antonise seggende mede: 65[regelnummer] ‘Antonijs, doe in deser wijs, Du werds behouden, seker sijs.’ Sente Antonijs seget mede: ‘Pine, oetmoet ende gebede Behouden den moenc al; 70[regelnummer] Hierjegen bringen in den val Ruste, proper wille albloet Ende betrouwenesse te groet.’ Noch seget Antonijs, also ic hier toge: ‘Also die vissche, als si in troge 75[regelnummer] Alte lange in merren, sterven, Also die moenke in doget verderven, Merren si te lange uut haerre cellen Ende si an ruste hen versellen.’ Oec seget hi: ‘Die in heimelijchede 80[regelnummer] Rust, hi verliest III stride daer mede: In horne, in sprekene ende in siene. Een strijt allene staet hem te pliene, Dats die strijt van siere herte.’ Noch seget hi: ‘Wient vroemt of smerte, 85[regelnummer] Mocht sijn elc moenc sculdech ware Sinen abt maken oppenbare, Hoe menegen voetspore dat hi gaet, Ende wat hi drinkende waters ontfaet, Op dat hi niet uten wege en ga 90[regelnummer] In wat dat hi aneva.’ Een brueder sprac tote desen sant: ‘Bidt vore mi!’ Hi antwerdde thant: ‘Gode en ontfaermt dijns no mi, Dune sets ter beden nerenstelike di.’ 95[regelnummer] Hier latewi sente Antonijs woert Ende scriven van sinen jongers vort.
Van sente Antonijs jongers. XIII. In rechter onderhorecheit Hebben hen jongers vele geleit Onder Antonise, den heilegen sant, Van den welken wert wide becant 5[regelnummer] Een die sempel Pauwels hiet, Daer men af bescreven siet Scone miraculen ende claer In die derde partie hier naer. Dies ic daer gescreven sach 10[regelnummer] Ende ic hier vinde doe ic gewach. Dese sach elx sin van binnen, Also wi elc anders anscijn kinnen. In die kerke gingen teere tijt Die bruedere scone ende verblijt 15[regelnummer] Van aensichte, ende elx hoede Sijn ingel sceen in bliden moede. Paulus sach dat; mettien Heeft hire enen brueder gesien, Die swaer was ende ongedaen, 20[regelnummer] Ende met duvelen omme bestaen, Diene trocken te hen wert; Sijn ingel alse sere verveert
[pagina 350]
Volgede hem van verren naer. Pauwels wert van herten swaer, 25[regelnummer] Sine borst sloech hi weenende sterke Ende en wilde niet gaen in die kerke, Maer bleef sittende vor die dore ende woude Beiden tote datmen keren soude. Ende als si keerden, hi versach 30[regelnummer] Den brueder, wies wi daden gewach, Met claren ansichte gelijc den anderen, Ende sinen ingel neven hem wanderen Blide sere, van verren volgen Die duvele droeve ende verbolgen. 35[regelnummer] Doe spranc hi op in vrouden groet, Lude roepende sprac hi albloet: ‘Onvertellijc ontfermechede Gods ons Heren ende godheit mede! Comt ende siet Gods werc met vrouden, 40[regelnummer] Die elken mensche wille behouden Ende bringenne te kennen tware!’ Wat hi al sach seide hi daer nare. So was die broeder gedwongen daer, Dat hi sijn leven maecte claer: 45[regelnummer] Besculdecht van sonden hi hem geeft. ‘Lange,’ seit hi, ‘hebbic geleeft In luxurien gewerke Tote nu dat ic quam in de kerke; Daer hordic datmen dicke leset: 50[regelnummer] ‘Dwaet u, ende suver weset,’ Ende anders dat daertoe hort. Te handen in die heilege wort Quam mi berou van sonden an, Ende sprac tote onsen Here dan: 55[regelnummer] ‘Here, du quaems neder hare Om te behoudene den sondare: Vervulle dat nu in mi. Siet, Here, ic belove di, Dat ic willc alle sonden laten, 60[regelnummer] Ende mi also gesaten, Dat ic di dienen wille hier naer Altoes in conscientien claer. Ontfanc, Here, te desen stonden Mi, dien berouwen mine sonden, 65[regelnummer] Ende die nerensteleke roept ane Nemmermeer sonden ane te vane.’ In dbelof van deser dinc Met willen ic uter kerken ginc.’ Die dit horden ende verstonden, 70[regelnummer] Loefden Gode met herten, met monden. Eens heeft dese Pauwels gevraget Dat sente Antonise niet en behaecht, Diene vriendelike hiet swigen. Daer en was geen jegenprigen; 75[regelnummer] Hi sweech, hi dede al datmen woude. Sente Antonijs sprac also houde: ‘Die cume een ure, dat es herde smal, So es hi behouden al, Ghehorsam sijn dat gebiedt God, 80[regelnummer] Ende dese doet al onse gebod Sonder wederseggen yet.’ Antonijs dicke hem oec gebiet Te doene dinge al sonder noet: Water te sceppenne dat hi uutgoot, 85[regelnummer] Ontnayen ende nayen weder een cleet; Dat hi dede al gereet Met goeden wille in alre wijs, Dat hem Antonijs an selken prijs
[pagina 351]
Leide, dat hi te selker stont 90[regelnummer] Sendde te makene gesont Sieke, daer hem wel af dochte Dat het hem ontfechten mochte.
Van enen heilegen Egyptien. XIIII. Een heilech man was gesien Te dien tiden, een Egyptien, Amos so was sijn name. Van desen Amos so verstame, 5[regelnummer] Dat hi een wijf heeft genomen, Dat bi bedwange toe es comen Bi sinen vader, bi siere moeder; Maer hi was also behoeder Siere suverheit, dat si onbekent 10[regelnummer] Van hem bleef, daer si hare concent Toe dede bi sinen heilegen rade. XVIII jaer bleven si dus gestade Te samen; doe scieden si Bi goeden moede: so voer hi 15[regelnummer] Woenen an den berch die heet Nitrie, ende, alsomen weet, Woende hiere XXII jaer, Ende in elc jaer tweewerf vorwaer Ghinc hi sijn wijf visenteren. 20[regelnummer] Discipulen van groter eren Volgeden hem die na hem bleven. Eens quam te hem, vandic gescreven, Man ende wijf, die brachten gewont Hare kint van enen verwoedden hont, 25[regelnummer] Ende sceen wesen bi der doot. Si baden hem in mesbare groet, Dat hi hare kint genese; Ongerechtege liede waren dese. Amos antwerdde daer ter stat: 30[regelnummer] ‘Mijns genesens heeft wat, Want wildi den osse keren, Dien ghi roevet sinen heren, Dijn kint sal genesen saen.’ Nu eest also vergaen, 35[regelnummer] Dat die osse gekeert was, Dat kint altehant genas. Men seget, als die heilege Amos Wert van desen live los, Sach sente Anthonijs die siele sine 40[regelnummer] Te hemele varen uut alre pine, Den godleken potestaten Salme singende scone utermaten. Van enen Ammonne scrivet dus In Vitas Patrum Jeronimus, 45[regelnummer] Dat hine abt hadde gesien Van monecken dusentwerven drien. Desen eens dieve te steelne plagen Dbroet, daer hi dlijf bi plach tontragen. Hi haelde uten woude II draken 50[regelnummer] Ende beval hen met siere spraken Die dore te huedene, daer quamen in Die dieve. Rechte oft si hadden sin, Bleven si sijn gebod te doene. Die dieve quamen na hare gewoene, 55[regelnummer] Ende so saen als si hebben vernomen Die draken, es hen selc vaer ancomen, Dat si vielen in onmacht daer van. Dit sach wel die heilege man, Diese ophief ende leidese vort 60[regelnummer] In sine celle, ende in fine woert Begreep hise seggende sonder nijt:
[pagina 352]
‘Siet wat ghi herdere dan beesten sijt! Si doen bi Gode onse gebode, Ende ghi en ontsiet en twint niet Gode, 65[regelnummer] Ende ghi en acht niet op hare leven, Die hen ten dienste ons Heren geven.’ Doe dede hise eten alse gaste lieve. Te hant bekeerden hen die dieve Ende worden beter in corter spacien, 70[regelnummer] Dan selke die eer waren in gracien, So dat bi hen gesciede daer naer Dier gelike van wonderen claer.
Van II Macharisen, sente Antonijs jongers. XV. Noch hort van den jongers mee Sente Antonijs: Macharise twee Waren sine jongers. Deen van dien Was een over-Egyptien, 5[regelnummer] Die ander was Alexandrijn. Dese twee bescreven sijn Wesende al van enen seden, Sonder in ontfangelijcheden Van diese versochte sceen blider sijn 10[regelnummer] Dan dander die Alexandrijn. God gaf dien Macharise verstanden Boven den helschen vianden, Ende hem quam eerst ane salechede Bi manslachte, want kintsch teere stede 15[regelnummer] Speelde hi, daer hi heeft gedoot Rampelijc sijn speelgenoet. In woestinen vloe hi van vare, Ende was III volle jare Also buten allen daken. 20[regelnummer] Hierna ginc hi een huseken maken Daer hi salechleke in heeft XXV jaer geleeft. Dicke gaf hi der manslacht lof, Want sine salecheit quam daer of. 25[regelnummer] Macharijs hadde te siere stede Ene leeuwinne tsiere geburhede, Die jonge hadde die waren blent. Si doet so dat sise gehent Vore sine voete, die jongelkine. 30[regelnummer] Doe gaf hi hen tferstanden sine, Dat hi vore hare blentheit bade. Gode te biddene wert hi in rade, Dat hi den jongen gave hare sien, Ende siende worden si mettien. 35[regelnummer] Doe ginc die leeuwinne van daer Ende die jonge volgeden naer. Hierna niet lange, alsomen ons leert, Es si met haren jongen gekeert, Ende heeft also met hare bracht 40[regelnummer] Wel gewoldt menech scaeps vacht, Die si leide vor tsgoets mans dure, Als die hem gelden wilde sine hure. Macharijs die Egyptien Behilt enen dleven, wien 45[regelnummer] Men ene manslacht tiede an; Want hi ginc aldaer die man Verslagen begraven was, Ende beswoerne dat hi das Die waerheit seide, of hi hem nam 50[regelnummer] Dlijf dien, dor wien hi daer quam. Ende als die doode seide ‘neen,’ Wilden sine vriende over een, Dat hi segge bi wien hi liet
[pagina 353]
Sijn leven. ‘Dat en vragic niet,’ 55[regelnummer] Sprac Macharijs, ‘het genuecht mi, Dat die onnoesele verloest si, Ende en es niet van minen behoeve, Dat ic den besculdechden proeve.’ Ander wonder dede hi mede, 60[regelnummer] Dat gi moget proeven tanderre stede. Den anderen Macharise eens waert Ghesent ene druve van enen wijngaert. Enen brueder hise gehendde, Diese vort enen anderen sendde, 65[regelnummer] Ende hi sendedse anderen noch vort. So lange ginct dus, dat si wort Macharise weder gesent. Merct wat feesten om dat present. Tote desen sprac eerst die viant: 70[regelnummer] ‘Stant op, Macharijs, gawi te hant Daer menech brueder sal sijn tegader.’ Ende doe sprac die heilege vader: ‘Wat es daer van den doene dijn, Daer die heilegen vergadert sijn?’ 75[regelnummer] Die viant sprac: ‘En wetstu dat niet? Negeene vergaderinge sonder ons en gesciet. Com ende sie onse gewerke.’ Dus ginc Macharijs in die kerke; Daer versach hi overal 80[regelnummer] Als vuele Morkine kindere smal Loepende nu neder ende nu op, Makende metten bruederen scop, Die daer hare salmen lasen; Ende die si mochten so verdwasen, 85[regelnummer] Dat si II vingerkine gebruken, So dat si hen die ogen luken, Die worden slapende also saen, Ende dien sise in de monde hebben gedaen, Worden sprekende anders dan salechede. 90[regelnummer] Na die salme, alse si ter bede Vielen, liepen die quade wichte Omtrent elken wel gedichte, Vore den enen als een wijf gedaen, Vore den anderen als die bestaen 95[regelnummer] Wille te doene werc enegertiere, Ende na dien dat sceen hare maniere, Woerpen si den bruederen in, So besech makende haren sin. Hi sachse oec wenen op selker hals, 100[regelnummer] Die worden gewoerpen wech als ende als. Als die brueders gingen daer nare Ten sacramente van den outare, In selker monde hi siende waert Die Morkine stekende colen swart, 105[regelnummer] Ende Gods lichame keren op den outaer, Diemen hen sceen geven daer. Hi sach den ingel Gods oec staen Ten outare, ende sine hant slaen An spapen hant; daer gaf hi mede 110[regelnummer] Gode, als die hem helpe dede.
Van den selven. XVI. Tote desen here groet Quam eens van dorste in groter noet, In groter hitten opten middach, Een die maecte groot geclach
[pagina 354]
5[regelnummer] Ende hem sere om water bat. Macharijs antwerdde hem op dat: ‘Der boeme scadue genuege di, Want die menege in wege nu si, Die dier lavenessen en hebben plat 10[regelnummer] Bi lande, bi seuwen, in meneger stat.’ Die Macharise te samen beide Sagen eens enen wonderliken man, die seide: ‘Salech so sidi geteelt, Dat gi dus metter werelt speelt,’ 15[regelnummer] Als hise vuelleke sach gecleet. Een van den tween antwerdde gereet: ‘Sekerlike, die heeft ommare Dese werelt, die speelt met hare; Maer ons ontfermt uwer liede nu, 20[regelnummer] Want die werelt speelt met u.’ Te hant so bekeerde hi daer Ende volgede den heilegen naer. Den abt Macharise vragede een, twi Sijn lichame so droege si, 25[regelnummer] Ende hi antwerdde: ‘Die vrese ons Heren Die can beene mede verteren.’ Den abt Macharise wert gebeden Te sermonerne teere steden. Ten bruederen sprac hi toe met weene: 30[regelnummer] ‘Bruedere, weenen wi al gemeene, Eer wi gangen aldaer die trane Den lichame branden ane.’ Doe vielen si neder seggende alle gader Ende weenende: ‘Bidt over ons, vader!’ 35[regelnummer] Den abt Macharise quam te jegen Die duvel, diene wilde hebben geslegen Met eenre sekelen sere scerp, Maer hi en mochte; lude hi uutwerp Dat deser talen gelijc si: 40[regelnummer] ‘Groete cracht doegic van di, Macharijs, du vasts menege stont, Ende mi en es van negeenen etene cont; Du best dicwile in dat waken, Ende mi en mach geen slaep genaken; 45[regelnummer] Dine oetmoedecheit niet cleene Die verwinnet mi allene.’ Macharijs viel in die bede, Ende die viant ruumde die stede. Macharijs heeft eens vernomen 50[regelnummer] Ghelijc enen mensche den duvel comen Met enen cleede, hadde menech gat, Linijn; hi versach na dat Uut elken van dien gaten Hangen vele cleenre vaten. 55[regelnummer] Hi sprac: ‘Quade, waer gaestu?’ Die viant sprac: ‘Ic gange nu Die bruedere monegen, die hier bi sijn.’ Macharijs sprac: ‘Wats dmeenen dijn, Dattu drages so menech vat?’ 60[regelnummer] Die viant antwerdde op dat: ‘Ic drage in der bruedere smake Dranc, ende comt also die sake Dat hen die een en genueget niet, So benic diet enen anderen biet. 65[regelnummer] Dus dragic met mi vele der vaten.’ Als Macharijs bi caritaten Metten bruederen eten soude, Ende waest dat hi wijn drinken woude. So was siere costumen ganc, 70[regelnummer] Also menegen toge als hi dranc, So vaste hi also menegen dach Van al dat hi te drinkene plach. Dus als men hem gaf den wijn, Sceen hi in groter bliscap sijn; 75[regelnummer] Dat was omdat hi daerbi daer naer Sinen lichame soude sijn swaer. Als dit een sijn jongere care Vernam, bat hi elken daer nare,
[pagina 355]
Dat si hem meer negeenen wijn 80[regelnummer] En geven, want sine daermede bringen in pijn. Van desen Macharisen tween Laten wijt hier dus over een; Maer hier na in der derder pertien Machmer af wonder horen belien.
Van den heilegen Hylarioene. XVII. Een leven van sonderlingen doene Mochte men van sente Hylarioene Vertrecken, dat lanc soude risen, Alsoet van Jeronimus den wisen 5[regelnummer] Bescreven es; maer teser stede Moeten wijt corten. Dese was mede Van sente Antonijs discipelen een, Daer Gods gracie ute scheen. Van bi Gazen in Palestine 10[regelnummer] Waren heiden die vorders sine: Dus quam die rose van den dorne. Om grammarie te horne Was hi tAlexandrien gesent. Hine sette niet sinen atent 15[regelnummer] Met anderen dullen jongelingen, Maer in die kerke was al sijn mingen. Doe horde hi van Antonijs name, Hoe goet hi was ende hoe bequame. Den wech te hem wert hi annam, 20[regelnummer] Also dat hi tot hem gequam Ende was met hem der maende twee. Daer sach hi wonders vele mee Dan ic u mach doen verstaen. Te sinen lande keerde hi saen 25[regelnummer] Ende vant doot moeder ende vader. Sijn erve vercochte hi algader Ende hevet tgelt salechlike gegeven, Selve en es hem een twint niet bleven. XV jaer was doe doude sine, 30[regelnummer] Ende trac doe in die woestine, Naect, wel gewapent in onsen Here, Ende leidde een leven te wonderne sere, Daer hi den duvel mede vererret, Die hem pijnt sere hoe hine verwerret; 35[regelnummer] Want hem torent dattene een kint Also scarpeleke verwint. Dies es hi hem gegaen an Met temptatien so hi meest can. Als hi beseft des viants stoken, 40[regelnummer] Heeft hi hem dus angesproken: ‘Ic sal di recken so, eselkijn, Dune sels niet wederspoerech sijn; Met ghersten en sal ic di voeden niet, Maer metten cave, ende selc verdriet 45[regelnummer] Salic di doen met laste swaer In hitten, in coude, dat di vorwaer Gheenre ongevoeger joien en sal lusten.’ Die duvele lietenne noede gerusten, Want si hem dicke als naecte wive 50[regelnummer] Vore hem toegeden, scone van live, Ende in sinen hongher brachten si hem voren Leckere spise uutvercoren; Ende alse hi dan viel ter bede, So ruumde die viant die stede 55[regelnummer] Dolende als wolf of vos. Noch en was hijs also niet los, Ende quam weder in eenre stont Of hi enen anderen met swerden gewont Hadde, ende die gewonde valt vor sine voete 60[regelnummer] Ende bidt hem met woerden soete, Dat hi hem geve sepulture. Ter beden viel hi ter ure, Sijn hoeft liggende op die erde; Na menschelike nature onwerde 65[regelnummer] Dat sijn sin die bede begaf,
[pagina 356]
Ende peynsde anders, in weet waer af, Ende die haestege viant Spranc hem op de scouderen te hant; Met hielen dede hi ten siden hem leide, 70[regelnummer] Met geesselen ten halse, ende seide: ‘O omdattu nu sijs in slape, du!’ Verweten heeft hi hem oec nu, Of hi der ghersten iet hebben woude. Onlange geduerde des duvels vroude, 75[regelnummer] Want die heilege Hylarioen Verscerpte also sijn doen, Dat groot wonder te seggene ware. Eens quamen tot hem dieve hier nare. ‘Of dieve quamen tote di, 80[regelnummer] Wat soutstu doen?’ seiden si. Hi sprac: ‘Die naecte en ontsiet Roevers ochte dieve niet.’ ‘Men mochte di dooden,’ seiden si. ‘Dat mochte, dat mochte,’ antwerdde hi, 85[regelnummer] ‘Ende dies en ontsie ic niet hen, Want ic gereet te stervene ben.’ Dus met siere gestadechede Ende sinen starken geloeve mede Hebben die dieve quaetheit begeven, 90[regelnummer] Ende beterden hare leven.
Van den selven. XVIII. Pine groot van den viant Doegede een, die wert desen sant Ghebracht met ysere gebonden sere. Icken weet niet met wat kere 5[regelnummer] Es hi ontbonden, ende vinc an Hylarioene den heilegen man Van achter ende heeftene opgeheven. Si die waren hem beneven Riepen ende vreesden sijn ongemac. 10[regelnummer] Al lachende die heilege sprac: ‘Swijcht ende en weset niet vervaert.’ Sine hant sloech hi achterwaert, Ende nam den verwoedden man Bi den hare, ende also dan, 15[regelnummer] Ende werpenne vor sine voete. Doe sprac hi dese woerde soete: ‘Ontbent, God, Here, desen gevane. Te verwinne gaet di ane, Enen ende vele es di al een.’ 20[regelnummer] Die man sonder letten negeen Die ginc danen al gesont, Maer hi keerde in corter stont Met wive, met kinderen. Met gichten scone Wilde hi den sant geven te loene, 25[regelnummer] Die hem weder werp vore ogen, Wat swaerheiden moeste gedogen Giezi ende Symoen albloet: Die een nam ende dander boet, Deen wilde vercoopen de gracie ons Heren, 30[regelnummer] Dander wiltse coopen leeren. Al weenende so sprac die man: ‘Nemt ende gevet den armen dan.’ Hort hier die antwerde sine: ‘Ic, die hebbe gelaten dmine, 35[regelnummer] En sal geen vremt goet anevaen. Men vinter vele die ontfaen Der armer name, daer si mede Hebben occusuen der vrechede; Ontfermecheit en heeft geen baraet; 40[regelnummer] Niemen en es bat in der armer staet, Dan die te sijns selfs behoef en behout twint.’ Hylarion maect ons bekint, Dat die duvel selke hate Draecht ten mensche utermate,
[pagina 357]
45[regelnummer] Dat hine niet en haet allene, Maer dat sine al gemeene. Dit mogen wi hier bi kinnen wale: Sijn goet verdarf hi altemale, Eer hi den heilegen Job iet dede, 50[regelnummer] Bi Gods orlove, an sine lede. Den moenken seide hi scande groet, Die iet behilden om enege noet, Die hen namaels toecomen mochte. Een brueder, vrec in sijn gedochte, 55[regelnummer] Sendde van crude een gebont Hylarione teere stont, Dies de bruedere tetene plagen. Ter tafelen wert het gedragen, Ende Hylarion eer iet lanc 60[regelnummer] Besief daer al selken stanc, Dat hijs niet en conde verdragen. Wanen dat quam began hi vragen; Ysichius dede hem bekent Den brueder, diet daer hadde gesent. 65[regelnummer] Die ander sprac: ‘Besefstu dan Den vuelen stanc niet, diere comt van, Ende die vrecheit die stinct in teruut? Nu draget den ossen daer uut, Ende oft sijt eten willen, sie.’ 70[regelnummer] Hi deedt, ende men sach nie Die ossen met loyenne gebaren so: Elc brac sinen bant ende vlo. Dese gracie hadde Hylarioen, Dat hi wiste elx menschen doen, 75[regelnummer] Daer hi quam an dus vremde dinc Bi roken die hi daer af ontfinc.
Van den selven. XIX. Om dwonder van menegen doene, Dat God dede dor Hylarioene, So wert die stede daer hi sat, Die sere woeste was vore dat, 5[regelnummer] So vol bruedere ende andere lieden, Dat ict u niet en can bedieden; Want wie dat van hem vernam Ende siecheit noesde, derwert quam. Dat den heilegen man was swaer, 10[regelnummer] Die out was LXIII jaer, Ende weende menechwerven, Ende hi peisde om die bederven Die hem dochte die hi dede Wilen in die eenlijchede, 15[regelnummer] So dat men vraget wat hem deert. ‘Ter werelt,’ seit hi, ‘benic gekeert; Minen loen ic hier ontfa Men waent van mi verre ende na Iet goets, dat mi wel mach deren, 20[regelnummer] Bi den bruederen die mi eren: Dus hebbic een onwert deccleet.’ Die brueders verstaen nu gereet, Dat hi hen emmer sal ontflien. Grote huede doen si te dien, 25[regelnummer] Daer Ysichius meest toe dede, Want hine meest hadde in werdechede. Dus bleef hi droevende IX jaer, So dat een wijf quam aldaer, Die hem seide dat si sochte 30[regelnummer] Dat si Antonise vinden mochte. Weenende sprac hi tier stede: ‘Ic ginge gherne selve mede, En hilde mi dese kerkere niet gevaen. II dage eest heden, sonder waen, 35[regelnummer] Dat die werelt es algader Verwoest van so heilegen vader.’
[pagina 358]
Ende saen quam die sekere mare, Dat de abt Antonijs doot ware. Soe en was Hylarion niet gewacht, 40[regelnummer] Hine hevet daertoe bracht, Dat hi gescheeden es van dan. Si X dusentech nochtan Daden daer toe al hare macht: In dinde dat het hen ontfacht. 45[regelnummer] Met groter pinen es hi ontgaen. Van II bisscoppen heeft hi verstaen, Van Draconause ende Philoene, Die bi der Arrianc hoene Van den keyser Constantius waren verellent. 50[regelnummer] Hylarion heeft dese bekent So goede liede, dat hise beghert Te siene, ende heefse gevisentert, Dies si wel te gemake waren. Doe versochte hi sonder sparen 55[regelnummer] Des heilechs sente Antonijs stede; Met II brueders, volgeden hem mede, Keerde hi te Affroditoen. Om eenlijcheit was al sijn doen, So dat hi in die naeste woestine 60[regelnummer] Voer woenen, daer hi menege pine Doegede, so dat hem dochte dan, Dat hi ierst Gode dienen began. Nu en hadt in den lande daer Nie gereint, was wel III jaer, 65[regelnummer] Dat den lieden dede pine sware. Van heilecheiden spranc grote mare In dlant van Hylarioene. Dat volc was in swaren doene Van hongere quamen gemeene 70[regelnummer] Man wijf; met nerenste niet cleene Hebben si hem om regen gebeden. Droeve van haerre droefheden Hief hi [die] hande, die ogen met, Ten hemele, ende dede sijn gebet. 75[regelnummer] Doe wert thant vol van reine sciere. Serpenten ende gevenijnde diere Quamen onversien, die ongetelt Volc toter doot hebben gequelt; Ja die niet genesen en mochten, 80[regelnummer] Dan die Hylarioene versochten. Doe seynde hi olie, diemen thant Sendde al dorendore in dlant, Ende wie datter mede besmaert Was, hi en hadde negeen ruwaert. 85[regelnummer] Dus dedemen daer eere so groet Den goeden man, dats hem verdroet, Ende ruumde daer oec die stede. Een stuc swigen wi van hem hiermede.
Van enen Victorine van Rome. XX. In tiden dat Constantius trike Hilt, was geboren uut Affrike Victorijn te Rome, die daer Rethorike leerde vorwaer; 5[regelnummer] Maer in dinde van siere ouden Heeft hijs hem an Kerste gehouden, Ende screef boeke die scone spraken Jegen Arrius quade saken. Nu was een ander Victorijn, 10[regelnummer] Die bisscop was in dogeden fijn, Die menech heilech waerc bescreef; Ten lesten hi martelare bleef. Nu was na desen, na dat ict can gegissen, Eusebius, bisscop van Emissen, 15[regelnummer] Die vele goets screef binnen sinen tiden Ende moeste die doot hier liden. Te Anthiochen dedemenne ten grave.
[pagina 359]
Nemmeer en seggicker hier nu ave.
Van den heilegen Hylarise. XXI. Nu hort hier dat seker waer is Van den heilegen Hylaris, Die tesen tiden bisscop was Te Poytiers; also ict las, 5[regelnummer] Was hi portere daer te voren Dat hi te bisscoppe was vercoren, Ende hadde een wijf ende dochter ene, Die bi sinen rade bleef maget rene. Goet kerstijn was hi van beginne 10[regelnummer] Ende was van sere scarpen sinne In de heilege screfture, Ende hi was in alre ure Staende jegen die buggers quaet, Waeromme der goeder liede raet 15[regelnummer] Droech dat sine bisscop coren. Hadde hi nerenstech geweest te voren Jegen die buggers te disputeerne, Nu was hi nerenstegere te verweerne, Ende heefse verwonnen redelike 20[regelnummer] Al dore dlant van Vranckerike. Maer II bisscoppe Arriane Lagen so den keyser ane, Die een Arriaen was mede, Dat in die ellendechede 25[regelnummer] In ellenden moeste sijn gesent. Ende alse hi IIII jaer was verellent, Dede die keyser dat si quamen, Die bisscoppe, daer si waren tsamen, Om dat men al oppenbare 30[regelnummer] Dat geloeve Gods verclarc. Als die bisscoppe alle waren te gader, Hylaris, die heilege vader, Eescht te sprekene den orlof, Daerne die bisscoppe warenden of 35[regelnummer] Die II, daer wi eer af spraken; Maer si rieden also ten saken, Dat Hylaris te siere stede Weder voer in goeden vreden, Daer hi gemoette in sinen kere 40[regelnummer] Een wijf weenende herde sere Om hare kint sonder doepsel doot. Hi hads ontfermecheit so groot, Dat hi dat kint met siere bede Weder ten live comen dede. 45[regelnummer] Eens als die Arriane waren So mechtech, dat was van den haren De paeus Leo, die dede te samen Alle die hadden bisscops namen, Daer quam Hylaris, die heilege vroede, 50[regelnummer] Met Gods geloeve wel in die hoede; Nochtan was hi trage in teomen. Als die paeus heeft vernomen, Dat hi was als vore der duren, Hadt hem ommare, ende als bi curen 55[regelnummer] Hiet hi den bisscoppen al gemeene, Dat si hem rumen stede negeene. Als hi onder hen es comen, Want die steden hem waren genomen, So es Hylaris nu comen inne. 60[regelnummer] Werdeleke met vroeden sinne Heeft hi die heren alle gegroet. Die paeus in sinen overmoet Sprac hem ane onwerdelike, Ende als cen man van sinne rike 65[regelnummer] Antwerdde hem die bisscop vroet, Dat hi den paeus noch grammer doet, Die danen ginc dreigende sere, Dat hi hem pine sal doen ten kere. Ende doe sprac die heilege man: 70[regelnummer] ‘Oftu niet en keers, wat saelt sijn dan?’ Doe gereidde hi hem te sittene op derde, Seggende aldus sonder hoverde:
[pagina 360]
‘sHeren die erde si Ende hare volheit!’ Also houde als hi 75[regelnummer] Dit hadde geseit, so rees die erde Ende gaf hem een sitten werde In midden daer dandere saten, Als hoge als enech der prelaten. Dat den quaden wonderde sere, 80[regelnummer] Maer de goede loefdens onsen Here. Nu quam daer een groot gecri, Dat die paeus thant doot si. Doe scieden die bisscoppe van den hove In sente Hylaris groten love. 85[regelnummer] Als thoeft der ongeloevecheden Te niente was, voer elc tsiere steden. Dore desen sant dede besonder Onse Here menech wonder. Hi screef oec menege salege leere, 90[regelnummer] Dat die buggers crancte seere, Ende menegerande nuttelijchede. Hi starf te Poytiers in die stede, Als Valentiniaen, weest vroet das, Met Valente keyser was.
Van skeysers Constantius bescheede. XXII. Teere stat, die wi horen nomen Mopsocrene, so es comen De keyser Constantius, besiect sere Van sware gepeise ende meere 5[regelnummer] Van apoplexien swaer, Daer hi omme moeste sterven daer. Constantius dese keyser quaet Dede menege grote ondaet Op die rechte kerstine goet; 10[regelnummer] Dies hadde hi menegen swaren wedermoet, Want God gaf hem te sine altoes In sijn regneren rusteloes. Na hem wert keyser Juliaen; Verstaet wats hem mach bestaen: 15[regelnummer] Constantius vader, Constantijn, Groet was die toename sijn, Hadde II bruedere, die hem liet Sijn vader, van siere moeder niet. Delmachius ende Constantius 20[regelnummer] Hieten si. Ic laest aldus, Dat Constantius, Constantijns broeder Van den vader, niet van der moeder, II sonen liet, dat sonder waen Waren Gallus ende Juliaen, 25[regelnummer] Van wien Gallus, also men hier las, Onder Constantius keyser was, Sinen neve, niet wel lanc. Van Juliane die ierste anvanc Was dat hi ter scolen ghinc; 30[regelnummer] Daerna verkeerde so die dinc, Dat Constantius sijn neve Wert te rade, dat hi hem geve Keyser te sine onder hem van Gallen: Dus es hem heerscap angevallen. 35[regelnummer] Constantien, die suster sijn, Nam hi te wive. Op den Rijn Heeft hi die Gallen verwonnen; Sine ridders, die hem wel jonnen, Hietenne Augustus dan. 40[regelnummer] Die niemare quam saen an Constantiuse, den neve sine, Dies in therte hadde grote pine; Want hi dorloge liet ter vaert, Dat was gereet te Persen waert, 45[regelnummer] Ende wilde jegen Juliane. In den wege quam hem de doot ane, Als hi XLV jaer Out was, verstaic vorwaer.
Van enen swaren tempeeste. XXIII. Een swaer tempeest hier began Te comene der werelt an,
[pagina 361]
Als keyser wert Juliaen. Keyser wert hi, na mijn verstaen, 5[regelnummer] Als men die jare van onsen Here CCC screef ende LXIIII meere. Keyser so was hi van machte Een jaer ende maende achte. Te Constantinoble hi ghinc 10[regelnummer] Ter scolen, doe hi was jongelinc. So welsprekende hi waert, Dat selke hebben geoppenbaert, Dat hi noch keyser wel mochte wesen. So liep die niemare van desen, 15[regelnummer] Datse die keyser vernam Constantius, wien dat mesquam, So dat hine senden dede In die stat te Nycomede. Daer heeft hi philosophie gehort, 20[regelnummer] Maer altoes was hi becort Te comene ten keyserike; Ende omdat hi dies ontwike Dat niet die keyser en versta die saken, Liet hi hem enen moenc maken; 25[regelnummer] Ende hi die ierst kerstijn was, Wert een verradere na das, Want hi horde in toppenbare Die heilege screfture clare, Maer bedect was al sijn sin 30[regelnummer] Der philosophien in. Nochtan was hi in leser stede In die kerke te Nycomede. In dit abijt tegaen hi doet Des keysers groten grammen moet. 35[regelnummer] Al es bi vresen hem dit gesciet, Van der hopen en sciet hi niet, Want hi seide sinen vrienden somen, Dat souden salege tide comen Als hi keyser soude wesen. 40[regelnummer] Noch es die keyser vergramt op desen, Dat hi moeste van danen vlien. Des keysers wijf vantenne na dien, Diet nauwelike so bedrivet, Dat hi niet en es ontlivet, 45[regelnummer] Maer was tHathenen gesent Om leeren te settene sinen atent. Als hi daer quam hi saen besochte Enen die bi den duvel wrochte, Ende heeft hem duvele te voren bracht. 50[regelnummer] Juliaen sachse ende wert bedacht Dat hi hem seinde: die duvele vloen. Juliaen prijsde des crucen doen. Alsene scalt die toeverare, Dat hi hem seinde, ‘niet van vare 55[regelnummer] En vloen si, mer dat si hebben onwaert Dat tekijn; ‘ende die keytijf musaert Liet hem altemale verduwen Ende met des crucen hate vernuwen. Hier na quamen so die saken, 60[regelnummer] Dattenne Constantius wilde maken Onder hem keyser, omme in Gallen Te sendene, want in dlant gevallen So was menech barbarien. Gesent wert hi daer in dien 65[regelnummer] Te werene der barbariene scaren. In ene stat quam hi gevaren, Daer hem op thoeft viel ene crone, Van lauwerboeme was die gone, Die bi enen drade hinc 70[regelnummer] Teenre veisteren. Met selker dinc
[pagina 362]
Heeft men somwile stat verciert. Ofte mense daer toe hadde gevisiert, Was si gevoeget ten hoefde sijn, Also als brac dat dradekijn, 75[regelnummer] Daer si mede gehangen was, Ende viel hem op thoeft. Na das Riepen keyser Augustus de sinc, Dats doverste name, al die mine. Die barbariene heeft hi verwonnen: 80[regelnummer] Dus es sijn regneren nu begonnen.
Van den keyser Juliane. XXIIII. Dese keyser, daer wi af bedieden, Wilde bequame sijn allen lieden. Hi dede weder roepen ten haren Die goede kerstene, die waren 5[regelnummer] Bi den keyser Constantius verellent, Ende den heidenen al omtrent Gaf hi orlof wel te doene Sacrificie na hare gewoene. Hine wilde in sijn palays niet gehingen 10[regelnummer] Meer der gehuweder camerlingen, Ende doe sijn wijf doot was Engeene andere en nam hi na das. Bartmakere en wilde hi geenen, Want vele gedoenre met enen; 15[regelnummer] Vele der coke verstac hi mede, Want hi met sempelre spisen gedede. Ander dinc te verwonderne sere So plach dese verdoemde here. Van Nazansen Gregorius 20[regelnummer] Scrijft ons van Juliane aldus Wat hi aen hem versach, Alse hi tAthenen ter scolen lach: ‘Icken sach, also mi dochte, negeen Teeken an hem dat nuttelijc scheen; 25[regelnummer] Den hals ongevoegelijc in stijfhede, Die scouderen ontwerpende mede, Oegen loepende hier ende daer, Scouwende den verwoedden naer, Voete ongestade, nesegate 30[regelnummer] Blasende al tongemate Met pruschene ende sere scachen, Ende altoes onhebbelijc lachen, Al burlende; dede hi sijn concent, Sijn loechenen es so gehent; 35[regelnummer] Sonder redene wat hi dede, Sonder ordene sijn vragen mede, Antwerde altoes negeene. Alsic sach dese seden onreene, So seide ic wel haestelike: 40[regelnummer] ‘O wat quade voedet tRoemsche rike’!’ Een andere hystorie verclaert, Dat hi hadde enen langen baert, Jof hi phylosophe si.
[pagina 363]
Andere seden so plach hi, 45[regelnummer] Daer alle quaetheit an gelach. Noch seldi horen wies hi plach.
Van siere sacrificien. XXV. Van der sacrificien sijn Machmen merken te groot venijn Van quaetheiden, diet al wiste. Wat hi dede, wat hi ghiste 5[regelnummer] Met siere duveleker offerande Ende sacrificie menegerande, Die hi al bi den duvel dede, Was al omme tkerstenhede Ende onse doepsel te niente te maken. 10[regelnummer] Hier toe dede hi so vele saken, Dat ict al niet vertrecken en can. Van buten toegede hem dese tyran Goedertieren, maer van binnen Visierde hi met allen sinnen 15[regelnummer] Hoe hi donnoesele bedriegen mochte. Merct wat quade hi vort brochte: In die ymagen oppenbare Dede hi pingeren harentare Sine afgode, omdat hi woude 20[regelnummer] Dat tfolc bedecteleke soude Die afgode anebeden. Vele geliken van goeden seden Brachte hi op, maer al sijn raet Was om te vorderne sijn quaet. 25[regelnummer] Hi visierde coste menechfoude, Die men an die arme leggen soude Ende an die pelgrime met; Desen cost heeft hi geset Op die kerstenheit, die hem was 30[regelnummer] Al te swaer, ende alse si das Hem clageden, datment gegelden en can, Antwerdde hen die valsche man: ‘U God in sijn gebod u toeget, Dat ghi gedoechsamlec gedoeget.’ 35[regelnummer] Een ymage van onsen Here, Die gemaect was in die ere Dat hi een wijf genas, Die van der bloetsucht siec was, Als si sijn cleet gereen so saen, 40[regelnummer] Dede dese tyran af ende dede staen Daer sijn beelde, also ict versta, In Philips Cesarea, So hiet die stede daert gevel. Vier quam van den hemele snel, 45[regelnummer] Dat neven der borst dat beelde sciet Hoeft ende hals af ende liet An dander teeken van den viere. Van beesten na sine maniere Soude hi eens sacrificie maken; 50[regelnummer] Daer sach men wonderlike saken: In dinaderen eenre beesten scone Eens crucen teeken met eenre crone, Dat hem selc bedieden woude, Dat de gecruuste verwinnen soude. 55[regelnummer] Maer hi keerde dat wel saen Ende sprac: dat hi soude gaen Den gecruusten also naer, Hine soude weten sculen waer. Dese felle tierant nu woude 60[regelnummer] Bejagen der Joden houde, Ende hiet dat si daer toe traken, Dat si haren tempel maken, Daer si nerenstelike vingen an. Maer wat men sdaechs gemaken can, 65[regelnummer] Wert te niente binnen der nacht. Als si dus III dage hebben gewracht, So sach men sfierds in den troene Eens crucen teeken blicken scoene, Ende oec worden met eenre druust 70[regelnummer] Daer in den eleederen binnen al gecruust.
[pagina 364]
Teere stede dede dese tyrant fel Eens sacrificie; daer gevel Den heilegen Maris dat hire quam bi; Bisscop van Calcedone was hi, 75[regelnummer] Blent was hi van der outhede. Ten tyran hi hem leiden dede Ende seide tote hem, dat hi ware Een apostaet al oppenbare, Ende hem antwerdde die quade sot: 80[regelnummer] ‘Ende die Galyleeus, dijn God, Die en mach di niet genesen.’ Die heilege man antwerdde te desen: ‘Ic danke Gode in goeder trouwen, Dat ic di niet en mach bescouwen, 85[regelnummer] Die naect van allen dogeden sijs.’ Die clercgie in alre wijs Van al haren rechte hi ontset, Ende maecte menege verdoemde wet. Mageden ende weduwen goet, 90[regelnummer] Die van der kerken waren gevoet, Dede hi al derven der lijfneren. Kerken dede hi al destrueren, Al nemen die ornamente. Dus sette hi al sijn attente 95[regelnummer] Om te vorderne alle ondade, Waest in daden, waest in rade.
Van den bisscop Arriaen. XXVI. Selke beroeringe so woert TAlexandrien in die port Opten bisscop Arriaen: Die bisscop was, die was gedaen 5[regelnummer] In sente Athanaes stede Bi der Arrianen quaethede, Verdreven was ende nu quam boven, Ende die ander wert al verscroven. Twee bisscoppe, wi lesent dus, 10[regelnummer] Van Vercellen Eusebius Ende Lucifer Calaritaen, Worden ute ellenden gedaen. In Egypten was hare ellende; Ende eer elc tsiere stede wende, 15[regelnummer] So wilde Eusebius dat si traken Tote Athanase, om claer maken Met hem enegerande dinc, Die jegen onsen geloeve ginc. Lucifer en wilder selve niet wesen, 20[regelnummer] Maer sinen dyaken sendde hi te desen. Eusebius ende Athanaes Ende selc ander, die niet en was dwaes, Verclaerden wel tAlexandrien Gabellius grote heresien. 25[regelnummer] Lucifer, die eer scheen goet, Ghewan ten lesten selken moet, Dat bi hem es comen ane Dat dolen der Luciferiane. Eusebius, die heilege man, 30[regelnummer] Die begreep dat wandelen an In die kerken van Ytale, Daer hi tgeloeve leerde wale Ende menegen uten dolene bracht heeft, Also mi dunct dat tgescrefte geeft. 35[regelnummer] Doe quam die heilege Hylaris mede
[pagina 365]
Ute siere ellendechede, Die eenparleke wilde weren Der ongeloevegere buggers leeren, Daer hi altoes jegen screef ende sprac. 40[regelnummer] Dus waren dese II sonder lac Twee lichte claer, die daden vallen In Ytale ende in Gallen Des ongeloeven dempsterhede, Die doe was in menege stede.
Hoe Juliaen op Orienten voer. XXVII. Omme op die van Persen striden Began te Orienten tiden Juliaen, ende in die vaert Heeft hi al geoppenbaert 5[regelnummer] Sine quade verwoedthede, Met dat hi sacrificie dede Sinen goden, dat hi eer Bedecteleke gedaen hadde meer, Ende wert wreedere op kerstenen lieden 10[regelnummer] Dan iemen daer wi af bedieden. Dat en was bi crachte niet allene, No bi tormente gemeene, Maer bi smeekene ende bi mieden Verkeerde hi vele meer der lieden, 15[regelnummer] Dan hi met pinen soude hebben gedaen. Menege wet dede hi opgaen, Die jegen alle doget ginc. Hi verboet vore alle dinc Kerstene clercgie te leerne; 20[regelnummer] Hi seide, si plagen hen te verwerne Metten wapenen van den sinen. Hi verboet allen kerstinen, Dat si nemmeer ridderscaeps en plien. Baliuwen, jugen hiet hi te dien, 25[regelnummer] Die kersten waren, datmense afdoe, Ende men meer negeene en roepe daer toe. In menegen saken hi dus dochte, Hoe hi kerstenheit cranken mochte. Ende alse hi dus deser wetten plach, 30[regelnummer] So wien dat quaetheit groot anlach Ende hem des duvels doen trac an, Quam tote desen valschen man; Also dat si over een dragen Ende gemeenleke hem gewagen, 35[regelnummer] Dat es al niet dat hi begint, Het en si dat hi verwint Athanase, dien si wel micken Dat si contraric te sinen sticken. Enen baliu sendde hi ter vaert 40[regelnummer] Om dit tAlexandrien waert, Den bisscop Athanase te vane, Dat den lieden quam te verstane, Die omtrent den bisscop stonden, Ende droevelike weenen begonden; 45[regelnummer] Ende hi, als een prophete vroet, Troeste dus haren droeven moet: ‘O kindere! en sijt niet tebarenteert Van dat gi nu siet, dat u deert. Dit en es maer een swerelkijn cleene, 50[regelnummer] Dat tegaen sal saen al reene.’ In een scep so ginc hi daer, Om tontgane die hem quamen naer, Ende voer in Nilus die riviere. Die andere sijn gevolget sciere,
[pagina 366]
55[regelnummer] Die sijn wechvaren hebben verstaen, Ende sijn hem bicomen saen, Dat die andere hebben versien. Den bisscop raden si alle dat vlien Op dat lant ten woesten waert. 60[regelnummer] ‘Kindere,’ seit hi, ‘en sijt niet vervaert; Varen wi jegen die ons volgen an, Dat si mogen weten dan, Dat onse behuedere heeft meere macht Dan die op ons doet de jacht.’ 65[regelnummer] Doe setten si dat scep in tkeeren Jegen die hen wilden deeren; Ende als si so na sijn gestreken Dat elc jegen anderen mach spreken, Vragede die een om Athanase; 70[regelnummer] Die andere antwerdden niet als dwase: Si sagenne vlien, niet lanc en was. Si die hen niet en vermoeden das, Dat hi daer quame in hare gemoet, Voeren vort met groeter spoet 75[regelnummer] Soeken dien si niet venden en conden. Die heilege man hilt hem tien stonden Bedect, so dat overleet Die jacht van dien tyran wreet.
Van den selven. XXVIII. Van desen tyrant hort noch meere: Eens daer hi wilde doen groote eere Met sacrificien Apoline, Met alder duvelien sine 5[regelnummer] En can hi geene antwerde bejagen Van den duvel wat hi wille vragen. Des afgods papen sprac hijs ane, Die hem daden te verstane, Dat het bi den grave ware 10[regelnummer] Bavillen, die was martelare, Want dat graf hem ware bi. Altehant geboet hi Den kerstenen, dat si doen al reene Van danen der martelaren beene. 15[regelnummer] Al dat kerstene covent Ende die kerstene al omtrent Namen den mertelare metter spoet, Ende droegenne daert hen dochte goet Met sange, die so hoege opclam, 20[regelnummer] Dattene die felle tyran vernam, Nochtan was hi danen verre. Hare bliscap maectenne so erre, Dat hi ten anderen dage beval, Dat men die kerstene va al 25[regelnummer] Ende mense met tormente doede. Een sijn baliu, diet dede noede Ende nochtan heidijn was, Die moeste hem onderwinden das. Enen kerstenen jongelinc, 30[regelnummer] Hiet Theodorus, hi vinc, Dien hi van smergens tilike dede Tormenteren al sine lede Tote over noene also sware, Dat cume te geloeven ware, 35[regelnummer] Al mochte iemen dware vertellen. Ende in dat sonderlinge quellen Sceen die jongeline blide sere, Ende loefde met sange onsen Here. Die baliu, die Salustius hiet, 40[regelnummer] Siet, wat hi doet dats al om niet. Toten keyser es hi gegaen Ende vraecht hem, wat hi wille bestaen, Want doet hi meer den kerstenen pine, Dats hare glorie, die lachter sine. 45[regelnummer] Dat tormenteren dus teginc. Theodoruse den jongelinc Vraechdemen daer na, hoe hem dochte Doemenne pijnde so onsochte. Hi seide, cleene pine hi gedoegede, 50[regelnummer] Want een jongelinc hem afdroegede Sijn sweet, wat men hem dede te leede,
[pagina 367]
Met enen sere witten cleede, Ende goet op hem water cout, Dattene hilt in sele gewout, 55[regelnummer] Dat hem was meerre verdriet Als menne te tormentene liet, Dan hi was in den torment. Als dese dinc dus was gehent, So wert dat tempel verbrant sciere 60[regelnummer] Ende Apolijn van den hemelschen viere.
Van den selven. XXIX. Dese vernoyeerde Juliaen Dede der kerken vate anevaen Ende ornamente gesacreert. Hier toe was geordineert 5[regelnummer] Des keysers oem, hiet Juliaen. In Anthiochen hadde hi gedaen Te hoepe der kerken gewaden; Daer ghinc hi sitten op bi staden, Als in der kerken onwerdecheden. 10[regelnummer] Sine manlijcheit ende al die steden Daer omtrent worden al vol woermen, Diene tormenteren ende stoermen Tote siere verscubder doot. Menege jammerheide groet 15[regelnummer] Den kerstenen gedaen nu is. Die heidene van Cleopolis Daden die kerstene mageden naect, Ende hebbenre hare spot mede gemaect, Ende sloegense dan te stuckelinen, 20[regelnummer] Ende gavense dan tetene den swinen. Te Ascalonen, te Gazen mede Men der mageden lichamen onttede, Ende vulletse met gersten dan, Ende leidse so den swinen an. 25[regelnummer] In Sebasten nam men gemeene Des heilechs Jans Baptisten beene, Verbrandt te pulvere werpmense te winde; Maer, also ic bescreven vinde, So waren daer kerstene, die gewonnen 30[regelnummer] Een deel der beene ende so geronnen, Dat sise Philippe geven, Die doe was, vindic bescreven, Bisscop te Jherusalem; Die also bedachte hem, 35[regelnummer] Dat hi niet wert en was selken seat Te hoedene, ende omme dat Sendde hise te Alexandrien Athanase, den heilegen vrien, Diese bemaecte in ene maysiere 40[regelnummer] Heimelike. In heilegere maniere Wiste hi watter af soude gescien; Want in den salegen tijt na dien Als Theodosius keyser was, Ende Theophilus, also ict las, 45[regelnummer] Bisscop te Alexandrien sat, Verbaerde dese heilege scat; Want in die ere van sente Janne Wiede die bisscop danne Ene kerke, als Serapis 50[regelnummer] Tempel gedestruweert al is. In Cleopolis der stat Ghesciede den heidenen dat Si cruusten enen heilegen dyaken; Den buuc onttaden si ende traken
[pagina 368]
55[regelnummer] Uten buke die levere sine, Ende atense onder hare mine. Wie datter af at, verloes na dien Tande ende tonge ende sijn sien. Die van Gasen in desen doene 60[regelnummer] Sochten den bisscop Hylarioene, Die in Cecilien es gevloen, Daer hi anevinc dit doen: Hi gaderde hout ende droecht vort Daer hijt vercochte in de port, 65[regelnummer] Daer hi sine lijftocht af nam, So dat sine doget utequam, Want die duvele, die hadden beseten Die liede, dadent daer weten. Doe vloe hi danen ende es comen 70[regelnummer] Dat wi Dalmachien horen nomen, Daer hi met siere bede Enen see wechvaren dede, Die den lieden dede scade swaer. Ten lesten voer hi van daer, 75[regelnummer] Ende heeft ene stede vermint Bi enen berge, daer men af vint, Die Caribdis te namen heeft, Daer heeft hi salechleke geleeft. In Anthiochen so quam nu 80[regelnummer] Van Orienten die baliu, Die geheeten was Juliaen. Met hem quam, na mijn verstaen, Felix, die hadde onder handen Des keysers scat; na mijn verstanden 85[regelnummer] So hadde dese geweest kerstijn. In die kerke si comen sijn. Juliaen piste an den outaer. Felix die versach aldaer Die kerkelike vate diere; 90[regelnummer] Doe sprac hi in quader maniere: ‘Siet dese vate! men es gewone Daer mede te dienne Marien sone!’ Hier na niet lanc, na minen verstane, Vorten dinadere al in Juliane, 95[regelnummer] So dat hem al sine vuelheit binnen Moeste al ute sinen monde rinnen, Tote dat hi dede sinen inde. Felix, also ict bekinde, Wert spuwende nacht ende dach sijn bloet, 100[regelnummer] Tote dat hi sinen inde doet. Valentiniaen die here, Die seder hadde des keysers ere, Ende nu van M ridderen voecht, Heeft sijn kerstendoem getoecht; 105[regelnummer] Want hi gaf enen enen plat Metter vuest, wiens dienst was dat Hi stont vore des tempels dure Ende sparste na der heidene cure Met watere, dat was daer toe belesen, 110[regelnummer] Wie dat in den tempel ginc. Van desen Wert besparst Valentiniaen, Daer hi in den tempel soude gaen. Doe seide hi dat hine hadde besmet, Doe sloech hine. Doe wert omset 115[regelnummer] Die here Valentiniaen Ende in ellenden versent saen.
Van sente Gallicaens passien. XXX. Die passie van sente Gallicane Sal ic u hier doen te verstane, Die met Constantine den groeten Die vorbarste was van den genoeten, 5[regelnummer] Noch doe dat hi was heidijn, Ende eyschte hem die dochter sijn Te wive, die Constantie hiet; Dat den keyser dede verdriet Omme dat hi heidijn was, 10[regelnummer] Ende van siere dochter was seker das, Dat si beloeft hadde suverheit.
[pagina 369]
Die dochter toten vader seit, Dat hi seker betrouwe Gode, Ende hare te wive te gevene node 15[regelnummer] Gallicane, alse hi heeft tonder Die Syten gedaen, die doe wonder Ghedaen hadden den Roemschen rike. Gallicaen voer blidelike Ten Syten wert op dat beheet, 20[regelnummer] Die derwert met hem heeft bereet Twee sonderlinge vroede man, Ende die vorbarste die gingen an Constantien als van meisenieden: Jan, Pauwels hieten die goede lieden. 25[regelnummer] Nu es Gallicaen weder comen Metten sege ende heeft vernomen So dat hi ginc ter kerken ons Heren Gode te dankene van diere eren, Die hi hem in den sege dede. 30[regelnummer] Den keyser wonderde van dien sede, Ende hoe dat toecomt hi hem vraget, Daer hem dus Gallicaen af waget: ‘Als ic was in dat orloge Ende al die mine, neder ende hoge, 35[regelnummer] Mi afgingen, en wistic doen wat. Pauwels ende Jan seiden mi dat, Wildic geloeven getrouwelike An den Here van hemelrike, Ic soude den sege daer af ontfaen. 40[regelnummer] Dat si mi rieden dedic saen. Doe quam een jongeline vore mi, Op sine scouderen een cruce, ende hi Seide: ‘Nem thant dijn swaert, Ende volch mi metter vaert!’ 45[regelnummer] Thant hadde ic an elke side Enen riddere, wel geleert ten stride, Die mi troesten te handen Ende leidden mi in midden den vianden, Daer ic haren coninc vant, 50[regelnummer] Dien ic met sinen II ridderen bant, Ende voer na minen wille dane Sonder iemene te verslane. Kerstendoem beloefdic daer, Ende altoes te sine daer naer 55[regelnummer] Sonder wijf in suverhede. Groete bliscap was te dier stede, Ende bliscap was daer noch mee, Want dies Gallicaens dochtere II Hadde Constantie bekeert 60[regelnummer] Ten kerstenheide ende geleert Wel Gods woert van hemelrike: Deene hiet Archemie, dandere Archike. Hier af was blide Gallicaen, Die danen es gevaren saen, 65[regelnummer] Ende quam te Hostien in die poert, Daer een godshuus gesticht woert Bi hem, ende daer hi inne Den armen diende met heilegen sinne. Hierna hi gedaen wort 70[regelnummer] Bisscop te sine in die port; Hi wederseidt, maer hi wert doe Diere Gallicane coes toe. So heilech wert Gallicaen, Dat die besetene genasen saen 75[regelnummer] Van den duvelen met sine siene allene.
[pagina 370]
Miraculen andere menech ene Heeft dore hem onse Here gedaen. IIII huse hadde hi, hebbic verstaen, Daer hem af quam daer hi mede helt 80[regelnummer] Die arme. Dede iemen gewelt An dat dien husen toebehort, Altehant hi lasers wort Ofte van den viant beseten. Die duvele daden dat wel weten, 85[regelnummer] Oftemen dade Gallicane Die gode anebeden, die plage ginge ane Elken die den huse mesdade. Maer niemen en was so stout van rade, Die an hem dat dorste bestaen, 90[regelnummer] Sonder die keyser Juliaen, Die hem heeft aldus ontboden, Dat hi offerande doe den goden Ofte dat hi rume daer die stede, Dat hi cortelike dede. 95[regelnummer] TAlexandrien voer hi van daer, Daer hi woenende bleef een jaer Met heilegen lieden in dogeden fine. Daer na trac hi in die woestine, Daer menne wilde anebeden dwingen 100[regelnummer] Afgode, ende alse hi die dingen Wederseide stoutelike, Wert hi onthoeft ende voer in trike Ende in die bliscap sonder endde. Hylarijn, daer ic af bekende, 105[regelnummer] Daer Gallicaen, alse hi in die stede Van Hostien quam, woende mede, Wert in desen tijt geboden Sacrificie te doene den goden, Ende hi ontseide dat oppenbare. 110[regelnummer] Doe wert hi heilech martelare, Want men sloechgene met stocken doot. Die kerstene groevenne met werdden groot. Van Oechst ter XVII^der kalende Viert men van sinen salegen ende.
Van den selven. XXXI. Eer mochti mi horen bedieden, Hoe dat II van der meisenieden Joffrouwen Constancien Gallicane Ten kerstenheiden brachten ane: 5[regelnummer] Dat waren Pauwels ende Jan. Noch waren dese II heilege man In dien tijt van Juliane, Wien van hen quam te verstane, Dat si kersteleke leven 10[regelnummer] Ende hare goet den armen geven. Die hen dese gelike ontboet: ‘Also als ghi in werden groet Met minen vorsaten waert te voren, Also souddi mi toebehoren.’ 15[regelnummer] Si ontboden hem oppenbare: ‘Als Constantijn, die keyser mare, Ende sine kindere waren in trike, Ende si leveden kerstenlike, So waren wi te haren dienste gereet; 20[regelnummer] Maer di, daer men wel af weet Dat heefs gelaten alle doget, En sijn wi te dienne niet verhoget, Ende hebben di al onwaert.’ Weder ontbiedt hi aldus ter vaert: 25[regelnummer] ‘In die kerke was ic clere, Ende hadde mi goet gedocht dat werc, Ic ware wel comen ten oversten grade; Maer ic vant te minen rade, Dat niet en was dan ledecheit, 30[regelnummer] Ende hebbe minen sin geleit Ten ridderscape ende doe den goden Offeranden na haren geboden, Daer ic ten keyserike bi ben comen, Te groter eren, te groter vromen;
[pagina 371]
35[regelnummer] Waeromme ghi, die sijt, wetic wale, Opgevoedt in skeysers sale, Soudt mi sijn altoes beneven Ende van den meesten opverheven. Ic doe so, veronwaerddi mi, 40[regelnummer] Dat ic niet veronwaerdt en si.’ Hare antwerde was dese gelike: ‘Onsen Here van hemelrike Leggen wi di vore ogen wale. Wi en ontsien niet altemale, 45[regelnummer] Dat wi smenschen vrientscap iet kiesen, Dat wi Gods vrientscap niet en verliesen.’ Nu dede hen Juliaen gewagen: ‘Veronwerddi binnen X dagen Uwes danes te comene te mi, 50[regelnummer] Met bedwange doen seldi Dat gi uwes danes en wilt doen niet.’ Si antwerdden: ‘Wats gesciet, Dattu doen sout, alse sijn leden Der dage X, dat doe heden!’ 55[regelnummer] Doe ontboet hen Juliaen: ‘Ghi wert martelaren, seit u u waen; Maer maecti mijn gebod ommare, Ghepijnt niet alse martelare En werddi, mer met groter scande, 60[regelnummer] Als mijn oppenbare viande.’ Dus bleef staende dat respijt. Die heilegen binnen dier tijt Hebben den armen al gegeven Dat si mochten, ende hen en es niet bleven. 65[regelnummer] Also als behiet Juliaen, So es comen Therentiaen Toten heilegen in den avont Des selfs daechs. Als hem es cont, Dat si die gode al veronwerden, 70[regelnummer] Dede hi maken in der erden Binnen haren huse enen pit; Onthoefden dede hise na dit, Ende deedse in den pitte decken. Vore die liede dede hi vertrecken, 75[regelnummer] Datse die keyser hadde gesent Daer si souden sijn verellent. Ende als verslegen was Juliaen Ende keyser wert Joviniaen, Die kerken men al overal onttede, 80[regelnummer] Ende sere verblijdde tkerstenhede, So daden die duvele weten, Die de liede hadden beseten, Van deser heileger liede state, Ende ruumden also die vate 85[regelnummer] In thuus van den martelaren, So dat in swaer mesbaren In thuus Therentiaens sone In mesbare riep diegone, Dattenne die mertelaren verbranden. 90[regelnummer] Therentiaen hevet verstanden, Die hem bekeerde saen ter stede, Ende sijn sone genas saen mede. Eens quam ene vrouwe van goeder maren Ter kerken deser mertelaren, 95[regelnummer] Omme te doene hare gebede, Also dicke hadde gesijn hare sede. Als si der kerken eens ute es comen, Heeft si III pelgrime vernomen, Dien si beval altehant 100[regelnummer] Aelmoesene te gevene haren serjant. Binnen dat hi dat te doene gereit, Quam si bat na ende hebben geseit: ‘Du wilt ons nu visiteren; Ten lesten vonnesse ons Heren 105[regelnummer] Selen wi di wesen bi, Ende goet doen wat wi mogen di.’
[pagina 372]
Als dit geseit was, also saen Sijn si hare uten ogen ontgaen.
Van den pape Pigmenius ende ander dinc. XXXII. Rechte vroetscap in die doget Leerde te Rome in siere joget Van enen pape, die Pigmenius hiet, Sente Donaet, ende waer hi sciet 5[regelnummer] Van Rome, als keyser was Juliaen, Die vader ende moeder dede verslaen Van den heilegen Donaet; Die vlo om des keysers quaet Teenre port, hiet Arechine, 10[regelnummer] Ende quam an enen Hylarine, Enen moenc, leidde een heilech leven, Daer hi een stic mede es bleven. So heilechlec leefden si beede, Dat si menegen gereede 15[regelnummer] Van siecheiden gansten met haerre bede. Te Arechine in die stede Hilt Satirus des bisscops staet, Die den heilegen Donaet Dyaken wiede, priestere daer naer. 20[regelnummer] In dien tide was in dlant daer Baliu die Eustaes was genant, Die sheren recht ontfinc in dlant Ende hads ene somme te samen. Binnen dier tijt orlogen quamen, 25[regelnummer] Dat Eustaes van danen sciet Ende al sinen wive liet, Die tgelt groef op enen dach, Als si so grote vreese sach, Ende dwijf starf om den onvrede. 30[regelnummer] Eustaes quam te siere stede Na den onvrede, ende vant dwijf doot, Ende en vant dies gelts clein no groot. Sijn here wilde hebben tsine Ende beval Eustase ter pine, 35[regelnummer] Hi en gave dat hi hadde ontfaen. Eustaes quam tote Donate saen, Ende seide hem sinen noet. Sente Donaet seide hem albloet, Dat hi hem wise sijns wijfs graf, 40[regelnummer] Daer sente Donaet niet en sciet af, Vore si wijsde uten grave Waer si gegraven hadde die have. Waer si wijsde, was si vonden. Dus wert die baliu ontbonden. 45[regelnummer] Satirus die bisscop sterf, Ende dat bisscopdoem verwerf Bi der liede biddene stranc Donaet, sere jegen sinen danc, Daer hi vele goets in dede. 50[regelnummer] Een kelct brac teere stede, Also hi ontfiel enen sinen dyaken, Also hem die heidene staken. Dien maecte al geheel Donaet Met siere beden, dat verstaet, 55[regelnummer] Daer LXXX heidene bi sijn bekeert. Quadratiaen, alsomen ons leert, Die hadde des keysers macht, Die dede dat vor hem was bracht De bisscop Donaet ende Hylarijn, 60[regelnummer] Ende nu was dat heeten sijn,
[pagina 373]
Dat si den goden doen offerande. Sente Donaet antwerdde te hande: ‘Den goden doen offerande die gone Cative, die niet en kinnen den Gods sone.’ 65[regelnummer] Doe wert gram Quadratiaen Ende dede sinen mont te sticken slaen, Die seide, daert horde Hylarijn: ‘Dit was oyt dbegeren mijn.’ Hier na men Hylarine dede 70[regelnummer] Al naect ende al sine lede Met stocken slaen, ende in dat slaen Gaf hi Gode die siele saen. Als Quadratiaen sach dat, Wert hi confuus ende hiet ter stat, 75[regelnummer] Dat men bisscop Donate Houde in vangenesse state.
Van den bisscop Donate. XXXIII. Van Donate hort noch mee. Wie dat hadde van siecheiden wee, Kerstijn, ende hi tote hem quam, Sine gesonde hi saen nam. 5[regelnummer] Nu hier na die dinc so gaet, Dat uter hechten was Donaet, Wien bi hoerne was becant, Dat ene fonteine was in dlant, Wie datter af dranc, hi starf saen, 10[regelnummer] Die bisscop maecte derwert sijn gaen; Ende alse hi daer bi es comen, Heeft hi comen daeruut vernomen Jegen hem enen vreseliken drake, Dien hi met eenre cleenre sake 15[regelnummer] Na sijn beden heeft gedoodt. Met ere geesselen niet groet Gaf hi hem als enen slach. Groet volc, dat daer al toesach, Warper vele houts omtrant 20[regelnummer] Ende staken daer in den brant, Daer hen dorst groot bi quam an. Si en dursten drinken niet nochtan Van der fonteinen. Als dat bekent Die heilege man, heeft hi gesent 25[regelnummer] Omme des waters, dies men hem gaf. Hi seinet ende dranc daer af, Ende gaefs drinken den anderen vort, Daer elc bi gelavet woert Van der mesquame enegerande. 30[regelnummer] Die mogenste heiden van den lande, Wies dochter besat die viant, Theodosis was hi genant, Die den bisscop Donate ontboet, Die tote hem ginc; in vrouden groet 35[regelnummer] Heeftene die heiden ontfaen. Alse hi in thuus quam, also saen Riep die duvel: ‘Donaet! spare, Twi volgestu mi an so sware?’ Sente Donaet sprac gereet: 40[regelnummer] ‘Onsuver geest, van hare nu sceet!’ ‘So gef mi uutganc,’ sprac hi saen, ‘Ende waer dat ic moet gaen.’ Orlof heeft hi hem gegeven Te gane daer hi niemene en doe sneven. 45[regelnummer] Doe sciet hi danen so onsochte, Dat het huus hen beven dochte. Nu droech men enen ten grave waert,
[pagina 374]
Daer mede ginc in die vaert Dragende een lettere een man, 50[regelnummer] Daer al selke dinc lach an, Datmen den dooden niet graven en sal, Die man en hebbe sinen eysch al. Des dooden vriende waren tongemake. Donaet wiste dese sake, 55[regelnummer] Ende es toten dooden comen, Ende heeftene bi der hant genomen Ende riepene, seggende: ‘Opstant, Ende sie wattu heefs onder hant Met desen, die di niet graven en laet.’ 60[regelnummer] Die doode rechte hem op ende vaet An die lettere, ende toeget vergouden Claerleke al sine scouden, Ende scoerde die letteren. Dan Heeft hi geseit toten godsman: 65[regelnummer] ‘Dat ic weder slape, nu heet!’ Die heilege man sprac al gereet: ‘Ganc in dewelike raste, sone!’ Soe grote droechte wert na tgone In dlant, dat bloeme ende crude 70[regelnummer] Verdroechden, so dat die lude Swaerlec waren gepijnt daer mede. Sente Donaet viel in die bede Ende thant viel waters vele, Dat den lieden quam ten spele. 75[regelnummer] Dese sant ginc gecleedt lichte: Welc tijt dat reinde ende hoe gedichte, Hi en bereinde niet een twint. Quadraciaen heeft noch bekint Wat God dor hem al heeft gedaen; 80[regelnummer] Anderwerf dede hine vaen: Niet lanc daerna dede hine onthoefden. Doe groevenne die wel geloefden Neven den heilegen Hylarine, Bi den muere Arechine, 85[regelnummer] Dor wien onse Here menege doget Te siere eren daer heeft getoget.
Van Gordiane, Juliaens vicarijs. XXXIV. Ter tijt dat de keyser Juliaen Die kerstene al wilde verslaen, So was Gordiaen sijn vicarijs. Een pape was, hiet Januarijs, 5[regelnummer] Dien was bevolen van Gordiane Der afgoden dienste te bestane. Maer die heilege Januare Die toeget Gordiane so dware, Dat hine bekeerde met sinen wive, 10[regelnummer] Ende worden van heilegen live. Die keyser ene stonde na dien Heet Clementiane besien, Ofte Januaer eerde die gode, Ende doet hijs niet, dat hine dode. 15[regelnummer] Clementiaen wert saen geleert, Dat Gordiaen al es bekeert Bi Januare, ende te hant Gheet hi dat seggen den tyrant, Dies gram was sere, ende in ellenden 20[regelnummer] Doet hi Januarise senden; Ende Clementiane hi dede Sijn in Gordiaens stede, Die Gordiane dede thoeft afslaen, Als hijs den goden niet en wilde angaen. 25[regelnummer] Ten honden lach hi dage vive Ongequetst van allen live. Tsnachts groevenne sine meisenieden dan Bi Epymachen, den heilegen man, Dien Juliaen, die quade catijf, 30[regelnummer] Te voren dede nemen dlijf.

[pagina 375]
Van somegen martelaren, die onder Juliane gedoodt waren. XXXV. Somege martelaren waren, Daer de jeesten mi niet af en verclaren, Meer onder den keyser Juliane, Dan ic u mach doen te verstane, 5[regelnummer] Dies die martyrlogie vermaent. Op die none van Laumaent Viertmen te Rome, na minen wane, Van Priscus, van Prissiliane, Deen was pape, dander clerc, 10[regelnummer] Ende een Benedicte, dit merc, Dat si van religioene was. Dese leden der mertelaren pas Bi Juliane den keyser fel. Ter negender kalenden van Aprel 15[regelnummer] Hout men te Rome van Pigmene. Dese leerde, doe hi was clene, Ende voedde den quaden Juliaen, Van wien hi was, na mijn verstaen, In die Tybre gewoerpen sint 20[regelnummer] Om Jhesum Cristum, dats bekint. Van Demetrien der maget Viertmen te Rome, wie dats vraget, Ter ellefster kalende Van Julius, die salegen ende 25[regelnummer] Dede om tgeloeve ons Heren. Martelaren van groter eren Worden bi den keyser Juliane. Dies meer miet te verstane, Ter martirlogien dat hi ga. 30[regelnummer] Ander dinc ic nu aneva.
Van den keyser Juliane. XXXVI. Juliane den Apostaet Droech so sijn verscubde raet, Dat hi wille te Persen waert. Doe sendde hi bi quader aert 5[regelnummer] Enen duvel in Occident, Dat hi hem danen doe bekent Hoe hem die vaert sal vergaen. Nu es die duvel comen saen Daer hi enen monec vant in beden, 10[regelnummer] Daer hi bliven moeste ter steden, Ende bleef so tien dage na dat, Want die moenc so lange bat. Die duvel keert te Juliane Ende doet hem te verstane, 15[regelnummer] Hoe dattene niet liden en liet Een heilech moenc, die Publius hiet. ‘Ic wreke mi,’ sprac die felle here, ‘Als ic van Persen met sege kere.’ En quam so niet, hi bleef doot daer. 20[regelnummer] Een sijn baliu verstont dit claer, Die liet al dat hem bestoet, Ende ginc tote dien moenc goet Ende leidde met hem een salech leven. In Anthiochen, es bescreven, 25[regelnummer] Was een jongelinc dorgoet. Als Juliaen die vaert bestoet Te Persen wert, ende als hi leet In Anthiochen, dede hi beheet, Dat hi die kerstene al soude onteeren, 30[regelnummer] Als hi ware metten sege in tkeeren. Doe sprac een an den jongelinc Als in scerenliker dinc: ‘Wat waenstu dat nu doet smets sone?’ Als een prophete antwerdde die gone: 35[regelnummer] ‘Hi diet al maecte dat es te samen, Dien du smeets sone geefs te namen, Smedet Juliane te deser ure Die stede van siere sepulture.’ In welker steden dat hi wort
[pagina 376]
40[regelnummer] Doot comende in dagen cort. Sijn duvel hem dus vermaende Van den sege dien hi bewaende: ‘Nu alle wi gode varen wi in wegen, Weder dragende den lof des segen 45[regelnummer] Neven Tyeren der rivieren, Dat ytalis hertoge sal bestieren, Mars, die here ben in orlogen.’ Dus wert die katijf bedrogen.
Van den selven. XXXVII. Eer Juliaen in Persen quam, Lach sijn wech, also ict vernam, Ter port van Jherusalem. Daer dede hi comen vore hem 5[regelnummer] Quiriacus, den heilegen man, Die bysscop in die stat was dan, Dien die keyser geboet te handen, Dat hi Jupiterre doe offeranden; Ende als hi dat niet doen en woude, 10[regelnummer] Was hem die mont onttaen so houde, Daer men cortelike in goet Bi skeysers gebode gesmolten loet. Hi, die dit doegede bi Gods cracht, Sach opwert swigende bi Gods macht; 15[regelnummer] Ende als sine doot waenden ter curen, Ende leden waren twee uren, Sprac hi deser gelike echt: ‘Cristus, ewelijc onvergangelijc lecht, Ic love ende gebenedie di, 20[regelnummer] Want du wert gemaect heefs mi Te deilne metten santen dijn. Nu es te di die bede mijn, Dat mi verwinnen niet dese quade, Maer houdt mi met dijnre macht gestade.’ 25[regelnummer] Doe sprac hem an dat felle diet: ‘Quiriace, en mercstu niet Hoe ic dijn spreken hore wale? Dicke horic deser tale; Maer doe Jupiterre nu ere.’ 30[regelnummer] Doe antwerdde die heilege here: ‘Den vrayen God sal ic doen werde, Die distruweren sal dine hoverde.’ Een yserijn bedde was daer gereit, Daer hi naect op was geleit, 35[regelnummer] Groet vier daer onder, ende sout Werp men op hem ende smout, Ende sloechene met roeden scarp, Dies hi nie gramscap uut en warp, Maer in Hebreeusche hi Gode bat. 40[regelnummer] Als die felle tyrant sach dat, Wonderde hem siere gedoechsamhede. Doe dede hine leggen in swaerre stede, Om te peisene met wat noeden Dat hine scarpelecst mochte doen dooden. 45[regelnummer] Na II dage quam ten heilegen manne Sijn moeder, die heilege Anne, Diene troeste gestade te sine. Dit wert den keyser saen aenschine, Diese wilde doen anebeden 50[regelnummer] Die gode. Si en wouder niet toe. Ter steden Wert si gehangen naect bi den hare; Met crauwels was hare daer nare Des vleeschs vele getrocken af. Een woert si niet daeromme en gaf. 55[regelnummer] Doe sprac die keyser dese talc: ‘Anne, wat eest? becomen di wale Die crauwele?’ Hem antwert ter stont Dat heilege wijf: ‘O verwoedt hont, Ende van allen quade wercman! 60[regelnummer] Constu meer pinen, bring dat an: Te stridene benic gereet algader Jegen Sathanas dinen vader. Dien verwinnic, hopic, te samen Bi Jhesus Cristus heilege namen.’
[pagina 377]
65[regelnummer] Doe dede hare die quade catijf Berrende lampten houden an dlijf. Bedende gaf die heilege vrouwe Gode die siele sonder rouwe. Kerstene dadense ten grave. 70[regelnummer] Hier na die tyran ongave Dede vore hem comen den heilegen man, Dien hi dus heeft gesproken an: ‘Quiriace, nu wille lyen, Met wat stercker toeverien 75[regelnummer] Speelstu aldus met onsen lieden, Dat geene pine an di mach dieden?’ Ende hi antwerdde ter stont: ‘Verwaten, onwert hont, Die in toeverien wilt keren 80[regelnummer] Die sonderlinge doeget ons Heren! Du werts in wel corten dagen Gheslegen van der hemelscher plagen.’ Die felle tyrant dede na dit Maken enen diepen pit, 85[regelnummer] Dien hi serpente vol dede wesen Met toeverien al belesen. Daer dede men in den heilegen man; Die gelike deser talen hi began: ‘Ic segge di danc, Here Criste Jhesu, 90[regelnummer] Du heefs wel vervullet nu Die woerde, die seide Davijt: ‘Siet, wi verterden in deser tijt Die liebaerde ende die draken.’’ Als die keyser sach die saken, 95[regelnummer] Dede hi die beesten al verbranden. Dit sach een riddere ende sprac te handen: ‘O coninc verwoedt ende onttaen, Du wils desen heilegen man verslaen. No toeverers, no quade beesten, 100[regelnummer] No valsche gode en connen geleesten Dat hi doet. Dat weetic bloet, Dat der kerstene God es groet.’ Alse dat horde Juliaen, Hiet hi hem dat hoeft afslaen; 105[regelnummer] Ende eer men hem dat dede, Sprac hi gelike deser bede: ‘Jhesus Cristus, God ende Here, Dien Quiriacus doet ere, Mine siele in payse ontfa.’ 110[regelnummer] Amon hiet hi, also ict versta, Die den hals recte ten swerde, Daer hi bi voer in die Gods werde.
Van den selven. XXXVIII. Noch heeft die tyrant verwoedt Vore hem doen comen den bisscop goet, Ende hem nerenstelike raet, Dat hi den gecruusten laet. 5[regelnummer] Die bisscop antwerdde him: ‘O herte verkeert ende verdoert sin, Raetstu mi dien God afgaen, Die mi so vele goets heeft gedaen, Ende ic catijf werde om di, 10[regelnummer] So dat ic dijn gelike si!’ Doe hiet die tyran doen sciere Enen ketel vol olyen te viere, Daer hi te doene in heeft geboden Den sant, als hi lange hadde gesoden. 15[regelnummer] Die hem seinde ten beginne. Seggende dus ghinc hi daer inne: ‘Here Jhesus Cristus, die die Jordane Heilechde ende mi brachts ane Dat doepsele bi den watere, sie, 20[regelnummer] Anderwerf doepmen hier mie In olyen; na dat doepsels darde, Dat ic lange beghert hebbe harde, Ontbeidic in goeden moede:
[pagina 378]
Dats doepsele van minen bloede.’ 25[regelnummer] Die tyran verwoedde ende hiet, Dat men enen groten spiet In die borst stake den sant, Dat gedaen was alte hant. Doe bat hi Gode dat hine ontfa, 30[regelnummer] Alse hi dede te hant daer na. In Meye waest ter vierder none Dat hi ontfinc die hemelsche crone. Dit was die Judas was genant, Bi wien Helene tcruce vant, 35[regelnummer] Daer hi bi so ten docpsele quam. Quiriacus te namen hi nam, Ende Helena beval doe hem Den bisscop van Jherusalem, Ende dat bisscopdoem hi verwarf, 40[regelnummer] Als die goede man verstarf, Ende wert so heilech dat bi siere beden Worden verjaecht in vele steden Die duvele van die si besaten. Vele sieke brachte hi ter baten. 45[regelnummer] Sine passie vorseide hem tien stonden Die duvel, als dat cruce was vonden. Hi riep lude: ‘O Juda, du Does mi utewerpen nu. Ic sal enegen raet noch slaen, 50[regelnummer] Die di sere sal jegen gaen. Enen coninc ic op u wecken sal, Die den gecruusten sal laten al, Die di pinen sal so sware Bi minen rade, dattu daer nare 55[regelnummer] Den gecruusten laten sout.’ Die goede sprac in Gode stout: ‘Cristus, die verwect die doode, hi Verdoeme int ewelike vier di!’
Van Juliaens quader subtijlheide. XXXIX. Van der subtijlheide quaet, Die Juliaen hadde in sinen raet Om te bedriegene allen lieden, Machmen wonder groot bedieden. 5[regelnummer] De Joden te bedriegene was sijn mecken, Die hi alle dede vore hem trecken, Dien hi vraechde wat dat meene Dat si doen sacrificie negeene. In antwerdene si hier op roen: 10[regelnummer] Sine mochten negeen sacrificie doen Dan in den tempel van Jherusalem. Daer gaf hi goeden orlof hen, Dat si daer weder haren tempel maken. Si verblijdden van desen saken 15[regelnummer] Die Joden, dat hen dochte sijn comen Een recht prophete te haerre vromen. Dus quamen die Joden uut allen landen Om haren tempel, die met branden Wilen was gewoerpen neder, 20[regelnummer] Cierlike te makene weder. Die keyser hen orloefde dat Men name den oppenbaren scat, Ende daer menne vonde bedect, Ende men daermede den tempel berect. 25[regelnummer] Dus worden die Joden fier, Die de kerstene dreigeden onghier, Als dat die tide waren comen Van haren regeerne vromen.
[pagina 379]
In desen tiden bisscop sat 30[regelnummer] Te Jherusalem in die stat Cyrillus, een heilech man. Nu es die dinc so comen an, Dat die Joden hebben berect Dat fondament ende so ontteet, 35[regelnummer] Dat menre in sal mortere steene Leggen. Des anders daechs gemeene Die bisscop goet, die dit versach, Nochtan niet geloeven en mach Na den heilegen prophetien, 40[regelnummer] Dat hare were so iet sal gedyen, Dat si leggen steene op steene. Daer en was ander dinc negeene Dan te beidene enen nacht, Ende om te werkene hebben si gedacht 45[regelnummer] Des daechs quam tsnachts ertbeve groet, Dat elc steen verre verscoet Dat behorde in tfondament; Ja al tgestichte daer omtrent Slechts ter erden al bequam, 50[regelnummer] Dat menegen mede dleven nam. Sdages, als moeste baren, Die Joden diere levende waren, Die hadden in anderen stede gewesen, Comen loepende met desen 55[regelnummer] Oft si den anderen iet helpen mogen; So comt jegen hen gevlogen Ene vlamme, een groot vier, Dat liep nu ginder nu hier, Ende heefter mede vele ontlivet, 60[regelnummer] So dat dat volc sere verkeytivet. Dat daer levende bleven was Moeste ondancs lyen das, Ende bi anxteliken vare, Dat Jhesus Cristus die vraye God ware. 65[regelnummer] Ende omdat niemen en soude hebben in wane, Dat dat bi avonturen quam ane, So worden in den nacht daer nare Der Joden cleedere al oppenbare Ghecruust, so dat die crucen niet 70[regelnummer] Af en gingen, wats gesciet, Want het was geproeft van somen, Die tonsen geloeve niet en sijn comen. Joden ende heidene mede Ruumden in groten vare die stede.
Van Baselise ende ander dinc. XL. Als Juliaen voer te Persen waert Was Cesarie in sine vaert, Daer sente Baselijs bisscop was, Die in rade wert al das 5[regelnummer] Dat hi jegen den keyser quam. Ende als die keyser hem vernam, Sprac hi: ‘Baselijs, ic hebbe vorgaen In philosophyen di!’ So saen Antwerdde Baselijs: ‘Vergave God, 10[regelnummer] Dattu daeds philosophien gebod!’ Sijn present hi thant boet Den keyser, dat waren III gerstene broet, Die keyser dat broet nemen hiet, Ende men hem weder hoy geve hi gebiet, 15[regelnummer] Ende seide: ‘Gherste es beesten spise,
[pagina 380]
Dat hi ons gaf; in diere wise Neme weder hoy.’ Dat heeft ontfaen Baselijs ende seide saen: ‘Keyser, gegeven hebben wi 20[regelnummer] Ghelike dies wi eeten di; Dattu ons geefs daer du voets mede Naturen ongeredenthede.’ De keyser, die dit verstoet, Sprac hem an als al verwoet: 25[regelnummer] ‘Dat voetsel van den hoye Wert di gegeven sonder joye. Als ic die Persen hebbe ondergedaen Ende ic al hier kere saen, So salic maken dine port, 30[regelnummer] Dat si en wert meer drechtech vort Van hoye dan van lieden. Ic hebbe horen wel bedieden, Dattu mine gode versmaeds, Ende du al den volke raeds 35[regelnummer] Te veronwerdene al mijn gebod.’ Doe sciet danen die quade sot. Baselijs keerde in die port, Ende dede dat volc al comen vort, Ende seide hen des keysers sprake. 40[regelnummer] Vort riet hi ene nutte sake: ‘Kindere,’ seit hi, ‘dit gelt en rekent niet, Maer tuwer nutscap u vorsiet, Oft God geeft dat die tyrant Wederkere hier in dlant, 45[regelnummer] Datmenne met erdsche goede versmeeke.’ Het ginc al thuus, rike ende weeke, Ende wat dat si gecrigen conden, Waest in merken of in ponden Oft in steene daer ane lach cracht, 50[regelnummer] Dat hebben si den bisscop bracht, Die elcs name screef op elcs deel, Ende in die tresore geheel Heeft hi geleit genen scat. Toten volke seide hi na dat: 55[regelnummer] ‘God es machtech den quaden here Te belettene sinen ghere, Ende dat uwe weder geven.’ Clerke ende leeke heeft hi bedreven, Wijf ende kindere, al te gane 60[regelnummer] Op enen berch, niet verre van dane, Daer onser Vrouwen kerke op staet. II dage te vastene was sijn raet Ende te wesene in der beden, Dat God dor sine genadechede 65[regelnummer] Des quaets keysers sin versceede. Ter beden viel dat volc gereede. Binnen dat si waren in dien doene, Sach Baselijs in visioene Menegen hemelschen riddare 70[regelnummer] Op den berch, ende in midden der scare Vernam hi sittende sere scone Ene gloriose persone In een wivelijc abijt. Die bi hare stonden in dier tijt, 75[regelnummer] Ende scenen hoege werde man, Sprac si deser gelike an: ‘Roept Mercurium, die sal gaen Juliane te hant verslaen, Die minen sone ende den God mijn
[pagina 381]
80[regelnummer] Versmaedt ende al tgewerke sijn.’ Daer quam die sant gewapent wel, Die hare gebod te doene was snel, Ende es gescheeden so van dare. Baselise riep si doe te hare 85[regelnummer] Ende gaf hem enen boec na das, Daer hi een deel vore hare in las, Ende quam te hem selven in dier tijt, In vreesen ende in hopen verblijt Daer ter stont, ende ginc allene 90[regelnummer] Tote Euboluse, daer hi gemeene In die port mede ginc ten grave Mercurius, daer wi spraken ave, Die een riddere hadde gesijn, Ende wert martelare fijn 95[regelnummer] Ende gegraven daer ter stede. Sine wapenen waren daer mede Ghehouden hem ter groter ere. Baselijs sochtse, die heilege here, Maer hine heefse vonden niet. 100[regelnummer] Den costere vraecht hi wat bediet, Waer die wapene sijn gevaren. Die costere gaet met eeden verclaren, Dat si te vespertide waren daer, Daer si gesijn hadden menech jaer. 105[regelnummer] Sere verblijdt van desen doene Gheloefde Baselijs den visioene. Hi ende sijn geselle liepen Ten berge, daer die andere sliepen, Die hi weete metter vaert, 110[regelnummer] Ende heeft hen allen geoppenbaert Des tyrants doot ende tfisioen clare, Ende dat hi in dier nacht verslegen ware. Si seiden alle Gode danc, Ende keerden ter port. Eer iet lanc 115[regelnummer] Te Mercurius grave quam Baselijs, die sinen scacht vernam Aen dinde van bloede nat. Een scone miracule so was dat.
Hoe Juliaens doot geboetscaept was. XLI. Nu gaet Baselijs echter ten lieden Om Gode te lovene dit bedieden, Ende hietse comen ter hoeftkerke, Om an te vane Gods gewerke, 5[regelnummer] Den dienst des daechs an te vane. Ende daer hi was in sinen stane Ende die hostie ophief, Vernam hi wel ende besief Die guldene duve verporren niet, 10[regelnummer] Also als si van rechte pliet, Daer dat sacrament in hinc Boven den outare. Van deser dinc Peist hi wat mogen sijn die saken. Doe versach hi enen dyaken 15[regelnummer] Weyven teenen wive waert; Van den outare dede hine ter vaert, Maer in die kerke hout hine behoet. Die duve hare gewoente doet. Doe bat hi algemeene den lieden, 20[regelnummer] Dat si danen niet en scieden, Maer dat si bleven daer in der bede Onthier ende hi al voldede Na sinen heilegen wille die dinc, Die ten besten al verghinc. 25[regelnummer] Daer die feeste geduerde bi Vier dage, ende noch als si Daer sijn te samen, als gi wel hort, So quam daer vluchtech in die port Een Libanius sophiste, 30[regelnummer] Die Juliaens doen vele wiste. Dat volc heeft hi al vernomen In die kerke, daer hi es comen
[pagina 382]
Orconden die onsalege doot Des tyrants ende seide al bloet: 35[regelnummer] ‘Als wi waren op die Eufrate, Ende Juliaen waende in sekeren state Van sinen ridderen sijn behoedt wel, Quam een onbekint riddere snel Ghewapent, diene met sinen spere 40[regelnummer] Met groter vaert dorstac sonder were, Ende voer, niemen en wiste waer. Die catijf gaf ute aldaer Enen vreseliken luut, als die mesbaerde, Ende roepende in Gods onwaerde 45[regelnummer] Dede hi ene onsalege doot.’ Dese Libanius vertrac albloet Dat visioen, dat Baselijs sach, Dies ic hier vore dede gewach, Dat hijt so hadde gesien, 50[regelnummer] Ende doe viel hi hem op die knien Ende dede hem om doepsel bede, Dat die bisscop gherne dede. Des anders dages dagede hi te samen Die liede ende si hare gelt namen. 55[regelnummer] Over een droegen jonge metten ouden: ‘Oft wi dat goet geven wouden Enen sterveleken here, Omdat hi ons niet en dere, So mogewijt vele lievere geven 60[regelnummer] Den Here, die altoes sal leven, Die ons heeft verloest van dien, Daer wi ons sere af mochten ontsien.’ Den bisscop hebben si dus geseit, Ende tgoet al in sijn hant geleit, 65[regelnummer] Ende dat hijt geve also hem God wijst. Den bisscop wondert ende prijst Sere dese doecht van crachten. Terden deel dede hi bi machten Dat die liede weder namen; 70[regelnummer] Die twee deele altesamen Heeft hi salechleke bestaet, Also als droech sijn heilege raet, Als te versierne die kerke daer mede Ende andere nuttelichede. 75[regelnummer] In anderen steden vintmen bescreven, Als endde sijn onsalege leven Juliaen, die quade tyran, Dat hi met talen dus Gode ginc an: ‘Du heefs verwonnen, Galylee, 80[regelnummer] Du heefs verwonnen!’ Ende in dat wee Starf hi, versta ic vore waer, Alse hi out was XL jaer. In ene port, die Cartas heet, Was vonden, alsomen bescreven weet, 85[regelnummer] In den tempel daer hi ierst was gewoene Sine sacrificie bedeet te doene, Een wijf hangende bi den hare, Haer hande onttaen harentare, Den buuc onttaen, ende was sijn plien, 90[regelnummer] Dat hi in hare levere soude sien Sine victorie altemale. TAnthiochen in sine sale Waren vonden scrinen velc Vol hoefde van lieden, also wele 95[regelnummer] Putten vele vol van lichamen. Als die van der stat vernamen, Dat die felle tyrant was doot, Maecten si die feeste groot Ende songen van hem dit liedekijn: 100[regelnummer] ‘Groet dullaert, waer sijn, waer sijn Sone!’ Dine prophetien gewone? God heeft verwonnen ende Cristus sijn
Van enen Adriane, Hylarions jongere. XLII. Sente Hylarion, daer wi eer Af spraken ende spreken meer,
[pagina 383]
Hadde enen jongere, hiet Adriaen, Die de doget al liet gaen 5[regelnummer] Ende sciet van den heilegen man, Ende es hem nu weder comen an Boetscapende Juliaens doot. Wel te levene hi daer boet, Maer geveist was therte sine, 10[regelnummer] So dat hi menege sware pine Dede van onrasten den heilegen man, Tote dat hem quam ene sware doot an. Nu heeft Hylarion die vaert Bestaen te Cecilien waert 15[regelnummer] Bi scepe. In midden van der see Began te roepene in lanc so mee Die duvel uut des scepmans sone, Want beseten was die gone: ‘Hylarion, cnape ons Heren, 20[regelnummer] Wi en weten ons werwert bekeren, Dat ons selfs sekerheit ict si, In die see, ende al bi di.’ Doe antwerdde Hylarioen: ‘Ofte di mijn God dit wille doen, 25[regelnummer] Oftu nu hier blijfs, so blive; Oft hi di uutwerpt, kative, Waeromme heefstu nidecheit te mi dan, Enen armen sondegen man?’ Om hem te deckene heeft hijt geseit, 30[regelnummer] Ende dat kint genas gereit; Maer die vader ende dandere mede Beloefden hem bi sekerhede, Dat si swigen selen al te samen, Als si te lande comen, sijns namen. 35[regelnummer] Te lande comen si na dit doen, Ende die heilege Hylarioen Boet over sciprecht oppenbare Den sciphere sinen ewangeliare Over hem ende sinen compaen, 40[regelnummer] Die geheeten was Zanaen, Die noede van hem soude nemen iet. Nu es te Rome gesciet Binnen sente Peters kerke, Dat een duvel riep so stercke 45[regelnummer] Uut enen, dien hi besat: ‘Het es comen, niet lanc es dat, Cristus enape Hylarioen In Cecilien, ende waent sijn doen Algader houden daer bedect. 50[regelnummer] Ic vare ende ben also berect, Dat ic hem verraden sal.’ Ende thant na dat gescal Besat hi vore Hylarions dure Enen, ende dien genas hi ter ure. 55[regelnummer] Hiermede wert hi so vermaert, Dat het trac al derwaert, Die siec was ende van hem verstoet. Ysichius, een sijn jongere goet, Sochte desen heileghen vader 60[regelnummer] Drie jaer allomme teenen gader. Ten lesten vant hine, vore wien Hi lange weende op de enien. Daer verstont hi van Zanane, Dat die sant miete te bestane 65[regelnummer] Uut dien rike saen te vliene, Ende te treckene onder die Barbariene, Daer sijn name es onbekint. In ene stede quam hi sint, Daer een vreselijc drake was, 70[regelnummer] Die bi namen hiet Boas, Want hi verswalch enen osse geheel, Ende dies lants meeste deel
[pagina 384]
Hadde hi gewoest. Met sijnre bede Hi den drake sterven dede. 75[regelnummer] Doe dedemen hem daer grote werde. Nu ende hi el niet en gherde Dan eenlijcheit, so sochte hi die vlucht. In deser tijt wert grote ducht Van erdbevene, ende die see 80[regelnummer] Dede menegen lande wee, Want si ginc over hare termine, Ende was een deel anscine Ofte God die werelt anderwerven Metter diluvien wilde bederven. 85[regelnummer] Die van Epydauren sagen Die groten anest van deser plagen, Ende quamen tote Hylarioene, Want hen cont was van sinen doene, Ende setten ten oevere van der see. 90[regelnummer] III crucen [screef hi] ende nemmee Jegen die vloet al daer in tsant. Een wonder waert al onbecant Te seggene, hoe dat die vloet Jegen hem so hoege stoet, 95[regelnummer] Ende hoe dat si vore hem scheen Bi vreesen nederende al in een; So dat den volke al wondert sere, Dat hem wilt doen utenemende ere.
Hoe Hylarion den roevers ontginc. XLIII. In dien doene en wilde hi niet Bliven, so dat hi danen sciet Ende voer met scepe te Cypers waert. Dat scep versagen in die vaert 5[regelnummer] Roevers, diere traken nare. Die van den scepe wordens geware Ende worden drivende mesbaer. Hylarion saecht ende sprac daer naer: ‘Cranc in tgeloeve, waeromme twifeldi? 10[regelnummer] Ende van desen niet meer en si Dan des conincs Pharons heere groet?’ Ende als si waren als in die noet, So ginc hi staen ten sceeps boerde Ende sprac ten roevers dese woerde: 15[regelnummer] ‘Laet u genoegen te comene hare!’ Ende hare scepe oppenbare Setten hen vardelike ten kere, Dies den roevers wonderde sere, Ende die andere quamen op dlant. 20[regelnummer] In ene port, Paphen genant, Es die heilege Hylarion comen, Daert cortelike wert vernomen, Want die besetene van vianden Worden roepende alte handen: 25[regelnummer] Hylarion die ware daer comen, Cristus cnape, te haren onvromen. Oec wilde hi te Egypten waert; Maer dat hem benam die vaert Ysichius met stercker bede, 30[regelnummer] Dat hi besochte enege stede In dat eylant, dat eenlijc ware, Daer si omme sochten harentare, So dat si vonden ene stede wilen Van der see wel XII milen, 35[regelnummer] Wilde berge onneffene sere, Daer si cume met enegen kere Op clemmen mochten; ende nochtien Clommen siere boven ende hebben versien Ene stede scone genoech, 40[regelnummer] Die boeme scone ende goet water droech, Daer een tempel wilen hadde gesijn. Groet geroep ende groet hustijn Van duvelen hebben siere gehoert,
[pagina 385]
Datten sant bequamelijc woert. 45[regelnummer] Vijf jaer heeft hi gewoent daer. Ende als hi out was LXXX jaer, Naecte hem sine salege doot, Ende in crancheit herde groet Droech hi die ogen te hemelrike, 50[regelnummer] Ende seide dese gelike: ‘Vare uut, siele; wat ontsiestu? Vare ute, wat twifelstu nu? Du heefs Kerste herde naer Ghedient volle LXX jaer, 55[regelnummer] Ende die doot du nu ontsies?’ Die siele gaf hi Gode na dies. Ysichius, die heilege man, Die in Palestinen was dan, Ende hi dese doot verstoet, 60[regelnummer] Quam hi in Cypers metter spoet Ende brachte den sant met groter pine Als diefteleke in Palestine. Constantia, een heilege maget, Also tgescrefte mi gewaget, 65[regelnummer] Wies svaeslinc ende die dochter sine Ghequijt hadde van der doot pine Hylarion, die man vermaert, Als si dies geware waert, Dat in Palestinen lant 70[regelnummer] Sijn lichame ware, altehant Starf si, pruevende metter doot In hem hare minne groot.
Hoe Joviniaen keyser wert. XLIIII. Recht na die doot van Juliane, Doet men ons te verstane, Wert te keysere vercoren Joviniaen, daer wi af horen 5[regelnummer] Dat hi van M ridders voget Was. Als Juliaen heeft getoget Den kerstenen, dat elc laten moet Ridderscap, die niet en doet Sacrificie sinen goden, 10[regelnummer] Dese en liets hem niet verbloden: Dat ridderscap liet hi eer staen, Eer hijs Gode wilde avegaen. Dese was edel, stere ende groet, Waer bi om des orlogen noet 15[regelnummer] Moeste hi met Juliane varen Te Persen metten ridders scaren, Diene te haren keyser kiesen. Hi antwerdde den heidenen riesen: Hi, die kersten ware, gebieden 20[regelnummer] En wilde geenen heidenen lieden. Si seiden, si wilden kersten wesen. Den last ontfinc hi na desen, Want het stont doe so campelike Den Roemschen here int Perssche rike 25[regelnummer] Na die doot van Juliane, Datter cume hope was van ontgane; Want sere gecranct was hare here, Ende hare viande waren mechtech sere, Daer si allomme af waren beseten. 30[regelnummer] Bi Gods genaden, mach men weten, Ghewan de keyser Joviniaen Enen vrede, die soude staen Seker XXIX jaer. Die coninc van Persen dede hen daer 35[regelnummer] Bringen dat hen bedorste gevoech, Ende dat om coep genoech, Want si hadden in groter breken Ghesijn in dingen messeleken.
[pagina 386]
Dus voer danen Joviniaen, 40[regelnummer] Die met sinne was bevaen Te makene alle nutte sake. Hi maecte wet: so wie die trake Te huweleke een heilege maget, Ja die te hare sijn ogen draget 45[regelnummer] Onsuverlike, of die oppenbare Becoert an hare te vane ware, Dat hi bi rechte sijn hoeft verbore. Athanase, daer ic af hore Menege doget ende af mach lesen, 50[regelnummer] Dede hi te sijnre steden wesen, Om met hem te hebbene raet Wel te bereckene der kerken staet. Als dese goede niewe here Aldus van Persen was in den kere, 55[regelnummer] Ende hi tote Ylirite quam, Die ongetidege doot hem nam Dat goede ende dat blide beghin Der werelt vort te doene gaen in, Als hi niet langere dan maende achte 60[regelnummer] En hadde gesijn in keysers machte.
Hoe Valentiniaen keyser wert. XLV. Een, hiet Valentiniaen, Wert te keysere gecoren saen Na Joviniaens doot. Dese Valentiniaen heet groet, 5[regelnummer] Ende hi was, alsomen eer seide, Die ere des ridderscaeps wech leide Bi den quaden Juliane, Om Gode niet af te gane. Te Nychene ontfinc hi tRoemsche rike 10[regelnummer] Van den ridderen gemeenlike, Ende regneerde XI jaer. In sijn begin screef men vorwaer Die jare van onsen Here CCC ende LXVII meere, 15[regelnummer] Ende hi coes te sinen geselle Valente, Sinen brueder, dat hi Oriente Berecke. Selve hilt hi Occident. Dese, na dat mi es bekent, En was niet allene grot van lichame, 20[regelnummer] Maer vroet, sterc, scone, bequame; Ghemate ende gerechtech sere Was hi boven menegen here. In sijn ander jaer wert becant Ertbevinge groet in menech lant. 25[regelnummer] Boven oeveren ginc die see In Cecilien, daer groot wee Af in herde meneger stat gesciede Ende verdorven vele liede. In desen tiden, also ict las, 30[regelnummer] Te Laodicien bisscop was Een die Apollinaris hiet, Die vele bescreven liet Jegen Porphyrius heresien. Nochtan willen somege lyen 35[regelnummer] Van Apollinarise dat, Die bisscop te Laodicien sat, Dat hi doelde in somege sake. Hieraf latic staen die sprake.
Van den paeus Damasus. XLVI. Nu in dit jaer so wert gecoren Damasus paeus, die was geboren Van Spaengen, ende waest XVIII jaer. Die XXXV^ste paeus vorwaer 5[regelnummer] Was hi. Nu was met hem mede Ursijn gecoren in paeus stede Bi discorde van der cleregie. Maer Damaes hadde die meeste pertie, Die den anderen afstaken. 10[regelnummer] Te Napels doch sine bisscop maken.
[pagina 387]
Dese Damaes heeft verheven Vele heilegen ende bescreven Hare tomben ende verciert Met versen, die hi selve versiert. 15[regelnummer] Dese goede man wert gewroecht Van hoerdoeme, daeromme gevoecht Was een seent, daer bisscoppe waren XLIIII, daer sijn verclaren Ghedaen was met saken gevoegen; 20[regelnummer] Ende si, diene wilden wroegen Onredelike, worden onteert Ende van der kerken al geweert, Twee dyakone, ende hieten dus: Calistus ende Concordius. 25[regelnummer] Desen Damasus, alsoet recht wijst, Sente Jeronimus sere prijst, Ende bi siere beden, also hijt vereeste, Screef hi vele der paeuse jeeste, Die vore hem paeuse hadden gesijn. 30[regelnummer] Oec dede hi dor die bede sijn, Datmen in die kerke overal ‘Gloria Patri’ seggen sal In dinde van den salme, ende mede Datmen den soutere in kerstenhede 35[regelnummer] Nachts ende dages ten getiden Singt ende leest oeyt siden. Van December ter derder yde Voer hi daer hi altoes es blide.
Van Valente, Valentiniaens brueder. XLVII. Alse Valentiniaen drie jaer Gheregneert hadde, verstae ic claer, Wert gedoept sijn brueder Valent Van Edoxiuse ende gescent, 5[regelnummer] Want hine algader heeft geset In der Arriane wet, Ende dede hem dat te houdene sweren. Dese was van quader leren, Edoxius, die doe bisscop sat 10[regelnummer] Te Constantinobele in de stat, Ende dese quade keyser Valent Heeft vele der goedere verellent. Eusebius, de bisscop van Samosaten, Moeste bi hem sine stede laten 15[regelnummer] Ende tiden in ellenden groet, Dat die quade keyser ontboet In letteren bi enen bode. Dattene dat volc niene dode, Dat het soude hebben gedaen, 20[regelnummer] Hadt die boetscap wel verstaen, Nu heeft hi den bode wel gedect. Tsnachts die bisscop danen trect Met enen cnape ende sonder have: Dus dede hi skeysers gebod ongave. 25[regelnummer] In sine stede was gesent saen Eunonius die Arriaen; Doe en wilde daer niemen ter kerken comen. Eunonius, die dat heeft vernomen, Voer van danen alte hant. 30[regelnummer] Een Licius was doe daer gesant, Die een Arriaen was mede. Eens reet dese in die stede, Daer kindere speelden met enen stoete, Die viel an sbisscops perts voete. 35[regelnummer] Die kindere namen dien stoet, te handen In een vier sine verbranden. Pelagius, die bisscop was
[pagina 388]
Te Laodicien, also ict las, Wert van Valente verellent. 40[regelnummer] Eer dese bisscop was bekent, So heeft hi genomen een wijf, Die hi riet een suver lijf Te leidene, also si heeft gedaen. Te dier tijt was die Novaciaen 45[regelnummer] Bisscop Agetius, die alteenen Ghecleedt was met rocken mer eenen, Ende ginc altoes ontscoet. In desen tiden, also ict verstoet, Bejageden an den keyser Valente 50[regelnummer] Die Arriane hare atente, Dat mense alle uter kerken dade Die niet en volgeden haren rade Te Nichena, ende mense hen gave. Die niemare quam hier ave 55[regelnummer] Vore Baselise, den groten sant, Die ten keyser voer te hant Ende sprac over die kerstene goede, Dat hi bi skeysers gemoede Die dinc selve sal ordineren 60[regelnummer] Sonder enech recht verkeren. Ten Arrianen was dus sine tale Vore die die geloeveden wale: ‘Comt vort, ghi ende dandere met, Sluut beide kercdore ende wiket. 65[regelnummer] Oft si bi uwer bede onttoet Binnen III dagen, hebt kerke ende goet. Ontfecht u dat, wi doen enen nacht Ene bede an die Gods cracht; En onttoet si niet bi onser bede, 70[regelnummer] Die kerke si uwe mede.’ Dit loveden die Arriane, Daer si niet en mochten winnen ane, Want hare bede en diedde niet. Maer als dat goede kerstene diet 75[regelnummer] An Gode met nerenster beden vel Scone, die slote also wel Tegingen ende met druuste groet Die dore an die maysiere scoet, Alse oftse een wint van groter cracht 80[regelnummer] Also open heeft bracht. Dies gingen die goede daer in der kerken. Die Arriane, die dit wel merken, Villen an trechte kerstenheit. In dit selve jaer vorseit 85[regelnummer] Wert keyser Valentiniaens sone, Graciaen so hiet die gone, Te Amiens keyser verheven. Te Constantinoble, es bescreven, Viel te deser tijt die snee so groot, 90[regelnummer] Daer liede bi bleven doot; Ende, dat wonder es niet cleine, Van den hemele gemanc met reine Viel wolle in dese stont TAtrecht, als mi tgescrifte doet cont.
Van den heilegen Hylaris. XLVIII. Menech wonder dede onse Here In des heilechs Hylaris ere, Die te Poitiers bisscop was, Ende daer men hier vore af las;
[pagina 389]
5[regelnummer] Die in desen tijt siec lach, Ende vorwiste sinen sterfdach. Enen pape hi ontbiet, Die goet was ende Leonijs hiet, Ende dien die bisscop minde sere. 10[regelnummer] Die goede man was nerenstech sere Te merkene om des bisscops ende Dan om iet dat hem was gehende Te merkene; ende in die wachte Quam claerheit daer so grot van crachte, 15[regelnummer] Datse die pape niet en conde gedogen An te siene met sinen ogen; Ende als alleiskene dat licht teginc, Onse Here die heilege siele ontfinc. Hort II miraculen van hem tellen: 20[regelnummer] II coopmanne waren, II gesellen, Die ene wassene kersse scone Ghemeene hadden, ende een der gone An sinen geselle begerde, Dat si die kersse in die werde 25[regelnummer] Te sente Hylaris te berne geven Te sinen grave, dat nu es bleven An den wille van dien compaen. Nochtan heeft dander eens bestaen Met sinen geselle ten grave te gane, 30[regelnummer] Daer hi die kersse mede brachte ane. Ontsteken hilt hise vore tgraf. Hore een wonder groet hier af: Daer sciet hare die kersse in tween, Dat een deel wel ontfangen sceen 35[regelnummer] Als van dien diet gherne gaf; Dat ander deel wert geworpen af, Als oft die sant dat onwert heeft Datmen hem gherne niet en geeft. Doe wert hi confuus menechfoude, 40[regelnummer] Die sijn deel niet geven en woude; Hi weende sere ende dreef mesbaer Ende liet grote gifte daer. Een kint lach ende sliep teenre stont Opten acker, onttaen den mont, 45[regelnummer] So dat hem een serpent quam binnen. Vader ende moeder, die dit kinnen, Leiddent te sente Hylaris kerke, Daer si op hadden hope stercke. Nu staet die kerke in een eylant, 50[regelnummer] Daer het wel af es bekant Dat geen serpent daer leven en mach. Nu sceent wesen een swaer slach: Soude tserpent in tkint sterven, So mochter tkint bi wel verderven. 55[regelnummer] Maer so groot haer hope was, Dat si niet en mieten das, Ende quamen ter kerken metten kinde, Ende baden Gode met geninde Ende den heilegen Hylarise mede 60[regelnummer] Om haers kints gesonthede. Te des kints monde quam tserpent uut, Als oft hem ware beduut, Ende werp uut sijn venijn aldaer Vore die daer waren ende sterf daer naer. 65[regelnummer] In dat jaer dat quam hier na Verderf algader Nichea Van eenre sonderlingere ertbeven, Ende daer na, so es bescreven, Dat Athanaric, der Goten here, 70[regelnummer] Persequuerde die kerstene sere, Want hi menegen dleven nam. In dien tijt, die hier na quam, Sterf Eusebius, also ict las, Die te Vercellen bisscop was,
[pagina 390]
75[regelnummer] Van wien wi hier moeten scriven Een deel, maer dmeeste moet bliven.
Van den heilegen Eusebius. XLIX. Eer Eusebius was kerstijn, Quam hi metten magen sijn Te Rome, daer hem doepsel ende name Eusebius gaf, die paeus bequame. 5[regelnummer] Dit was als Dyoclesiaen Ende die felle Maximiaen Besaten dat rike van Rome. Die paeus Eusebius, also ict gome, Verstont van den ingel clare, 10[regelnummer] Eer hi Eusebiuse doepte, hoe mare Ende hoe goet hi werden soude, Ende hoe dat hine nomen woude; Want daer men soude doepen dien, Waren der ingele hande gesien, 15[regelnummer] Diene van der vonten hieven. Suverheit began hem so gelieven, Dat hi ene maget bleven es. Ene vrouwe mercte na des Sine utenemende scoenheit, 20[regelnummer] Die hare so in therte leit, Dat siere toe dede grote pine Om met hem in sijn camere te sine; Maer si en conster niet in geraken, Want die ingele hare dat al ontstaken. 25[regelnummer] Nuchtens eest berouwen hare, Ende viel te sinen voeten: oppenbare Beliede si dat si hadde mesdaen. Hier na eest also vergaen, Dat te Rome was paeus Mertus, 30[regelnummer] Die desen heilegen Eusebius Pape wiede, want hi vorsach Dat grote dinc an hem gelach. So heilech wert hi oec daer naer, Dat God dor hem dede wonder claer. 35[regelnummer] Hier na so wert Julius paeus, Diet geloeve sach gaen al aeus Mids der Arrianen raet Ende bi Constantius den keyser quaet. Hi kinde Eusebius goet ende vroet; 40[regelnummer] Bisscop hine wesen doet Te Vercellay in die stede, Die doe hadde mogenthede Boven anderen steden in Ytale. Als dese bisscop waende wale 45[regelnummer] In sine kerke wesen comen, Hadden selken raet genomen Die Arriane in hare quaethede, Dat alle die kerken van der stede Besloten waren. Als dat vernomen 50[regelnummer] Die bisscop heeft, so es hi comen Vore die hoeftkerke van der stat (Onser Vrouwen kerke es dat). Daer viel hi vore op die knien Een stuc biddende: na dien 55[regelnummer] Stac hi op die doren al, Ende sijn onttaen sonder gescal Thant, als oft si noyt eer Besloten waren min no meer.
Van den selven. L. Nu als dese heilege man, Also alst hem onse Here an, In Occident heeft wederstaen Menegen quaden Arriaen,
[pagina 391]
5[regelnummer] Ende Athanaes in Orient Die Arriane sere heeft gescent, So pijnt hem sere die keyser quaet Constantius, die al den raet Dede der quadere Arriane, 10[regelnummer] Hoe hi selke dinc bringe ane, Waerbi die II heilege lieden, Daer wi u nu af bedieden, Verellent mogen wesen. Eusebius en latet niet om desen, 15[regelnummer] Hine set hem jegen die Arriane Ende doet hen so, dat die van Melane Auxentiuse driven van daen, Want hi was een Arriaen, Ende dede daer bisscop sijn Denise, 20[regelnummer] Enen man van groten prise. Hieromme wert die keyser gram, Die ene consilie daeromme nam Te Melane in die stat. Eusebius die quam in dat, 25[regelnummer] Daer hi somege bisscoppe vant So verre gegaen in hant Bi simpelheiden, dat niet en was goet; Dat die goede man al onderdoet Bi subtilen heilegen rade, 30[regelnummer] Dat dat doen bleef sonder scade, Dies die goede blide waren. In desen wech quam hi gevaren Teere rivieren, daer hi versach Niet daer hi bi overcomen mach. 35[regelnummer] An dander side een scip hi siet Idel, ende hi gebiet Den scepe tote hem te comene saen, Dat het cortelike heeft gedaen, Ende voerdenne over, sonder pine 40[regelnummer] Van yemene, hem ende die sine. Ende dat verdriet, dat men hem dede Na die consilic, vorseide hi mede.
Van den selven noch. LI. So gram wert die keyser dan, Dat hi desen heilegen man Gaf in der Arriane wille, Die noede souden wesen stille. 5[regelnummer] Si sijn den bisscop anegevaen: Met geesselen sine ierst sere slaen, Daer na trocken sine harentare, Dat hi bloedende wert wel sware, Ende onderwilen si hem vragen 10[regelnummer] Ofte hijs met hen wille over een dragen. Ende hi seide: ‘Neennic, om die doot!’ Na menegen anxt, na menege noet, Die men hem dede, die keyser heet Datmen die bisscoppe gereet 15[regelnummer] Versende in ellendechede, Wie dat Eusebiuse wille mede. Daer worden die bisscoppe goede Ghesonden in die aermoede. Eusebiuse namen die Arriane, 20[regelnummer] Die menege pine hem leiden ane; Ten lesten sloten sine in ene crochte So nauwe, daer hi cume in mochte Die scouderen ende die arme sine Verporren met groter pine, 25[regelnummer] Noch hine mochter hem niet in keren. Daer was hi bi der macht ons Heren, Die Jonasse den prophete helt In tswalvischs buuc met gewelt, Ongescaedt. So wert al dus 30[regelnummer] Van Gode gehouden Eusebius Tote skeysers Constantius doot. Juliaen wert keyser, ende hi geboet Dat men die waren verellent
[pagina 392]
In hare stede weder sent, 35[regelnummer] Ende dat hem elc houden mochte Al selke wet, die hem goet dochte. Dit dede hi omdat hi gewinne Daerbi al der liede minne. Dus wert Eusebius uutgedaen. 40[regelnummer] Als keyser wert Joviniaen, Quam hi te Vercellen tsiere stede, Daer hi met groter werdechede Ontfaen was van den goeden lieden. Nu alse dese dingen so gescieden, 45[regelnummer] Dat keyser was die quade Valent, Die was der Arriane concent, So quamen die Arriane boven, Die een wile eer waren verscroven, Die ter vaert gevaen sijn an 50[regelnummer] Eusebius den heilegen man, Ende woerpenne met steenen doot. Dus voer hi ter bliscap groet. In die kerke, die van hem selven Ghesticht was, die sine hem delven. 55[regelnummer] Hi levede LXXXIX jaer, Vindic bescreven overwaer.
Wat gesciede in Valentiniaens tide. LII. In tachtende jaer, na mijn verstaen, Dat keyser was Valentiniaen, Was Didimus die Alexandrijn, Die van kinde blent hadde gesijn, 5[regelnummer] Dat hi out was V der jare, In die screfture van sinne so clare, Dat hi van al sceen meester wesen. Bescreven vinden wi van desen, Dat bi horne hem quam ane, 10[regelnummer] Dat die ewangelie doet te verstane, Dat den mensche onmogelijc es, Dat God es almechtech des. Doe viel hi an Gode ter bede, Dat hi hem geve der herten claerhede; 15[regelnummer] Ende selken sin gaf hem onse Here, Dat hi hem sette vaste ter leere Met also groter nerenstechede, Dat hi die gelike dede Dat beesten doen van deser wise, 20[regelnummer] Die plegen te ederickene hare spise, Heeft hi vercuwet sijn leeren wel. Also menegen anderen gevel, Dat hi na die pine rust, So hadde hi altoes den lust 25[regelnummer] Te peisene om dat salege leeren, So dat hi bi der gracien ons Heren Goetlike hem so verstaet, Dat hi was in meesters graet, Ende leerare was hi in die kerke, 30[regelnummer] Ende sijn leeren ende sijn gewerke Wert geproeft algader goet. Sente Anthonijs van hem verstoet, Ende heeft hem ontboden dus: ‘En laet di niet vernoyen, Didimus, 35[regelnummer] Dat vleescheleke ogen gebreken di, Want dat ogen sijn waerbi Musen, vliegen, slangen sien; Maer verblide sere in dien, Dattu heefs der ingele ogen, 40[regelnummer] Daer men mede siet Gode den hogen, Ende waerbi grot licht in di Van scientien ontsteken si.’ Bi desen heilegen blenden bleef So vele bescreven, dat hi bedreef,
[pagina 393]
45[regelnummer] Der heilegher screfturen clare, Dat een wonder te seggene ware Ende van mi niet geseit en mach wesen. Dies latict hier staen met desen.
Van enen bisscop Petere tAlexandrien. LIII. In Valentiniaens negende jaer Wert een Peter bisscop claer TAlexandrien in die stat. Vor sine doot so wilde dat 5[regelnummer] Athanaes, die bisscop goet. Maer cortelike, also ic verstoet, So heeftenne verjaecht van daen Lucius, die felle Arriaen, Die daer so vele quaets brachte an 10[regelnummer] Recht als een heidijn quaet tyran, Nochtan dat hi kerstijn was, Ende toegede die gelike das Die wolf an die scape doet. Te Rome voer Peter metter spoet. 15[regelnummer] Als Lucius dus quam in die port, Riepen die heidene dit woert: ‘Bisscop, du sijs comen wel! Di heeft in hier bracht, ende niemen el, Serapis, die di sere mint.’ 20[regelnummer] Merct wat die quade man begint: Den heilegen mageden wert hi soe wreet, Datmen gelike dies niet en weet, Dat eer enech tyran heidijn Den kerstenen so swaer hadde gesijn. 25[regelnummer] An magede en was dit niet allene, Maer an goede kerstene alle gemene, Die niet en waren Arriane, Leide hi torment menech ane. Als dat gedaen was in die port, 30[regelnummer] Sendde hi ten woestinen vort Sine gewapende grote scaren, Daer die heilege moenke waren, Die si versloegen op ende neder, Diere niet el en seiden weder 35[regelnummer] Dan: ‘Vrient, waeromme bestu comen?’ Dus hebben si salegen endde genomen.
Van heilegen lieden ende ander dinc. LIIII. Nu in dien tijt dat dit gesciede So waren die heilege liede, Die II Macharise, daer wi eer Af spraken, nu spreken meer, 5[regelnummer] Ysidorus, Heraclides Ende Patrike. Des sijt gewes, Dat dese Antonijs jonghers waren. Dese woenden metten haren In Egypten; nu woenen si mee 10[regelnummer] In dlant dat heet Nitriee Dan iewer el, also wijt verhoren. Tote desen heilegen genoemt te voren Brachtemen enen man, wies lede Verdroeget al waren van der siechede, 15[regelnummer] Ende meest an die voete verswaert. Met olien hebben sine besmaert, Ende sine voete sijn genesen. Vort hebben si geseit te desen: ‘In Jhesus Kerst, ons Heren, name, 20[regelnummer] Dien Lucius pijnt te doene blame, Stant op dine voete, thuus gesont kere!’ Benediende onsen Here Spranc hi op daer al gesont: Dus maecte hi [Gods] doget cont. 25[regelnummer] Een blende wert geleidt teere ure Vore des heilechs Macharis dure, Maer Macharis en was thuus niet. In stercker hopen die blende hiet, Datmenne leidde tsiere slaepstede. 30[regelnummer] Daer die weech geplaestert was mede
[pagina 394]
Nam hi een deel droegher erde; Vort van den watere hi begherde Dies te drinkene plach die sant. Men gaefs hem, ende altehant 35[regelnummer] Hi dat water ter erden dede, Ende besmaerdere sijn ogen mede, Ende gewan thant sijn sien. Niemare van desen ende van dien Quam vore Luciuse wel, 40[regelnummer] Dies niet en micte, hi was so fel; Maer hi beval die heilege vadere, Die II Macharise beide te gadere, Datmense doe in een eylant, Daer hem wel af was becant 45[regelnummer] Dat negeen kersten daer binnen en es. In dat eylant comen si na des, Daer een tempel binnen was; Ende cortelike na das Voer in ene maget die viant 50[regelnummer] (Spapen dochter was), die te hant Wert lude roepende in mesbare Ende liep harentare, So datter quamen toe die liede Ende volgeden der ongediede, 55[regelnummer] Die liep daer si die heilegen vant. Vore hare voete viel si te hant, Ende riep: ‘Des Oversten cnapen, wat Comdi hier nemen onse stat, Die onse es van ouden tiden? 60[regelnummer] Als wi waren van menegher siden Versteken, so scuulden wi teser stat; Ende hoe mach toecomen dat Wi u niewer en mogen ontvlien?’ Den viant scouden si na dien. 65[regelnummer] Doe voer danen die viant, Ende die maget genas te hant, Die metten haren viel te voeten Den santen, die met woerden soeten Den lieden van den lande anespraken, 70[regelnummer] So dat si haren tempel braken Ende maecten ene kerke daer. Als dat Lucius wert oppenbaer, So viel hi in desen vare, Dattene die sine mogen laten sware, 75[regelnummer] Als si bi dusdanen wondere groet Mogen geware werden bloet, Dat hi die liede en orloget niet, Maer Gode; waeromme hi gebiet Bedectelike dat men beide 80[regelnummer] Die sante te haerre stede leide.
Hoe Arabien ende Palestine verstreden wert. LV. In tiden, daer ic af hebbe getoget, Wert swaerleke verorloget Arabien ende Palestine Bi Mannuta, der Sarrasine 5[regelnummer] Coninginne; doch ten lesten Soudemen den pays gevesten. So wilde die coninginne, Die dat hadde so in den sinne, Dat doe Moyses hare si gegeven, 10[regelnummer] Die doe was in heilech leven, Over hare volc bisscop te sine. Maer dat was verloerne pine,
[pagina 395]
Dat hi ordene iet wilde ontfaen Van Lucius den Arriaen, 15[regelnummer] Maer van den bisscoppen, eest bekent, Die Lucius hadde verellent, Ontfinc hi die ordene sine, Ende was bisscop der Sarrasine, Ende onder dat wreede volc hi dede 20[regelnummer] Menege grote nuttelijchede. Te desen Moyses seide men eens dit: ‘Ganc ende in die celle sit, Si sal di leeren alle die saken.’ Hort hier een van Moyses spraken: 25[regelnummer] ‘Mensche, die tfolc vliet altemale, Ghelijct der rieper druven wale; Ende die metten lieden ommegaet, Der suerre druve gelike ontfaet.’ Dese Moyses men eens bat, 30[regelnummer] Dat hi in Sichi quame teere stat, Dat hi daer enen brueder jugiere, Die hadde mesdaen. Doe nam hi sciere Achter hem ene oude mande vol sants, Ende also derwert te hants. 35[regelnummer] Als men hem vragede wat dat ware, Antwerdde hi al oppenbare: ‘Mine sonden sijnt die achter mie, Die mi volgen ende ic niet en sie, Ende come nu ten stonden 40[regelnummer] Om te jugierne vremde sonden.’ Menege andere salechede Seide dese Moyses ende dede. Jonc so diende dese enen here, So dat hi mesdede eens sere, 45[regelnummer] Waeromme dattene sijn here verstoet. Doe wert hi mordenare groet, So dat hi bekeert daer naer; Niet dan broet en at hi VI jaer, Ende al den nacht stont hi ter bede 50[regelnummer] Sonder bugen ende slapen mede. Nuchtens ginc hi ter moenke cellen Ende droech water al den gesellen. Dor al dat hi dus heeft gewracht, Behilt hi sine ierste cracht, 55[regelnummer] So dat hi in enen stonden IIII mordenaren hevet vonden, Die hi te samen bant wel vaste, Ende droech op sine scouderen die gaste Ter kerken, daer die moenke waren, 60[regelnummer] Ende hieter hen met doen haer begaren. Ten lesten woende hi in Sichi Met VII gesellen, ende eens seget hi Te sinen gesellen: ‘Maect u te vliene, Noch heden comen die barbariene.’ 65[regelnummer] Doe seiden si: ‘En soutu niet vlien?’ Hi antwerdde hen mettien: ‘Na desen dach hebbic lange gestaen, Dat dwoert ons Heren si voldaen.’ Ende saen die mordenaren quamen, 70[regelnummer] Die den VII dleven namen; Want een bi vresen daer ontscoet, Die cortelike sach albloet VII croenen daer dalen ane, Die Moyses ende sine VI compane 75[regelnummer] Scoene croenden. Ic hore gewagen, Dat desen Moyses sere ontsagen Sijn leven, als die hen was swaer. Sijn leven was LXXV jaer.

[pagina 396]
Van enen abt, Pastor genant. LVI. Een abt, was Pastor genant, Heeft Moysen, desen groten sant, Dese gelike gevraecht teere uren: ‘Vader, als mi anecomt dat curen, 5[regelnummer] Salic ter vaert dat wederstaen, Oft salict laten iet ingaen?’ Moyses antwerdde: ‘Een deel so laet Ende vecht daer mede.’ Anders hi raet Een ander, vraechde gelike des. 10[regelnummer] Doe sprac Pastor tote Moyses: ‘Waeromme leerstu andere anders dan mi?’ Moyses sprac: ‘Ic segt di Als mi; want so meerre gevecht, So scoenre croene, ende al na recht. 15[regelnummer] Somegen oec eest gewin, Dat coringen niet en comen in.’ Van Pastor dit bescreven steet: ‘Armoede, verdriet, ondersceet Sijn des eenlijcs levens gewerken; 20[regelnummer] Dit mach men als III liede merken: Noe, Job ende Daniel. Noe en besat niet dan wel, Job die hadde swaer verdriet, Daniel die saken wel besciet.’ 25[regelnummer] Noch seget Pastor: ‘Des quaets begin Es wide te scheedene den sin.’ Dese heilege man seget mede: ‘Het doet goet vlien vleeschlijchede; Want die vleeschelike levet, 30[regelnummer] Wel rechte hi die gelike hevet Dien, die op enen diepen pit Staet, ende sijn viant siet dit, Ende lichtelike daer in mach steken. Die vleeschelijcheden es verre ontstreken, 35[regelnummer] Ghelijct die van den putte es verre; Al ware sijn viant op hem erre, Ende hine trocke ten putte waert, God soude hem hulpen in die vaert.’ Menech ander heilech woert 40[regelnummer] Brachte dese heilege Pastor voert, Dat mi te scrivene ware te swaer, Want anders vele volchter naer.
Noch van heilegen lieden. LVII. Rechte in dien tijt, daer ic af calle, So waren die heilege vaders alle, Die ic bi namen noeme dus: Pior ende Ysidorus, 5[regelnummer] Pambo, Ammonius ende Hellim, Ende Appelles oec met him, Eulogius ende Serapion, Dorotheus ende Pyammon, Benjamin ende Marchus, 10[regelnummer] Apollonius ende Evagrius, Een heet Melas ende Paulus, Or, Copres, Mutius ende Benus. Als Pior at, plach hi te gane Om minder genuechte tontfane. 15[regelnummer] II sacke met sande vulde eens dese, Enen groten, enen cleenen, ic lese. Den groten droech hi achter, ende voren Den cleenen. Men mochte hem seggen horen: ‘Die grote sac, die ic te desen stonden 20[regelnummer] Achter mi drage, sijn mine sonden, Ende ic draechse achter mi in dien Dat ic des weenens niet en wille plien; Maer dit cleone sackelkijn
[pagina 397]
Sijn sonden des brueder mijn, 25[regelnummer] Die mi vore ogen moeten wesen.’ Sente Antonijs leerde desen Hoe hi moenc wesen soude, Ende waest van kintscher oude XXX jaer ende daertoe meer, 30[regelnummer] Dat hi ten sinen nie en dede keer. Sijn suster, diene te siene begert, Sendde II haerre sonen derwert, Maer dor hen hijt niet doen en woude. Sente Antonise seggen sijt so houde 35[regelnummer] Ende haerre moeder begerte groet. Sente Antonijs seide hem albloet: ‘Ganc, laet di dijnre suster sien.’ Met enen geselle ginc hi na dien Te sijnre suster huse, ende vor die dure 40[regelnummer] Belokenre ogen stont hi ene ure, Ende seide: ‘Oftu wilt, sie mi,’ Ende cortelike keerde hi.
Van sente Ysidorus cloestere. LVIII. In Ysidorus cloester waren Ducentech moenke teere scaren, Die was beloken met enen mure. Die heilege oude sat vore die dure, 5[regelnummer] Ende wie datter in wilde gaen, Las hi dese regule saen: Dat hier nemmermeer en quame uut. Dese van hem selven beduut: Sint dat hi moencscap annam, 10[regelnummer] Dat hem gramscap nie anquam, Dat si sine kele leet. Van desen heilegen man so steet, Dies ic swige, vele bescreven. Pambo leidde een heilech leven, 15[regelnummer] Sonder clercgie was hi nochtan. Hi quam tot enen geleerden man, Dat hi hem enen salm leere. Ten iersten verse sprac de here Pambo: ‘Het es hier genoech;’ 20[regelnummer] Want dat vers aldus gewoech: ‘Ic seide, ic sal behueden mine wege, Dat mijn tonge niet quaets en plege.’ ‘Mochtic,’ sprac die heilege Pambo, ‘Dit verskijn vervullen so 25[regelnummer] Alst ware gevoech, mi wel behagede.’ Na VI weken sijn meester vragede, Waeromme hi niet weder en keert Ende den salm niet vort en volleert. ‘Omdat ic mine lesse,’ sprac Pambo saen, 30[regelnummer] ‘In daden noch niet en hebbe voldaen.’ Hierna over menech jaer Vragede men hem, of hi iewer naer Sine lesse voldaen hevet. Die goede man antwerde gevet: 35[regelnummer] Cume in XLIX jaren Mochte hise vervullen te waren. Een werelec wijf sach eens dese goede; Weenen gaet hi met droeven moede. Waeromme hi weent es hem gevraget. 40[regelnummer] ‘II saken doent,’ heeft hi gesaget: ‘Hare verlies dat es die ene; Dander sake die ic beweene Es, dat ic oec niet en doe Den erenst also grot daertoe
[pagina 398]
45[regelnummer] Te becomene onsen Here, Als si doet om haren ghere Te hebbene met vuelen lieden.’ Van desen horic noch bedieden, Dat hi enen bisscop seggen dede, 50[regelnummer] Die om te horne dede grote bede Van hem enege nutte saken: ‘Mach hem mijn swigen geene nutscap maken, So en mach mijn spreken also.’ Alse sterven soude dese Pambo, 55[regelnummer] Sprac hi: ‘Sint ic in die woestine Hier quam, en atic sonder pine Nie broet, dat mi es bekint; Ende mi en bequam noyt twint Tale, die ic sprac, min no meere; 60[regelnummer] Ende dus ga ic tonsen Here, Alsic dbegin noch niet en vinc ane Na rechte te Gods dienste te stane.’ Een vragede hem of hi vore goet wijst, Dat een sinen evenkersten prijst, 65[regelnummer] Ende hi antwerdde oppenbare, Dat dat beste tswigen ware.
Van den abt Ammonius. LIX. Claer van sinne, wi vindent dus, Was dicwile die abt Ammonius. Van siere joget en at hi cleene no groet Ghebackens, dan allene broet. 5[regelnummer] Curioeus so en was hi twint; Want, alsomen van hem vint, So was hi te Rome, daer hi geen merken En leide an al van dien gewerken Dan an sente Peters ende Pauwels kerke. 10[regelnummer] Eens wildemenne met beden sterke Bisscop maken: sijn oere gereet Om dies tontgane hi afsneet. Noyt niemen van hem en vernam, Dat hi teeneger tijt was gram, 15[regelnummer] Noch diene sweren no liegen horde Of spreken wreede of ydele woerde. Hellim die heet Helenus In ‘Vitas Patrum’ Jeronimus, Daer men af seggen sal hier naer. 20[regelnummer] Appelles was smet overwaer. Eens, daer hi smeedde, quam hem ane Die duvel in eens scoens wijfs gedane, Ende hi metter bloeter hant Een gloyende yser daer geprant, 25[regelnummer] Ende sloech den duvel daer mede. Vort waest altoes sijn sede, Dat hi nam metter bloetter hant Dyser alst quam uten brant, Daer hem geene mesquame en quam van. 30[regelnummer] Dese plach te seggene van enen, hiet Jan, Die stoet onder eenre rochen steen Drie jaer al achter een Bedende, dat hi en lach noch en sat; Sliep hi, oec staende so was dat. 35[regelnummer] Elx sondaechs, dit es bekent, Gaf hem een pape Gods sacrament: Anders en nam hi niet ter lijfneren. Ten lesten hem sine voete versweren, Datter etters vele ute rent. 40[regelnummer] Als die drie jaer waren volendt, Wert hi van den ingel genesen Ende van vroetscapen vervult te desen, Daer hi bi menegen ter doget brachte.
[pagina 399]
Vort als hi dargarden wrachte 45[regelnummer] Van palmen blade, ende elc part, Dat mer mede gorde, genas ter vaert, Lach hem enege siecheit an. Vort kinde dese heilege man An elken brueder dien hi sach, 50[regelnummer] Wat sonden, wat dogeden an hem lach.
Van Serapioene ende ander dinc. LX. Hort hier van Serapioene, Die in trike van Arcenone Van X moenken abt was, Die bi costumen, also ict las, 5[regelnummer] In den oechst alle pijnden sere, Ende wat si wonnen ginc ter tere Den armen al dure in dlant, So dat men cume iemene vant Die in dien lande hadde breke. 10[regelnummer] Serapion, daer ic af spreke, Eens in sijnre joget hi stal Dat hi mict dat hi eten sal; Maer [na] dat hi at dat gone, Verhorde hi na van Theone 15[regelnummer] Selke woerde, dat hi vel In berouwen, ende also wel Beliede hijs al oppenbare. Men sach dit van hem sceeden dare Als een vier dat sere stanc. 20[regelnummer] Doe sprac dabt Theon eer iet lanc: ‘Niet en es den moenken so groten noese Ende verblijdt so die duvele boese, Als dat si hare gepeise decken Hen diese geesteleke berecken.’ 25[regelnummer] Dese Theon scrijft men vorwaer, Dat hi sweech wel XXX jaer, Ende daer na wert hi abt, dats vader, Van III dusent moenken tegader. Een pape was, hiet Eulogius. 30[regelnummer] Van hem so versta ic dus, Dat hi wiste gepeise der liede, So dat hem somwile gesciede, Dat hi den moenken heeft benomen Die wilden ten sacramente comen 35[regelnummer] Onwerdeleke, want hi hen seit Wat quader gepeise hen anleit. Dorotheus was een Thebaen. Van desen hebbic verstaen, Dat hi alteenen was makende cellen 40[regelnummer] Ende gafse den gesellen, Die geene cellen en wilden maken. Tsnachts so wrachte hi selke saken, Die hi vercochte, ende gaf die werde Elken ter spisen diet begherde. 45[regelnummer] Om slapen en lach noyt dese man, En was dat hem so vaec quam an, Dat hi viel jegen sinen danc; Ende hem en was niet belanc, Dat hi daert scoene was iet vel, 50[regelnummer] Hine viel in modere also wel. Dieve waenden dat hi hadde gout, Ende quamen snachts. Die Gods gewout Hieltse vore sine dore al stille. Al waest jegen haren wille, 55[regelnummer] Si moesten bliven daer te samen Onthier ende die liede quamen,
[pagina 400]
Diese wilden hebben verbrant. Doe sprac die heilege man te hant: ‘Laetse gaen, ofte altemale 60[regelnummer] Vliet van mi te genesene quale.’ Hi genas alle evele gemeene, Leide hi die hant daer op allene. Dus worden verloest die dieve, Ende worden met Gode moenke lieve.
Van Piamone den heilegen man. LXI. Te sprekene van Piamoene Ende van anderen heilegen doene Besta ic hier. Dese Pyamoen Was pape. Eens stont hi in dit doen, 5[regelnummer] Dat hi die moenke monegen soude. Den ingel sach hi also houde, Staende neven den outare, In enen boec scriven oppenbare Selker namen ende selker niet. 10[regelnummer] Die hi niet bescreven en siet, Trect hi besiden, ende an hen vant Hoeftsonde daer hise af ontbant. Benjamin, die heilege man, VIII dage eer hem die doot quam an 15[regelnummer] Qual hi van den watere herde sere, Want dese grote heilege here Hadde waters vol den lichame. Nochtan wie dat hadde mesquame Ende tote hem quam, thant genas. 20[regelnummer] Doe bat die heilege man na das, Dat si over sine siele baden. Hine wilde niet sijns lichamen genaden, Want hi seide: ‘Als hi was gesont, So en vromde hi mi te gheenre stont.’ 25[regelnummer] Marchus was een heilech man, Die niet dan enen sac en droech an Ghescoert ende weder genaeit. Merct hoe hi siere moeder paeit, Diene te siene sere beghert: 30[regelnummer] Met varwen hi sijn anschijn verkeert, Belokenre ogen quam hi vor hare, Ende sciet onbekint van dare. Eens so vragede dese Marchus Den heilegen Arsenius, 35[regelnummer] Waeromme hi ende sine gelike hi vliet; Ende die ander hem bediet: ‘Ic minne u, niet en ware met Gode Ende metten lieden en es men niet ode. Van hier boven dat grote here 40[regelnummer] En heeft al mer enen ghere, Ende een mensche allene heeft inne Begherte van menegen sinne.’

[pagina 401]
Van den abt Silvane. LXII. Dabt Silvaen was in gebare Eens, of hem die siele uut ware. Als hi bequam, so weende hi sure. Men vragede hem waeromme hi weent. 5[regelnummer] Sprac hi: ‘Ic was ten jugimente, Daer ic sach gaen ten tormente Tier ure Vele van onsen abite, Ende ic sach gaen ten delite Vele der wereleker liede.’ 10[regelnummer] Als desen heilegen man gesciede Dat hi uut siere cellen ginc, So decte hi sijn anscijn ende seide dese dinc: ‘Dit licht te siene en es geen noet, Daer nutscap in en es cleene of groet.’ 15[regelnummer] Desen heilegen abt Silvane Quam een vremt moenc eens ane, Die sine moenke werken sach. Hi sprac ten abt: ‘Waeromme es tbejach Omme verderveleke spise? 20[regelnummer] Maria coes die beste wise.’ Ende die heilege Silvaen Hiet enen den sinen, dat hi saen Den brueder geve enen boec Ende leiden in enen ydelen hoec. 25[regelnummer] Die ander dede dat men hem hiet. Als noene lijdt, die brueder siet Datmenne niet en roept ten etene daer. Den abt sprac hi an daer naer: ‘Vader, en aten de bruedere noch iet? 30[regelnummer] Waeromme en benic geroepen niet?’ Die heilege antwerdde dan: ‘Vrient, du best een geestelijc man; Du en heefs geen noet deser spise. Wi, die leven na vleeschs wise, 35[regelnummer] Moeten eten; dies werken wi. Dbeste deel coestu te di.’ Den anderen berau sijn woert algader, Ende seide: ‘Vergevet mi, vader!’ ‘So heeft wel,’ sprac die abt albloet, 40[regelnummer] ‘Maria van Marthen noet.’ Dese goede abt, dese vroede, Hadde vele jongers goede, Die gedaen hebben ende geseit Menege grote nuttelijcheit.
Van Apollonius den heilegen man. LXIII. Nu seget ons Jeronimus Van enen, die hiet Apollonius, Abt van V^c moenken te waren. Te sinen achtien jaren 5[regelnummer] Es hi getrocken in die woestine. Wel XL jaer doegede hiere pine. Te desen quam dus dwoert ons Heren: ‘Apollonijs, ic sal verkeeren Dafgode van Egypten bi di.’ 10[regelnummer] Altehant antwerdde hi: ‘So doe van mi verwaenthede.’ Onse Here hem antwerdden dede: ‘Slach te dinen halse dijn hant;
[pagina 402]
Dattu gegrijps werp onder tsant.’ 15[regelnummer] Ende also sonder lettinge geene So heeft hi gelangt een Morkijn cleene, Dat hi heeft onder tsant gesteken, Ende horde hem dese woerde spreken: ‘Ic ben een duvel der hovaerde.’ 20[regelnummer] Ons Heren woert hem doe verbaerde: ‘Apollonijs, wattu meer voert Beghers, al dat gedaen woert.’ Dit was in dien tide, na mijn verstaen, Dat keyser was Juliaen, 25[regelnummer] Die enen van den moenken sijn Ghevaen hadde, om te doene sware pijn; Dien Apollonius troesten ginc. Als die carkerehuedere die dinc Vernam, vinc hi den heilegen man 30[regelnummer] Ende sloetenne metten anderen dan. Ende doe quam te middernachte recht In den carkere sere grot lecht, Ende die ingel die dore ontsloet, Ende wilt al uutleiden cleene ende groet. 35[regelnummer] Maer Apollonius die riet, Datmen vor dage wech en ga niet. Die wachters vielen den sant te voeten, Ende baden hem wech te gane met moeten. Nuchtens als geviel dit doen, 40[regelnummer] Een here, een centurioen, Quam daer, die hen heeft gebeden, Dat si rumen daer die steden; Want snachts hadde hem erdbeve groet Sine beste maiseniede doet, 45[regelnummer] Ende sijn huus was al gevallen. Doe gingen die sante danen met allen, Lovende Gode openbaer. Apollonius hier naer Ghinc predeken den heidenen vort, 50[regelnummer] Waer bi menech dusent wort Der heidene an Gode bekeert. Hierna wert hi gekarkereert. Een speelman, hiet Phylemo, Die sprac den sant an veronwerdende so, 55[regelnummer] Dat ic te seggene niet vroet en bem. Die heilege man antwerdde hem: ‘Sone, God ontfarme dijns! Ende wattu seghes jegen mijns, Dan moet hi rekenen niet hem ten sonden.’ 60[regelnummer] Die ander bekeerde ten selven stonden. Die juge heeft dit verstaen, Die grot vier dede maken saen, Daermense in verbranden soude. Dat vier teginc also houde 65[regelnummer] Dese Apollonius dede sijn gebet. Die juge bekeerdere met. So daden andere, die daer waren, Ende storven heilege martelaren. Dese sant, daer ic af scrive, 70[regelnummer] Was van sonderlingen live, In beden, in cnielen dach ende nacht. Sijn cleet was van were gewracht, Scarp linijn, daer wi af verstaen
[pagina 403]
Dat van oudden niet en was tegaen.
Van den selven. LXIIII. Dese heilege man alse hi ierst plach Moenke te bereckene, opten Paeschdach Gheviel, dat si en hadden tetene wat Dan droege broet ende sout te dat. 5[regelnummer] Hi hiet dat elc bidden soude Gode om dat hi eten woude; Maer die bruedere baden gemeene, Dat hi die bede doe alleene. Hi dede die bede, ende alse Amen 10[regelnummer] Die bruedere seiden altesamen, Sagen si vore die dore te hant Liede hen al onbecant, Die brachten menegerande spise Ende meer oec vele dan die lants wise, 15[regelnummer] Ende hebbense daer gelaten, Ende keerden thant haerre straten. Groet honger wert daer na in dlant, So dat comen toten sant De liede met kinderen ende met wive, 20[regelnummer] Om die noet van haren live. Hi hiet hen geven dies ware daer. Men gaefs hen, so dat daer naer Dat broet so gemindert es, Dat die bruedere cume des 25[regelnummer] Teenen dage hadden genoech. Als men den abt des gewoech, Doet hi dbroet bringen vor hem thant Ende sprac: ‘En heeft niet die Gods hant Te menechfoudene dit volleest? 30[regelnummer] Aldus seit die Heilege Geest. Dit broet en gebreke niet Tote dien dat men vorsiet Al tfolc van der niewer vrocht versaden.’ Vier maende bi Gods genaden 35[regelnummer] Deelde men van genen broeden, Daer menech bi quam uten noeden. Hieromme wert die duvel gram, Ende sprac hem an, daer hi toe quam: ‘Bestu Helye oft enech geheeten 40[regelnummer] Der Apostelen of der Propheten, Dattu van dusdanen doene Di tonderwendene best coene?’ Die abt antwerdde: ‘Ende wats daer bi? Propheten, Apostelen en waren si 45[regelnummer] Niet menschen, die ons hebben gelaten Hare trouwe, hare gracie te baten? En was God niet dat hi nu es?’ Te sinen moenken plach hi des Te sprekene: ‘Bruedere, verblijt! 50[regelnummer] Die heidene droeven alle tijt, Die Joden wesen in weene, Mesbaren sonderen gemeene, Sonder droef heit sijn si buten node, Die hebben salecheit in Gode 55[regelnummer] Ende hope ten hemelschen rike. Ic sie leven blidelike
[pagina 404]
Die minnen dit verdervelijc goet: Waeromme en soudewi niet in den moet Verbliden, die met sekerre hopen 60[regelnummer] Ter eweliker bliscap lopen?’ Den sinen plach hi te leerne, Die hem quam om te eerne; Want Abraham die heeft ontfaen Dies menschen sone, daer in verstaen 65[regelnummer] Es wel onse Here God. Van vastene was sijn gebod Den sinen goensdach ende vrindach, Ende datmense niet breken en mach; Want op den goensdach Judas 70[regelnummer] In willen te verradene was, Ende tfrindaechs cruuste men onsen Here. Dus scijnt hi sijn in dien keere, Die dese vastene brect sonder noet, Dat hi metten verradere groet 75[regelnummer] Gode verraedt, ende oec met dien Diene cruusten gelike plien.
Van Evagrius ende ander dinc. LXV. Evagrius, also ict verstoet, Was der Macharise jongers goet; Maer Gregorius, also ict las, Die bisscop te Nazanchen was, 5[regelnummer] Wiedenne te sinen archidyaken. Eens gevielen so die saken, Dat hi met sinen bisscop quam Daer hi die Macharise vernam, Ende mercte selc haer leven, 10[regelnummer] Dat hiere hem seder wilde toe geven, Daer hi bi enen droemme vinc an, Ende wert een groot heilech man, Ende liet bescreven ende dede Menege grote nuttelijchede. 15[regelnummer] Dese heilege Evagrius Hadde enen jongere, hiet Paladius, Die seide: ‘Ons te leerne behort Dat wi niet en connen, ende vort Dat wi connen, te leerne das.’ 20[regelnummer] In dit geselscap was Melas Die bisscop, daer ic af vinde Bescreven: als men tote hem sinde Diene doen souden in ellenden, Si, die den bisscop niet en kenden, 25[regelnummer] Quamen in sine kerke ende spraken hem ane, Al dien dochte in haren wane, Dat hi die minste si van der kerke. Om den bisscop vragen si sterke. Hi, die wel wiste wat si begaren,
[pagina 405]
30[regelnummer] Sach wel dat si moede waren Van den wege. Hine seide niet el: ‘Gawi, ic doe dine boetscap wel.’ In des bisscops sale heeft hise geleet, Ende die tafele recht hi gereet, 35[regelnummer] Ende gaf hen drinken wel ende eten. Na den etene dede hi hen weten, Dat hi selve die bisscop es. Sere wondert hen lieden des, Ende bidden dat hi hem doe besiden 40[regelnummer] Een stuc, si latenne also liden. Hi sprac: ‘Dies en doe ic niet. Dat hen, die mi geliken, gesciet, Willic herde gerne gedoegen.’ Van enen Pauluse magic u toegen 45[regelnummer] Een deel, die woende in Libia. Vijfhondert moenke, also ic versta, Hadde hi onder sine hoede, Die hi berechte als die vroede. In sonderlingen levene groot 50[regelnummer] Bleef hi tote sijnre salegere doot.
Van Or, den heilegen moenc. LXVI. Recht in der vroylijcheiden pliene Hadde dat anscijn an te siene Een heilech man, was Or genant. Te Tebayden, in tlant 5[regelnummer] Van Egypten, was sine woene. XC jaer was out die gone. Hi en leerde noyt letteren in sine joecht, Maer in sinen inde bi der Gods doecht So conste hi in boeke lesen. 10[regelnummer] Costume so was van desen, Dat hi geen spise en ontfinc, Die te sijns lichamen baten ginc, Eer hi Gods lichame hadde ontfaen. Sinen jongere, sinen compaen, 15[regelnummer] Seide hi, dat hi geen vremt woert In sine celle niet en brachte voert. Die ingel heeft eens tote hem geseit: ‘Hoe vele du er brings ter salecheit Al hier in dit leven dijn, 20[regelnummer] Van so velen soutu sijn Prince in dat toecomende rike.’ Hi bekeerde salechlike Menech dusent volcs te waren. Allen bruederen dies begaren 25[regelnummer] Maecte hi cellen, ende gaf hen mede Die noet te haerre behoeflijchede. Eens quamen duvele in gelike Den ridderscape van hemelrike Vore hem, ende brachten als enen coninc 30[regelnummer] Verciert ende die boven alle dandere ginc. Doe sprac hi, die scheen coninc, an Aldus genen heilegen man: ‘O mensche, du heefs groet ende cleene Voldaen; anebede mi alleene, 35[regelnummer] Soe voeric di na der wise Van Helyen ten Paradyse.’
[pagina 406]
Or, die dit hort, peist wat dit bediet. ‘En anebede ic Gode alle dage niet? Ware hi dit, hi mi niet en bade 40[regelnummer] Dat te doene, dies ic in rade Hem te doene ben altoes.’ Doe sprac hi toten viant loes: ‘Minen coninc hebbic, minen here, Dien ic anebede ende ere 45[regelnummer] Dagelike in alre wijs. Dune best mijn coninc niet, seker sijs.’ Die duvele voeren danen saen. Drie jaer leefde hi, na mijn verstaen, Bi der spisen van hemelrike. 50[regelnummer] In desen tijt was des gelike Een heilech man, die Benus hiet. Van desen so en vint men niet, Dat hi noyt swoer of loech, Oft woert sprac dat niet en doech, 55[regelnummer] Of met gramscapen was bevaen; Ende elken mensche mochte hi vorgaen Van goedertierenheide sonderlange. Als van tiden in desen gange Was die heilege pape Copres, 60[regelnummer] Van wien dat bescreven es, Dat een dief sine coelen stal, Diese te viere doen sieden sal; Maer in geenrande maniere So en worden si heet bi enegen viere; 65[regelnummer] Dat die dief merken began, Ende wert een goet kerstijn man.
Van sente Copres. LXVII. Sente Copres, daer wi af spraken, Doet ons weten in waren saken Van Mutius den heilegen man, Daer wonder es te telne van. 5[regelnummer] Dese was ierst dief ende mordenare. Eenre heileger maget wert hi geware, Die hi begerde, ende also dede Met eneger behendechede, Dat hise uut soude hebben genomen, 10[regelnummer] Daer si in was. Eer hijs volcomen Mochte, quam hem selc vaec an Van pinen, dat hi slapen began. Bi visioene sach hi te dier tijt In een coninclijc abijt 15[regelnummer] Enen, die sprac dese tale: ‘Laet dine quaetheit altemale, Ende set dijn pinen ende dijn waken In religiosen saken, Ende hemelsch ridderscap ontfanc: 20[regelnummer] Ic maker di riddere af eer iet lanc.’ Doe toende hi hem een here groet Van moenken, daer hi hem af geboet Dat hi prince daer af soude wesen. Ontwakende so wert hi met desen, 25[regelnummer] Ende siet vore hem staen die maget, Die, wie dat hi was, si vraget, Ende waeromme ende wanen hi comt. Hi, als dien swaer dinc mescomt, Antwerdt niet, dan si hem wise 30[regelnummer] Die kerke. Die maget van prise Dede thant dat hi hare bat. Ghedoept wert hi; saen na dat Trac hi in die woestine, Daer hi at wortelen ende crudekine
[pagina 407]
35[regelnummer] Seven jaer wel teere spacie, Ende gewan also Gods gracie, So dat hi hem verstont ter cure In die heilege screfture. Des sondaechs heeft hi spise genomen, 40[regelnummer] Die van Gode hem es comen, Ende die hem wel genoegen mach Toten anderen sondach. Dese Mucius hadde minne groot Te cleedene die moenke doot. 45[regelnummer] Daer hi eens cleedde enen heilegen man, Sprac hem een jongelinc dus an: ‘Dattu mi, als ic doot sal sijn, Dus cleedes, dat ware de wille mijn.’ Dic heilege man antwerdde dien: 50[regelnummer] ‘Sekerlike, dat sal gescien; Ic sal di so cleeden in tgevoech, Dattu sels seggen: hets genoech.’ Cortelike starf die gone. Mutius cleeddene; doe seide hi: ‘Sone, 55[regelnummer] Es dit genoech te dijnre sepulture?’ Die doode antwerdde te diere ure: ‘Hets genoech; du heefs wel, vader, Dijn belof gedaen algader.’ Eens daer hi soude gaen visiteren 60[regelnummer] Bruedere, die wrachten na sijn leren, Heeft hi wel van Gode verstaen, Dat een siere bruedere sal sterven saen. Derwert maecte hi hem ter vaert. Mettien sach hi ter sonnen waert, 65[regelnummer] Die hem dochte te sere dalen, Ende sprac gelike deser talen Toter sonnen, also ict vant Bescreven: ‘In Gods name, stant Ende ontbeide een lettelkijn, 70[regelnummer] Tote dat ic come daer ic wille sijn.’ De sonne dede dat hi geboet. Hi quam ende vant den brueder doot. In beden was hi, also hem luste. Daer na hi den dooden custe 75[regelnummer] Ende sprac weder: ‘Heefstu merren gere Te bliven met Kerste, onsen Here, So met ons in desen live wesen Een stuc?’ Doe sprac te desen Die ander: ‘Lieve vader, twi 80[regelnummer] Heefstu weder geroepen mi? Mi es beter met Gode bliven Dan te levene in des vleeschs becliven.’ ‘So slaep in payse,’ antwerdde hi, ‘Sone, ende bidde vore mi.’ 85[regelnummer] Een ander brueder was stervens naer, Die van der doot hadde groten vaer; Hi hadde meslevet, hem dochte das. Mutiuse, die bi hem was, Bat hi omme verste daer. 90[regelnummer] Verste bejagede hi hem III jaer, Ende tenden III jaer, also hi vorseide, Voer hi te Gode sonder beide. Menechwerf gine Mutius Over die riviere Nylus, 95[regelnummer] Die niemen gegronden en can, Dat hem dwater ten cnie quam an; Ende ten bruederen quam hi wel Beslotenre doren, ende hem gevel, Te wat steden dat hi woude 100[regelnummer] Wesen, was hi also houde.
Van den selven. LXVIII. Sente Copres es dit vertellen, Dat een horde der gesellen,
[pagina 408]
Dies wel niet geloeven en woude. In slape viel hi also houde, 5[regelnummer] Ende sach in sinen slape thanden Den heilegen Copres hebben in handen Enen boec met goude bescreven, Dat hi die woerde al uut scheen geven; Ende daer toe heeft hi gehort 10[regelnummer] Enen ouden seggen dese woert: ‘Twine horstu dat men di seget, Maer slaepstu, als die ongeloeve anleget?’ Die ackerliede van den lande Namen waer si wisten van den sande, 15[regelnummer] Daer Mutius op ginc, die sant, Ende besparstendere mede haer lant, Om te hebbene grote dracht. Tote hier, na miere macht, Hebbic gedicht, ende late dus 20[regelnummer] Copres tellen van Mutius. Dese Copres scout eens jegen een, Die buggere was van den Manicheen, Maer woerde en holpen daer cleene no groet. Een vier te makene hi geboet, 25[regelnummer] Dat gemaect was herde saen. Daer wilt Copres dat si in gaen, Ende die dan niet en si verbrant, Sijn geloeve si goet becant. Den buggere ten viere hi trac, 30[regelnummer] Diere aldus jegen stac: ‘Deen na den anderen salre in gaen, Ende du moets dat vore bestaen, Omdat bi di es gevisiert.’ Die heilege man dat concentiert, 35[regelnummer] Ende seinde hem ende ginc so in; Dat vier en deerde hem meer no min, Want het sciet hem hier ende daer. Den buggere wilde dat folc daer naer In dat vier hebben gedaen: 40[regelnummer] Met groten lachtere es hi ontgaen. Dese heilege Copres Van enen abt noch vertellende es, Hiet Helye, die vore waer Out was C ende X jaer. 45[regelnummer] LXX jaer leidde hi in pine In ellendecheiden dat leven sine. Menege nutscap so sprac hie. ‘Drie dinge,’ seit hi, ‘ic ontsie: Deen es, als mine siele van mi sceet; 50[regelnummer] Dander es, als mi te gemoetene steet Den rechten juge; dat derde woert Es, als die sentencie comt voert.’ Dese heilege seit oec mede: ‘Bleecheit met oetmoedechede 55[regelnummer] Ende magerheit es des moenes lof.’ Nutscap, daer men hier swijcht of, Dede ende seide dese heilege man. Noch vaen wi tfertellen an Van den heilegen Copres. 60[regelnummer] Van tween heilegen abden es Sijn vertellen, also ict las, Paulus ende Ysayas, Die teenre rivieren eens quamen Met enen gere al te samen, 65[regelnummer] Dat was dat si sochten dan Anu, enen heilegen man. Om dien te vindene si Gode baden. Een scepelken quam hen te staden,
[pagina 409]
Daer si in gingen, ende in eere ure 70[regelnummer] Leden si II dachvaerde wel ter cure. Op dat lant gingen si na das. Doe sprac die heilege Ysayas: ‘Mi heeft vertoecht God, onse Here, Enen man, die min no meere 75[regelnummer] Ons seggen sal al onse secreet.’ Die heilege Paulus sprac gereet: ‘Enen man heeft God vertoeget mie, Die sterven sal na dage drie.’ Ende na dese woerde saen 80[regelnummer] Quam die heilege Annu gegaen, Diese benediende groet. Vort hi elken weten doet Van wat loene elc es waert. Doe sprac Paulus: ‘Ons es verclaert, 85[regelnummer] Dattu sterves in drien dagen; Daeromme wille ons gewagen Van dinen groten heilegen daden, Dat iemenne noch moge staen in staden.’ Die heilege man antwerdde albloet: 90[regelnummer] ‘Icken dede noyt dat was groet, Maer dit es mijn doen vore waer: In die persecucie swaer Beliedic Gods name alteen. Noyt en seidic logelijc woert negeen. 95[regelnummer] Ter crtscher dinc en was noyt mijn geren. Mi heeft bracht die ingel ons Heren Al minen gere van miere spise. Icken slape in geenre wise. Al dat in die werelt gesciet 100[regelnummer] En dect vore mi onse Here niet. Die ingel es altoes mi bi, Die wat gesciet vertoeget mi.’ Alse hi dit ende andere saken Drie dage daer cont wilde maken, 105[regelnummer] Gaf hi saen na den drien dagen Den ingelen sine siele. Daer sijt toesagen, Voerden sise in den throne, Gode lovende met sange scone.
Van den heilegen man Helenus. LXIX. Een heilech man was, hiet Helenus, Van wien wi vinden gescreven dus, Dat was die costume sine, Al dat hi was in die woestine, 5[regelnummer] Dat hijt den bruederen plach dragen Ter spisen wat si conden bejagen. Eens was hi verladen te swaer Ende versach bi hem aldaer Beesten, diemen onagren heet, 10[regelnummer] Die sere welt sijn; ende gereet Sprac hi ten beesten: ‘Nu, in Gods namen, Come een van u alle samen, Dese bordene te dragene bestaen.’ Een der beesten es comen saen, 15[regelnummer] Die hem metter bordenen droech Aldaer het was sijn gevoech. Teenre anderre tijt es hi comen Toten bruederen, daer hi heeft vernomen, Dat si selc doen niet an en namen
[pagina 410]
20[regelnummer] Als den dage soude betamen; Ende dat was al omdat si Gheenen pape hen en hadden bi. Negeen pape en was hen so naer, Ene riviere en scietse daer, 25[regelnummer] Daer een cocodril in was, Dat hen allen benam den pas. Helenus heeft dit verstaen. Ter rivieren es hi gegaen, Dat cocodril heeft hi versien, 30[regelnummer] Daer hi op sat saen na dien; Voeren hiet hine an dander boert. Toten pape ginc hi voert, Dien hi brachte ter riviere. Die beeste was daer jegen sciere, 35[regelnummer] Daer ginc op sitten Helenus. Hi wilde dat die pape doe aldus, Maer van sinen siene allene Wert hi vervaert; om dinc negeene En hadde die pape dat gedaen. 40[regelnummer] Doe voer Helenus over saen, Ende als hi was op dat lant, Sprac hi ten diere altehant: ‘Dattu sterfs es beter die, Dan vele quaets bi di gescie.’ 45[regelnummer] Ende die beeste sterf te hant. Bi rade van desen sant Leefde een jongelinc in die woestine, Die de duvele daden pine Met coerne ter onsuverhede, 50[regelnummer] Diet den abt saen weten dede. Die heilege man ginc altehant Ende maecte met sinen vingere in tsant Ene screve om des jongelincs celle, Ende geboet den duvelen felle 55[regelnummer] In ons Heren Jhesus name, Datter geen over die screve en quame. Ende die jongelinc van diere uren Bleef vort sonder der duvele curen. Tote Helenus eens comen sijn 60[regelnummer] Bruedere; no vele no lettelkijn En hadde hi hen spise te gevene wat. Een jongelinc quam saen ter stat Ende brachte hem genoech spisen daer, Ende voer so van daer henen, men wiste waer.
Van den heilegen Paphintius. LXX. Groet wonder hebdi gehort, Ende noch scrivic wonder vort Van den heilegen Paphintius, Daer af seit Jeronimus: 5[regelnummer] Alse hi lange na ingele leven Hem in Gode hadde gegeven, Bat hi hem, dat hi hem doe verstaen Na wies loen hi sal ontfaen. Dingel ons Heren seide hem dan: 10[regelnummer] ‘Ghelijc enen speelman.’ Paphintius ginc so verre tien stonden, Dat hi dien speelman hevet vonden, Dien hi so verre heeft gevraecht,
[pagina 411]
Dat hi hem aldus gewaecht: 15[regelnummer] ‘Ic was roevere met gesellen, Soe dat die avonturen gevellen Dat wi ene maget vingen; Maer ic dede also ten dingen, Dat si onbesmet quam dane, 20[regelnummer] Dies si gram waren, mine compane. Een scone wijf so hebbic vonden In dat woeste teenre ander stonden, Die wel scheen eerachtech wesen; Haers dolens sake seit si na desen, 25[regelnummer] Dat hare man met II sonen ware Over scout gevangen sware, Die si gegelden en hadden waer mede, Ende men sochte hare in meneger stede Om mede in vangenesse te doen, 30[regelnummer] Dies si ten woesten ware gevloen. Ic leidese te miere hagedochte, Ende gaf hare eten also ic vermochte. CCC scellinge gavic hare mede, Daer si seder mede utedede 35[regelnummer] Hare kindere ende haren man.’ Paphintius antwerdde dan: ‘Dies gelike en dedic noyt iet. Omme dit du en sout hebben niet Die nederste stede met onsen Here, 40[regelnummer] So volch mi.’ Sonder letten meere Werp hi wech sijn pijpgeblas Ende volgede hem; dat wonder was, Leefde hi so heilechlike III jaer, Ende voer te hemelrike daer naer. 45[regelnummer] Noch doet Paphintius sine gebede An Gode also hi te voren dede. Die ingel seide hem: ‘Diere gelike Es een man in hemelrike, Die in sine jegenoede 50[regelnummer] Die vorbarste es bi den wille van Gode.’ So vantene Paphintius saen, Daer hi eerlijc was ontfaen. Hi vragede den man om sine saken, Diese hem noede cont wilde maken. 55[regelnummer] Die man sprac: ‘Een wijf namic Om kinder te winnenne, dies es een goet stic; III sonen haddic van hare, Die joncste es out XIX jaerre. No hare no andere en hebbic oyt sint 60[regelnummer] Na den vleesche niet bekint. Alle arme hebbic ontfaen Te gaste, die ic mochte begaen. Om haet, om minne, die mochte sijn, En verkeerdic noyt tfonnesse mijn. 65[regelnummer] Mine beesten en daden noyt niemen scade. Ic en wert oec niet te rade, Dat ic tseisers verdierde mijn lant. Waer dat ic iemene oyt vant, Die anderen wilde doen enege cracht, 70[regelnummer] Dat belettic na miere macht. Altoes wasic pinende mi, Dat niemen droeve bi mi en si; Ende, wat magic seggen noch mede? Alle dade der ontfermechede, 75[regelnummer] Die ic vermochte, hebbic geploen,
[pagina 412]
Of dat ic horde dat mochte doen Een mensche, ic voldede dat.’ Paphintius antwerdde ter stat: ‘Ic en dede noyt dusdanege dade. 80[regelnummer] Nu doe een deel na minen rade, Ende volch den naecten Cristum al naect.’ Met Paphintius die hem wech maect, Die hem maecte ene celle; Maer cortelike van dien geselle 85[regelnummer] Sach hi die ingele te hemelrike Die siele voeren blidelike Derde werf Paphintius bat Alse te voren; saen na dat Heeft hem enen coepman gewijst 90[regelnummer] Die ingel ende gelijc hem geprijst. Toten coepman es hi comen, Daer hi ave heeft vernomen, Dat hi here was van II scepen Met goede alse daer toe was gescepen. 95[regelnummer] Den coepman thant hi raet, Dat hi die erdsche dingen laet, Ende hi ten hemelschen dingen hem voecht, Dat den anderen wel genoecht, Ende leefde met Paphintius so, 100[regelnummer] Dat hi saen voer met Gode vro. Vor Paphintius so quam staen Ons Heren ingel hier na saen. ‘Ghebenedide,’ seide hi na tgone, ‘Com in die hemelsche woene.’ 105[regelnummer] Enen dach bleef hi daer naer, Ende heilege liede quamen daer, Daer hi dus heeft gesproken an: ‘En hebt niet onwert dief no coepman, Want onder alle liede onse Here 110[regelnummer] Heeft sielen na sinen gere.’ Ende alse hi hen hadde doen verstaen Wat God onse Here hem heeft gedaen, Endde hi dit leven ende nam an dleven, Daer ewelijc bliscap wert gedreven.
Tays, des gemeens wijfs, vite. LXXI. In tiden dat dese heilege man Leefde, also ic verstaen can, Was Tays, een gemeene wijf, Daer menech dullaert om sijn lijf 5[regelnummer] Avontuerde: si was so scone, Ende brachte menegen in die hone, Die om hare minne bestoet, Dat hi verloes lant ende goet. Paphintius, die dit versteet, 10[regelnummer] Werelike hi hem cleet, Ende een deel gelts hi nam. Daer Tays woende hi quam. Hi boet hare gelt, si naemt gereet; In hare huus sine leet 15[regelnummer] Ende seit dat hi op tbedde gaet, Dat cierlijc gepareert staet. Doe vragede hi om een ander stede, Daer men bat ware in heimelijchede. ‘Jaet,’ seitsi. - ‘So gawi daer,’ 20[regelnummer] Sprac hi. Nu seit si daernaer: ‘Hier en comt geen mensche, wes seker dies; Maer eest dattu Gode ontsies, Waer dat wi gaen, God siet ons clare.’ Doe sprac die heilege man daer nare: 25[regelnummer] ‘Wetstu dat God es?’ Si seide: ‘Ja.’ So vele seide hi hare daer na, Dat si wilde doen sinen raet. Hi seit hare wat si bestaet Ende waer dat sine vinden sal. 30[regelnummer] Si dede te samen grot ende smal Dat si qualike hadde bejaecht, Ende doet so dat ment draecht In die middel van der port, Daert bi hare al saen verbrant wort.
[pagina 413]
35[regelnummer] Ter stede, sonder letten iet, Quam si daer haer Paphintius hiet. In ene cluse hise besloet Ende dede hare geven water ende broet, Ende leerde hare hoe si soude leven. 40[regelnummer] Als si III jaer daer was bleven, Dochte hem dat wesen mochte Hare penitencie al tonsochte. Te sente Antonise es hi gegaen, Omdat hi van hem wille verstaen 45[regelnummer] Of God vergeven hadde hare sonden. Sente Antonijs hiet tien stonden Sinen moenken gemeenlike Bidden Gode van hemelrike, Dat hi hen enege dinc verclare, 50[regelnummer] Hoe dat met haerre saken ware. Saen versach in visioene Die heilege Paulus, van wies doene Ghi hier voren mocht wonder horen, In den hemel verre uutvercoren 55[regelnummer] Een bedde van groter cierhede. Vore dat bedde versach hi mede Drie magede met anscinen claren Drie lichtende lampten achterwaren; Ende op tbedde lach ene croene 60[regelnummer] Onverdervelijc, te wonderne scoene. ‘Niemens en mach dese glorie sijn Dan Antonijs des abts mijn,’ Seit hi, ende men antwort: ‘Antonise si niet toe en hort; 65[regelnummer] Si es Tays, die was gemeene.’ Nuchtens vor grot, vore cleene, Heeft Paulus dit verclaert. Paphintius ginc metter vaert Te Tays celle ende heefse onttaen, 70[regelnummer] Ende sprac dese gelike saen: ‘Ganc uut, God heeft di dine sonden Vergeven.’ Si antwerdde te dien stonden: ‘Ic orconde Gode, sint dat ic bin Comen te deser steden in, 75[regelnummer] So hebbic van den sonden mine Mi gemaect ene bordine, Die vor mijn ogen al heeft gesijn; Ende also die adem mijn In mi altoes moeste geduren, 80[regelnummer] Also en mochten te geenre uren Mine sonden van mi gescheeden.’ Teere ander dinc laet ons nu gereeden.
Van sente Baselijs viten. LXXII. Claerlec ons bescreven liet Een goet man, die Amphylenius hiet Ende bisscop was van Ycone, Sente Baselijs vite scone, 5[regelnummer] Die van Cesarien was bisscop mare. Als hi hadde VIII jare, Ghinc hi ter scolen ende wel vortnam; Seder hi tHathenen quam. Griexe clergie leerde hi daer. 10[regelnummer] Sine gesellen waren vorwaer Gregorius, die sint bisscop was Van Nazansen ende, also ict las, Die sint keyser was Juliaen, Ende die sophiste mede Libaen. 15[regelnummer] In al die Griexe clercgie Ende in alle philosophie, Daer hi hem wel in verstoet, So en vant hi niet dat hem dochte goet, Dat was den sceppere van al. 20[regelnummer] Een godlijc scijn, dat niet en was smal, Quam hem in eenre nacht in.
[pagina 414]
Dat ontstac so sinen sin, Dat hi in Egypten voer, Daer hi saen in heeft verstaen selc boer 25[regelnummer] Van der heileger scrifture, Dat hire in wert verlicht ter cure. In Grieken es hi weder comen, Daer hi brachte in rechter vromen Somege meesters met siere leeren. 30[regelnummer] Eens heeft hi vonden disputeren Eubolus, die te desen Sijn meester hadde gewesen. Int disputeren overwaer Begreepenne Baselijs daer. 35[regelnummer] Dat horden andere. Doe sciden si: ‘O philosophe! wie begrijpt di?’ Doe seide hi weder niet als een sot: ‘Het es Baselijs, ofte God,’ So dat hi Baselise verkent. 40[regelnummer] Daer wert hare spreken so geent, Dat Eubolus der waerheit gront Bi Baselise es worden cont, Ende droech so over een hare raet, Dat si vercoepen wat hen bestaet 45[regelnummer] Ende gaven den armen dat. Te Jherusalem wert ter stat Sijn si getrocken beide te samen. TAnthiochen si so quamen, Daer si onse geloeve fijn 50[regelnummer] Lybane ende den jongeren sijn Predecten; ende daer na saen Te Jherusalem sijn si gegaen, Daer si om doepsel daden bede Maximine, die in die stede 55[regelnummer] Bisscop was na minen verstane. Si quamen over hem ter Jordane. Baselijs bat Gode dat hi daer Van sinen geloeve toege teekijn claer. Ene blixeme quam op hem van hoegen, 60[regelnummer] Daer ene duve uut es gevlogen, Die dwater roerde ende so ter vaert Weder op te hemele waert; Ende daer ontfingen si hare doepen. Alse djaer omme was geloepen, 65[regelnummer] Sijn si tAnthiochen gekeert. Auletius was bisscop geeert Daer in dogeliken saken, Die Baselise wyede dyaken. Hierna sijn si te Cesarien comen, 70[regelnummer] Ende hare comst heeft wel vernomen Eusebius bi den Heilegen Geest, Die bisscop, ende heeft vereest Dat Baselijs in sinen state Wesen sal sijn achtersate, 75[regelnummer] Dat cortelike moeste gescien. Baselijs bat Gode na dien, Dat hi hem die woerde wilde leeren Daer hine mede sal sacreren. Ende onse Here dede sine bede, 80[regelnummer] Ende quam selve ende sine apostelen mede Vore hem, ende in eere nachte Leerde hi hem die woerde van crachte, Die die bisscop heeft bescreven, Ende sijn in gedinkene bleven. 85[regelnummer] Daer hi ierst sprac dese woerden Ter missen, selke sagen ende horden Groet hemelsch licht ende Gods groten lof. Een Jode was daer, die daer of Wilde nauwelike bespien, 90[regelnummer] Wat in dien dienste soude gescien, Ende mingede hem onder die liede, So dat hem die dinc gesciede, Dat hi den bisscop met sinen handen Sach een kint deilen. Daerna te handen 95[regelnummer] Es hi ten sacramente gegaen, Ende hevet metten anderen ontfaen. Dit heeft hi sinen wive geseit; Saen ontfingen si kerstenheit Met haerre meisenieden altemale.
[pagina 415]
100[regelnummer] Nu wert ons hier een ander tale.
Van Protherius des senators dochter. LXXIII. Die senatur Protherius Hadde ene dochter, die aldus Micte dat si maget blive Om Gode tal haren live. 5[regelnummer] Die duvel, die alle dinc benijt, Brachte enen jongeline te dier tijt, Die was van des heren meiseniede, In minnen al tongediede Die joncvrouwe, de dochter sijns heren. 10[regelnummer] Die minne dochte hem sijn lijf verteren, So dat hijs sprac enen toeverare, Die hem geeft enen brief; daer nare Heet hine op een graf gaen staen Eens heidens tsnachts, ende houden saen 15[regelnummer] Dien brief in die locht opwaert. Daer selen comen in die vaert Duvele, diene leiden te dien Daer dijn wille bi sal gescien. Hi dede also, so dat hi quam 20[regelnummer] Vore den duvel, die vernam Den brief. Hi lassene; doe seide hi Toten jongelinc: ‘Geloefstu in mi?’ Die jongelinc seide: ‘Ja.’ Die viant sprac: ‘Loechene hier na 25[regelnummer] Kerste’ Die ander sprac: ‘Ic doe.’ Noch sprac die viant daertoe: ‘Ongetrouwe sidi, kerstine. Als gi bi der helpen mine Hebt gehadt op ende neder 30[regelnummer] Uwen wille, soe keerdi weder Tote uwen Kerste, die, hoe soet gaet, Emmer vriendelike u weder ontfaet. Daeromme so gef mi altehant Letteren gescreven met dijnre hant, 35[regelnummer] Van dinen Kerste die loecheninge Ende van dinen doepsele alle dinge, Dattu mijn sijs in dijn concent, Dat ict in tleste jugement Daer mede mach toegen claer: 40[regelnummer] Ic doe dan dinen wille vorwaer.’ Die jongeline dede al dat men woude. Die duvel sendde also houde Den geest der onsuverheit In die joncvrouwe voren geseit, 45[regelnummer] Diese ontstac in tsjongelincs minne, Dat si verliesen waent lijf ende sinne. Vor den vader quam si daer naer Ende viel ter erden ende dreef mesbaer, Ende riep: ‘Ontfarme mijns, vader! 50[regelnummer] Om desen verquelic altegader; Dune wiltene mi te manne geven, Ic verliese saen mijn leven.’ Doe wert die vader te rade hier af, Dat hise hem te wive gaf. 55[regelnummer] Hierna quamen so die dinc, Dat selke mercten den jongelinc, Dat hi ter kerken niet en geet. Sinen wive seiden si gereet, Dat geen kersten en ware hare man. 60[regelnummer] In groten mesbare viel si dan. Hare man vragede wat hare ware, Ende si seidt hem oppenbare. ‘Logene,’ seit hi, ‘heefstu verstaen.’ Ende si antwerdde hem weder saen: 65[regelnummer] ‘Wiltu dat ic geloeve di, So ganc ter kerken morgen met mi, Ic hebbe an den heilegen dienst daer deel.’ Doe seide hi hare dware al geheel. Doe liep si ten heilegen man 70[regelnummer] Baselise, dien sijt seide dan, Die vor hem dede den jongelinc Comen, ende vragede hem om die dinc,
[pagina 416]
Dies al liede in groeten weene. Doe sprac die heilege bisscop reene: 75[regelnummer] ‘Wiltu te Gode di keren doch?’ ‘Ja ic,’ sprac hi, ‘maer icken moch, Want ic geloechent hebbe onsen Here Ende ben des duvels; daer toe mere Hebbic dat in brieve gescreven 80[regelnummer] Ende den duvel den brief gegeven.’ Die sant sprac: ‘En roecke di, Want God goedertieren si.’ Anderwerf sprac hi te desen: ‘Gheloefstu, du moechs behouden wesen?’ 85[regelnummer] Die ander sprac: ‘Ja ic, here, Maer helpt mijnre crancheit sere.’ Gheseint heeft hine also houde Ende besloetene daer hi woude, Ende dat bidden hi annam. 90[regelnummer] Ten derden dage hi tote hem quam, Ende seide: ‘Sone, hoe eest metti?’ ‘Heilege Gods,’ antwerdde hi, ‘Der duvele roepen ende hare gescal En can ic niet gedoegen al. 95[regelnummer] Seggende toegen si den brief mi: ‘Du quaems tote ons, niet wi te di.’’ Die sant sprac: ‘En wes vervaert niet, Gheloeve in Gode, wats gesciet.’ Een deel etens dede hi hem ontfaen, 100[regelnummer] Hi seindenne echter ende ginc van daen. Alse hi quam weder: ‘Sech, hoe eest di?’ ‘Heilech vader,’ antwerdde hi, ‘Hare dreigen, hare roepen magic horen Van verren, maer als te voren 105[regelnummer] So en magics niet gesien.’ Een deel eten dede hine; na dien Ghinc hi danen. In tkeeren nu Sprac hi: ‘Brueder, hoe eest met u?’ ‘Wel heilech vader,’ antwerdde hi, 110[regelnummer] ‘Ic sach di heden vechten vor mi Ende den duvel verwinnen al.’ Doe riep die bisscop grot ende smal Te gadere, die ter kerken horden, Ende bat hen met sueten woerden, 115[regelnummer] Dat si over den jongelinc baden. Doe leidde hine bi goeder staden Ter kerken wert, ende in dien pat Quam die duvel daer op dat, Dat hine ontrecke hem uter hant. 120[regelnummer] Vort sprac hi toten sant: ‘Baselijs, du does mi Onrecht, want te mi quam hi, Ende icken quam tote hem niet. Sijn gescrefte ghi hier siet: 125[regelnummer] Dat salic ten jugemente dragen.’ Dit horden vele liede ende niet en sagen. ‘Kyrieleyson!’ riep tfolc te hant. Ten duvel sprac doe die sant: ‘God moet wesen gebenedijt! 130[regelnummer] Dit volc en sal niet vore dien tijt Die hande dalen diese ophief, Dattu weder geefs den brief.’ Een stic bleef tfolc so in der bede, So dat men vernam te dier stede 135[regelnummer] Den brief comen in die hant Uter locht den groten sant, Die Gode loefde. Den jongen man Toegede hi den brief ende vraechde hem dan, Ofte hi die litteren iet becant. 140[regelnummer] ‘Ja ic, vader,’ seit hi, ‘het screef mijn hant.’ Die bisscop scoredse; na die dinc Gaf hi sinen wive den jongelinc, Ende gaf hem selke dinc te pliene Als tamelijc was na den gesciene.
Van Athanase ende ander dinc. LXXIIII. Een pape was, hiet Athanaes, Die onder handen hadde een wonderlijc caes, Dat sente Baselijs heeft vereest, Ende al bi den Heilegen Geest, 5[regelnummer] Ende es getrocken uut siere stat.
[pagina 417]
Som sinen jongers seide hi dat: ‘Kindere, volget mi, gi selt sien Die glorie Gods ende wonder in dien.’ Ende bi den Heilegen Geest verstoet 10[regelnummer] Athanaes, die pape goet, Die een wijf hadde XL jaer In suverheiden gehadt dorclaer. Hi sprac te sinen wive: ‘Ten ackere ic ga, Maer du dijn huus vercieren besta. 15[regelnummer] Met kersen ende met wieroecke soete Den ardschen bisscop ganc te gemoete, Baselise den groten sant. Hi sal comen saen, verstant, In onse huus, die sijn sondaren.’ 20[regelnummer] Dat wijf dede so sonder sparen Also die goede man hare riet. Mettien si den bisscop siet Ende es jegen hem gegaen. Hi seinnedse; doe seide hi saen: 25[regelnummer] ‘Vrouwe Theogenie, hoe Vaerdi?’ Als vervaert wert si soe, Als hise noemde bi haren name. ‘Wel,’ seit si, ‘Gods sant bequame.’ ‘Waer es dijn here Athanaes, u broeder?’ 30[regelnummer] Seit hi, nochtan was hijs vroeder Dan si. Ende si antwerdde ter vaert: ‘Mijn man es, here, ten ackere waert.’ Hi seit: ‘In dijn huus hi es.’ Tebarenteert so was si des. 35[regelnummer] Roepende viel si ter erde: ‘Bidt vore mi, Gods heilege werde.’ Hi bat vore hare ende sprac hare toe: ‘Dat cleet, dattu daer houds, onttoe, Ende legter op na dat 40[regelnummer] Die colen die sijn in twieroecvat, Ende daer op dat wieroec lech.’ Si doedt ende ginc vore so wech, Ende die bisscop volgede naer Tote in thuus; doe quam aldaer 45[regelnummer] De pape Athanaes met goeder moete. Hi viel neder ende custe sine voete, Ende seide: ‘Hoe comt dat, hoe, Dat dese Gods sant mi comt toe?’ Doe hiet hem die bisscop gaen 50[regelnummer] In de kerke de misse anslaen, Dat die pape dede ter vaert. Baselijs doe geware waert Ende selke, dies God werdech kent, Alse hi hief dat sacrament, 55[regelnummer] Den Heilegen Geest dalen als vier, Die den pape ginder ende hier Ommeliep ende den outaer. Als die messe geindt was daer Ende men geseten was ten male, 60[regelnummer] Nam Baselijs an die tale. Den pape dien hi bevraget Sijn leven, ende hoe hi hem bejaget. ‘Een sondare benic,’ seit hi, ‘here. Met II ploegen ic mi genere: 65[regelnummer] Ende die een heelt van diere neren Gaet te pelgrimen te teren, Ende dander gaet ten anderen saken. Ende dese in waerre spraken, Mijn wijf, die hier es bi, 70[regelnummer] Dient den armen ende mi.’ ‘Heet si dijn suster, also si es,’ Sprac Baselijs, ‘ende na des Sech mi dijn dogedelijc leven.’ Antwerde heeft die pape gegeven: 75[regelnummer] ‘Niet dat goet es mi verhoeget, Ic ben vremde van alre doget.’ Hierna Baselijs den pape leet Tote eere cellen, ende hem heet Dat hi hem de dore onttoe. 80[regelnummer] Athanaes antwerdde doe: ‘Het es die heimelike stede
[pagina 418]
Om die noet der menschelijchede.’ Ende die bisscop heeft die dure Met sinen voete onttaen ter ure. 85[regelnummer] Hi gincker in, ende vanter dan Enen eyseliken lasersen man. Toten pape seide hi na dat: ‘Waeromme woudstu decken desen scat?’ Die pape sprac: ‘Hi es verwoet; 90[regelnummer] Dies vreesdic in minen moet, Dat hi tote di mochte hebben geseit Enege ontamelijcheit.’ Doe was dus des bisscops tale: ‘In desen heefstu gestreden wale. 95[regelnummer] Laet mi te nacht dienen desen, Dat ic des loens deelechtech mach wesen.’ Dien nacht bleef die heilege man Metten lasersen ende vinc an Dat bidden, ende bat dien nacht al dure, 100[regelnummer] Ende genas den man ter cure. Ghesont ginc hi nuchtens vort, Ende keerde so weder in sine port. Dese Baselijs, grot in de doecht, Heeft sere de heilege kerke verhoecht 105[regelnummer] Met leeren, dier hi vele heeft bescreven, Daer ic te scrivene af moet begeven, Want mi ware te grot verwach; Doch scrivicker af dat ic mach. Dat God in ons heeft gesat, 110[regelnummer] Bringen wi toe in gewerke dat, Als genoech redene geeft, Dat es na der doecht geleeft. So es proeve van den quade, Den sin te porrene in ondade, 115[regelnummer] Die van Gode es ingeset. Der doget diffinicie es met, Redelike te porne den sin Te al dat Gods gebod heeft in, Na goeder consciencien echt. 120[regelnummer] Hieromme, als bi naturen recht, Hebben wi begerlec vermanen Te al dat wi goet bewanen; Maer tonsen naesten na dat vleesch Hebben wi van binnen den heesch, 125[regelnummer] Ja al sonder iemens leere; Ende doet ons iemen goet ende eere, Wi hulden hem ende doen sijn gebod. Ende wat es so goet so God? Onvertallec in minen sinne 130[regelnummer] So bevoelic de Gods minne, Die men gevoelen bat mach vorwaer Dan met spraken maken claer. Hieromme, also ghi merken moecht, So heeft God in ons dat saet der doecht 135[regelnummer] Ghesaeit; sonder twifel dan Die eyscht gelike vrocht daer van. Eenlijc leven mach vromen sere Te peysene om onsen Here; Want als men es in enechede, 140[regelnummer] Soe en sietmen niemens onsede; Want als mense anesiet, Men wert belet eerst eert gesciet, Dat een niet en merct daer bi In wat quaetheiden dat hi si, 145[regelnummer] Ende dat hi niet en betert sijn quaet; Alse hi die gelike verstaet Of argere in anderen, hem dunct dan,
[pagina 419]
Dat hem die doget volget an. In vele saken dunct mi nochtien, 150[regelnummer] Dat ic nutscap mere mach sien Te levene onder die goede gemeene, Dan te wesene alleene. Eerst, want [hi] allene mach dogen Niet, dat hi al soude mogen 155[regelnummer] Doen van den lichame die noet, Maer wi hebben behoefte groet Onderlinge elc anders doen. Oec so en heeft niet geploen Die redene der caritate, 160[regelnummer] Allene te suekene hare bate. Noch allene en mach een lichte niet Bekinnen, mesdoet hi iet. Als men iemene begrijpt In coventen, men annijpt 165[regelnummer] Den genen, dien iet mestaet, Ende also betert hi teer sine daet. Ende jegen des duvels lage Dunct mi sekerre alle dage Te levene onder tgoede gemeene, 170[regelnummer] Dan in ellendecheit allene. Somwile een schijn van dogeden gaet Van der herten, die es quaet; Een goet herte en mach niet uutgeven, Daer quaetheit in si beseven. 175[regelnummer] Den moenken ende den lieden anderen Leert in goeden levene wanderen, In ate, in dranke, in cleederen mede, Ende in die onderhorechede, Ende in alle goede maniere, 180[regelnummer] Die heilege, die goedertiere Baselijs, daer wijt hier dus af laten. Maer wonder grot utermaten Mogediere af lesen ende waer In die derde Pertie hier naer. 185[regelnummer] Daer vindi bescreven al bloet Sine salechlike doot.
Van II bruederen, Peter ende Gregorius. LXXV. Recht sine gelike hadde herde na Sente Baselijs, also ic versta, II bruederen, die hieten dus Peter ende Gregorius, 5[regelnummer] In wien was vroetscap scone ende sterke Ende daer toe dogelike werke. Gregorijs was bisscop van Misene, Die vroetscap screef menech ene. Des menschen onmogenthede 10[regelnummer] Bescreef hi ende sine werde mede. Te desen live quam die mensche vort, Also ter naturen behort, Van decsele naect ende ongewapent mede, Ende in die behoeflijchede 15[regelnummer] Van allen dingen dies men heeft noet; So dat men merken mach al bloet, Dat hi catyvecheit bat si waert Dan in salecheit vermaert.
[pagina 420]
Met claeuwen, horne, met scerpen tanden 20[regelnummer] Of felle dorne enegeranden So en es hi bewarent niet, Alsomen wel vorsiet In beesten, serpente, daer si mede Hen wreken na natuerlijchede. 25[regelnummer] Hi en heeft oec der snelheit niet, Alsomen an hasen, an herten siet; Van groetten, van crachten en es hi genoet Met so meneger anderre beesten groet. Vogele hebben vederen, die bien strael; 30[regelnummer] Dus es gegeven natuerael Elken diere iet dies noet heeft. Dus scijnt die mensche boven al dat leeft Achtergesteken, eest in snelhede, In crachte, in ontsienlijchede. 35[regelnummer] Wie es dan die seggen sal, Dat hi coninc es van al? Bi redenen men wel dit ontstect: Om dat bi naturen gebrect Hem dat vorseit es, so comt hem ane 40[regelnummer] Dat heerscap van al tontfane; Want quame hem dat natuerlijc an, Den beesten geleke hi dan. Ware hi gewapent als ander diere, Hi schene van te wreederre maniere. 45[regelnummer] Hine soude oec niet willen doen die pine Omme over die diere here te sine, Want hem soude dunken wale Hine behoefder niet altemale. Nu dat den beesten al geeft nature, 50[regelnummer] Behoeft den mensche in slevens cure, So dat onse noet wel si Dat over hen theerscap hebben wi; Want tonser naectheit wol bedarf Der scape, ende menechwarf 55[regelnummer] Tonser traecheit perde snel, Hert yser ten wapenen also wel. Dus eest van vele anderen saken, Die ic hier niet cont en can gemaken.
Van Effrem, enen heilegen hermijt. LXXVI. Om menech wonder, dat God dede Om des grots Baselijs bede, Ghine van hem mare wide ende side. Een heilech man in dat getide 5[regelnummer] Was Effrem ende was hermite, Die horde van der saleger vite Van Baselise den groten here. Hi bat Gode met groten ghere, Dat hi hem toege hoe groet hi si. 10[regelnummer] Na dit in visioene sach hi Ene columme hoge vierijn Al toten hemele in anscijn, Ende horde een stemme seggen aldus: ‘Dusdaen es de grote Baselius.’ 15[regelnummer] Ene lanterne hi nam, Daer hi mede te Cesarien quam. Op enen feesteleken dach In die kerke ginc hi, ende sach In sijn kerkelijc abijt 20[regelnummer] Den bisscop, dat in dien tijt Rikelike was ende herde diere, Ende dandere clercgie in die maniere. Doe sprac hi tote sinen geselle: ‘Te vergeefs, brueder, es onse quelle, 25[regelnummer] Also als mi seit mijn waen; Die in dese eere es dus gedaen En es alselc niet alsic sach.’ In theimelijcste dat hi mach Gaet hi staen beginnen dus clagen: 30[regelnummer] ‘Wie, die den last hebben gedragen Den dach al dore in der hitten,
[pagina 421]
Wine connen den loen niet besitten, Ende dese es columme van viere, Die heeft dese ertschelike maniere! 35[regelnummer] Hieraf hebbic wonder groet.’ Mettien die bisscop geboet Sinen dyaken, seggende: ‘Ganc Ter westdoren; eer iet lanc Vinstuere enen abt, enen man, 40[regelnummer] Hebbende ene covele an; Dat hi tote mi come sech hem.’ Hi dede so, ende alse Effrem Wert van siere talen vroeder Bi sinen taelman, seide hi: ‘Broeder, 45[regelnummer] Du heefs gemist, also dunke mi, Want pelgrime so sijn wi.’ Die dyaken weder quam Ten bisscop, ende binnen dien vernam Effrem dien bisscop, daer hi las, 50[regelnummer] Dat sine tonge vierijn was. Doe sprac die bisscop ten dyaken: ‘Ganc ende sech hem die saken: Comt in tpaepscap, here Effrem.’ Effremme hadde dies wonder van hem 55[regelnummer] Ende viel over sine cnien, ende seit: ‘Dits de grote Baselius in der waerheit! Dit es ene columme vierijn! Gods geest sprect uten monde sijn!’ Doe bat hi den archendyaken, 60[regelnummer] Dat hine onsculdege in die saken; Hi sal tote hem comen saen Alse die dienst al si gedaen. Hi quam also was sine tale. Baselijs seit: ‘Hi si comen wale, 65[regelnummer] Der hermitagien kindere vader, Daer du in heefs gedaen te gader Cristi discipule menechfoude, Ende duvele gejaget uut haren gewoude. Enen sondare comstu sien 70[regelnummer] Met pinen, God loent di na dien!’ Als Effrem hem hadde geseit Wat dat hem in therte leit, So wert hi gemonecht van hem. Doe bat hem die goede Effrem 75[regelnummer] Te biddene Gode, dat hi hem onne, Dat hi Griex spreken conne. Baselijs bat ende vraechde daer na, Waeromme hi priesterscap niet en ontfa. Hi sprac: ‘Omdat ic sondare bem.’ 80[regelnummer] Doe leide hi die hande op hem, Ende seide hem de selve woerde Als den dyaken toebehoerde, Ende Effrem thant ter stede Seide in Griex te Gode ene bede. 85[regelnummer] Gheestelike dage drie Was bliscap grot daer onder die. Effrems taelman wert dyaken, Ende Effrem liet hem priester maken. Si scieden in payse blide sere, 90[regelnummer] Gode lovende, onsen Here. Dese heilege man Effrem, Also ic bescreven vinde van hem, Leefde ende starf in een heilech leven. Salege leeringe es van hem bleven, 95[regelnummer] Die hi screef, also ict hebbe bekent. Hi starf alse keyser was Valent. Een deelken, so ict best can, Scrivic dies dese heilege man Bescreef met droefheit der herten: 100[regelnummer] Hoe dat hi beclaget met smerten mede, Die corruptie der menschelijchede. ‘En es niemen saechte no oetmoedech Niemen en es in rusten, niemen en es gestade, Niemen en es gedoechsam in tquade, 105[regelnummer] Niemen en houdt verdrachliken moet, Als menne vloect, sijn sin en verwoet; Alle sijn wi ter bitterheit gereit,
[pagina 422]
Alle sijn wi duckende in traecheit, Alle hebben wi ter ydelre glorien ghere, 110[regelnummer] Alle sijn wi minnende de werelt sere. Selc wilde dat men hem te bugene begonne, Eer hi selve bugen conne. Selc wilt anderen gebieden, Daer cranke redene toe mach dieden. 115[regelnummer] Van buten der cleedere visieren Doen verstaen wel die manieren, Dat wi die ertsche dinc gesmaken; Der cleedinge scoenheit ons bekint maken Naect van der ewelikere scoenhede.’ 120[regelnummer] Dit ende vele andere mede Bescreef dese heilege man vorwaer, Dat mi te dichtene ware te swaer. Dies so latict aldus bliven Ende sal ander dinc bescriven.
Van Gregoriuse, den bisscop van Nazansen. LXXVII. Fine leeringe ter salechede Was Gregoriuse altoes mede, Die bisscop van Nazansen was. In Capadocien, also ict las, 5[regelnummer] So was geboren dese heilege man. Jonc vinc hi dat leeren an Met Baselise den groten sant. Dat saet viel al in tgoede lant, Ende wies in vromeliker dinc. 10[regelnummer] Wat dat Gregorius ontfinc Dat wies in so groter vromen, Dat ict niet en soude connen genomen. So menegen dede hi bekeren Met siere uutnemender saleger leeren, 15[regelnummer] Ende altemale lcide hi den sin Om der vroetscapen gewin, Daer hi omme scheen gierech wesen, Ende toegede exempel wel te desen. Alse ouder wert dese heilege here, 20[regelnummer] Dede hi tonder die buggers sere; Ende alse hadden pays die goede, Van Constantinoble die vroede Sendden om desen vroeden man, Om tfolc te bringene in dogeden dan, 25[regelnummer] Dat bi den quaden sere was vererret. Niet lange en heeft hi daer gemerret; Nochtan vele goets hiere wrochte, So dat somegen kerstenen dochte, Dat si doe ierst begonden sijn 30[regelnummer] Kerstijn, ende si enen nuwen scijn Bescouweden van der waerheit claer. Ende al seide hen hare meester waer Met menegher uutnemender scoender sprake, Sijn leeren was meerre in der sake 35[regelnummer] Die hi in sine gewerke dede: Dus was sijn leeren al salechede. Wat dat hi leerde sinen clerken, Dat toegede hi vore in gewerken; So dat emmer vernoyde den quaden, 40[regelnummer] Als si sien die goede daden, Ende beginnen runen die riese, Dat nutte ware dat men daer kiese Enen bisscop in die stat, Ende hi vare daer hi bisscop sat. 45[regelnummer] Dat runen verstont die heilege man. Dat hem niemen der spraken en an, Heeft hi den anderen geseit: ‘Dat si neder al geleit, Dat bi mi enech discort 50[regelnummer] Onder die liede sal comen vort! Eer so werpt mi in die see, Ende des discords en wese nemmee.’ In sine kerke es hi gewent,
[pagina 423]
Daer hi dlijf salechleke in ent. 55[regelnummer] Dese bisscop was suver ende vroet, Van wien ic claer dit verstoet, Alse hi ter scolen jonc ginc tHatenen, Suverheit ende leeren was al sijn menen; So dat hem eens dunct na sinen gome, 60[regelnummer] Daer hi sit ende leest, in drome, Dat bi hem II wijf scone van anscijn An elke side geseten sijn. Hi, die de suverheit begherde, Siet op die wive, als in onwerde 65[regelnummer] Vraget hi hen, wie si sijn ende wat Si begeren. An hem tier stat Vriendelijchede seiden si: ‘Jongelinc, niet en vernoye di. Heimelijc genoech ende becant 70[regelnummer] Sijn wi di, want dat verstant: Van ons tween es die ene geseit Vroetscap, die andere Suverheit; Ende daeromme gesent sijn wi Altoes te wandelne met di, 75[regelnummer] Want suver woenste ende scone heefstu Ons in dine herte gereet al nu.’ Hadde hi eer iet nerenst gewesen Ter doget, vele meer na desen Wert hi nerensteger ter doget, 80[regelnummer] Want te Gods dienste was hi gehoget Altoes met enen heilegen gare; So dat menne bisscop coes daer nare, Dat hi sijn moeste sijns ondancs sere. Van desen heilegen vroeden here 85[regelnummer] Leerde vele dogeden Jeronimus; Want selve bescrivet dus Jeronimus, also ict las, Dat dese Gregorijs sijn meester was, Als hine te Constantinoble vant 90[regelnummer] Ende hi dat bisscopdoem hadde in hant, Also ic te voren gewoech. Waric daer toe vroet genoech, Ic mochte scone dinc bescriven, Dat dese sant liet van hem bliven. 95[regelnummer] Neenic niet; dus latict staen Ende moet ander dinc anevaen.
Van Ambrosise van Melane. LXXVIII. Nu ic hier een deel bescrive Van enen man van heilegen live, Ambrosise, bisscop van Melanc, Wies vite ons es comen ane 5[regelnummer] Bi den heilegen Pauline, Diese bescreef ierst in Latine. Ambrosijs vader Ambrosijs hiet, Die baliu was over al dat diet, Dat beseten hadde dlant van Gallen. 10[regelnummer] Sente Ambrosise es gevallen, Daer hi eens sliep, als hi kint was, So wert men geware das, Dat hem vlogen bien ten monde Uut ende in, daer in der stonde 15[regelnummer] Sijn vader ende sijn voestere sagen toe. Die voestere woudse weren. Doe Sprac die vader: ‘Neen, laet sien Wat endde hier af sal gescien.’ Alse si een goet stic so hadden gevlogen, 20[regelnummer] So namen si hare vaert ten hogen Recht op te hemele, ende in dien Dat mense niet mere en conde gesien. Die vader seide dese tale vort: ‘Ghelevet dit kint, iet groets dat wort.’ 25[regelnummer] Dese bien hebben wel getoeget In sine kintscheit die grote doget, Die God in hem heeft gewracht, Van sijnre leeren grote cracht, Daer die suete honechraten 30[regelnummer] Af comen sijn menegen te baten, Die ten hemelschen dingen traken Daerbi van der erdschen saken. Nu alse hi was een jongelinc, Gheviel te Rome dese dinc,
[pagina 424]
35[regelnummer] Dat hi ene maget sach, Die met sijnre moeder te woenne plach, Ende si custe eens papen hant. Doe sprac hi als in spele te hant, Die hant hare biedende, het mochte gescien 40[regelnummer] Die gelike van hem na dien. Aldus bi den Heilegen Geest Vorsprac hi dat sint wert verheest, Daerne God toe heeft genoet. Die maget, die dat noch niet en verstoet, 45[regelnummer] Heeftene gescouden om die sake, Als oft hi kintschelike sprake. Hier na, als hi geleert was wale In die arten liberale, Wert hi van den juge gedaen, 50[regelnummer] Dat hi ten vonnesse soude verstaen, Datmen bi rechte soude uutgeven; Dat hi heeft also bedreven, Dattene Probus, die eerlike man, Die over baliu was dan, 55[regelnummer] Te sinen rade nam boven al. Ende hier na men hem beval Van provincien II dat doemen In rechte, so dat hi es comen In die stede van Melane. 60[regelnummer] Nadat die doot was comen ane Auxencius den Arriaen, Die bisscop daer was, herde saen Wert Ambrosijs daer vercoren Van allen pertien, waer si toe horen, 65[regelnummer] Bisscop te sine in die stat. Nerenstelike wederseide hi dat, Maer dat en mochte niet gedieden. Heimelike waent hi ontgaen den lieden, Ende mict tsnachts te rumene die port; 70[regelnummer] Maer nu was der liede acort, Dat men doe ten porten hoede. Dus wert vonden nuchtens die goede Teenre porten, daer hi bi waent ontflien. Als gevaen houden sine na dien 75[regelnummer] Ende hebben ten keyser gesent, Dien si doen haren wille bekent, Dat was Valentiniaen, Die vroylike dit lovede saen. Alse verstont dat was also 80[regelnummer] De baliu Probus, so was hijs vro, Dat sijn woert soude werden waer; Want als hine sendde daer, So seide hi dese woerde tote hem: ‘Ganc, ende dit doen annem, 85[regelnummer] Ende niet als juge so en jugiere, Maer al na bisscops maniere.’ Als men wiste des keysers wille, Was men herde onlange stille, Ambrosijs hine wert aldaer 90[regelnummer] Bisscop gewiet, hoet hem was swaer. Hier na es hi te Rome comen. Die maget, die wi vore nomen, Quam cussen des bisscops hant. Lachende sprac hi te hant: 95[regelnummer] ‘Alsic seide di, sie du, Eens spapen hant so custu nu.’ Dese uutnemende heilege man Dede menege nutscap, daer men van Horen mach, dar ic wel lyen, 100[regelnummer] Wonder in der derder Pertien. In desen tiden, na minen verstane, Was ene vrouwe, hiet Melane, Die edelste van Rome der port, Liet Rome ende voer so vort 105[regelnummer] In Jherusalem der stat, Daer si so heeft geleeft na dat, Dat si rechte heeft den name bejaget Van Teclen, der heilegher maget.
[pagina 425]
Theodolus, een catijf pape, 110[regelnummer] Als hi bi claerre orcontscape Van sijnre consciencien quaet Gode te sacreerne bestaet, Als hi midden den precen es, So starf hi, sijt seker des.
Van Valentiniaens doot. LXXIX. In desen tiden heeft ontfaen De keyser Valentiniaen Van der bloetsocht die doot, in weet, Teenre stat die Brigitione heet, 5[regelnummer] Alse hi hadde XI jaer Gheregneert. Sijn sone daer naer Wert keyser, die hiet Graciaen, In djaer ons Heren na mijn verstaen CCC ende LXXVIII jaer. 10[regelnummer] Die ridders van Ytale, dits waer, Coren van Valentiniane Te keysere, dien noch lach ane Kintscheit, nochtan dat daer of Graciaen niet en gaf orlof, 15[regelnummer] Noch oec mede sijn oem Valent Die keyser niet en ware bekent; Maer het wert hare wille saen. Dese Valentiniaen Was Valentiniaens sone. 20[regelnummer] An Justinen wannene die gone, Severen hadde hi te wive nochtan. Verstaet dat, hoe dat het quam an: Justinen vader, hiet Justus, Als keyser was Constantius, 25[regelnummer] Van Pycene hi juge was. In sinen droeme dochte hem das, Dat uut sijnre rechter siden es comen Een keyserlike purpre te vromen. Constantius, die dit verstoet, 30[regelnummer] Justusse ontliven doet, Wies dochter hiet Justine, Die wies in die scoenheit fine, Ende wert, also ict bescreven vant, Metter keyserinnen Severen becant, 35[regelnummer] Diese om hare scoenheit minde. Ende doese die keyser oec bekinde, So wil hise nemen te wive, Ende Severe sijn wijf oec blive, Die Graciaens moeder was. 40[regelnummer] Valentiniaen na das Maecte een loy: wie so woude, Twee wive wel hebben soude. Aldus wan die keyser ane Justinen Valentiniane, 45[regelnummer] Die men jonc bi toenamen heet, Ende III dochtere, also ict weet: Justen, Graten ende Gallen. Galle, het es also gevallen, Wert skeysers Theodocius wijf: 50[regelnummer] Placiden wan hi an hare lijf. Honorius, Archadius, Die kindere Theodocius, Waren gewonnen, horic tellen, An sijn ierste wijf Placellen.
Van den keyser Valente. LXXX. Claerlike, wanic, hebdi bekent, Hoe dat de keyser was Valent
[pagina 426]
Een Arriaen al oppenbaer. In sijns riken twelefste jaer 5[regelnummer] So wilde hi wonderlike sake, Datmen die moenke alle ridders make; Diet ontseget, dat menne verslaet: Dies menech die doot ontfaet. Die wel geloeveden oec dat 10[regelnummer] Hiet hi rumen Edissen die stat, Ende si den keiser gaven haren scat Op dlijf. Die verhorden dat, Liepen rechte ter kerken doe. Des keysers baliu quamer toe 15[regelnummer] Ende hiet dat niemen daer en blive. Hi vernemt van enen wive, Die vaste loept ter kerken waert Ende bringt hare kint in die vaert. Hi sprac hare an: ‘Cative, waer du? 20[regelnummer] Hoe ontamelike loepstu?’ ‘Toten anderen,’ si hem antwort. Hi sprac: ‘En heeftu niet gehort, Datmense alle sal verslaen?’ ‘Jaic,’ seit si, ‘sonder waen, 25[regelnummer] Ende dies haestic mi met geninde, Datmen mi onder hen vinde.’ ‘Ende dat kindeken,’ seit hi, ‘Waeromme draechstuut met di?’ Ende si antwerdde hem oppenbare: 30[regelnummer] ‘Omdat het mede si martelare.’ Als die baliu dat verhort, Ghinc hi toten prince vort Ende seide hem oppenbare, Dat al gereet te stervene ware: 35[regelnummer] Het ware alte groeten sonde So vele tontlivene in corter stonden. Daer keerde hi die gramscap swaer, Maer verellent werter daer naer Wel XXX^M, die gesant 40[regelnummer] Waren in Trahicien lant.
Van skeysers Valents ongeloeve. LXXXI. Hierna als die quade Valent Alle die goede kerstene scent TAnthyochen, waer hise vint, So wert van hem daer verkint 5[regelnummer] Een heilech moenc, hiet Affrates, An wien sine tale dus es: ‘Sech mi, waer es nu dijn gaen?’ Die goede man antwerdde saen: ‘Om te biddene over dijn rike.’ 10[regelnummer] Die keyser antwerdde haestelike: ‘Het behoefde na moenke sede, Dattu thuus daeds dine gebede.’ Hi sprac: ‘Du seids wel, ic soudt doen, Wiltu ons laten geroen; 15[regelnummer] Ende also lange dedic dat Als Gods volc in payse sat. Maer nu so moetic gedoegen sware; Dies so loepic harentare, Ofticter iemene mach doen goet.’ 20[regelnummer] Die keyser sweech, maer dit verstoet Sijn camerlinc, ende die sprac an Met fellen woerden den heilegen man. Hier na soude die maken een bat Den keyser, ende saen na dat 25[regelnummer] Verwoedde hi: als dwater soet, Werp hiere hem in ende bleef doot. Een clusenare tien tide was, Gheheeten Accepsimas, Die in ene celle LX jaer 30[regelnummer] Sat, ende was van menschen daer Noyt gesien, no gehort Dat hi sprac an menschen woert. Nu als tAnthiochen Valent Poeget hoe hi die kerstene gescent, 35[regelnummer] Wert hi studerende in een boec Eens philosophen, die ondersoec
[pagina 427]
Doet van menegeranden wetten, Daer hen die heidene ane setten; Ende al ware een discort 40[regelnummer] In die kerke nu gehort, Dat hi dan niet en dade wel, Dat hi daeromme ware fel. Dies liet hi een deel sine felheit, Maer sine sinne heeft hi geleit 45[regelnummer] An nigromantie quaet, Daer hi bi dus af verstaet Wie na hem keyser soude wesen. Die duvel toegede hem na desen Dese vier letteren min no mee: 50[regelnummer] T. E. O. ende D, Dat si vore selen sijn al In sinen name, die wesen sal Na hem keyser. Nu es die waen Des keysers, dat hi sal bestaen 55[regelnummer] Hem te winnenne af sijn rike, Die sal heeten die gelike. Dus dede hi edele liede verslaen, Die selken name hadden ontfaen, Als Theodocen, Theodoren, 60[regelnummer] Of daermen mach die letteren in horen; So dat enege van dien namen Hare namen verkeerden altesamen, Ende wildent wel met eden verclaren, Dat si anders niet geheeten waren.
Des keysers Valents doot. LXXXII. Te dien tide dat der jare viertiene Gheregneert in den quaden pliene Hadde Valent die Arriaen, So wert hi also bevaen, 5[regelnummer] Dat hi bi noede rumen moet Anthyochen, ende metter spoet Moet hi jegen die Goten varen, Die in dlant van Trahitien waren. Hi dede gebieden, dat elc went 10[regelnummer] Van daer hi was verellent. Hi scheen wel doen, al waest te spade Dat hem berau van sinen quade. Dus quam hi jegen die Goten te wige, Die vochten met groten prige. 15[regelnummer] Daer was een te beweenne strijt, Want die Romeine in dien tijt Wat si daer brachten, lijf ende goet, Bleef altemale onder voet, Ende selve den keyser Valent 20[regelnummer] Wert een scicht in dlijf gesent, Daer hi af doegede sware pine; So dat hi van den orsse sine Ghevallen ware, en hadde menne niet Ghehouden; doch so gesciet, 25[regelnummer] Datmenne in een huus gebrochte Teenen dorpe gewont onsochte. Maer hem volgeden die vianden, Die dat huus altemale verbranden Ende hem daerin. Dus moeste hi derven 30[regelnummer] Sepulture, die menechwerven Groete quaetheit hadde gejaget: Dus vaert hi die de goede plaget! Hier indt Jeronimus sine coronike. Vort meer bescriven warelike 35[regelnummer] Prosper, Beda ende echt Die moenc van Gembloys Zegebrecht. Nu ende eer wi vorder gaen, So willewi hier doen verstaen, Dat gesciet in someger tijt,
[pagina 428]
40[regelnummer] Dat men also overlijt, Dat men niet en es seker das In wies keysers tijt het was; Nochtan houdt ment over waer. In den sevenden boec hier naer 45[regelnummer] Sal men scone dinc verclaren; Maer ierst salmen oppenbaren Van Barlaam, van Josaphat. Bescreven so liet ons dat In Latijn Jan van Damas, 50[regelnummer] Die sere vroet ende heilech was; In Dietsche dichtict na mijn connen. God moet mi sijnre hulpen onnen. Hier es de seste boec van der ander partien ute.

Vorige Volgende

Hier begent de seste boec van der ander partien van den Spiegele hystoriale.

Van drien keysers, die Constantijns kindere waren. I.

Van Eusebiuse, den buggere. II.

Van Athanase, bisscop van Alexanderien, ende ander dinc. III.

Van den quaden Arrianen. IIII.

Van den heilegen Athanase. V.

Van sente Maximine ende ander dinc. VI.

Van Sapore, coninc van Persen. VII.

Hoe Constantius wilde wreken Constants doot. VIII.

Van Liberiuse den paeus. IX.

Van Eusebius den pape. X.

Van den keyser Gallus. XI.

Van den abt Anthonius. XII.

Van sente Antonijs jongers. XIII.

Van enen heilegen Egyptien. XIIII.

Van II Macharisen, sente Antonijs jongers. XV.

Van den selven. XVI.

Van den heilegen Hylarioene. XVII.

Van den selven. XVIII.

Van den selven. XIX.

Van enen Victorine van Rome. XX.

Van den heilegen Hylarise. XXI.

Van skeysers Constantius bescheede. XXII.

Van enen swaren tempeeste. XXIII.

Van den keyser Juliane. XXIIII.

Van siere sacrificien. XXV.

Van den bisscop Arriaen. XXVI.

Hoe Juliaen op Orienten voer. XXVII.

Van den selven. XXVIII.

Van den selven. XXIX.

Van sente Gallicaens passien. XXX.

Van den selven. XXXI.

Van den pape Pigmenius ende ander dinc. XXXII.

Van den bisscop Donate. XXXIII.

Van Gordiane, Juliaens vicarijs. XXXIV.

Van somegen martelaren, die onder Juliane gedoodt waren. XXXV.

Van den keyser Juliane. XXXVI.

Van den selven. XXXVII.

Van den selven. XXXVIII.

Van Juliaens quader subtijlheide. XXXIX.

Van Baselise ende ander dinc. XL.

Hoe Juliaens doot geboetscaept was. XLI.

Van enen Adriane, Hylarions jongere. XLII.

Hoe Hylarion den roevers ontginc. XLIII.

Hoe Joviniaen keyser wert. XLIIII.

Hoe Valentiniaen keyser wert. XLV.

Van den paeus Damasus. XLVI.

Van Valente, Valentiniaens brueder. XLVII.

Van den heilegen Hylaris. XLVIII.

Van den heilegen Eusebius. XLIX.

Van den selven. L.

Van den selven noch. LI.

Wat gesciede in Valentiniaens tide. LII.

Van enen bisscop Petere tAlexandrien. LIII.

Van heilegen lieden ende ander dinc. LIIII.

Hoe Arabien ende Palestine verstreden wert. LV.

Van enen abt, Pastor genant. LVI.

Noch van heilegen lieden. LVII.

Van sente Ysidorus cloestere. LVIII.

Van den abt Ammonius. LIX.

Van Serapioene ende ander dinc. LX.

Van Piamone den heilegen man. LXI.

Van den abt Silvane. LXII.

Van Apollonius den heilegen man. LXIII.

Van den selven. LXIIII.

Van Evagrius ende ander dinc. LXV.

Van Or, den heilegen moenc. LXVI.

Van sente Copres. LXVII.

Van den selven. LXVIII.

Van den heilegen man Helenus. LXIX.

Van den heilegen Paphintius. LXX.

Tays, des gemeens wijfs, vite. LXXI.

Van sente Baselijs viten. LXXII.

Van Protherius des senators dochter. LXXIII.

Van Athanase ende ander dinc. LXXIIII.

Van II bruederen, Peter ende Gregorius. LXXV.

Van Effrem, enen heilegen hermijt. LXXVI.

Van Gregoriuse, den bisscop van Nazansen. LXXVII.

Van Ambrosise van Melane. LXXVIII.

Van Valentiniaens doot. LXXIX.