Spiegel historiael. Tweede partie [alleen brontekst]

(1879)–Philip Utenbroecke– rechtenstatus



[pagina 261]
Hier begent de vijfte boec van der ander partien de Spiegels hystoriaels.
Hoe Constantijn keyser wert. I. Ten keyserike wert verheven Constantijn, alse men gescreven Heeft die incarnatie Jhesus Drie hondert ende IX. Constantius 5[regelnummer] Wan desen an die vrouwe Helene, Die in heilecheit wert rene. Dese Constantijn, vindic vorwaer, Regneerde XXXIIII jaer Ende daertoe maende tiene. 10[regelnummer] Licinius, na onsen siene, Began regneren met Constantine, Dat sere vernoeyde Maximine, Die keyser was in Orient. Alse hi claer dit heeft bekent, 15[regelnummer] En wilde hijt sijns dancs niet gedoegen; Nu dede hi sinen name verhoegen Ende dede hem Augustus noemen, Dats name die boven al es coemen. Herculeus Maximiaen, 20[regelnummer] Daer wi eer af daden verstaen Dat met Dyoclesiane Regnerens began af te stane, Wert versteken van sinen sone, Maxencius so hiet diegone, 25[regelnummer] Die in Rome was here. Doc Quam [hi] Constantine den keyser toe Clagen hem over den sone sijn; Ende die edele Constantijn Ontfinc hoevescheliken den tyrant, 30[regelnummer] Van wien hem saen wert becant, Dat hine valschelike wilde belagen; Ende wertter claerlec af bedragen, Daer hi scandelike omme bedarf, Also, nadien dat hi starf, 35[regelnummer] Dat al die beelden minder ende mere, Die gemaect waren in siere ere, Worden altemale verdoemt, Ende wat na hem was genoemt Die name wert al verkeert. 40[regelnummer] Een andere hystorie ons dus leert: Maximiaen, der kerken viant, Trike, dat hi uut siere hant Ghedaen hadde, wilde hi weder anevaen, Wert te Marsalien ondergedaen 45[regelnummer] Ende verslagen van Constantine. Severus, die van Maximine In Ytale was keyser gesat, Daer hi belegen hadde ene stat, Wert van sinen ridders begeven; 50[regelnummer] Te Ravenne namen si hem sijn leven.
[pagina 262]
Die quade Dyoclesiaen, Daer ic eer af dede verstaen Dat hi hadde gelaten trike, Starf te Salone onsalechlike.
Van sente Lucien. II. Nu als grotelike liep die mare Van sente Aechten herentare, Was te Cecilien in dlant Ene maget, Lucie genant, 5[regelnummer] Wies moeder hadde IIII der jare Van der bloetsocht gequolen sware; Ende hare en halp gene medicine. Om hier af geganst te sine Voer si te sente Aechten grave 10[regelnummer] Met haerre dochter, want bi Gods gave Haelde daer menech sine gesonde. Als so verre leet die stonde, Dat si lagen vore dat graf, Ende met tranen baden waer af 15[regelnummer] Dat si hope hadden der vromen, Es Lucie in slape comen Ende sach sente Aechten in visioene In sere gloriosen doene, Verciert met gemmen herde vele 20[regelnummer] In midden van vele ingele spele, Die tote hare seide dese woerdekine: ‘Maget Lucie, suster mine, Die so devoet onsen Here sijs, Wat bidstu mi nu dies ic ben wijs 25[regelnummer] Dattu moges doen wale? Want boete van dijnre moeder quale So bringt dijn geloeve vort; Want also Cathanensen die port Bi mi sere es verheven, 30[regelnummer] Also wert bi di gegeven Syracusanen diere steden Wonderleke groote cierheden, Want du wandelinge betame In dijn magedoem bequame 35[regelnummer] Heefs Jhesus Cristus gereet.’ Mettien hare de slaep ontgeet, Ende een lettelkijn vervaert Heeft si der moeder dit verbaert, Die thant hare vant genesen. 40[regelnummer] Die heilege maget bat hare te desen, Dore hare bi wies heilege bede Si comen ware ter gesonthede, Dat si hare nemmermeer en nome Vleesscheleken brudegome, 45[regelnummer] Dien si nochtan belovet was doe. ‘Ende wattu hads bereet daer toe, Dat gef mi mede te doene ere Jhesus Cristus minen Here, Daer ic suverheit altoes bi houde, 50[regelnummer] Daer mi die ander ontreinen soude.’ Die moeder antwerdde te desen: ‘Al dat mine es ende dine na mach wesen, Dat wetstu selve herde wale; Doe dinen wille met altemale.’. 55[regelnummer] ‘Het en es genoech niet,’ sprac die maget, ‘Ten vollen, dat men Gode andraget Dat enen bliven mach min no mere; Maer dats Gode bequamelijc sere, Dat men hem dat geeft, dat men heeft 60[regelnummer] Macht te nuttene als men leeft.’ Hier na sijn si thuus gevaren, Ende den armen vele van den haren Gaven si, want die tijt was diere. In so heilegere maniere 65[regelnummer] Levede die maget reene,
[pagina 263]
Dat die mare quam in tgemeene; Dat hare brudegoem verstoet, Die so an Paschasius doet, Die juge was in die port, 70[regelnummer] So dat Lucie moeste comen vort; Ende die juge scaltse sere, Dat si hare hilt an kerstene lere. Hi riet hare als bi geboden Sacrificie te doene den goden. 75[regelnummer] Si antwerdde onbelet: ‘Dats sacrificie onbesmet Te troestene die weduwen ende die weesen, Die sijn in armoeden ende in vreesen.’ Die juge sprac: ‘Dese woerde selen 80[regelnummer] Te niente gaen met slagen velen.’ Die maget sprac: ‘Die woerde ons Heren Die en mogen niet cesseren, Die seget: ‘gi en sijt niet diere sprect.’ Vort seget hi dat hier gebrect. 85[regelnummer] Die juge sprac: ‘Of in di si Die heilege geest, so sal ic di Ten bordeele vuel doen leeden. Die heilege geest sal van di sceeden, Alse hi di onsuver kint.’ 90[regelnummer] Doe sprac die maget wel gesint: ‘Die lichame niet ontsuvert si, Het en concentere die wille vri. Bringstu mi jegen den wille mijn Smette an tlijf, die suverheit fijn 95[regelnummer] Sal mi menechfout wassen ane, Der glorien croene tontfane.’ Den lodders hiet hise ontfaen Ende ten bordeele leiden saen, Ende doen tvolc met haerre scare 100[regelnummer] Daer ghemene sijn met hare Also lange als si hevet lijf. Daer vinc hare an menech catijf, Diese hem wilde trecken naer Ten bordeele; maer so swaer 105[regelnummer] Makedse de heilege geest, Dat en hadden geen volleest Achter hen te treckene iet, So datter noch meer an stiet, Die hen daden groot ongemac 110[regelnummer] Met treckene; nochtan gebrac Hen macht te doene dies si dochten. Daer na si linen vele cnochten Hare an voete ende an handen, Ende trocken so metten banden; 115[regelnummer] Maer als een berch bleef dmaechdekijn, Daer geen porren ane en mach sijn. Doe coppelden siere vele ossen an, Ende onverporret bleef si nochtan. Die juge wert vererret sware: 120[regelnummer] Vele viers dede hi omtrent hare Ende smout werpen daer inne, Ende si sprac onverkeert van sinne: ‘Ic bat Gode onsen Here, Dat dit vier mi niet en dere, 125[regelnummer] Ende verste van der martelien mijn, Om [dat] die geloevende die hier sijn Henvan tormente niet en souden vervaren, Ende die noch niet en geloeven te waren In tgeloeve mogen werden blide.’ 130[regelnummer] Van gramscapen ende van nide En wiste Paschasius doen wat, So dat sine vriende toebrachten dat, Dat men hare in corter ure Een sweert stac die kele dure. 135[regelnummer] Al dit gedaen, sprac si ter scare Also lange alst voegede hare, Ende seide daer: ‘Papen ende clerken,
[pagina 264]
Ic boetscape u den pays der kerken, Want de keyser Dyoclesiaen 140[regelnummer] Die es uten rike gedaen, Ende Maximiaen verslegen.’ Ende daer niet te seggene en es jegen Heeft si vele ander dincs geseit. Hierenbinnen wel gereit 145[regelnummer] Wert gevaen gene juge wreet Paschasius, ende oec geleet Vore hare, met ysere gebonden; Want rechte in dien selven stonden Hadden die Roemheren om hem gesent, 150[regelnummer] Want hen was gedaen bekent, Dat hi hadde beroevet dat lant. Te Rome voerdemenne te hant, Daer hi van den senaturen Wert gejugiert na sijn verburen, 155[regelnummer] Daer men hem sijn hoeft sloech af. Die heilege Lucie niet en begaf Die stede, daer si die steke ontfinc, Vore men volmaect hadde alle dinc Bi den papen diere toe quamen. 160[regelnummer] Ten lesten, alse si alle te samen Amen seiden, gaf die reene Gode den geest vore al tgemeene.
Van den keyser Maxencius ende van sente Katelinen. III. In desen tide wert bi den love Van den ridders van den hove Maxencius in trike gedaen. Sijn vader was Maximiaen, 5[regelnummer] Die oec hiet Erculeus. Maximijn Galcrius Hevet trike in Orient. Eusebius maect ons bekent, Dat Maxencius in die stat 10[regelnummer] Te Rome enen tijt als keyser sat. In dierste jaer van sinen rike, Omme te regneerne sekerlike, Scheen hi een deelkijn doen pine Omme al der liede vrient te sine: 15[regelnummer] So heeft hi hem geveist kerstijn. Dus liet hi in payse sijn Die kerstene ene stont. Maer niemene en mochte werden cont, Dat hi plach eneger kerstenen sede, 20[regelnummer] Maer alle stinckende quaethede Hem in sijn herte altoes so stac, Dat hem cume enechs quaets gebrac. Der edelre senature wijf Ontsuverde vele die caytijf 25[regelnummer] Met crachte ende al oppenbare, Ende santse haren mannen daer nare, Niet dat hi de quaetheit laten soude, Maer dat hi hem vernieuwen woude. Dus wert van vresen selke noet 30[regelnummer] Onder cleene ende onder groet, Dat elc suchtende doegen moete Ongewoene scalcheit onsoete. Eens op enen dach, hine wiste twi, Hiet hi sinen ridders, dat si 35[regelnummer] Utegingen ende dleven namen Wie dat hen te gemoete quamen. Dus die Romeine verslegen waren Niet van vianden, maer van den haren. Edelen lieden ende senaturen 40[regelnummer] Teech hi quaetheit an te meneger uren, Ende nam hen sonder redene dleven. Vort heeft hi sinen sin gegeven Te vuelre toeverien quaet. Omme te volcomene selke daet 45[regelnummer] Moesten edele wive, met kinde swaer, Sterven, ende die kindere daer naer Uten lichame genomen, Om die toeverie te volcomen Met anderen quaetheiden menegeranden.
[pagina 265]
50[regelnummer] Ende aldus, dede men hem verstanden, Soude trike in payse staen; Ende aldus was meneger waen, Dat recht of trike bi quaetheit gestonde. Ende menech, diet gevroeden conde 55[regelnummer] Ende dlijf dus waende laten thant, Liet altemale huus ende lant, Ende wandelde in bossche ende in hagen, Daer hi waende dlijf onttragen. Nu, also ons es becant, 60[regelnummer] So wert dese felle tyrant Van Rome verjaecht ende de sine Van den grooten Constantine, Soe dat hi tAlexandrien quam, Ende de macht in handen nam 65[regelnummer] Van dien lande al durenture. Nu heeft hi gemaect die cure, Dat alle die waren tsinen geboden Comen moesten tsinen goden Offerande doen tAlexandrien. 70[regelnummer] Daer quamen vrie met onvrien, Ende elc brachte na sinen state Offerande als om sine bate. De keyser dede offerande voren, Daerna die best was geboren; 75[regelnummer] Aldus wert daer so groot gescal, Dat ment horde overal Die port dore. Ende in die stat Met woensten ene joncvrouwe sat, Katerine was hare name, 80[regelnummer] XVIII jaer hadde si, dese bequame, Wies vader Costus, also ict las, Hadde gesijn ende coninc was, Diese jonc dede leeren wale In die aerten lyberale. 85[regelnummer] In kersten geloeve vroet Was dese maget; des vader goet Besat si rechte alse die wise. Dese joncvrouwe van groeten prise Horde der heidene gerot. 90[regelnummer] Een die dede hare gebot Die ghinc weten wat daer ware, Ende saen maecte hijt hare oppenbare. Si, metten cruce Gods bewaert, Makesi hare derwaert, 95[regelnummer] Ende es in die middelt comen, Daer si den keyser heeft vernomen, Dien si begreep, niet alse die blode, Van der oeffeningen siere gode. Met fellen siene sach hi hare ane 100[regelnummer] Ende mercte hare scone gedane Ende hare woerde vroet ende gestade, So dat hise bi sinen rade Met redenen niet verwinnen en can. Omme die vroetste sendde hi dan, 105[regelnummer] Die men in dlant vinden conde. Vijftech quammere in corter stonde, Dien hi belovede groote miede, Op dat bi hen sijn wille geschiede. Si vrageden wat ware die dinc. 110[regelnummer] Doe antwerdde die coninc: ‘Met ons es ene joncvrouwe goet ende vroet, Die met woerden hare tonder doet Elken man in disputeren; Maer dat brinct mi ane meest deren, 115[regelnummer] Dat si onsen goden niet an en leget Godheit, maer dat sise duvele seget. Moechdise met redenen verwinnen, Ic sende u tuwen lande met minnen Met uutnemender rijcheden; 120[regelnummer] Ofte wildi met mi bliven met vreden, Ic make u heren altemale
[pagina 266]
De meeste van miere sale.’ Doe riep in een onwerdech gelaet Een van den vroeden: ‘O hoege raet 125[regelnummer] Van enen keyser, enen here, Die, om een maecht van cranckere lere Te wederstane, ontboden heeft De vroetste die iemen vonde die leeft, Die lichtelike soude wederstaen 130[regelnummer] Die mentste die ons es onderdaen. Nochtan, hoedaen dat si mach sijn, Si come vort dat joffroukijn, Ende bekinne dat si van wijsheden Noeyt en horde sonder heden.’ 135[regelnummer] Hierenbinnen Kateline verstoet, Dat si des anders dages moet Disputeren jegen dic vroede. Si bleef gestade in den moede Ende bevaelt Gode diet al vermach. 140[regelnummer] Daer si dus in beden lach, Quam die ingel van hemelrike Ende seide, dat si gestadelike Hare getroeste: si en soude niet Van den meesters verwonnen sijn iet, 145[regelnummer] Maer si soudse alle bekeren, Daer si bi martelaren ons Heren Werden souden, ende daer na saen Soude si haren loen ontfaen.
Noch van sente Katelinen. III. Eer daer begonste dat disputeren Des ander daechs, ende die heren, Die vroede, vore den keyser waren, Ende Katerine sonder vervaren 5[regelnummer] Gheseint was wale, so sprac si an Den keyser daert horde menech man: ‘Met wat vonnessen, du keyser, here, Heefstu vijftech meesters van grooter lere Gheset te toegene hare gewout 10[regelnummer] Jegen een wijfhoeft niet out, Dien du beloeft heefs, eest dat si verwinnen, Groet goet te gevene met minnen? Ende mi sonder hope van mieden Wildi te stridene gebieden. 15[regelnummer] Maer ic ben seker van minen loene: Dats Jhesus Cristus, die hope ende croene Es dergeenre die dore hem striden.’ Ic wilt hier cort overliden: Doe die maecht vroedelijc ende wale 20[regelnummer] Wederstont alle der vroeder tale Bi der gracien van onsen Here, Soe en wisten si wat seggen meere. Als dit de keyser heeft vernomen, Ginc hise scarperlike verdomen, 25[regelnummer] Hoe si alle ende niet som Vore ene maecht stonden so stom. De meester van allen antwerdde daer: ‘Keyser, verstant dat vorewaer, Dat niemen toten dage van heden 30[regelnummer] Ons en geleec in der werelt in wijsheden; Maer dese joncvrouwe heeft ander saken, Want si en sprect geene menscheleke spraken; Maer de heilege geest diese leert Die heeft ons also bekeert, 35[regelnummer] Dat ons jegen Cristum, van wien si sprect, Altemale antwerde gebrect, Noch antwerden dorren en souden. Waerbi du moechs vore waer dat houden: Eest dattu niet en pruefs dijnre wet 40[regelnummer] Dan du tote nu heefs gedaen bet, Ane Cristum wi ons al keeren, Den Gods sone, ende belien ende eeren.’ Doe dit horde die tyrant, Dede hi maken starken brant 45[regelnummer] In die middelt van der stede, Daer hi die meesters in werpen dede, Die Gode gaven saen daer naer Hare sielen. Cleedere, huut noch haer
[pagina 267]
En verkeerde noeyt van gedane; 50[regelnummer] Doerscoen opsien bleef hen ane, Al den heilegen martelaren, Niet ofte si gestorven waren. Snachs dadense de kerstene ten grave. Hier na die tyran ongave 55[regelnummer] Smeekende groeter mieden gewaget Katerinen der heileger maget, Dat hem was al omme niet. Als die felle man dit siet, Dede hise pinen met scorpioen 60[regelnummer] Ende naect in den kerkere doen, Die sere doncker was ende fel, Ende XII dage also wel Liet hise daer in sonder spise. Maer God van den paradyse 65[regelnummer] Heeft sine ingele tote hare gesent, Die hare lede getorment Maecten quite van alre dere, Ende verlichten den kerkere sere. Oec wert si dagelike gevoet 70[regelnummer] Met hemelscher spisen, die hare doet Bi eenre duven onse Here comen. Ten XII^sten dage heeft men vernomen, Dat selve onse Here quam tot hare Met ingelen ende mageden een scare, 75[regelnummer] Die hare troest suetelike gaf. Binnen desen so was comen af Die keyser van siere besichede, Daer hi was in verre stede; Ende alse hi comen was in die stat 80[regelnummer] TAlexandrien saen na dat, Dede hi vore hem die maget fine Comen, die hi van anschine Scoenre sach dan hise liet, Die hi waende dat in tverdriet 85[regelnummer] Van hongere sere bequolen ware. Doe tiede hi al oppenbare Den wachters, dat sise hadden gevoet, Ende hietse ontliven metter spoet; Dat sente Katerine benam, 90[regelnummer] Want si seide dat hare quam Voetsel noyt van menschen negeen, Maer onse Here, die al in een Die sine beraedt in hare sneven, Die hadde voetsel hare gegeven. 95[regelnummer] Nu, als dese keyser quaet Nauwe sueket sinen raet, Hoe hise met swaerre doot vermort, Doe quam die baeliu van der port Ende den keyser dus aneseit: 100[regelnummer] Op dat hi III dage beid, Hi sal doen gereiden een instrument, Dat so wat kersten liede dat dat bekent, Hi sal hem alte sere vervaren, Ende daer mede sal die maget te waren 105[regelnummer] Bitterlike ontlivet wesen. Een wiel wert gereet na desen. Alser die maget stont beneven, Heeft si dese bede gegeven Gode, dat hi dat werc schiere 110[regelnummer] Verbrande metten hemelschen viere In der eeren van siere namen, Ende oec omme dergeenre vramen, Die hen bekeeren souden in dien Dat si daer ane souden sien. 115[regelnummer] Also houde als die bede nam endde, Sine ingele God daer sende, Die dwere sloegen met sulker vaert, Dies menech heidijn gedoodt waert.
Noch van sente Katelinen. V. Te desen wondere, alsoet wilde onse Here, En wilde die coninginne nemmeere Decken dat si hadde gedect Bi vresen, ende si hare trect
[pagina 268]
5[regelnummer] Ten keyser ende heeftenne sere gescouden, Twi hi hem so sot wille houden. Doe Maxencius dit verstoet, Wert hi rechte als al verwoet, Ende gaf sijn vonnesse ongave, 10[regelnummer] Ende hiet dat men hare die borsten ave Wringe, ende saen daer na Dat men hare thoeft afsla. Daer mense leidde te deser pinen, Bat si der saleger Katelinen, 15[regelnummer] Dat si Gode vore hare bade, Dat si te dier pinen bleve gestade. Die maecht sprac: ‘Werde coninginne, Du heefs verdient ons Heren minne; En wes niewerincs af in vare, 20[regelnummer] Want noch heden sal oppenbare Verkeeren u overlidende rike In trike geduerende ewelike, Ende over enen sterfleken brudegome Seldi bejagen in saleger vrome 25[regelnummer] Enen brudegoem sonder sterven.’ Den pijnders bat si, dat si werven Dat hen bevolen was te doene. Dat beval met eerre herten coene Ter vaert die heilege coninginne, 30[regelnummer] Die sere gesterct was van sinne Bi den woerden der heileger maget. Niet lange en wert daer verdaget, Men dede der vrouwen altehant Na tgebod van den tyrant, 35[regelnummer] Wies lichame ter erden dede Met uutnemender werdechede Porphirius, die hertoge mare, Dier oec omme wert martelare. Alse dit leden was altemale, 40[regelnummer] Was noch dus des keysers tale An die heilege Katerine: ‘Doer al tferlies ende al die pine Dat ic hebbe bi dijnre toeverien, Wilstu di noch daer af vertien 45[regelnummer] Ende doen na onse begeren, Du moecht salechlike regneren Boven al in onse sale. Sech dattuut does in corter tale, Ofte ic doe di thoeft afslaen.’ 50[regelnummer] Katerine antwerdde saen: ‘Doe na dattu bes gesint; Ic en doe na dinen wille twint.’ Onthoefden hiet hise gereet, Ende saen wert si so geleet 55[regelnummer] Te haerre saleger passien stede. Si bejagede tijt ter bede, Ende nadien so bat si Gode Over elken, in wat node Hi ware, dat hi hem hulpen woude, 60[regelnummer] Die haerre passien gedinken soude. Doe wert ene stemme gehort Van den hemele comen vort, Die hare belovede in sekerhede, Dat geschien soude hare bede. 65[regelnummer] Dus wert si onthoeft daer Ende voer daer hare sere langede naer. Daer vloeyde uut haren lichame Over bloet melc sere bequame. Die lichame wert genomen mede 70[regelnummer] Van den ingelen, ende van dier stede Ghedragen ten berge van Synay. XX dachvaert, seget men mi, Eest van haerre passien stede. Daer rust hi in wonderlechede 75[regelnummer] Van miraculen bi Gods gave, Want olie vloeyt uut haren grave, Daer menech sieke af heeft gesonde. Nu en leefde niet lange stonde Maxencius na deser sake, 80[regelnummer] Hem en quam an die Gods wrake.

[pagina 269]
Van Maximijns Galerius quaetheiden ende van Dorothea. VI. Over dlant van Orient Was te dien tiden keyser bekent Maximijn Galerius, Als keyser hem hiet Maxencius. 5[regelnummer] Dit waren rechte als II gesellen Van quaden daden ende van fellen, So dat men seker niet en weet Wie van hen beiden de quaetste heet. Galerius Maximijn vorseit 10[regelnummer] Vloyde al in onsuverheit Met selken onseden so oppenbare, Dat hi een leelec exempelare Wert sinen ridders ende anderen lieden, Waer bi wi horen wel bedieden, 15[regelnummer] Dat onder sine mogenthede Gheene port en was no dorp mede, Men mocht al vol hoerdoems scouwen Van edelen vrouwen ende joncvrouwen. Dus was dese quade tyrant 20[regelnummer] Gherechtecheiden ende eren viant. Oec was hi viant der kerstine, Ende het scheen dat hi die vorders sine In grooter wreetheit wilde verwinnen; Want tormente, in meneger sinnen 25[regelnummer] Dan ic u geseggen can, Leide hi den salegen kerstenen an, Daer si nochtan gestader in bleven Dan hi diese heeft bedreven. Dus was van II heren quaet 30[regelnummer] Swaerlec geplaecht der kerstene staet, Van vuelre onsuverhede Ende van swaerre wreetheit mede. In desen tijt was ene vrie Maget in die stat tAlexandrie, 35[regelnummer] Drothea was haer name, Rike ende van scoenheiden so bequame, Dat men niet en vant haer gelike Van rechter vroetscap, daertoe rike Van eren ende van levene goet; 40[regelnummer] Dat erdsche dinc si al onderdoet. Deser maget scoenheit wert becant Galerius Maximine den tyrant, Ende wert met vuelre minnen ontsteken, Also dat hijs hare dede spreken 45[regelnummer] Heimelike. Met stouten sinne Heeft si ontseit selke minne, Want si hadde belovet Gode Suver te sine ende tsinen gebode. Als dat verstont die Gods viant, 50[regelnummer] Wies in hem die onsuver brant Also dat hi toegede oppenbare, Hi soude sinen wille van hare Hebben, waert hare lief ofte leet. Als dat die heilege maget weet 55[regelnummer] Liet si tsnachts goet ende stede Met een deel, die hare volgeden mede, Ende ontsloep den keyser quaet, Die seder dede menege ondaet An menech edel scone wijf, 60[regelnummer] Die hi dede nemen dlijf In herde menech fel torment. In Orienten ende in Occident Deser gelike in quaetheit sijn Maxencius ende Maximijn, 65[regelnummer] Ghewapent als met eens duvels geeste, Te volbringene met volleeste Hare gelike quaetheit groet.
[pagina 270]
Als XI jaer hadden in grooter noet Gheweest die salege kerstine 70[regelnummer] Bi Galerius Maximine, So viel hi in ongemake Uutnemende swaer bi Gods wrake, Oft hi vol woerme binnen ware, Ende wert stinkende so sware, 75[regelnummer] Dat hem niemen en mochte genaken, So dat die meesters alle spraken: Sine wisten anderen raet daertoe Dan dat menne van den live doe. Ten lesten sprac hem een dus ane, 80[regelnummer] Bi Gods, gracien, es te verstane: ‘Keyser, du doels sere in desen Dattu waens mogen genesen, Want dat bi Gode es gesciet Dan mach bi menschen tegaen niet. 85[regelnummer] Dijn evel en es menschelijc twint, Want niemen daer toe boete en vint; Maer gedinc van dinen quade Ende van diere grooter ongenade, Die du heefs in tfolc ons Heren 90[regelnummer] Ghedaen. Du sout daerbi leeren Wanen bate di mach comen. Di en mach geene meester ie vromen Van menscheleker medicine.’ Dus wert Galerius Maximine 95[regelnummer] Eerst condech, dat hi mensche was, Ende gaf hem daer sculdech das, Dat hi gedoelt hadde sware, Ende scheen in willen oppenbare, Dat hi wille vaen ter bate. 100[regelnummer] Alle die in baelgien state Heeft hi ontboden, ende hen beval, Dat si allene niet overal Laten te pinene die kerstine, Maer dat si daertoe doen die pine, 105[regelnummer] Dat men weder make die kerken Ende die kerstenheit so sterken, Dat het come in gewoenten goet; Ende allen kerstenen hi bidden doet, Dat si vore hem bidden sere 110[regelnummer] Gode, den almechtegen here. Rechte als na vuelen tempeest swaer Die sonne scijnt scone ende claer, So wert verhoget dat kerstenhede. Men ginc maken in elke stede 115[regelnummer] Kerken ende sameningen, Daer men anteerde salege dingen, So dat den heidenen hadde groot wonder Wanen dat bekeren quam besonder, Ende moesten daerbi seggen ende loven 120[regelnummer] Der kerstene God allen goden boven.
Noch van Maximijns quaetheide. VII. Menech wonder doet onse Here. Mer hort hier een, te wonderne sere, Van Maximine Galerius. Alse hi hadde gedaen aldus 5[regelnummer] Als hier voren es gelesen, So es hi siere qualen genesen; Ende es al claer dat God dede dat. Dies die tyran saen vergat Ende en liet die kerstene met desen 10[regelnummer] Maer VI maent in payse wesen; Want tAnthiochen in die stat Heeft hi enen afgod gesat
[pagina 271]
Met duvelien also belesen, Dat hi antwerdde van dien, van desen, 15[regelnummer] Van sduvels wille den heidenen gaf. Oec gaf hi antwerde hieraf, Dat men den kerstenen die stede verbode. Dus quamen die kerstene weder in node, Want op hen meer dan te voren 20[regelnummer] Togede Maximijn sinen toren, Ende sette papen, bisscoppe met, Metter vuelre heidenre wet, Ende gaf hen goet ende dede hen ere, Dat si met erenste te mere 25[regelnummer] In pinen tkerstenheit bedriven. Oec dede hi valschelike bescriven Op Jhesus Kerste onwerde sake, Dat hi wille dat men condech make In allen landen, in allen steden, 30[regelnummer] Die horden tsiere mogentheden; Ja den kinderen in die scolen Heeft hijt te leerne ierst bevolen, Omdat altoes in gemeenre lesse Bleve altoes in gedinkenesse. 35[regelnummer] Dus wert die persecucie swaer. Te Tyren in die stat vorwaer Worden III jongelinge kerstine Om tgeloeve gedaen ter pine, Ende storven bi dieren wreet. 40[regelnummer] Sente Silvaen oec, also men weet, Wert te dien tiden martelare, Die geweest hadde XL jare Bisscop heilech, wert ende vroet. Luciaen, die pape goet, 45[regelnummer] Moeste comen vore den juge met. Om die redene van siere wet Men hem gevraecht heeft, waer af Die heilege man wel redene gaf, Dies die juge niet wel en verstoet, 50[regelnummer] Ende in den kerkere hine doet Heimeleke ontliven om die tale Der liede, want hi gemint was wale, Ende heeft oec menech dinc gescreven, Dat groote nutscap heeft gegeven. 55[regelnummer] TAnthiochen in die stede Was hi pape; te Nychomede Was hi gepassijt bi Maximine; Te Elenobele in Bithine Was hi gedaen te sinen grave. 60[regelnummer] Phileas, die bisscop gave Van Thymus, die in Egypten si, Wert heilech martelarc vri Onder desen Maximine; Nochtan die passie sine 65[regelnummer] Sien wi bescreven staen Als keyser was Dyoclesiaen, Ende het mach wel die waerheit sijn, Want die keyser Maximijn Regneerde een stic, na minen verstane, 70[regelnummer] Onder Dyoclesiane.
Van sente Petere den martelare. VIII. Hort van sente Petere vort, Die tAlexandrien in die port Bisscop sat, also ict las. Also lange alse hi bisscop was 5[regelnummer] Hi noyt in den setel en sat Van siere bisscopleker stat, Daer sine vorderen in saten. Nochtan badens hem uter maten Die clercgie ende andere lieden,
[pagina 272]
10[regelnummer] Maer dat en mochte niet gedieden; Maer hi sat altoes beneden In wel grooter oetmoedecheden. Nu hort die redene na mijn verstaen: Eens als hi soude boven gaen 15[regelnummer] Ten sittene, versach hi echt Omtrent hem een vierech lecht, Dat sinen sin so heeft ontsteken, Dat hem dit lijf dochte gebreken: Dus es hi altoes neder geseten. 20[regelnummer] Sine clerke, die dies niet en weten, Hebben hen beclaecht om dat Dat hi dus beneden sat. Teere hogere feesten en conde dan Niet langere gebeiden die heilege man, 25[regelnummer] Ende seide wat hi hadde gesien, Dien sere wonderde van dien, Ende noch meer seide hi: ‘Lieve kindere, geloevet mi: Dat ic sie, en siedi dat niet, 30[regelnummer] Ghine moghet niet kinnen wat bediet Van den bisscopdoeme die cracht, Ende wat gratien es in die macht, Te welker groetheit ic mi vervare Ende en derre comen niet so nare, 35[regelnummer] Dat ic in den setel boven Dar te sittene georloven.’ Dese heilege man vervaert Was XII jaer bisscop waert, Daer hi af was IX der jare 40[regelnummer] In anxenen ende in pinen sware; Nochtan altoes, wat dat hem let, Leerde hi nuttelike Gods wet. Ten lesten Maximijn die tyrant Heeft enen baliu gesant 45[regelnummer] Desen heilegen man te vane Ende met tormente te verslane, Diene in den carkere dede; Maer dat volc meest van der stede Quam ten carkere, als dat soude 50[regelnummer] Beletten, waert dat menne dooden woude. Als die dinge gesciet was dus, Die verscubbe Arrius, Die ongeloeve hadde gescreven, Daer hi omme was verdreven 55[regelnummer] Uter kerken ende verwaten Van den heilegen prelaten, Ende nameleke van desen sant, Daer wi die tale af hebben in hant, Heeft die dinge al verstaen, 60[regelnummer] Hoe dese sente Peter was gevaen, Ende es tAlexandrien comen Ende heeft desen raet vernomen, Dat hi der clergien bat Ende den lieden van der stat, 65[regelnummer] Dat si den bisscop vorc hem baden. Dit was altemale sijn raden, Ende waende na sbisscops leven Te bisscoppe daer sijn verheven. Nu quamen si die daden die bede. 70[regelnummer] Die heilege antwerdde ter stede Met versuchtene herde groet: ‘Om dat Arrius es doot In Gode, ende al van hem gesteken, Om dat hi dolinge wilde spreken, 75[regelnummer] Dat hi na der godlijcheit Niet eenswesen leert ende seit Vader ende Sone ende Heilege Geest, So hort wat ic hebbe vereest Van Gode, al benic een sondare.’ 80[regelnummer] Dit en seide hi niet oppenbare, Want en horde daer geen ander Dan Achilles ende Alexander, II papen heilech ende vroet:
[pagina 273]
‘Goet wille doet u seggen goet, 85[regelnummer] Gheroepen ic mi nu bekinne Ter martelien gewinne, Ende u na die passie mine Staet bisscope in mine stede te sine; Ende du sels voren sijn, Achilla, 90[regelnummer] Alexander werdet na. Also ic u wille seggen altemale Van Arriuse sonder hale: Als ic te nacht mine bede Endde, quam met groter claerhede, 95[regelnummer] Die mi verlichte, Cristus vore mi, Ende in kints abite was hi; Ende daensien siere mogentheit Was mi te scouwene ongereit. Met enen cleede wit linijn 100[regelnummer] Dochte hi mi gecleedt sijn, Ghescoert van boven tote beneden, Ende van siere borst ter steden Hilt hi dat cleet altesamen Met beiden handen, of hi in scamen 105[regelnummer] Bedecken wilde sine naecthede. Dit sien mi groete vreese dede; Nochtan werdic gesterct so wale, Dat ic dus annam die tale: ‘Here, wat sic ic hier ter steden, 110[regelnummer] Dat van boven tote beneden Uwe cleet es gescoert dus sere?’ Ende mi antwerdde onse Here: ‘Du mogets dagelike sien, Ende en wets nochtan van wien 115[regelnummer] Dat het es gescoert aldus? Het heeft gedaen al Arrius, Die tfolc van mi scheeden dede, Dat behorde ter erffachtechede, Die was gecocht met minen bloede. 120[regelnummer] Nu heet ic di ende verhoede, Dattu Arrius niet en ontfaes Te genaden, noch en angaes Haerre beden niet een twint, Die tote di van hem sijn gesint. 125[regelnummer] Dat ic di hebbe cont gedaen, Dat doe claer den II verstaen, Die bisscoppe selen sijn na di.’ Dat sidi ghi twee, seide hi, Die Arriuse selt verwaten, 130[regelnummer] Dat den menegen comt te baten.’ Nu, nadat hi heeft geraden Hen, dat si bliven in sinne gestaden In die kersteleke leere, Heeft hise bevolen onsen Here. 135[regelnummer] Die baliu die wel verstaet, Dat dat volc niet wech en gaet, So en dar hi niet comen an Tontlivene den heilegen man Oppenbare; want hi wel kint 140[regelnummer] Hoe dattene dat volc al mint, So quam hi te middernachte Met sinen ridders in nauwer wachte, Dats tgemeene volc niet en verstoet. Den kerkere hi opbreken doet 145[regelnummer] Ter siden, daer en was hoede negeene, Ende den heilegen bisscop reene Dede hi uutleiden also houde Dore den gate, daer hi woude Daer men hem soude thoeft afslaen. 150[regelnummer] Als sente Peter hadde gedaen Sine gebede, also hi begherde, Recte hi den hals ten swerde Ende wert saen onthoeft daer nare: Dus wert hi heilech martelare. 155[regelnummer] Die kerstine groevenne, alsijt wisten,
[pagina 274]
Bi sente Marke Ewangelisten Ende der andere heilegere heren, Die geweest hadden met eren Bisscoppe daer in die stede. 160[regelnummer] Dore desen sente Petere dede God menech wonder, ende noch doet, Daer den menegen af comt goet.
Van sente Romane. IX. Een gebod gaf gemeenlike Galerius al dore sijn rike, Dat so wie die wilde leven Hi moeste Jhesum Kerste begeven. 5[regelnummer] Dit verstont in ene stede Een man van groter hoechede, Kerstijn, ende hiet Romaen, Die menegen kerstenen, seer onttaen In vresen van den gebode, 10[regelnummer] Met troeste maecte stout in Gode, Dat den juge quam te verstane, Die saen vangen dede Romane Als te tormentene met swaerre pine Over alle die kerstine, 15[regelnummer] Als die hem hertoge ende voget Over kerstenheit heeft getoget. Eerst gine desen heilegen man Die juge met fellen woerden an, Maer hi bleef altoes gestade 20[regelnummer] Ende antwerdde bi vroeden rade. Doe gine men hem met pinen ane, Beide met stekene ende met slane, Ende maecten hem menege wonde, Daer menne niet bi verkeren en conde; 25[regelnummer] Maer den juge hi dus ansprac: ‘Hieraf en hebbic geen ongemac, Maer dijn dolen es mi swaer Ende den volke dat di volget naer.’ Doe ginc menne echter slaen ende scuren, 30[regelnummer] So dat men in corter uren An hem en mochte sien dinc negeene Dan wonden toten beene. Daer dus die martelare stont begaet, Sprac hi an den juge quaet: 35[regelnummer] ‘Wel groten danc ben ic di nu Sculdech te wetene, o baliu, Want ic Cristum nu ter stonde Anespreke met menegen monde. Want met so menegen monde ic si 40[regelnummer] An hem sprekende, als ane mi Wonden sijn te desen tiden, So en willic jegen di niet striden Met redenen, die sijn te swaer, Maer met sempelen, ende oppenbaer 45[regelnummer] Willic de waerheit di verclaren. Doet comen een kint van VII jaren, Du sels die waerheit claer verstaen.’ Dit kint was daer bracht wel saen. Doe sprac Romaen: ‘Sech, kindekijn, 50[regelnummer] Wat duncti best redene sijn: In Cristum enen God te eerne, So gode in minnen vorme te leerne?’ Dat kint loech ende seide Dese gelike sonder beide: 55[regelnummer] ‘So wat so seggen die liede, Men mach maer enen God bedieden, Ende Cristus so es hi, Cristus, die God warachtech si; Want die menechte der gode 60[regelnummer] Souden wanen vroede kindere node.’ Als dit die juge horde oppenbare, So en weet hi wat doen van vare: Hem dunet scande donnoesel kint Tontlivene; nochtan ontsint 65[regelnummer] Heeftenne so die torenmoet, Dat hi ten kinde sprac metter spoet: ‘Sech. wie dede di dese tale Seggen?’ Tkint antwerdde wale:
[pagina 275]
‘Mijn moeder seide mi al die dinc, 70[regelnummer] Dat si al van Gode ontfinc.’ Doe riep die juge: ‘Men doe comen Die moeder, dat si thaerre onvromen Sie droeve ende van haerre leere.’ Si quam die daer starcte sere 75[regelnummer] Kersten geloeve, ende daer nare Wert dat kint geblouwen sware Met roeden, ende daer na sciere Wert onthoeft. Doe wert met viere Martelare sente Romaen. 80[regelnummer] Des kints moeder wert gedaen In den kerkere, daer si die siele sende Gode. Dus daden si salegen ende. Die Martyrlogie seget dat Te Illuken in die stat 85[regelnummer] Wert martelare bisscop Quirijn. Pamphilus die hadde gesijn Eusebius pape, die bisscop sat Te Cesarien. In die stat Wert Pamphilus martelare 90[regelnummer] In die persecucie sware, Die dede Valcrius Maximijn, Die lichte niet argere en mochte sijn, Also ic u hierna sal doen verstaen Wat hi den kerstenen heeft gedaen.
Van plagen die gescieden onder de heidene. X. Recht als met siere macht Heeft te bedervene gedacht De kerstene, waer so si sijn, De keyser Galerius Maximijn, 5[regelnummer] Ende sendde al dorentore sijn lant, Als een alte wreet tyrant, Alte swaer sine gebode, Ende al om te bringene in node Die kerstene in menegen kere. 10[regelnummer] Oec dede die felle here Sine felle valsche wetten In coperinen tafelen setten, Omdat hi micte dat si souden Eweleke sijn gehouden, 15[regelnummer] Ende heefse overal bevolen Den kinderen te leerne in scolen, Ende mense dagelike so sal lesen Ende so onvergangelec wesen. Daer toe was sijn hoverdech spreken 20[regelnummer] Bescreven: sint dat hi soude versteken Die kerstene waer dat hi mochte, So wert dat weder goet ende sochte, Ende die erde wert drechtech sere. Dit wederstont saen onse Here; 25[regelnummer] Want noch waren enege steden Also buten der mogentheden Van den fellen Maximine, Die en daden niet wel dat heeten sine; Maer daer men der kerken diende meest, 30[regelnummer] Daer trocken die kerstene gevreest Ende gejaget ten anderen steden, Daer men Gode wilde anebeden. Daer was die locht sachte ende rene Ende die volle tijt gemeene; 35[regelnummer] Maer in dlant, daer men afgode
[pagina 276]
Eerde bi Maximijns gebode, Daer wert ondrechtech die aerde, Dat niet allene en verswaerde Die liede maer die honger wert so groot, 40[regelnummer] Dat die beesten meest bleven doot. Die locht, die Maximijn dede verstaen Dat si hem was onderdaen, Die wert ongetempert so, Dats menech heidijn wert onvro, 45[regelnummer] Dien evel anquam tweertiere: Deen was [van] den heilegen viere, Ende dander die carbonkel heet. Dat dede den lieden uutnemende leet An mont, an ogen, an anderen leden, 50[regelnummer] Ende die de doot niet en hadden bescreden Worden dmeeste deel al blent. Van anderen evelen menech torment Doegeden manne, kindere ende wijf, Daer menech omme liet sijn lijf. 55[regelnummer] Noch hiertoe quam andere plage. Armenien, dat vore die dage Den Romeinen was onstech sere, Wert hoverdech den quaden here Keyser Galerius Maximine. 60[regelnummer] Die eer waren die vriende sine Worden hem vreseleke viande, Ende daden hem scade ende scande. Dus hevet tquade seer gevreest, Honger, orloge, evel, tempeest, 65[regelnummer] Dat so menegen ter doot brochte, Dat mense niet gegraven en mochte; Ende selke diere bleven in live Die waren also keytive, Dat beelden sonder vleesch ende been 70[regelnummer] En scheen die menschelecheit al een, Swert gevaruwet met holen ogen, Ende schenen alle om sterven pogen. Dus lagen croendien vol die straten. Niemen en mochte anderen comen te baten, 75[regelnummer] Noch den doden hulpen graven, Want den levenden begaven Die lede, als die waenden saen Die onsalege doot ontfaen: Dus wert daer menech van beesten geten. 80[regelnummer] Dit was Maximijns vermeten Ende die loen van siere wet, Dat hi jegen kerstenheit heeft geset, Daer God in toegede goedertierenhede; Want hi menegen heidenen dede 85[regelnummer] Kinnen, dat het was Gods wrake Van der heidene quade sake, Die si an die kerstene daden, Ende worden also beraden, Dat si loveden der kerstene doen, 90[regelnummer] Die si te voren hadden geploen Te pijnne, te doene scade ende scande. Nu hadden si gerne hen die hande Gheboden op genaden groet, Om hen te hulpene in der noet; 95[regelnummer] Want in die stede, daer men Kerste Diende, daer en was geene berste, Want wel getempert was die lucht; Van evelen en wasser geene vrucht Ende daer was dorevollen tijt. 100[regelnummer] Dus hadden si in Gode delijt, Ende si, die waren dus van Gode Versien, hilden sine gebode, Want si haren vianden daden Uutnemende goet ende genaden, 105[regelnummer] Want si den heidenen spise senden Waer dat sise hen mochten gehenden. Ja die sicke, die van den haren
[pagina 277]
Ghelaten waren, wilden si bewaren In vriendeliken visenteren, 110[regelnummer] Ende daden hen bate van haren deren In allen dingen die si conden. Si groeven die dode te dien stonden, Die niet graven en wilden die hare. Als dit die heidene worden geware, 115[regelnummer] So wert in hare herte gescreven Goet ende gerecht der kerstene leven, Ende bleef gedureger ende bat gestade Dan tgescrefte bi valschen rade Van Maximine den tyrant, 120[regelnummer] Dat al dorentore sijn lant Ghescreven was in coperine Tafelen. Dus worden anscine Ende vervult, na onse bedieden, Die dingen die wilen gescieden 125[regelnummer] Onder die Egyptiene, Dat hen quam donkerheit uut dien siene Dat mense mochte tasten wel, Ende den kinderen van Israel Was die locht claer ende sachte 130[regelnummer] Waer dat elc te wandelne dachte.
Wie pause waren in Constantijns tiden. XI. Salechlike, also ict gome, Was Eusebius paeus te Rome, Die Griec was, versta ic bloet, In Constantijns tijt die was groet. 5[regelnummer] Dese paeus in Rome vant Bugghers, daer hi op sine hant Leide ende also brachte In kersteliken goeden gedachte. In des heilechs mans stonden 10[regelnummer] So wert ons Heren cruce vonden Van Meye ter vijfter none, Ende doe quam ute sduvels hone Judas, ende wert gedoept thant, Ende wert Quiriacus genant. 15[regelnummer] Eusebius was paeus VI jaer. Sijn dach es, versta ic vorwaer, Van October ter sester noene. Na desen paeus van heilegen doene So wert paeus Melchiades, 20[regelnummer] Die uut Affrike geboren es. Dese paeus vore recht dat woude, Dat geen kersten vasten en soude Sondach ofte Dondersdach, Want theidijn volc doe vastens plach. 25[regelnummer] Paeus so was hi IIII der jare, Ende in heilegen levene mare Voer hi te Gode wert blide, Van December op die yde. Na desen es Silvester comen, 30[regelnummer] Dien wi van Rome geboren nomen. Paeus was hi XXIII jaer, Ende omme der persecucien swaer Hilt hi hem een stic verholen Met een deel van siere scolen 35[regelnummer] In den berch die Scrapten heet, Ende daer na, als ment weet, Doepte hi den keyser Constantine Ende ganstenne van der laserpine, Daer die kerke gewan bi vrede. 40[regelnummer] Nu es gescreven in ene stede, Dat een deel hier jegen gaet, Daer mi te scrivene niet af en staet. Hier, also ict claer bevende, Die tiende persecucie ende 45[regelnummer] In tsevende jaer van Constantine. Nu sal vort tgescrefte mine Spreken van enegen martelaren, Daer wi niet en connen af verclaren Seker, in wies keysers tiden
[pagina 278]
50[regelnummer] Si martielie wilden liden.
Van sinte Magrieten. XIV. Passie ende sware verdriete Doghede die rene Margariete, Ende al omme ons Heren minne. Dese maghet was, als ict kinne, 5[regelnummer] Van Antyocen wel gheboren, Maer van hedinen, als wijt horen, Diese tere voestren hebben gedaen. Waerdelike hevet soese ontfaen, Ende zoetelike ghevoet mede, 10[regelnummer] Dat soe met groten nerenst dede. Dese maghet hadde sconeit groot, Ende, also alst God gheboot, Ontfinc soe haers dancs kerstinede. Metten vader waert soe daer mede 15[regelnummer] Verhaet so, na der moeder leven, Dat soe es metter voester bleven. Alsoe so vele conde ghevroeden, Ad soe der vroescap in hoeden. Eens, daer soe daer mede sat, 20[regelnummer] Ghevel ter aventuren dat Hi die baeliu was int lant, Ende Olibrius was ghenant, Neven diere maecht liden soude. Hi maercte hare sconeit menichfoude, 25[regelnummer] Ende wart met haere minne ontsteken, So dat hise emmer wilde spreken, Ende deedse met crachte comen Daer hi wilde. Als hi vernomen Hevet die uutnemende scone maghet, 30[regelnummer] Heveti aen hare ghevraghet Omme haer geslachte, omme hare wet, Ende soe andworde onghelet, Dat soe Margriete hadde te namen; Haer gheslachte seide soe tsamen, 35[regelnummer] Dattie baeliu kende edel sere; Soe ware kerstin, seidsoe mere. Doe andworde die baeliu: ‘Die twee saken, die du seits nu, Sijn betamelic ter ere; 40[regelnummer] Maer dat derde scillet sere, Dat ene maghet so edel, so scone, Haer laet sijn in sulken hone, Dat soe haer an den ghecruusten hout Met gelove, dat gheen ghewout 45[regelnummer] Hem hadde te helpene, noch andren.’ Ghestadelicke, sonder verwanderen, Sprac soe vroedelike die maghet Van onsen ghelove wat vromen het daghet, Ende van der hedine doolne sware. 50[regelnummer] Datten baeliu wondert van hare, Ende scijnt met redenen verwonnen al. Carkeren hise beval. Des ander daghes es haer gheboden Sacrificie te doene den goden, 55[regelnummer] Of men salse tormenten sure: Dat soe ontseide. Ter selver ure
[pagina 279]
Wart soe ontcleet ende gedaen al naect, Ghehanghen ende sere mesmaect Met staercken roeden an elc let, 60[regelnummer] Dat elc met bloede was al benct, Ende diese sloeghen waerden oec moede. Ende bi Gods macht die maghet goede Ne versuchte selfs, no verseec, Noch oec droeve aenscijn an haer bleec; 65[regelnummer] Maer soe sprac altoes Gods word. Die juge, die dit siet ende hort, Hem dinct dat hi bescerent es. Met yserinen cammen na des Dedi haer sceuren tvleesch ontwee 70[regelnummer] Toten bene; maer gheen wee So ne mochtse verkeren niet. Nochtan menich, die dat siet, Ontfaermets ende weende mede; Ja, als in ontfaermichede, 75[regelnummer] Sprac die baeliu haer an in rade Vriendelike, dat soe dade Den goden ere, dat soe onmare Hadde ende ontseit openbare. Doe sprac gramlike die baeliu: 80[regelnummer] ‘Inne spare vortan nemmer nu, Dat ic haers meer ghenadich si; Want soe spot, dat dinke mi, Met dien die hare raden wale; De gode lachtert soe altemale, 85[regelnummer] Ende soe nontsiet ja gheen torment.’ In den carker dat hise sent; Want hi nauwe wille versieren Omme tormente van swaerre manieren. Als in den carker quam die maghet, 90[regelnummer] Wart die demsterheit zaen verjaghet Metten lichte, dat God haer sende. Die duvel, die omme der lieder scende Altoes poghet, quam vor hare Als een drake, omme met vare 95[regelnummer] Te bringhene dat maghedijn An die gode, ende voer te haer aenscijn Of hise al verslinden soude; Ende metten cruce also houde Heiftsoe verjaghet den viant. 100[regelnummer] Maer hi verkeerde hem te hant, Ende quam vor hare in mans gedane, Omme quaetheit haer te leeghene ane. Dat die duvel was soe verstoet, Ende waerpene onder haren voet; 105[regelnummer] Dat hi dat secghe heiftsoene ghedwonghen, Dat hi ghereet es tallen spronghen Te bedrieghene die kerstine: Het ware die nature sine Te hatene alle doeghet. Hi sprac, 110[regelnummer] Al waest dat menne dicken versprac, Daer hi den mensce wilde bedrieghen, So ware sijn ghere altoes dat lieghen, In hopen of hi tenegher stonde Den mensce niet bedrieghen conde, 115[regelnummer] Want hi den mensce ofjan altoes Die salicheit die hi verloes. Ende al weet hi wel nochtan, Dat hise niet weder gheerighen can, So es hi nochtan pogende sere 120[regelnummer] Hoe hise elken mensce ontkere. Als hi dit ende andre dinghe Hadde hare geseit ende sonderlinghe, Bat hi hare dat soene gaen liete. Want soene hadde in swaren verdriete, 125[regelnummer] Ende haer tijt dochte, heiftsoene gelaten Varen, ende hi voer sire straten. Alsoe verwonnen hadde sonder dere, Den duvel, die meester ende here Es alre quade, dat soe al 130[regelnummer] Des duvels quade verwinnen sal.
[pagina 280]
Des ander daghes men comen doet Vor den juge die maghet vroet, Daer menich mensce mede es comen. Ende alstie juge hevet vernomen, 135[regelnummer] Dat soe sijn heten maecte onmaer, Ginc men haer an met pinen swaer. Als met spaden yserinen Dede men haer dat lijf verdwinen, Dat men dinadren mochte sien. 140[regelnummer] So wie die daer sach te dien, Wart met wondere groot bevaen, Hoe sulcken torment mochte ontstaen So cranke, so jonghe joghet. Die felle baeliu onthoghet, 145[regelnummer] Als hi die maghet siet sijn gestade. Doe vant hi in sinen rade Coud water te doene in een vat, Entie maghet te doene in dat, Ende daer in blive ghebonden langhe, 150[regelnummer] Dat soe daer in niewe smerte ontfanghe In harde menighe sware wonde. Alsoe dus was ene stonde, So wart die erde bevende sware, Dattie menighe quam in vare, 155[regelnummer] Ende Magriete quam uten vate Ongequetst, in bliden ghelate, Dat den menighen bekerde, Datten baeliu sere deerde, Dat hijt niet langher ghedoghen conde; 160[regelnummer] Want, bleeft so eneghe stonde, Hi duchte datter vele mere Vaen souden an die kerstine lere. Dies heveti gheheten zaen Der maghet haer hooft ofslaen; 165[regelnummer] Ende wie hem daer an Gode bekerde Hi misselike tormenterde. Margariete, die helige maghet, Hevet spacie te haere bede bejaghet. Tersten so bat soe vor hare, 170[regelnummer] Over alle kerstine daer nare, Doe over die hare daden pine. Men leset dat dese maghet fine Dus nam haer salighen ende Van Oust ter XIII^der kalende, 175[regelnummer] Also als men vint bescreven; Dies wonder es dat es verheven Hare feeste harde wide Van Hoymaent ter derder yde. Olibrius, die baeliu fel, 180[regelnummer] Tormenteerde also wel Regine, ene maghet wel gheboren, XV jaer oud, scone uutvercoren, Daer men sule torment an wrochte, Dats menighen hedinen afdochte; 185[regelnummer] Ende menich bekerder mede Bi wondere, dat God dor haer dede, Na menegerhande tormente fel, Die die maghet verdroech wel Bider helighe macht van Gode. 190[regelnummer] Ende bi Olibrius ghebode So sloech men haer dat hooft af; Maer tijt men haer voren gaf, Dat soe hare bede hevet ghedaen. Doe was daer dese ghelike verstaen: 195[regelnummer] ‘Com in Christus ruste, Regine! Helich so staet di te sine; Du heves verdient dese crone!’ Derste dach es van haren lone Ter sevender yde van Spelmaent. 200[regelnummer] Hare ziele sach men onghewaent Den inglen voeren themelrike, God lovende blidelike.

[pagina 281]
Van sente Marine ende andere martelaren. XVIII. Nu hort van enen salegen kinde, Hiet Marijn; also ict vinde, So was een senatur sijn vader In Rome. Sijn leven altegader 5[regelnummer] Was in ons Heren dienste te stane. Dit quam vore den keyser Marciane, Die die kerstene hadde leet. Dat kint dede hi vaen gereet Ende vore hem bringen, ende heeft gevraget 10[regelnummer] Om sijn doen. Al onversaget Seidt dat het kersten ware, Ende alst die gode maecte onmare, Ghinc men hem an met meneger pinen. Ende den pijnders dunct dat si dwinen, 15[regelnummer] Ende al dat si daden scijnt Als oft den kinde niet en pijnt, So dat si ten keyser spraken, Men mocht verwinnen met geenen saken. Doe hiet die keyser dat men goem 20[regelnummer] Neme te clievene enen groten boem, Die men met weggen also onttoe, Dat ment bringen mach daertoe, Dat men tkint in die clove steke, Ende men dan die weggen uutbreke, 25[regelnummer] So moet die boem te gadere gaen Ende Marijn so sterven. Saen Waest gedaen na skeysers gelove; Ende als Marijn was in die clove Ende die weggen ute waren, 30[regelnummer] Spleet die boem sonder enech sparen Van den enen inde ten anderen. Menech torment dede verwanderen Die keyser an dat salege kint, Dat hem en scheen derende twint: 35[regelnummer] Op roestere gebraden, in pannen gefrijt, So dat het sprac teere tijt An den keyser na recht bescheeden: ‘Du heefs mijn vleesch tetene doen gereeden, Van enen deele nu et, 40[regelnummer] Tote dat men dander gereide bet.’ Dit seggende laecht in die panne. Die hemelsche dau quam op hem danne, Die die hitte al versloech, Ende Marijn lach in al gevoech, 45[regelnummer] Ende heeft Gode gebenedijt. In enen ketel in corter tijt Was hi vol wallende pecs gedaen; Die ketel spleet ontwee wel saen, Ende Marijn bleef staende rechte, 50[regelnummer] Gode benediende echte. Doe dede menne vore enen liebaert Ende enen lupaert, die beide ter vaert Te sinen voeten liggen gingen, Ende niemen en mochtse wech gedringen 55[regelnummer] Vore datse Marijn selve wech hiet gaen. Doe waren tote hem bracht daer saen Ene leeuwinne ende ene berinne, Die als met enen wreeden sinne Niet dan sine cleedere en scuren, 60[regelnummer] Ende si storven ter selver uren. Eenre lupardinnen, eenre tygren met Was Marijn doe voregeset; Deene custene an den mont gereet, Ende dandere lecte hem af tsweet. 65[regelnummer] Doe bant men Marine sciere An die horne van enen stiere, Dien mem op den rugge bant vier, Dies niet en twint en besief dat dier; Maer daer Marijn mede was gebonden
[pagina 282]
70[regelnummer] Dat verbrande in corten stonden, Dat ongemoeyt al bleef Marijn. Die stier metter tongen sijn Heeft sine heilege lede gelect. Een fornayse wert doe berect 75[regelnummer] Ende met starken viere geheet, Daer men Marine in doen heet, Daer hi in ginc sonder vaer Ende vant II ingele daer, Die hem een sitten maecten werde 80[regelnummer] In de fornayse ter middewerde, Daer sine op setten; an elke side Ommesaten sine blide, Ende elc ingel hiltenne in sine hande. Ongemoeyt van allen brande 85[regelnummer] Loefde Gode dat kint Marijn. Des ander daechs wilde sijn Al seker die felle tyrant, Dat Marijn tasschen ware verbrant, Ende hiet die asschen sparsen wide, 90[regelnummer] Dat geen kerstijn daer af en verblide, Diese mach over reliquien houden. Si die de fornayse onttoen souden Worden van der hitten verbrant, Ende Marijn ginc uut altehant, 95[regelnummer] Ende quaem daer was Marciaen, Ende heeft die gelike gedaen, Of hi den goden wilde doen ere, Dies die keyser was blide sere, Ende dede te gadere vele Romeine, 100[regelnummer] Ende maecte ene feeste niet cleine. Ende alse ter stede quam Marijn Daer menege afgode sijn Tanbedene, viel hi ter bede An Gode, die sinen wille dede; 105[regelnummer] Want Serapis dafgod met allen Den anderen goden es gevallen Ende te pulvere becomen. Menech die dit heeft vernomen Riep: ‘Groet es der kerstene God!’ 110[regelnummer] Marciaen gaf doe dit gebod, Dat men hem thoeft afsla Marine, Ende na die heilege bede sine Heeft hi Gode die siele gegeven, Eer tswert te hem wert was verheven. 115[regelnummer] Dus wert hi onthoeft doot. Vort, alsoet Marciaen geboet, Droegen den lichame die quade Daer men die men doodde om mesdade Plach te werpene in vuelre stede. 120[regelnummer] Vort so hiet hine wachten mede, Dattenne niet en graven die kerstine. Als si dus wachtende micten te sine, So quam donder ende blicseme groet Ende regen sonder genoet, 125[regelnummer] Dat die wachters moesten vlien. Sente Theophilus nadien Met heilegen lieden nam den lichame, Ende groevenne daert was betame. Daer horde men der ingele sanc. 130[regelnummer] Marciaen wert eer iet lanc Metten cortse begrepen sware, Dat hi seide in groeten vare: ‘Ic wanic sterve doer Marine. Groet bestu, God der kerstine! 135[regelnummer] Verghef mi, Here, mine sonden!’ Die corts ginc wech in corter stonden; Den afgode dancte hijs Serapis. Ene vierege roede gevallen is Van den hemele op hem ter steden 140[regelnummer] Dochte hem breken al die leden; Ende genade hi noch bat Der kerstene God, ende saen na dat Ghinc al sine pine woch. Serapise dancte hijs noch. 145[regelnummer] Doe viel hi neder in corter stonde,
[pagina 283]
Ende woerme cropen hem uut sinen monde, Ende hi starf seer quader doot, Ende voer in deweleke noet. Dit gesciede te Rome, men waent, 150[regelnummer] Ter VII^der kalenden van Laumaent. Dit en es niet geset van mi In sekeren tiden, ende ic seggu twi: Want negeen keyser hebbic vonden, Die Martiaen hiet binnen den stonden 155[regelnummer] Dat men den kerstenen dede pine. Dus maecht wesen wel in scine, Dat een baliu was Martiaen, Daer wi dit af doen verstaen. Gherekent waest in den exemplare, 160[regelnummer] Maer en was gemaect niet clare. Martelaren ongetelt, Die doer Gode waren gequelt Harentare in menech lant, Daer ic geenen sekeren tijt af en vant, 165[regelnummer] Daer mi niet vele af en es geleert, Die nochtan groteleke sijn geeert. Maer een deel seggic u van somen Uter Martyrlogien genomen. Wie dat hare dage te wetene roect, 170[regelnummer] In die Martyrlogie soect. Men vint van sente Metrane, Dien de heidene swaerlec gingen ane, Want menne seer met stocken sloech; Si blendenne na hare gevoech 175[regelnummer] Met tormente herde groet; Ten lesten woerpen sine met steenen doot. TAlexandrien, na mijn verstaen, Wert mertelare sente Juliaen, Met enen die sijn cnape was, 180[regelnummer] Hiet Cuno. Also ict las, So was die heilege martelare Van artentike besiect so sware, Dat hi en mochte gaen no staen. Op kemele waren si sitten gedaen 185[regelnummer] Ende also dor die port geleet; Daer sloegense ende staken die liede wreet, So dat si daden salegen ende. Te Anthinoum, also ict vende, Apolbius ende Philimoen, 190[regelnummer] Die waren in dyaken doen, Na menege pine ende onwerde Storven si beide metten swerde. Te Valentien, ic verstaet, Worden pape Felix ende Fortunaet 195[regelnummer] Ende Achilleus, die waren Dyakene, salege martelaren, Die na menegerande gedoge Bi Cornielise den hertoge Ende namen metten swerde. 200[regelnummer] Theodera, ene maget werde, Doegede om Gode menech verdriet Met enen, die Didimus hiet; Daer na voer si in die hemelsche stat: TAlexandrien gesciede dat. 205[regelnummer] Te Nichomeden in die stede Starf in groter salechede Met viere, eer menechsins geplaget,
[pagina 284]
Anthonia, ene heilege maget. Te Cartaengen gepassijt es 210[regelnummer] Een heilech wijf, heet Guddenes; Na menech anxtelec torment Es si metten swerde geendt. Te Forocalen, hebbic verstaen, Wert martelare sente Cassiaen; 215[regelnummer] Die wert quaden kinderen gegeven, Die hem swaerlike namen dleven. Twee gebruedere, Marchus, Marchiaen, Hebben martielie ontfaen Met ongetelden martelaren, 220[regelnummer] Die beide manne ende wive waren, In Egypten, die messelike Worden gesent te hemelrike. In Affrike worden te samen Martelaren, daer ic die namen 225[regelnummer] Niet af en weet, C werven twee Ende LX daer toe mee. Mariaen ende Saturiaen Hebben martielie der doot ontfaen Met II, die hare bruedere waren. 230[regelnummer] Ende ene maget van groter maren, Die was geheeten Maxima, Was daer gepassijt, also ict versta. In dat lantscap van Viane Ghinc sijns dancs martielie ane 235[regelnummer] Sente Maximus die dyaken, Met menegen anxteliken saken. In Spaengen so sijn becant Sente Germaen ende sente Servant, Die na vele swaerre slage 240[regelnummer] Lange dogeden karkers plage, Daer hen geberste spise ende dranc. Onthoeft worden si omlanc.
Maxentius doot ende ander dinc. XIX. Putertiere in allen daden Ende sonder enege genaden Was Maxentius die felle. So was Galerius sijn geselle, 5[regelnummer] Diemen mede hiet Maximijn. Met desen regneerde Constantijn, Diemen Groet bi toenamen heet. In sijn sevende jaer, men weet, Nam hi ten geselle sine 10[regelnummer] Met hem te sine keyser Licine, Ende gereidde te wige altehant Jegen Maxentius den tyrant. Noch was Constantijn ongedoept. Als menechsins sijn sin nu loept 15[regelnummer] Om sijn orloge te bereckene wel, Want hi mechtech ende fel Sinen viant wale kent, Also alst hem God anesent, Heeft hi eens als in droeme gesien 20[regelnummer] In den hemel een cruce, van wien Uteginc eenre vlammen scijn, Ende een ingel die seide: ‘Constantijn, Hier in verwinne!’ Nu seget ons dus Die warachtege Eusebius, 25[regelnummer] Dat hi desen keyser horde Sweren gelike deser woerde: ‘Eens, als die sonne dalen began Na middage, so sagic an Den hemel, ende versach al daer 30[regelnummer] Van lichte des crucen teeken claer; Ende dese screfture sagic daer bi: ‘Hier in verwinne!’ Dit sagen met mi Een deel ridders, die met mi waren.’ Dat dit teken wilde hem God verbaren. 35[regelnummer] Als hi menechsins nu dochte, Wat die dinc bedieden mochte, Quam tsnachts, daer hi slapende lach, Metten teekene, dat hi sach, Cristus, ende die hem beval,
[pagina 285]
40[regelnummer] Dat hi dat teeken overal Met hem te wige voeren doet: Het soude hem wesen hulpe goet. Nuchtens dede hi vore hem comen Kerstene papen, ende ginc hen nomen 45[regelnummer] Dit sonderlinge visioen, Die hem claer te wetene doen, Dat dat teeken, daer hi af sprake, Ware jegen des duvels sake Van victorien die sege 50[regelnummer] Bi Jhesus Cristus alle wege. Als Constantijn dit heeft verstaen, Dede hi een cruce maken saen Die gelike dat hi sach In sine baniere, diemen plach 55[regelnummer] Vore hem te voerne in den wige. Ende metten hope ende metten crige Des segen gereidde hi te wige thant Jegen Maxentius den tyrant, Die fellike quam ende die sine 60[regelnummer] Jegen den keyser Constantine. Maer ene riviere was tusschen hen beiden. Daer hadde ene brugge doen gereiden Maxentius over met scepen vele, Daerover geleit planken een dele, 65[regelnummer] Daer men over reet ende ginc. Hier na men ten stride vinc, Daer een stuc gestreden es; Maxentius heer, geloevet des, Wert cortelike tonderbracht 70[regelnummer] Bi des heilegen crucen cracht. Als dat Maxentius heeft versien, Waende hi over die brugge vlien Ende also behouden dleven. So quam sijn pert in selc een sneven, 75[regelnummer] Dat hi viel in die riviere, Daer hi in es verdronken sciere; Ende als men dit wiste claer, En was nemmeer gevochten daer, Want dat heerre ginc al in hant. 80[regelnummer] Aldus belette die tyrant Onder die liede slachtinge groot Met siere onsaleger doot. Dus voer Constantijn enwege, Ende quam te Rome met sconen sege, 85[regelnummer] Ende hem wert onderdaen omtrent Al dat lant van Occident Toter groter see, na mijn verstaen, Met Liciniuse sinen compaen. Saen na dat ontfaen was dus 90[regelnummer] Als keyser ende Augustus Te Rome met eren Constantijn, Maectenne na den state sijn Ene ymage daer in die stat. In deere van sinen sege was dat. 95[regelnummer] Ende hem was in die rechter hant Een cruce gemaelt, ende, also ict vant Lesende, was daer onder gescreven Letteren, die desen sin wel geven: ‘Onverwinlijc dunct mi wesen sijn 100[regelnummer] Des levende Gods teekijn.’ Ende dat teekijn dat men al plach Te wige te voerne vor dien dach Wert bekeert, ende die banieren Wilde die keyser oec visieren 105[regelnummer] Metten cruce verchiert al, Dat dat heerre grot ende smal Mochte die banieren sien. Men es seker oec van dien, Dat selc die die baniere droech, 110[regelnummer] Van vare quam in selc ongevoech, Dat hi die baniere gaf Anderen te dragene, daer hi af Waende te bat versekert wesen;
[pagina 286]
Ende alse hi uter vresen bi desen 115[regelnummer] Waende wesen in den stride, Quam op hem een quareel so stide, Dat hem saen die doot quam ane; Ende diegene die nam den vane, Die en hadde wonde cleen no groet, 120[regelnummer] Al sceen hi sijnde in de meeste noet. Men sach dicke dat die scichte In die baniere staken gedichte, Maer den dragere en quamen si niet ane. Men doet vorwaer oec te verstane, 125[regelnummer] Dat men wiste noyt ter tijt Enegen sterven in den strijt Van wonden die hiere ontfinc, Noch dat menre noyt enegen vinc, Die metten cruce die baniere 130[regelnummer] Droegen te wige in goeder maniere. Die crucen, daer men ane plach Die quade tontlivene vor dien dach, Waren alle wech gedaen. In munten dede men die crucen slaen. 135[regelnummer] Aldus in herde menegen keren Wert dat cruce geset ons Heren. Licinius, die an hem droech Dat rike, also ic eer gewoech, Bi den wille van Constantine, 140[regelnummer] Als sijn getrouwe geselle te sine, Die was noch in poente goet, Daer hi niet lange in en volstoet, Ende heeft met sinen geselle begiet, Dat van Gode al goet gesciet. 145[regelnummer] Dies maecten si houde ene wet, Daer in eeren wert geset Der kerstene God, ende hebben becant, Dat die sege opten tyrant Maxencius, dien si verwonnen, 150[regelnummer] Hen anquam bi Gods jonnen. Dies so willen si dat hi Gheeert van al der werelt si. Desen wille hebben si gesent Tote Maximine, die Orient 155[regelnummer] In handen hadde ende die in anscijn Hare vrient wel wilde sijn, Dat hi der kerstene God doe ere. Al waest jegen sinen wille sere, Hine dorst ontseggen niet oppenbare, 160[regelnummer] Oec hem dat swaer te doene warc Sijns ondancs iemens gebode, Dat hi doen soude herde node.
Maximijns Galerius doot. XX. Hieromme wert in therte sijn Vele peisende Maximijn, Die fel was in allen daden, Ende bleef emmer in dat quaden, 5[regelnummer] Tote dien dat Gods wrake quam. Augustus name hi annam Ende wilde sinen gesellen verhoegen, Die beter waren in orlogen Ende in anderen levene mede. 10[regelnummer] Ten lesten ruerde hi den onvrede Tusschen die andere keysere ende heme, Dat hi jegen hen wijch neme. Doe wert Licinius te rade Ende voer van Rome, van sinne gestade, 15[regelnummer] Jegen Maximine ten wige, Diere jegen quam met groten prige. Daer wert vreselijc die strijt, Maer Maximijn in corter tijt Wert van Licinius tonder gedaen, 20[regelnummer] Die hem maecte te vliene saen. Als dat sijn heer heeft versien, Gaeft hem op Licinius na dien;
[pagina 287]
Ende als Maximijn dat siet, Dat hem sine gode en helpen niet, 25[regelnummer] Ende sine liede hem ontbliven, Liet hi hem scandelijc ontliven. Daer na heeft hi nochtan gedaen Selc heer te gadere, dat hi bestaen Wille met wige sinen viant; 30[regelnummer] Maer hem quam evel swaer ane te hant In sine inaderen, dat hi geduren Niewer en conde in geenre uren, Ende hi, die in gulsechede Ende in gelotternien mede 35[regelnummer] Hadde geset al sinen sin, En mochte gedoegen no meer no min Selve dien roke van den wine. So uutnemende wert sine carine, Dat hem sijn vuel vleesch ontginc, 40[regelnummer] Ende niet goets die onsalege en ontfinc, Dan dat hi in sinen lesten stonden Sekerlike mochte orconden, Dat hi bi siere quaetheit groet Te rechte gedoegede die grote noet. 45[regelnummer] Ten lesten, alse hi sach wel, Dat hi hadde geweest te fel Jegen Cristum ende die sine, Endde hi dleven in swaerre pine. Als dese quade tyran was doot, 50[regelnummer] Wert onder die kerstene bliscap groot, Want diese pijnden eer met crachteWorden hen vriendelijc ende sachte, So dat men tgescrifte quaet, Daer Maximinus gebot in staet, 55[regelnummer] Ende sine imagen harentare Wech al warp in steden onmare, Daer si altoes verholen bliven. Sine felle jugen ginc men ontliven; Sine kindere die so verre comen 60[regelnummer] Waren, dat hise dede nomen Sine gesellen in den rike, Worden ontlivet dies gelike, Ende sine naeste die sine daden Holpen vorderen in den quaden, 65[regelnummer] Worden alle ontlivet mede, Dat Licinius al doen dede.
Van den paeus Silvestere ende ander dinc. XXI. In desen tiden Silvester helt Te Rome des paeus gewelt; Mer, omme der persecutien vaer, Die noch duerde hier ende daer, 5[regelnummer] Hadde hi geruumt Rome die stat Met een deel clerken, ende sat In ene hagedochte bedect; men weet, Dat dese berch Serapten heet. Silvester in sier kintschede 10[regelnummer] Plach te Rome in der stede Ene alte scoene dinc, Dat doe hi was een jongelinc Plach hi te herbergene goede liede; So dat teere tijt gesciede, 15[regelnummer] Dat daer een Thymotheus quam, Dien hi te herbergen nam, Omdat hi was predicare, Ende die selve wert martelare Ende onthoeft met swaerre pine 20[regelnummer] Van enen baliu Terquine Te Rome binnen der port. Doe Thymotheus was vermort, So droech Silvester bi nachte Den doden thuus in stilre wachte, 25[regelnummer] Ende ontboet den paeus Melchiades, Dat hi met hem plage des Dies men te rechte sculdech ware Te doene met elken martelare. Dus wert hi gegraven daer, 30[regelnummer] Daer ene kerke wert daer naer.
[pagina 288]
Terquinius bewaende dat, Dat Thymotheus hadde scat, Ende dede Silvestere vaen. Hi sprac: ‘Dune does mi verstaen 35[regelnummer] Waer henen es dies mans rijchede, Ende anebedes die gode mede, Di naken groete pine.’ Doe verstont hi an die sine, Dat Thymotheus niet en begherde 40[regelnummer] Ertsche rijcheit noch werde. Doe sprac hi dus an Silvesterre: ‘Dune anebeeds saen Jupiterre, Du sels haesten dine doot Met tormente swaer ende groot.’ 45[regelnummer] Silvester hem saen antwort: ‘Di naect die ewelike mort, Dune geloefs in den Gods sone.’ Tarquinius dede hem om tgone Vangen saen om dese dinge 50[regelnummer] Ende seide: ‘Alsic sitte ende dinge, So es di nakende menege wonde.’ Silvester sprac uut Gods monde: ‘Ic segge di, du sterfs te nacht; Van den torne ende van der cracht, 55[regelnummer] Die du den kerstenen heefs gedaen, Selstu ewelec loen ontfaen.’ Silvester es in den kerkere geleit, Ende Tarquijn ginc eten gereit. Silvester lach ende bat, 60[regelnummer] Tarquijn hadde feeste ende at; Ende daer hi sat in sinen spele, Scoet hem een vischbeen in die kele, Ende hi bleef vor den dage doot. Dus quam Silvester uter noet. 65[regelnummer] Die kerstene ende Melchiades, Die paeus, quamen saen na des, Ende hebben Silvestere gereet Blide uten kerkere geleet; Ende als Melchiades starf, 70[regelnummer] Silvester dat paeusscap verwarf. Silvester hadde in sine gelike gedane, Van spraken suete boven wane; Van lichamen al volmaect, In heilegen daden wel geraect, 75[regelnummer] Dat onder tfolc wert oppenbare. Metten riken was hi mare, Als dien dochte dat hi was boven Der rijcheit, dat si sere loven. Metten havelosen hi was 80[regelnummer] Ghemint, want hen dochte das, Dat hi wilde hare gelike wesen. Die arme versach hi so te desen, Dat hi wiste tgetal ter cure Van weduwen onder die gebure, 85[regelnummer] Weesen ende clerke van selken staten, Die noet hadden der caritaten, Die hi dagelijcs versach In haerre noet, na dat hi mach; Ja dat hi dicke hem werp in scouden, 90[regelnummer] Daer hi mede heeft vergouden Haveloser sculders scout: Dus was sine doget menechfout.
Hoe Constantijn genas ende bekeerde. XXII. Lasers wert de keyser Constantijn Noch doe dat hi was heidijn, Ende werdt so doreseer, Men consts geseggen nemmermeer; 5[regelnummer] So dat tpaepscap van siere wet, Die van den duvel was geset, Hem rieden dat hi baden soude, Oft hi dies genesen woude, In waerm bloet van jongen kinden, 10[regelnummer] Diemen soude sonder smette vinden. Dese raet wert so verre bekent, Datmen achter lande sent Ende doet die kindere te Rome bringen,
[pagina 289]
Die men wille hebben te desen dingen, 15[regelnummer] Daer die moedere volgeden naer Ende dreven jammer ende mesbaer. Op dien dach geviel, alsoet God woude, Dat men die kindere doden soude, Ende Constantijn, dient was geraden 20[regelnummer] Dat hi sine lede baden Soude in haer waerm bloet, Quaemt so dat hem te vaerne stoet Te Rome toten Capitole. Daer hadden si, diene maecten in dole, 25[regelnummer] Ghemaect een edel diere vat, Omdat menne baden soude in dat In dat reine waerme bloet, Ende hem dlijf soude werden goet. Als hi reet dore die Roemsche straten, 30[regelnummer] Die moedere riepen utermaten, Die daer hadden geene kinder, Diemen soude ontliven ginder Om des hoechs heren boete, Ende lagen vore sijns parts voete, 35[regelnummer] Ghescort lijf, cleeder ende haer, Ende baden genade daer, So dat die keyser ginder vragede Wat dat wijfvolc ginder jagede. Men seit hem: ‘Het sijn die vrouwen, 40[regelnummer] Die dat moeten anscouwen Dat men hare kindere doodt; Ende ghi moet als een here groot In hare bloet gebaedt wesen, Ende also seldi genesen 45[regelnummer] Van al uwen groeten sere.’ ‘Ja,’ sprac Constantijn die here, ‘Hebben wi die werelt bedi Tonsen wille bedwongen vri, Omdat wi in ene corte ure 50[regelnummer] So menege onnoesele creature, Om te hebbene onse gesonde Op ene herde corte stonde, Sonder redene selen ontliven? Sonder twifel het moet bliven! 55[regelnummer] Die mogentheit der Romeine, Die uter edelre fonteine Van genaden tiersten spranc, Gaf die wet, dies es lanc, Dat waer men wonne lant of stede, 60[regelnummer] Dat hi hadde sijns levens vrede, Die ongebardt ware gevaen: Ende dese wet laten wi staen. Nu, ghi vrouwen, nemt uwe kinder Vri ende quite meerre ende minder, 65[regelnummer] Ende nemt cost van onsen scatte: U en messciet no dit no datte!’ Men mochte te wondere anescouwen Wat blisscapen maecten die vrouwen, Hoe si songen ende loegen, 70[regelnummer] Die vri wech hare kindere droegen. Alle rouwe was vergeten, Dat mach elc bi hem selven weten! Alle baden si om skeysers leven, Ende dat hem God ere moeste geven. 75[regelnummer] Des nachts daer na so quam in droeme Constantine den keyser van Rome. Sente Petere heeft hi in dien Ende sente Pauwelse versien, Ende seiden dus: ‘Omdat dijn moet 80[regelnummer] Ontsach te stortene onnoesel bloet. Heeft ons God gesent te di Om di te gantsene; daer bi Sende omme den paeus Silvester,
[pagina 290]
Die vore di niet comen en der, 85[regelnummer] Ende in den berge Serapti In een hol es gevloen bedi. Hi sal di wisen Gods pissine, Daer di gesont bi staet te sine; Ende als du best dan al genesen, 90[regelnummer] So danc Gode al van desen, Dattu does maken ende sterken Gode in al dinen rike kerken; Ende dine afgode laet varen Ende anebede Gode den waren.’ 95[regelnummer] Constantijn wert in wake saen, Ende sach den meester vore hem staen, Die hem te salvene plach sijn seer, Ende hi seide: ‘En doe dies nemmeer; An Gode houdics mi, niet an goden!’ 100[regelnummer] Sijn volc heeft hi saen ontboden Ende heet hen saen dat si Gaen ten berge Serapti, Ende hem den paeus Silvestere halen. Si gaen wech met deser talen, 105[regelnummer] Ende omlagen op dien dach Dat hol daer die paeus in lach, So dat Silvester wert geware, Ende waende werden martelare, Als menne ten keyser comen hiet. 110[regelnummer] Al sinen clerken dat hi riet Willechlike die doot tontfane; Hi cussetse alle, ende ginc dane. XXX priesteren volgeden hem naer Ende V dyaken, die alle daer 115[regelnummer] Met hem mertielie wilden ontfaen: Dus es hi ten keyser gegaen. Constantijn stont [op] met desen Ende hietene willecome wesen. Die paeus seide: ‘God geve di vrede 120[regelnummer] Ende zege te siere hogher stede!’ Die keyser telde na dit doen Den paeus al sijn visioen, Ende vragede wat gode te waren Peter ende Pauwels waren. 125[regelnummer] Die paeus sprac: ‘En es maer een God, Maer dese II hilden sijn gebod.’ Doe sprac hi: ‘Van dien heelden Heefstuere af enege beelden, Daer ic bi bekinnen mochte, 130[regelnummer] Oft mi dat selve volc dochte?’ Doe dede enen dyaken saen Silvester om die beelden gaen. Als hise sach, riep hi aldaer: ‘Negeen dinc en es so waer 135[regelnummer] Als dit degene sijn, also ict gome, Die ic sach in minen drome, Ende seiden: ‘Tote Silvestere so pine, Hi sal di wisen die pissine Van Gode, daer du in genesen 140[regelnummer] Al dijns evels saen selt wesen.’ Silvester seide: ‘Hore te deser stede: Dine pissine diere salechede, Dats dattu geloeves tgone, Dat Jhesus Cristus, des enechs Gods sone, 145[regelnummer] Hieromme hier neder comen woude, Omdat die an hem geloeven soude, Dat hi hem soude oppenbaren Hen diere in gesuvert waren.’ Die keyser sprac: ‘Dit si u bekent, 150[regelnummer] Icken hadde om di niet gesent, Icken wilde geloeven deser wort.’ Silvester die paeus antwort: ‘Nem vastene an van VII dagen; Dine purpure, die wi di sien dragen, 155[regelnummer] Doe af, ende doe an ene hare.
[pagina 291]
Ganc in dine camere daer nare, Ligge op derde, roep an Gode, Sech dattu jegen sine gebode Sine vriende heves doot, 160[regelnummer] Ende lye dies met herten bloet, Ende gef ute in dine gebode, Dat men breke die afgode. Sie dat men die kerkers onttoet, Den armen sculders doe goet, 165[regelnummer] Eygenne liede, gebanne mede Doe weder comen te haerre stede, Doe aelmoessene geven willechlike.’ Dit ende vele dies gelike Belovede die keyser te doene. 170[regelnummer] Die paeus, na desen sermoene, Las over hem daer salege woert, Ende geboet te vastene voert Der clercgien van der stede, Ende aelmoessene te gevene mede 175[regelnummer] Al dorentore die lange weke. Dus eest gevallen also ic spreke. Die paeus Silvester heeft gewyet Ene vonte ende gebenedyet In den palayse te Latrane, 180[regelnummer] Daer in te doepene ende te dwane Den Augustus Constantijn. Hi vraget: ‘Geloefstu met herten fijn In den Vader ende in den Sone Ende in den Heilegen Geest?’ Die gone 185[regelnummer] Seide: ‘Ja ic,’ al oppenbare. ‘Ende loechenstu der duvel scare?’ - ‘Ja ic,’ antwerdde die keyser saen. Doe doeptene die paeus sonder waen, Ende seide: ‘God, die in die Jordane 190[regelnummer] Naamanne sendets te dwane, Ende die van laserscape wert rene, Ende die bi den watere allene Den blenden daeds sien hier te voren, Die blent ter werelt was geboren, 195[regelnummer] Ende metten doepsele te waren Sijn ogen die verloren waren Sente Pauwels gaefs te hant, Ende makets ons van enen viant Enen predecare gerecht, 200[regelnummer] Here, doe suveren dinen cnecht, Der werelt prince, Constantine, Van siere onreinre swaerre pine. Ghelijc dattu die siele gewasschen Heefs van allen vuelen asschen, 205[regelnummer] Suvere sijn vleesch hier ter stede Van allen laserscape mede, Dattu van enen viant dan Heefs enen geloevegen man, Ende dine kerke hierbi also 210[regelnummer] Van enen bescermere wese vro. Dit doe, God, al der werelt here, Bi Jhesum Cristum, die emmer meere Metti leeft in geweldechede In des Heilechs Geests enechede, 215[regelnummer] God al der werelt sonder ende.’ - ‘Amen!’ seiden si, diere waren gehende. Ene claerheit quam mettien, Diemen niet en mochte gesien, Ende vervaerde haerre alre sin; 220[regelnummer] Dwater luudde meer no min Dan ochter een yser heet in lage; Die vonte, dins geene sage, Was boven bedect, horen wi tellen, Als oft ware met vischscellen. 225[regelnummer] Suver ginc die keyser uut Ende seide al over luut, Dat hi Cristum anesach. Vro waren die kerstene op dien dach. Ten iersten dage van sinen bekeerne 230[regelnummer] So begonste hi Gode te eerne: Ene kerke began hi maken Te Rome van dieren saken, Ende droech, den apostelen te werden, XII manden selve met erden 235[regelnummer] Daer men maecte dat fondament. Des anders dages, es bekent, Fondeerde hi van dieren gewerke
[pagina 292]
In sinen palayse ene kerke, Ende gaf ute dese wet: 240[regelnummer] ‘Omdat kenlijc si te bet, Dat wi kerstelike geloeven, In onsen palayse boven Doewi Kerste ene kerke maken, Om dat wi hem te bat genaken.’ 245[regelnummer] Een ander gebod quam na desen: Wilde een arm man kersten wesen, Men soude hem geven cleedere een paer Ende XX scellinge mede daer. Dese dinc was dus cleene mede, 250[regelnummer] Om dat dore gierechede Niemen, die winnen woude, Gherne kerstijn niet werden en soude. Dus worden kerstijn in dat jaer XII^M man, dats waer, 255[regelnummer] Sonder wive ende kinder, Die waren ongetellet ginder. Maer der senatore negeen Diene wert kerstijn over een, Ende die paeus Silvester benam 260[regelnummer] Iemene hieromme te werdene gram Constantine van al den lieden. Doe dede hi sijn volc ontbieden Te samen ende die senature, Ende sprac hen ane dus tier ure: 265[regelnummer] ‘Verdoemde, verherde sinne, Daer Gods claerheit niet en comt inne, Te horne enegen salegen raet, Omdatse dat donker quaet So vaste heeft beseten van binnen! 270[regelnummer] Men sal onttoen die ogen van sinnen Ende nerenstelike in waerheit comen, Dat dese, die men hort gode nomen, Datter geene redene toe en smaect, Want si van lieden sijn gemaect. 275[regelnummer] Het sijn duvele, gode niet; Dat mercte ic wel doe icse liet, Ende wille mi an Gode keeren, Also ghi merken moget ende leeren. En ware Jhesus Kerst geen God, 280[regelnummer] Dat mochte proeven wel een sot, Hi en hadde niet an mi gedaen Dat gi sien moecht ende verstaen. Hets tijt dat dese dolinge ende, Die ons onwetentheit anesendde, 285[regelnummer] Ende die met dulheiden es geplogen, Ende anebeden wi Gode den hogen. Men late dese gode varen, Die ons niet en mogen bewaren, Ende die wi selve moesten wreken, 290[regelnummer] Wildemense ontsteken of breken. Selen wi hen bidden dat si ons hoeden, Die so vele niet en bevroeden, Wine moetense wachten vor de dieve? Laet staen dit dolen dore Gods lieve; 295[regelnummer] Ic segt u allen sonder gilen, Dat Cristus, dien ic loechende wilen, Mi gesont gemaect heeft ende genesen. Ghi Romeine, anebeedt desen, Die u bescermt ende behoedt, 300[regelnummer] Niet die gi selve wachten moedt. Dies gebieden wi sonder waen, Dat kerstene kerken moeten sijn onttaen, Ende kerstene papen die vrihede Ontfaen, die hier in die stede 305[regelnummer] Die heidene papen hebben gehadt. Der werelt si cont telker stat, Dat ic den God minne van payse: Dien hebbic in minen palayse, Jhesum, ene kerke geset, 310[regelnummer] Om mi te houdene an sine wet.’ Als dit die keyser aldus bediede, Die senatore ende ander liede Riepen lude XL werven: ‘Qualijc moeten si bederven, 315[regelnummer] Die Cristus loechenen ende sijn gebod,
[pagina 293]
Want hi es de gewarege God.’ Tien werf riepen si: ‘Men slute toe Der afgode tempel, ende men onttoe Die kerstene kerken, want het bederf.’ 320[regelnummer] Daer na riepen si twintech werf: ‘Die Cristum niet en bieden die hande, Sijn der keyserlinge viande!’ Dertech werven riepen si na desen: ‘Die den keyser heeft genesen, 325[regelnummer] Dats die warachtege God Here!’ Twintech werven riepen si sere: ‘Die Cristum anebeedt ende mint, Dats diegene diet al verwint!’ XL werven hebben si geboden: 330[regelnummer] ‘Die papen van den afgoden Salmen uter stat verdriven.’ Doe hiet de keyser dat roepen bliven, Ende hi sprac al dese woert, Als hi merct dat tfolc al hort: 335[regelnummer] ‘Gode te diene ende ertschen heren Mach men in II sceeden ende keren: Want men dient Gode om sinen danc Willechleke sonder bedwanc, Onbedwongen met wille vri; 340[regelnummer] Ende desen dienst so wilt hi, Datmenne boven allen dingen minne; Maer ertsche heren, also ict kinne, Hebben met crachte die lande Ghedwongen in hare hande, 345[regelnummer] Ende dat men hen moet sijn onderdaen, Dats met gewilde, sonder waen. Hieromme willen wi ende bedi, Dat niemen bedwongen en si Kerstijn sacrament tontfane, 350[regelnummer] Maer sijns dancs come elc daer ane. Nochtan niemen en ontsie, Dat ickene versteke van mie, Dat hi kerstendoem ontseget, Want niemens sin in dogeden pleget 355[regelnummer] Te keerne te archsten wert; Maer die kerstenheit beghert, Die sal in die herte mijn Liever dan die ander sijn.’ Doe riep al tfolc van der stede, 360[regelnummer] Heidene ende kerstene mede, Ende loefden den keyser lange, So dat hem te wedergange Die keyser sette in siere sale; Ende die stat was altemale 365[regelnummer] Verchiert na dien dat doe was recht, Ende ontsteken menech lecht; Want hen allen waes te bet, Dat gemaect was selke wet, Dat niemen kersten wesen en soude 370[regelnummer] Dan diet besochte ende hebben woude. Dus quam die kerke te boven; Dus ginc men eren ende loven Die grave van den martelaren, Die dor Gode gepijnt waren; 375[regelnummer] Die confesso waren gevaen Ende in carkeren gedaen Ende gedreven uten lande, Waren met eren gehaelt te hande. Bi skeysers gebode oppenbare 380[regelnummer] Worden in tRoemsche rike harentare Der gode tempele besloten al dure, Ende men began met groeter cure Ende met groten coste werken An die kersteleke kerken. 385[regelnummer] Bi desen keyser, geloevets mi, Wert kerstenheit gemaket vri.

[pagina 294]
Hoe de Joden ende de Kerstene disputeerden. XXIII. In desen tide was in Surien Helene met haerre partien, Die Constantijns moeder was. Als men hare cont maecte das, 5[regelnummer] Dat hare sone kersten ware, Hare en greide niet die mare; Maer si was wel blide van desen, Dat hi van laserscape was genesen; Want an die Joden was si gevest 10[regelnummer] Dat si hilt hare wet vore best, Ende heeft haren sone gescreven: ‘Dat di gesonde God heeft gegeven, Dats omdattu merken souts, Dattu dierste waers die wouts 15[regelnummer] Van den keyseren te waren, Die dafgode liet henen varen Ende houden an ene Godlichede. Maer wi tyent menschen dulhede, Dattu geloeven wils allene, 20[regelnummer] Dat Jhesus van Nazarene God wesen soude, ende die gone Soude wesen die Gods sone, Die was van der Joden scare, Ende was een vermaert toeverare, 25[regelnummer] Ende daeromme an een cruce geslegen. Die hem te Gode wille genegen, Hem en es anders negeen wech geset, Dan allene der Joden wet. Want du dafgode heefs gelaten, 30[regelnummer] So bestu comen ter baten; Nu ontfanc die wet ons Heren, So selstu met groter eren Hebben Davids mogenthede Ende Salomons wijsheit mede. 35[regelnummer] Lieve sone, nu wes gesont, Gheluc geve di God talre stont.’ Constantijn heeft dit gelesen, Ende screef der moeder dus na desen: ‘Siere moeder, siere vrouwen 40[regelnummer] Helenen saluut met trouwen! Te verstane wat God es, Lieve moeder, des sijt gewes, Gaet boven allen menschen sin, Ende daerbi, lieve vrouwe, te min 45[regelnummer] Selen wi ons bewinden des. Maer mi dunct dat nuttelic es, Dat gi die Joedsche meesters bringet; Ic wille dat men vore ons dinget Jegen die bisscoppe van kerstenhede, 50[regelnummer] Ende verstaen dan die waerhede Wat dat wi geloeven sullen: So en mach men ons niet verdullen. Sijt gesont, geluc ende ere Si met u nu ende emmermeere.’ 55[regelnummer] Die Joden hebben uutvercoren Hen XII, diemen hilt te voren Die wijste van der Joedscher wet. Dese hebben hen daer toe geset, Dat si te Rome voeren binnen 60[regelnummer] Met Helenen der keyserinnen, Daerse die keyser wel ontfinc, Ende dede maken enen rinc, Daer men in disputeren soude.
[pagina 295]
Ende omdat hi niet en woude 65[regelnummer] Dat iemen die Joden mesprise, Gaf hi hen II heidene wise, Die te negeenre wet van den tween En gedroegen over een. Deen was een philosophien; 70[regelnummer] Gherechtere en was cume nie gesien, No die min gaf om rijchede. Hi seide te meneger stede: ‘Al tgoet dat die werelt heeft in Dunct mi min in minen sin, 75[regelnummer] Dan dat gestof dat vliecht in der sonnen; Maer al der werelt willic welvaert onnen, Want alsic liede welvaren sie, Dats mine genuechte, dat helpt mie.’ Dander juge was een baliu, 80[regelnummer] So gerecht, dat seggic u, Dat hi niemene en verdroech, Noch noyt en hadde hi selc ongevoech, Als men hem miede anebrochte, Dat mense hem doen houden mochte. 85[regelnummer] Dese gaf de keyser hen beeden, Dat si trecht souden onderscheeden. Als die XII Joden quamen Jegen Silvestere te samen, Wouden die kerstene, also wijt horen, 90[regelnummer] Hen XII hebben gecoren; Maer Silvester sprac weder Ende seide: ‘Legt die tale neder. Der liede helpe die es cleene, Wi houden ons an Gode allene.’ 95[regelnummer] ‘Ghi heren’, sprac hi, ‘uut uwen boeken Willewi vinden ende soeken Die redene ende doen bekinnen, Daer wi u mede selen verwinnen; Want die es vele eren wert, 100[regelnummer] Die sinen viant afwint sijn swert, Ende daermede sege vecht.’ Die Joden seiden, het ware onrecht. Maer doe seide Constantijn: ‘Hoe mochte beter redene sijn, 105[regelnummer] Dan dat die paeus uwe partie Verwint met uwer clercgie, Ende gi hem met siere wet? Hoe mochtement gedeilen bet?’ Abyachar, een Jode vroet, 110[regelnummer] Sprac vore daer menech stoet: ‘Want God sprect bi naturen wel: Ic ben God ende niemen el, Hoe geseggen die kerstene Gode drie? Deen van dien geloeven wie; 115[regelnummer] Ende den Sone, die onse geslachte An den cruce hingen onsachte; Den derden, den Heilegen Geest: Selken wonder en wert nie verheest, Hoe dat si drie Gode maken. 120[regelnummer] Dits wonder boven allen saken: Dus veronwerden si enen God.’ Silvester sprac: ‘Verstant mi, sot, Wi geloeven ende anebeden Enen God in warechtecheden; 125[regelnummer] Maer niet so eenlijc, verstant mi, En seggen wi dat Godlijcheit si, Dat die Vader si sonder Sone. Sone, verstant mi, dats die gone, Daer David af seide so scone
[pagina 296]
130[regelnummer] In sinen salm in des Vader persone: ‘Du best mijn Sone, ic wan di heden.’ Merc dit woert der Godlijcheden, Ewelijc sonder beghin Ende sonder inde, dat meer no min 135[regelnummer] Te rekenne en es vore der Godlecheden Anders dan een woert van heden; Want hem en let no hem en mescoemt Negeen dinc die scaedt of vroemt. Al dat es, ende was, ende wesen sal, 140[regelnummer] Es vore hem jegewerdech al. Den Heilegen Geest heeten wi dien, Dien wi dicke bescreven sien In uwen boeken te meneger stonde, Dat die geest van sHeren monde 145[regelnummer] Alle dinc houdt staende vast. Nu merct, onbekinde gast, Dus toent uwe wet III persone In enen God recht ende scone.’ Een ander Jode sprac, hiet Joas: 150[regelnummer] ‘Onmogelijc eest ende was Na menscheleke redene meest, Dat Vader, Sone ende Heilege Geest Een God soude mogen wesen.’ Silvester antwerdde desen: 155[regelnummer] ‘Ofte dine boeke lyen tgone Van den Vader ende van den Sone, Ende daertoe van den Heilegen Geest, So moechstuus lyen ongevreest.’ Constantijn doe sprac, die here: 160[regelnummer] ‘Van desen Jode wondert mi sere: Hi es verwonnen in allen siden, Nochtan wilt hire jegen striden; Want getoent hier es scone Een God ende drie persone. 165[regelnummer] Een ander spreke, dese hebbe verde.’ Godolyas sprac die derde: ‘Wi meenen dien ende el negeenen, Dien hare ewangelien meenen, Die wert geboren, nu merct das, 170[regelnummer] Ende van den duvel getempteert was, Ende dien sijn jongere verriet, Ende menscheleke starf ende versciet, Ende doot in tgraf was geleit.’ Silvester hi heeft geseit: 175[regelnummer] ‘Dit selen wi bi uwen propheten Proeven, dat al tevoren was beheten: Dattene de Maget soude dragen, Hort men Ysayam gewagen, Ende dat hi onder tfolc soude wanderen. 180[regelnummer] Vort sprac Baruch metten anderen, Dattene die viant proeven soude. Vort sprac Zacharias die oude, Datmenne verraden soude ende vaen. Vort sprac Salomon, sonder waen, 185[regelnummer] Dat bi Judase soude gescien, Ende menne ontcleeden soude na dien; Ende dattene die valsche souden bedragen, Hort men David gewagen. Dat menne bespotten soude onscone, 190[regelnummer] Ende oec van der dornecrone, Ende dat menne groef, wiltu dies lyen, Dit vintstu in Jeremien. Moechstu, Jode, redene geven, Dat dijne propheten dit niet en screven, 195[regelnummer] So doedt, ende en constuut niet volbringen, So geloef doch dinen dingen.’ Die keyser sprac: ‘Mach men besoeken Ende vinden dit in uwen boeken, Ghi Joden, gi en cont cleen no groot 200[regelnummer] Gheseggen jegen Cristus doot, Si en es gesciet alsoet es vorseit. Dese tale si wech geleit, Ende diet gevroedt hi spreke vort an.’ Die vierde sprac, die hiet Aman: 205[regelnummer] ‘Die propheten seident alwaer; Maer du en toens ons niet al claer, Dat hi dit selve wesen soude, Cristus, die dit al doegen woude.’ Silvester sprac: ‘Toech enen anderen 210[regelnummer] Maech den Sone, die wilde wanderen Ende miraclen doen onder liede,
[pagina 297]
Ende die selke dinc gesciede.’ Die keyser sprac: ‘Gebrect hem dies, So blijft hi hier int verlies.’ 215[regelnummer] Die vijfte, Doeth, nam an dat woert Ende seide Silvestere voert Te toegene redelike ende wel, Hoe hem dese dinc gevel. Silvester sprac: ‘Nu gi des lyet, 220[regelnummer] Dat ic waer hebbe gecastiet, Belyet dat hi si, die gone, Eumanuel ende die Gods Sone.’ Doeth swech. Die keyser siet Ende seide: ‘Dese en swege niet, 225[regelnummer] Wiste hi iet te bringene vort Jegen spaeus Silvesters woert.’ Chuse, die seste, die tale annam: ‘Sech hoe hi van der Maget quam.’ Silvester sprac: ‘Du heves gelesen, 230[regelnummer] Dat God Adame wilde doen wesen Ghemaect van der reinre erden, Eer si smette van onwerden Oyt iewer af hadde bejaget. Dus was die erde maget, 235[regelnummer] Daer Adaem af dat vleesch ontfinc; Maer die duvel die bevinc Adame in sijn valsche spreken, Ende dede hem sine vastene breken. Dies moesten si alle smaken die doot 240[regelnummer] Die van hem quamen clein ende groot. Dus waest recht al ongevraecht, Dat ene fine reine maecht Hem ter werelt moeste bringen, Die den viant in sinen dingen 245[regelnummer] Met vastene moeste verwinnen. Dus mogedi die redene kinnen, Hoe Cristus moeder maget was, Ende hoe hi gehingede das, Dattene die viant proeven soude. 250[regelnummer] Ende gelijc alse jonc ende oude Al sterft dat quam van Adame, Verstant dat nemmermeer en quame Mensche in dewelike leven, Hi en ware geboren ende geheven 255[regelnummer] Uten doepsele ander werf; Ende hem behoeft ende bederf, Dat hi Cristus vleesch ende bloet Metten sinen gesellen moet, Want hi dat paradijs ontede, 260[regelnummer] Dat Adam sloet met siere dulhede.’ Constantijn ende al dat hof Gaf Silvestere daer den lof. Bonoym es opgestaen Ende seide: ‘En loeftene niet te saen, 265[regelnummer] Want wi noch meer vragen connen. Als hijt al heeft verwonnen, Selen wine ierst loven mede.’ Silvester sprac: ‘Dit es hare sede, Die dinc jagen wette, 270[regelnummer] Dat si staen om die lette, Ende soeken gherne verste der eren, Die si niet en connen gekeren. Sech dattu vints ende beginne, Ende mere dat in onsen sinne 275[regelnummer] Die Heilege Geest heeft woerde genoech Te werne dijn ongevoech.’ Bonoym sprac: ‘Dine lesse Heeft geseit van der geboernesse, Toech ons sijn proeven ende sine doot.’ 280[regelnummer] Silvester sprac: ‘So eest redene groot Dattu lyes, want het behoeft, Dat ic dat wel hebbe geproeft.’ Constantijn sprac: ‘Dats recht, So en derf men niet keren echt 285[regelnummer] Ten dingen die hier sijn vorleden.’ Bonoym sprac daer ter steden: ‘Jaet, dijn proeven dat mach liden, Volcomtstu vort nu tesen tiden.’ Silvester sprac: ‘Heefstu vergeten, 290[regelnummer] Dat die duvel in dat eten Verwan onsen vader Adame,
[pagina 298]
Ende dattene verwan te siere scame Jhesus met vastene, als hine becoerde? Hier vore seidic dese woerde: 295[regelnummer] Verstant dat wi en seggen niet, Dat die Gods Sone becoert was iet, Maer die menscheit, merke das, Daer die volmaecte Gods Sone in was; Want hi was mensche naturlike 300[regelnummer] Ende Gods Sone geweldelike. En hadde niet een volmaect man Den viant verwonnen dan, So en condemen geproeven niet, Datter hem af quam verdriet, 305[regelnummer] Noch dat ons Jhesus Cristus doot Hadde geholpen clein of groot. Maer Adam viel eens in den val, Dat moesten wi ontgelden al; Ende Cristus verwan drie werven, 310[regelnummer] Ende dat quam ons te bederven. Nu wetstu, Jode, al die sake; Nu geloeve miere sprake, Dattu den duvel moges ontgaen Ende met ons Gode sijn onderdaen.’ 315[regelnummer] Al tfolc ende Constantijn mede Loefden Silvesters wijshede. Dachtende sprac ende hiet Aroel. ‘Silvester,’ seit hi, ‘seide wel, Dat hi soude uut onsen boeken 320[regelnummer] Proeven al dat wi besoeken: Nu proeft hijt uuten sinen al.’ Silvester sprac: ‘Maec geen gescal, Die keyser ende die jugen weten; Op hen darrics mi wel vermeten, 325[regelnummer] Dat ic uut uwen boeken proevede Al dat gi vraget ende mi behoevede Van Cristus comst, van siere doot.’ Constantijn sprac: ‘Hets recht groot. Du heefs vergeten, Aroel, 330[regelnummer] Wat dat hier voren gevel, Ende wilt dat men weder beginne. Comet di van dommen sinne, Men saelt di vergeven dan; Maer quaemt di van scalcheiden an, 335[regelnummer] Men salre hoede jegen gecrigen: Daeromme heeten wi di swigen.’ Jobal, die negende, nam die tale Ende sprac: ‘Gi liede altemale, Ghi geeft Silvestere lof, 340[regelnummer] Als oft hijs al ware comen of, Omdat hi heeft allene berecht Van Sathanasse dat vecht, Hoe hi becoerde sinen here. Maer wi hebben te vragene meere, 345[regelnummer] Hoe dat hi oec was vercocht, Bespot ende an dat cruce brocht.’ Silvester seide: ‘Jode, verstant Dat ic hier te voren ontbant, Dat die Gods Sone des hogen 350[regelnummer] Negeen passie en mach gedogen, Maer die menschelecheit allene. Jhesus Kerst van Nazarene Van Abrahame ende van Davite Beheeten was in doude vite, 355[regelnummer] Dat hi van hen comen soude, Die was gepassijt, want hijt woude.’ Jobal sprac: ‘Dits te wonderne mee: So sijn dan Gods Sonen twee: Den enen, van Gode gewonnen, 360[regelnummer] Sonder begen van Gode begonnen, Ende dien die wan die Maget.’ Silvester sprac: ‘Merct wat gi vraget. In Jhesus Kerst es Gods Sone een, Daer an sterven en es negeen, 365[regelnummer] Maer die menscheit mochte doegen. Die volmaecte God van hoegen Dede volmaecte menscheit an, Omme te verloessene den man.’ Jobal sprac: ‘Hoe mach dat wesen, 370[regelnummer] Oft een was, dat die een van desen Doegen mochte, ende die ander niet?’ Silvester sprac: ‘Hore dit bediet: Ic sal di proeven, dat si twee Te samen een wesen, dat deen wee 375[regelnummer] Mach hebben sonder des anders pine.’ Jobal sprac: ‘Dit waer te sine Dan sal niemen geproeven connen.’ Silvester sprac: ‘Lye verwonnen, Alsict di proeve daer ict versta.’ 380[regelnummer] Doe sprac die tiende, Thara: ‘Proeft ons redelike dan.’
[pagina 299]
Silvester sprac: ‘Thare, hore hier an: Mach men houwen enen boem Daer die sonne ane scijnt, nem goem, 385[regelnummer] Merc, als men thout slaet ende pijnt, Der sonnen claerheit, diere ane scijnt Ende van den boeme niet en sceet, Diere en doet men quaet no leet. Dus en sciet die godlijchede 390[regelnummer] Altoes niet van der menschede, Ende nochtan en quetste niet Hare der menscheit verdriet.’ Al tfolc dat daer was in thof Gaf Silvestere daer den lof, 395[regelnummer] Ende die keyser wouds inde maken. Maer Silvester sprac ter saken Ende seide: ‘Here, hier staen bi Zelo ende Zambri; Eest dat men hen ontseit tgevecht, 400[regelnummer] Hen mach duncken men doet onrecht.’ Zelon antwerdde saen: ‘Du heefs recht wel gedaen Dattu porres den slapenden hont. Nu sech dan ende maec ons cont: 405[regelnummer] Of die dinc, die hier es verleget, Van dinen Kerste was voreseget, Wat dwanckene daertoe, maec ons wijs, Te doegene so swaer mesprijs?’ Silvester die sprac dit woert: 410[regelnummer] ‘Ay, ghi heren, swijcht ende hoert, Want ic wille hier ter stede Onttecken onse salechede. Doe al die werelt was in dole, Ende die menschelike scole 415[regelnummer] Hare warp ane afgode gemeene, Coes onse Here God allene Abrahame uut al den lieden. Hi ende Ysaac ende Jacob scieden Uten heidenen tien tiden. 420[regelnummer] In teekene gaf hi hen tbesniden, Ende heeft hen sacrificie geset Van beesten, also die oude wet Bescheeden heeft in haer gebode. Die duvel dede vore sine afgode 425[regelnummer] Van der selver manieren mede Beesten offeren in elke stede, Ende conterfayte die wet ons Heren. Noet waest dat dit God wilde keren, Ende die heilege Gods Sone quam 430[regelnummer] In die Maget, ende nam Vleesch an hare sonder man. Dits dlam dat noyt smette en gewan. Dit was becoert van den viant, Om te brekene onser coringen bant; 435[regelnummer] Dit was vercocht ende verraden, Om ons te quitene uter scaden; Ontcleedt was hi om dat hi woude Ons decken vore des viants coude; Hi starf omdat wi souden leven; 440[regelnummer] Te hemele so es hi gecleven, Omdat wi daer souden comen. Ten joncsten sal hijt noch al domen, Ende elken mensche geven croene Na dat recht van sinen loene. 445[regelnummer] Hier falgierde des duvels gedochte: Want dat hi ierst bringen mochte Selken beeste te sinen outare, Als doude wet mochte oppenbare, Hine mochte noch en conde 450[regelnummer] Dlam sonder smette ende sonder sonde, Dat ons sijn vleesch ende sijn bloet liet, Altoes geconterfayten niet, Dat hi dies gelike mede Sinen afgod offeren dede.’ 455[regelnummer] Zelon antwerdde: ‘Dine tale Vervolcht haer selven also wale, Ende daer es so sterc die redene in Beide in dinde ende in dbeghin, Dat wijt geweren niet en connen. 460[regelnummer] Wi moeten ons selven te wers onnen, Want wi oyt hebben ende noch heden Jegen onse salecheit gestreden.’ Zambri blies op ende sprac voert:
[pagina 300]
‘Selen ons dan Silvesters woert 465[regelnummer] Doen onse heilege wet begeven, Ende an hem houden, dien sijn leven Onse vaders namen sware Als enen rechten toeverare? Desen Silvestere, dien geen man 470[regelnummer] Met woerden verwinnen en can, Willic met miraculen verwinnen, Her keyser, daer ghijt selt bekinnen. Men bringe mi voert den wreetsten stier, Die iewerincs es ende onghier: 475[regelnummer] Ghi selt wonder ansien.’ Doe seide daer een mettien, Dat een stier ware bi der steden, Die wreetste diemen vant van seden. Constantijn die dedene halen. 480[regelnummer] Hierenbinnen ghinc hem an met talen Silvester, ende sprac: ‘Zambri, Wat orboren sal die stier hier bi?’ Zambri seide: ‘Dine tale, Die di bevallet also wale, 485[regelnummer] Wert hier nu te sere verladen; Ic sal [di] verwinnen met daden. Onse vorders, doe si Gode Offerden na der wet gebode Beesten siere godheit teeren, 490[regelnummer] Spraken si den name ons Heren Der beesten in de oere, ende si bleef doot Sonder slach clein of groot. Sijn name die es so sterc, Dat creature negeene, dat merc, 495[regelnummer] En can gedoegen te horne dat, Sine blijft doot op die stat. Dit willic proeven op desen dach, Laet sien wat dijns Gods name mach.’ Silvester seide: ‘Du duncs mi doren. 500[regelnummer] Dien name, die niemen en mach horen, Hoe leerestune sonder horen die?’ Zambri seide: ‘Hout dat an mie, En es niemen diese horen mach, En wert daer sijn sterfdach. 505[regelnummer] Men machse oec in marmersteene Scriven no in metael negeene; Daer mense scrijft verderft ter stede Ende die scrivere stervet mede.’ Silvester sprac: ‘Hoe mochstuut leeren, 510[regelnummer] Dune moester horen of sien toe keeren?’ Zambri sprac: ‘Dats ongereet Di te wetene, want du leet Die Joden heefs.’ Die keyser sprac echt: ‘Silvester dunct mi hebben recht. 515[regelnummer] Sech hoe du leeren mochts dien name, Datter horen no sien toe quame?’ Zambri sprac: ‘Al sonder sage Moestic ierst vasten VII dage, Ende doe benedidemen na dat 520[regelnummer] Water ende deedt in een vat. Dus sat mijn meester ter selver uren Ende teekende die figueren In dat water vore minen ogen, Daer men mede spellet den Hogen 525[regelnummer] Ende die uutvercorne name.’ Binnen deser tijt aldus so vane Den stercken stier, die tier stonden Cume C man verwinnen conden, Dat sine bewonden so met linen, 530[regelnummer] Dat sine cume ende met pinen Brachten vor den keyser geleet,
[pagina 301]
Daer menech in die plaetse steet. Zambri riep: ‘Siet alle te samen Die cracht an van Gods namen! 535[regelnummer] Silvester, hier wert geint Dijn rioten, dijn parlemint!’ Silvester mercte dese dinc. Zambri toten stier ginc, Ende sprac hem in die ore dat woert; 540[regelnummer] Thant sonder beiden voert Gaf die beeste enen luut wel groot, Ende viel op die stede doot. Alle die liede riepen tsamen, Dat ware groote cracht van namen, 545[regelnummer] Ende gaven Zambri groten prijs; Ende hieromme in geenre wijs En wanhoepte Silvester groot no smal. Als al tfolc maecte gescal, So was hi in sine gebede 550[regelnummer] Ende anriep Gods genadechede. Over ene wile hi bat Constantine, daer hi sat, Dat men make een gestille. De keyser hiet doen sinen wille, 555[regelnummer] Ende dat volc sweech onder hem. Silvester sprac: ‘Zambri, vernem! God die sprect in dinen boeken (Du vindest daer in, wiltuut soeken): ‘Ic sal doen sterven ende doen leven, 560[regelnummer] Slaen ende gesonde geven.’ Spraecstu dan Gods name groot, Daer die beeste bi leit doot, Sprecten dan in dander ore, Dat elc mensche sie ende hore, 565[regelnummer] Dat dijn God vrai si ende hi geven Mach beide doot ende leven. En moechstu dit oec niet volbringen, So mach men merken in dien dingen, Dat dit des duvels name was, 570[regelnummer] Die doot sloech ende niet en genas.’ Zambri die riep lude ende sere: ‘Ghenade, keiser! der werelt here! Dit seide ic te voren wale, Dat Silvestere in die tale 575[regelnummer] Niemen onderdoen en can. Nu hebbic verwonnen dan Bi minen God, bi siere cracht. Mine vorwaerde was vortbracht, Dat ic disputeren late den clerken 580[regelnummer] Ende wi streden met gewerken.’ Silvester sprac: ‘Jode, siet hier, Wiltu dat ic doe dit dier In Jhesus Cristus name genesen?’ Zambri sprac: ‘Dan mach niet wesen, 585[regelnummer] Al mochstu oec vliegen met vederen.’ Constantijn began dit wedren, Ende seide: ‘Jode, dits wonder groet. Du lijs dattu en cans gedoen albloet Met dinen God dit dier opstaen, 590[regelnummer] Ende Silvester wilt anvaen. Rechter eest die dat leven geeft Dat men dien over God heeft, Dan hem die geeft de doot.’ Doe lieden al die liede albloet 595[regelnummer] Dat hi God ware sonder waen, Die die beeste dade opstaen. Silvester metten kerstenhede Die viel daer in sinen gebede, Ende bat Gode nerenstelike, 600[regelnummer] Dat sine miracule daer blike; Ende daer na es hi opgestaen, Ende sprac an gene beeste saen: ‘Omdat elc mensche bekinnen sal, Dat Jhesus Kerst heeft over al 605[regelnummer] Sine mogentheide groot,
[pagina 302]
Ende dat beide lijf ende doot Dienen sal na sijn gebot Als den almechtegen God, So gebiedic di, creature, 610[regelnummer] Van siere gewelt, die de nature Gheset heeft bi redenen groot, Dattu opstaes van der doot, Ende du goetlike ende goedertiere Wederkeers onder dine diere, 615[regelnummer] Aldaer du af waers gelect, Sonder felheit ende niet wreet.’ Amen! sprac dat kerstenhede. Die stier stont van der stede, Ende men heeftene daer ontbonden. 620[regelnummer] Hi ginc goelijc wech tien stonden Ter weiden danen menne brochte. Al dat ginder toesien mochte Riepen lude ende oppenbare, Dat Jhesus Cristus vrai God ware. 625[regelnummer] Die keyserinne vrouwe Helene, Joden, heidene algemene, Ende die jugen beide te samen Om genade te hant quamen An Silvestere, ende baden 630[regelnummer] Om doepsele ende genaden, Ende vele volcs quam doe mede Te Rome ten kerstenhede, Dat men sekerleke niet al En can geweten dat getal.
Van den drake, dien Silvester besloet. XXIIII. Pine van swaren ongemake Dede te Rome eens een drake, Dien de heidene van der steden Over enen god anebeden, 5[regelnummer] Die in enen berch lach, Hiet Carpeius op dien dach, Daer hare beelfroct op stont, In enen hole dat doe was cont, Daer men dalende toe ginc met staden 10[regelnummer] Met CCC ende LX graden. Daer plagen mageden met toeverers Toe te gane, singende een vers, Ende anebeedden genen drake, Ende droegen hem tetene sine sake. 15[regelnummer] Maer hi ontreinde so die lucht, Dat die stede dies hadde ducht, Want daer menech af bleef doot. Die heidene daden bede groot Te Silvestere, ende seiden dese sake: 20[regelnummer] ‘Doe cesseren een jaer desen drake, Dat hi tfolc dus niet en vermoerde, Wi geloeven dinen woerde.’ Silvester geboet dat hi woude, Datmen III dage vasten soude, 25[regelnummer] Ende sente Peter dede hem verstaen, Hoe hi den drake soude vaen.
[pagina 303]
Dus ginc hi neder toten diere Ende besloetenne daer binnen sciere, Ende seide dat niemen onttoen en mach 30[regelnummer] Dat gat vor an den doemsdach. Om dese miracule, om dese dinc, Menech kerstendoem ontfinc. Dus wert dat volc in hopen groot, Quite van tweerande doot: 35[regelnummer] Van der doot hier des lichamen, Daer vele liede teer toe quamen Bi des draken venine sware, Ende van der doot, diere volgede nare Na der sielen, die emmermeere 40[regelnummer] Gheduren soude, want si eere Als enen god daden dien drake. Dus worden gedoept bi deser sake Binnen den jare der manne ginder, Sonder wive ende sonder kinder, 45[regelnummer] Also ict in dware verstande wale, Dertechducentech bi getale.
Van Constantijns statuten, die hi bescriven dede. XXV. Van dat ic te voren las, Hoe dat Constantijn genas Van laserscape, ende hoe dat hi Al wert van den duvel vri 5[regelnummer] Bi den doepsele dat hi ontfinc, Altemale hoe dat verginc, Dede hi scriven van orde tende In epistelen, diemen sende Tallen bisscoppen durenture 10[regelnummer] Die werelt, so dat te geenre ure En worde vergeten. Ende hi dede Die gelike bescriven mede Bi meneger redenen, dat elc gome, Dat die heilege kerke van Rome 15[regelnummer] Si hoeft van allen kerken na desen, Die sijn of mogen wesen; Ende hoe hi te Rome die kerke Vercierde met dieren gewerke; Ende hoe dat hi woude 20[regelnummer] Dat Silvester paeus sijn soude Hoeftbisscop van erterike, Ende sijn nacomende gemeenlike; Ende hoe hi den paeus verchiere Met croenen, met menegere maniere 25[regelnummer] Van sinen anderen abite; Ende hoe elc keyser met vlite Den paeus van rechte dienen sal: Dit dede hi bescriven al, So dat hi wilde dat diegone, 30[regelnummer] Dier na comen, houden de gewone. Hier af sprect vele dat Latine, Maer icken can gedoen die pine, Dat ict te poente in Dietsche gedichte: Dies so lidict over lichte.
Hoe Constantijn den stoel van den keyserike sette te Constantinobile. XXVI. Tote desen tiden eenperlike Was die stoel van den keyserike Te Rome, van dier stonden Dat ierst keysere begonden; 5[regelnummer] Maer Constantijn die heeft gelaten Stoel ende stat den paeus te baten, Ende voer woenen te Bisant, Ende hevet na sine name genant; Die stat es nu, alsoment weet, 10[regelnummer] Dat nu Constantinople heet. Hier in maecte hi menege kerke, Ende van sonderlingen gewerke
[pagina 304]
Maecte hi ene verchiert sere, Die gewyet was in die ere 15[regelnummer] Der Heyleger Wijsheit ons Heren, Daer men Cristus wel mach eren. Hier brachte hi oec, horic bedieden, Dmeeste deel van edelen lieden Ute Rome der goeder stede, 20[regelnummer] Met wive ende met kinderen mede. Daeromme wilt hi dat men de stat kent Hoeft van algader Orient, Ende daer dat sitten ewelike Blive van den keyserike. 25[regelnummer] Maer hier na eest so vergaen, Dat Bordeaus sware wert bestaen Van heidenen, ende also wale Van Harleblanke dlant altemale, Dat hem die paeus van Rome ontsach, 30[regelnummer] Dat dat heidene volc wel mach Den lande van Rome scaden daer na, Eest dat ment niet en wedersta; Ende hine hoepte der baten niet Van den genen die keyser hiet 35[regelnummer] Te Constantinoble in trike. Dies so sendde hi cortelike Sine macht al geheel Hem die men heet Karel Marteel, Die Vranckerike doe hadde in hant, 40[regelnummer] Ende hi als een prince valiant Versloech die heidene ende verdreef, Dies hi van Rome als patrijs bleef. Na hem waest Pippijn, sijn sone; Groete Karle was na die gone, 45[regelnummer] Die ontfinc die keyser croene Van den paeus van Rome te loene, Die paeus Leo was genaemt. Nu in desen tiden quaemt, Dat die Griexe macht ginc dwinen 50[regelnummer] Ende sciet van den Latinen. Karle bleef keyser vort sijn leven, So daden selke die van hem bleven; Maer sider so verkeeret al, Want die keyser wesen sal, 55[regelnummer] Hi moet wesen alte voren Van den Aelmannen gecoren, Van den paeus gewiet dan. Hier laten wi staen watter gaet an.
Van Licinius quaetheiden. XXVII. Een wonder es te seggene dat, Hoe cortelike in elke stat Menege kerke wert gereet. Ende hoe met nerenste so heet 5[regelnummer] Constantijn doen dede dat. Hi en spaerde geenen scat. Elker steden ontboet hi echt, Dat men gave al sijn recht Die kerken te doene maken mede. 10[regelnummer] Al met dus groter sempelhede Der kerken glorie in erterike Wies scoenheit sijn ene gelike Als oft hemelsche dinge sijn,
[pagina 305]
Ende die goede Constantijn 15[regelnummer] Wies in dogeden menechfoude, Ende hadde sonderlinge vroude, Dat die kerke hadde selken spoet. Hem dunct oec dat hi wesen moet In dogeden boven der clercgien, 20[regelnummer] Sal hi op Gode mogen lyen. Dus dede hi bi Gods gewelt, Dat menne niet over keyser en helt Allene, maer over vader In doechdach[tech]eiden algader. 25[regelnummer] Nu en mochte desen groten vrede Die onsalege nidechede Ghedoegen niet, want Licinius (Daer voren af es geseit aldus, Dat hi verdiende bi dogeden groet 30[regelnummer] Te wesene Constantijns genoet, Ende hi te bat sijn vrient blive, Gaf hi siere suster hem te wive) Merct dat de keyser Constantijn Bi machte niet, maer bi dogeden fijn, 35[regelnummer] Met allen was in goeder maren Boven allen die stervelec waren, Ende namelike onder die kerstine, Dies groot nijt quam in therte sine, Ende heeft bedectelike gedacht 40[regelnummer] Hem te bedriegene met alre macht. Hier af en weet niet Constantijn. In Gode was al de hope sijn, Ende was bewaert in allen keren Metten heilegen cruce ons Heren. 45[regelnummer] Als Licinius dat versiet, Dat hi bedectelike niet Hem gederen en can, wert hi so boude Dat hi hem ontseide. Also houde So werp hi op die kerstene sinen nijt; 50[regelnummer] Ende om hen te doene despijt, Dien hi saen menege pine dede, Si die te voren kerstenhede Pijnden in der tyranne stonde, Ende dien Licinius wat hi conde 55[regelnummer] Te voren hadde pine gedaen, Dien gaf hi macht dat si bestaen Die kerstene met alre dere, Diere toe hadden groten ghere. Eerst verboet hi dat hof sijn 60[regelnummer] Wie dat hi ware, die ware kerstijn, Ende es hi riddere, dat hi laet Alle ridderlike daet; Daerna hiet hi die kerstene vaen Ende in karkeren beslaen, 65[regelnummer] Ende heeft wreeder dinge vonden Dan die tyranne vore sinen stonden, Want hi op dlijf verboet Iemene te voedene in die noet. Daer na hiet hi die gevane 70[regelnummer] Met sonderlingen tormente gaen ane; Ten lesten te stucken slaen ontwee Ende die stucken werpen in die see. Kerken, die hi eer maken dede, Dede hi afbreken, ende mede 75[regelnummer] In alre quaetheit hi verwan
[pagina 306]
Die vore hem was elken tyran. Alle sedelike wetten Dede hi in onseden setten. Ter vrecheit hi so bekeert, 80[regelnummer] Dat hi de tribute meert, Dat vele ackere onbedreven Altemale ondrechtech bleven. Waest dat hi enege kerstene sendde In kativeger ellende, 85[regelnummer] Hadden si dochtere ende wijf, Hi gafse den cnechten, die catijf; Ende hi jegen der naturen gewout, Nadien dat hi was worden out, Wilde hi hem tonsuverheiden voegen, 90[regelnummer] Ende sette sijn genoegen Ane magede van groter scoenhede Te nemene hare suverhede.
Van sente Candus ende Quirioen. XXVIII. Nu worden onder desen tyrant In ene port, Sebasten genant, XL ridders martelaren, Daer die vorbaerste af waren 5[regelnummer] Candus ende Quirioen; Dat Agricolaus dede doen, Die baliu was in die stat. Te sinen gesellen seide hi dat Quirioen: ‘Een groot gemeene 10[regelnummer] Hebben wi met menegen cleene Ghedaen ter vlocht; te desen tiden Nochtan si drie ons hier bestriden: Sathan, die hertoghe Lysie, Ende die baliu, als ic waer lie, 15[regelnummer] Ende maer een en sijn dese drie. Nu elc over hem selven sie, Ende wese also sterc van sinne, Dat een van ons si XL niet en verwinne.’ Menech torment wert hen gedaen, 20[regelnummer] Dat si salechleke ontstaen. Een staende water was bi der stede, Daer men die mertelaren in dede, Ende het was winter ende coude swaer; Een wel getempert bat was daer 25[regelnummer] Bi geset, dat hiere mochte In wel gaen dies rochte; Ende daer esser een af in gegaen, Die sijn leven daer liet saen. Die andere bleven gestade in moede. 30[regelnummer] Ridders waren hier toe ter hoede, Die alle sliepen sonder een van dien, Die heeft dalende versien Van den hemele negenendertech Croenen. In Gode gehertech 35[regelnummer] Werp hi sine cleedere uut, Ende spranc ten anderen; overluut Riep hi: ‘Ende ic ben oec kerstijn!’ Den duvel sach men droeve sijn, Die seide dat hi verwonnen ware. 40[regelnummer] Doe sprac die joncste van der scare, Wies moeder hem riet te sine gestade, Dies hi wel volgede haren rade, Wies name dat was Mellijt; Ende niet lange na desen tijt
[pagina 307]
45[regelnummer] Worden hen allen tebroken die knien, Die alle gaven den geest na dien Sonder die Mellijt vorseit. Der andere lichamen worden geleit Omdat mense sal verbranden. 50[regelnummer] Mellijts moeder nam te handen Den sone ende droechene ten hoepe, Ende in dien salegen loepe Gaf die siele Gode die goede. Die moeder met bliden moede 55[regelnummer] Leidene op dandere lichamen, Ende worden verbrant te samen, Ende die asschen worden sciere Ghewoerpen in ene riviere, Die in dwater te samen rennen. 60[regelnummer] Ten derden dage dede God kennen Den bisscop daer van der stede, Dat hi ende sine clergie mede Toten heilechdoeme gaet; Dat hi altehant bestaet, 65[regelnummer] Ende heeft vonden die heilege asschen, Daer dwater niet af en conde wasschen, Ende die een groot licht uutgeven; Ende wasser iet af verscheeden bleven, Dat sach men als een licht verbaren. 70[regelnummer] Dese mertelaren alle ridders waren Van Capadocien geboren. Ander dinc mogedi nu horen.
Van sente Theogenusse. XXIX. Bi desen tyran verseit Wert grote passie anegeleit Theogenesse, die sone was Eens bisscops; maer ic niet en las 5[regelnummer] Wie die bisscop mochte wesen. An IIII palen bant men desen Ende sloechene met stocken swaren, Daer si XVIII toe waren, Die hen alle moede maken, 10[regelnummer] Dat die stocke te stucken braken. Te middewerde in die stat Omtrent noene wert hi na dat Ghepaelt also oppenbare. Men dede hem dese pine sware, 15[regelnummer] Omdat hi geen riddere en woude wesen. Neven hem so leet na desen Van enen legioene een voget, Die an hem sprac aldus met ondoget: ‘Waer es dijn coninc, dies riddere du sijs? 20[regelnummer] Ic wille dattu des best wijs: Haddic een swert, ic name di dleven.’ Die sant heeft antwerde gegeven: ‘Du en moges mi scaden twint; Maer ic wille dat di si bekint, 25[regelnummer] Dat dine ende dijns meesters knien Ghebroken saen selen werden, ende na dien So selen u die diere teren, Ende dijn coninc wert met onneren Ondergedaen saen hier nare, 30[regelnummer] Ende alle die van uwer scare, Die niet en geloeven den coninc mijn, Selen saen verdorven sijn.’ Ghekerkert wert hi daerna sniemen, Ende was gehoedt, so dat hem niemen 35[regelnummer] Gheven en mochte spise no dranc. Doe quam Cristus eer iet lanc Vore hem ende seide: ‘Theogenes, In rechter gesonden wes; Ic ben metti; meer groot no cleene 40[regelnummer] En ontfaestu spise van menschen geene. In den hemel es di gereet
[pagina 308]
Spise die nemmermeer en tegeet.’ Onse Here voer danen, ende die sant Loefde Gode met sange; te hant 45[regelnummer] Hordent die wachters, die daer quamen Ende den carkere besloten vernamen. Bi gaten sagen si gereet Met witten vele volcs gecleet Singende den sant omtrent. 50[regelnummer] Den baliu maken si bekent, Die daer sendde gewapende scaren, Want hi waende dat kerstene waren. Die baliu daer mede quam, Ende als hi niene daer en vernam, 55[regelnummer] Hiet hi den sant borne ende broet Gheven, dies niet en wilde; albloet Seide hi: ‘Mi heeft mijn coninc genoedt.’ Die baliu dat weten doet Licinium, den tyrant, 60[regelnummer] Die hem weder ontboet te hant, Dat hine verdrinke in die see. Hi dede so no min no mee, Maer eert daertoe comen mochte, Onse Here groot wonder an hem wrochte, 65[regelnummer] Ende sijn vorspreken wert saen vertoget; Want die baliu ende die voget Van den legioene vorsproken Daden enen strijt saen stoken, Die jegen Licinius ghinc; 70[regelnummer] Ende daer verginc also die dinc, Dat si, die niet en hebben geloeft In Gode, werden slijfs geroeft. Daer Licinius omme wert erre, Ende dede sonder enege merre 75[regelnummer] Dien II vorseit die knien so breken, Ende voer na Theogenes spreken, Die genen lieden sepulture Gaven met wel groter cure.
Van sente Aggeuse, Naercis ende Marcellinus. XXX. Recht eest dat men viert met eren Van III martelars ons Heren In Ponten, die gebroedere waren, Wies namen ic u mach oppenbaren: 5[regelnummer] Aggeus, Narchisus, Marcellijn, Die bi Licinius ontlivet sijn. Dore hen, versta ic oec vorwaer, ........ Sente Ursac ridders leven, 10[regelnummer] Ende heeft hem te levene begeven Hermite in enecheden, Daer hi sijn leven in heeft leden, Dat hi den duvel rumen dede, Dien hi besat met siere bede, 15[regelnummer] Ende ontlijfde so enen drake, Ende dede menege andere goede sake. Als dus Licinius die tyrant Des quaets een stucke onderwant, Ende het cont wert Constantine, 20[regelnummer] Dede hi te gadere theere sine Ende wilde de quaetheit wederstaen. In Bitine, sonder waen, Bi Crisobbe geviel die wijch, Daer Licinius sinen crijch 25[regelnummer] Moeste achterlaten an sinen danc.
[pagina 309]
Hi wert verwonnen eer iet lanc, Ende gevaen voert so vort Te Thessalonen in die port, Daer was hem thoeft afgeslegen. 30[regelnummer] Dus varen si die der quaetheit plegen. Daer nam inde scandelike Licinius, doe hi hadde in trike Gheweest XIIII jaer, Ende LX jaer out was vorwaer. 35[regelnummer] Dit was een man van sinne wreet, Die de spadone hadde leet, Want hise motten hiet of muse In palayse ende in huse. Dus wert die grote Constantijn 40[regelnummer] Keyser bi der groter doget sijn, Daer hi bi hadde alle wege Menegen sonderlingen groten sege.
Van eenre consilien van Arriuse. XXXI. Over ene wile mochti horen, Hoe sente Peter seide te voren Wie bisscop na hem soude sijn. Dat was die bisscop Alexandrijn. 5[regelnummer] Achilles soude dierste wesen, Ende Alexander na desen. Achilles hadt nu gesijn, Ende nu was in die stede sijn Alexander die bisscop goet. 10[regelnummer] Nu die wilde dat die kerke stoet In goeden peyse ende in vreden, So wert in werrechtecheden Recht ocht quame van den haren; Want een priestere wert binnen den jaren 15[regelnummer] TAlexandrien binnen der steden, Ende scheen van buten van goeden seden Ende van levene bequame (Arrius was sinen name), Maer van binnen was hi venijn. 20[regelnummer] Van desen Arriusse sijn Hier voren gesproken woert, Daer men heresie in hoert, Die hi dede te verstane; Want hi wilde dat bringen ane 25[regelnummer] Onder die kerstene met gewoude, Dat men die godheit sceeden soude Van Gode den Vader ende den Sone Ende den Heilegen Geest. Diegone Wert om dese dinc verwaten 30[regelnummer] Hier vore van den prelaten, Ende van der kerken al gesteken, Also gi hier voren moecht horen spreken, Hoe dattene sente Peter verstac Van Alexandrien, ende vorsprac 35[regelnummer] Diegene die na hem wesen souden Bisscop, dat sine houden Alsoe, si raden met eren. Als Alexander niet en conde bekeren Desen Arrius van den quaden, 40[regelnummer] Verstac hine sonder genaden; Doch heeft Arrius so gedaen, Dat hi menegen brachte gevaen Met nide op den bisscop goet. Als dit Constantijn verstoet, 45[regelnummer] Maecte hi enen zeent gemeene In die stede te Nichene In tjaer ons Heren, na minen siene, CCC ende daertoe sestiene,
[pagina 310]
Om te verclaerne die saken, 50[regelnummer] Die Arrius wilde gerechtech maken. CCC bisscoppe ende XVIII mede Quamen te deser consilien stede. Nu was de paeus Silvester doot: Na hem quam in eren groet 55[regelnummer] Marcus, want hi paeus was; Na Marcus Julius, also ict las, Die noch was in paeus gewelt Daer men dese consilie helt; Maer die oudde gine hem so naer, 60[regelnummer] Dat hi niet en mochte wesen daer. Twee vroede priestere heeft hi gesent, Vitus hiet deen, dander Vincent; Van der apostelen kerken Waren daer oec die patriarken: 65[regelnummer] Macharis van Jherusalem, Eustaes wasser oec met hem, De bisscop van Anthiochen die stede, Van Alexandrien was daer mede Die goede bisscop Alexander, 70[regelnummer] Ende meer patriarken menech ander. Maer also ons dat gescrefte telt, Dat hier te voren Silvester helt Ene consilie te Rome Bi skeysers Constantijns begome, 75[regelnummer] Daer CC bisscoppe waren Ende LXXXVIII met diere scaren; So wert met anderen Arrius Verdoemt ende een hiet Sixtus. Dese heilege paeus woude, 80[regelnummer] Dat engeen leec enegen clerc en soude Bedragen met enegen leeliker saken; Hi dede oec dat elc dyaken Ten outare hadde an dabijt Selc als si dragen in deser tijt, 85[regelnummer] Dat heet een dalmatike; Ende hi wilde des gelike, Dat niemen der leeker vierescare Te rechte en stoede die clerc ware; Oec wilde hi van den corporale, 90[regelnummer] Dat wit linen ware altemale, No siden no gevaruwet twint, Dan alsoet deerde ende de locht sint; Want Jhesus was in linijn gewonden In siere sepulturen stonden, 95[regelnummer] Dat anders niet gevaruwet en was Dan dander daer ic af las.
Van den selven consilien. XXXII. Opten dach dat in Gods namen Die bisscoppe alle waren tsamen, So dede onder die prelate, Als die duchte van nederen state,
[pagina 311]
5[regelnummer] Die keyser. Dan dede hi maken Sijn sitten bat nederre om dese saken, Ende satter op met cleenre scaren, Om dese consilie te bewaren. Nu es daer menege tale opcomen, 10[regelnummer] So dat die keyser heeft vernomen, Dat in die menegerande woerde Comen mochte enege discoerde, Waer bi die sonderlinge sake, Daer hi dien zeent om wilde maken, 15[regelnummer] Te negeenen ende soude keren, So bat hi elken van den heren, Dat elc bi brieve sinen wille gave Ten dage diemen settet daer ave. Ten dage die daer was genomen, 20[regelnummer] Sijn si alle weder comen: Daer wert gegeven Constantine Van elken dat gescrefte sine. Die brieve hilt hi in sinen scoet, Ende sprac hen allen dus an albloet: 25[regelnummer] ‘God heeft u papen gemaect, Ende heeft u in die macht gestaect Ons te jugeerne ende onse gelike; Hieromme sijn wi in erterike Bi rechte gedoemt in deser tijt. 30[regelnummer] Ghi, die van Gode als gode sijt Ons menschen hier gegeven, En moget van menschen in dit leven Altoes gejugeert niet wesen, Want niet gevoech en ware in desen, 35[regelnummer] Dat mensche gode jugeren soude, Want dats allene van Gods gewoude Dat hi u vonnesse sent. Daeromme ontbeidt sijn jugement, Ende laet hier onder u u discoert, 40[regelnummer] Ende wat te Gods geloeve behoert Dat besceedt in rechter saken.’ Als endde was van deser spraken, Dede hi die brieve al verbranden, Dat geen mensche en soude verstanden 45[regelnummer] Der heilegere bisscoppe discorderen. Dus wilde hi die confusie beweren Der vadere, ende daerbi ontgaen Die maledixie, die ontfaen Moeste die quade sone Cham, 50[regelnummer] Die niet en decte als hi vernam Die scande van den vader sijn. Men leest elre, dat Constantijn Sprac gelike deser spraken: ‘Vernamic enege quade saken 55[regelnummer] An hem, die pape of monec ware, Eer ict liete oppenbare, Sekerlike, condict volstrecken, Ic soudt met minen mantele eer decken.’
Noch van den selven. XXXIII. Sienlijc wert oppenbare In die werelt harentare Dese consilie niet cleene, Die lange stont ende algemeene. 5[regelnummer] Philosophe van groten doene Ende van menegen opinioene Quamen te deser consilien binnen, Daer selc dede sinen sin bekinnen. Nu wasser een meester sonderlinge, 10[regelnummer] Die so scoene sine dinge Toegen conste ende so subtilike Bi sijnre subtijlre logike, Dattene niemen daer en conde
[pagina 312]
Wederstaen al uten gronde; 15[regelnummer] Nochtan was sine sprake Jegen kerstijnlike sake. Maer nu wilde God die goede Toegen, dat onse geloeve stoede Bi dogeden, niet bi spreken, 20[regelnummer] Ende heeft in den sin gesteken Daer enen goeden sempelen man, Die van clercgien als niet en can, Die Jhesus Kerste al hadde in conden Ende dien gecruust om onse sonden, 25[regelnummer] Dat hi van sprekene viel in geren Ende bat al den anderen heren, Dat het si hare wille wale, Dat hi ten meester hebbe die tale. Die bisscoppe, die den bisscop wel 30[regelnummer] Simpel kinden, maer goet man el, Ende in talen niet wel vroet, Duchten sere in haren moet, Dat sine heilege sempelheit In scerne mochte sijn geseit 35[regelnummer] Onder die philosophe subtile. Doch, alsoet God wilde, ter wile Die bisscop goet, die simpel man, Vinc deser gelike dat spreken an: ‘Philosophe,’ seit hi, ‘hore hare 40[regelnummer] In Jhesus Cristus name dat ware: Een God es die maecte alle dinge Met sijns Woerts cracht sonderlinge, Ende met sinen Heilegen Geest Versekerde in al voleest. 45[regelnummer] Dit Woert seggen wi den Sone; Van der Maget was geboren die gone, Die op tsmenschen dolen ontfarm Hadde, ende ons, die sijn arm, Verloeste met siere doot 50[regelnummer] Uter eweleker noet. Desen, die verresen es, Sijn wi ontbeidende tote des Hi recht juge comen sal Van onsen gewerken al. 55[regelnummer] Gheloefstu dat aldus si, Philosophe? dat segt mi.’ Ende hi, als die noyt een woert Hier jegen bracht hadde voert, Wert also vervaert van sinne 60[regelnummer] Bi crachte, die dandere woerde hadden inne, Dat hi dien antwerdde allene, Dat hem dochte dinc negene So waer als hi hadde geseit. Doe wert daer also bereit, 65[regelnummer] Dat die meester logicien Kersten wert thant na dien, Ende lyede dat hi verwonnen was, Ende sere blide was hi das. Nu waren daer meesters andre, 70[regelnummer] Die bisscop Alexandre Van Constantinoble der stede Die wilde disputeren; nu dede Die keyser, dat die goede man Die dinge wilde vangen an; 75[regelnummer] Dat die bisscop gerne dede, Nochtan was groot sine simpelhede. Doe sprac hi ten meesters gemenen: ‘Laet over u allen spreken enen,’ Dat die anderen hebben gedaen. 80[regelnummer] Die bisscop sprac ten genen saen: ‘In den name van Jhesus Kerste Ghebiedic di, in desen tweste Ten beginne en sprec vele no som,’ Ende diegene bleef al stom.

[pagina 313]
Van den selven noch. XXXIIII. Heilech ende van rade vroet Was te deser consilien, die menech goet Dede ende daer toe beriet, Een die Athanasius hiet; 5[regelnummer] Een die Phasiutius was genant, Bisscop uut Egypten lant; Dese hadde in dien tijt gesijn, Dat Galerius Maximijn Tormente die kerstene liede, 10[regelnummer] Waer bi desen bisscop gesciede, Dat hi verloes ene siere ogen. Oec moeste hi andere pine gedoegen Ende bleef te live. Desen heilegen man Wies die gracie Gods so an, 15[regelnummer] Dat miracleren bi hem gescieden Niet min dan men mach bedieden Van den apostelen ons Heren. Want die duvele te haren onneeren Met woerden allene heeft [hi] verdreven; 20[regelnummer] Den sieken heeft hi gegeven Hare gesonde met siere bede; Blenden gaf hi hare sien mede, Vele ander wonders dede hi meere: Desen minde die keyser seere. 25[regelnummer] Daer was oec Spiridoen, Bisscop van Cypers, wies doen Wonder es te horne sere. Als bisscop wert dese here, Was hi scaepherde ende eest oec bleven. 30[regelnummer] Op enen nacht, vindic bescreven, Quamen dieve om sine scaep stelen, Ende als si waenden des getelen, Ende si boden daer toe die handen, Dochte hen dat si met banden 35[regelnummer] Ghebonden worden al ongesien, Ende en conden niet ontflien. Tsmergens quam die heilige oude, Als die sine scaep leiden woude Ter weiden, ende sach die dieve so staen. 40[regelnummer] Hoet met hen was, verstont hi saen, Ende ontbantse van dien banden Met sinen woerden al te handen, Ende gaf hen enen hamel mede, Dat si met pinen hare besechede 45[regelnummer] Sonder bate niet liden en souden. Noch hort meer van desen ouden. Hi hadde ene dochter, die liet dit leven; Maer een hadde hare eer gegeven Dinge te hoedene of geleent. 50[regelnummer] Die vader die dies verheent, Want hi van der dinc niet en weet, Alst die ander heescht gereet Die dinc na der dochter doot. Als ment sochte met nerenste groot, 55[regelnummer] Ende ment vinden niet en can, So es gegaen die heilege man Ten grave van der dochter sijn, Ende riep bi name sijn dochterkijn. ‘Vader,’ sprac si, ‘wat wiltu?’ 60[regelnummer] Hi sprac: ‘Berecht ter werelt ons nu, Waer du die dinc heefs gedaen, Dattu van desen heefs ontfaen.’ Ende si wijsde hem die stede; Si gingen daer ende vondent mede. 65[regelnummer] Ander dinc te wonderne sere Dede dese heilege here. Andere meneech heilech man, Daer ic hier niet af gespreken en can, Waren te deser consilien gemeene, 70[regelnummer] Daer nutscap af quam menech eene.
Hoe Arrius wert gescent. XXXV. Sonderlinge wert gescent
[pagina 314]
Arrius in dat parlement Met redenen vele scone ende goet, So dat men dies geloeven moet, 5[regelnummer] Dat die Gods Sone si metten Vader Van eenre substantien. Maer algader En lyeden dat niet die daer waren. XVII warenre te dier scaren, Die Arrius sware ongeloven 10[regelnummer] Gherne gehouden hadden boven, Waer af die VI in al sijn comen Met Arrius in al verdomen; Si die XI toegeden tgelaet Te houdene recht sgeloeven staet 15[regelnummer] Metten monde, niet metten sinne; Waer af deen was, also ict kinne, Eusebius, die in der steden Bisscop was van Nychomeden. Van den goeden geloeve die sin, 20[regelnummer] Dat die consilie hadde in, Dats: ‘Credo in unum,’ die men seecht Ter messen na dat mens pleecht. Andere vele goeder statute Waren daer gegeven ute, 25[regelnummer] Die den bisscoppen gaen an, Papen ende clerken, daer ic van Nu hier make een gestille, Want ander dinc ic scriven wille.
Van senter Nyclause men dan een capitel. XXXVI. In die Griexe hystorie ware Vint men bescreven oppenbare, Dat senter Nyclaus was te Nychene In de consilie gemene, 5[regelnummer] Out van dagen, ende was Bisscop van Myrren; also ict las, So en leefde hi niet lange daer naer. Dese Nyclaus was vorwaer Van edelen geslechte geboren 10[regelnummer] Van eenre stede die wi horen Patere nomen; dese stede Es in Lycien; edelhede Was wilen groot in dese stat, Maer die sonden daden dat, 15[regelnummer] Dat haer name sere es vergeten Ende van lettel lieden beseten. Een velt esser bi gelegen, Dat berrent, ende dit es sijn plegen, Dat altoes ruuscht als een cleet 20[regelnummer] Dat men al onttwee scuurt gereet, Ende geeft sdaechs uut vuelen roec; Tsnachts so machmer scouwen oec Vlamme na eens fornays maniere. Die nature van desen viere 25[regelnummer] Es, quamer een an metter hant, Hi gevoelde hitte alse brant, Maer hi en soude verberren twint. Dus dede onse Here sijn bekint Dien lieden der sonden wrake, 30[regelnummer] Dat elc ter beteringen trake. Dese stat, daer af es die tale, Noch doe si was beseten wale, Waren vader ende moeder rike Senter Claes, ende sere eerlike 35[regelnummer] Waren si metten meesten seer in werden; Maer si waren die begerden Meer hemelsche dan ertsche ere, Ende met manieren te wonderne sere So hilden si haren sone jonc,
[pagina 315]
40[regelnummer] Dien si in harre meinningen spronc Wonnen, hoe sine in hare stede Laten souden hare rijchede Te besittene in die doget, Ende waren altoes gehoget 45[regelnummer] Hieromme te sine in der bede An Gode, die haren wille dede, Ende heeft hen tilike verbaert, Wies haer sone sal werden waert; Want, noch doe hi soech die borst, 50[regelnummer] Nochte hongere nochte dorst Die en dedene sugen mer eens den dach Tweewerf de weke, also men mach Bescreven sien al sonder sage, Ten Goensdage ende ten Vrindage. 55[regelnummer] Als sine kintsche dage leden, En plach hi niet der ydelre seden, Die meest plegen jongelinge; Maer hi hilt sine wandelinge Met vader ende moeder ter kerken, 60[regelnummer] Ende dies hi daer conde gemerken Van der heilegere screfturen, Dies en vergat hi te ghere uren.
Van sente Jacoppe den bisscop. XLIIII. Een bisscop van levene goet, Ende die bi toenamen hiet vroet, Sente Jacob, bisscop sat In Persen te Nisebis teere stat, 5[regelnummer] Die mede Anthiochen heet. Dese heilege bisscop street Te Nichene in die stede Jegen die ongeloevechede Van den Arrianen quaet. 10[regelnummer] Ter consilien, hier voren staet, Daer hi salechleke in wrachte. Eens besat sijn port met crachte Van Persen Sapor die coninc, Ende alst der port met vresen ginc, 15[regelnummer] Troeste die bisscop wel de sine, So dat si met stercker pine Ten muere hen stoutelike scaren, Daer hen die viande af vervaren. Ja selve Sapor die here 20[regelnummer] Dien dunct, dat hi siet staen ter were
[pagina 316]
Selve den coninc Constantine. Doe sprac hi dus an die sine: ‘God vecht over die Romeine!’ Ende hem quam gramscap an niet cleine. 25[regelnummer] Een scicht scoet hi met gewoude Opwert, oft hi Gode scieten soude. Nu alse gevallen dese saken, Quam ten bisscop sijn dyaken, Die hem bat dat hi gereit 30[regelnummer] Ten muere ga ende hi anleit Die maledixie ten vianden. Die bisscop ginc ten muere te handen, Ende als sine heilege bede endde, Onse Here onder die viande sendde 35[regelnummer] Mosien ende vliegen so vele, Dat met hen ginc al uten spele; Want si den perden ende den olyfanten So wee daden, dat ridders, serjanten En constenre op geduron niet. 40[regelnummer] Als Sapor dit claer versiet, Vloe hi metten sinen tsamen Van der stat met groter scamen. Jeronimus ons oec weten doet, Dat dese heilege bisscop vroet 45[regelnummer] Bescudde dicwile sine stede Al met siere heileger bede, Ende screef menege salege lere, Die de heilege kerke prijst sere. In skeysers Constantijns tiden 50[regelnummer] Starf hi ende voer metten bliden, Ende wert begraven in sine stat, Want Constantijn bevolen hadde dat, Die Constantius vader was. Dit was de redene, also ict las, 55[regelnummer] Omdat bi hem die stede goet Vort meer te bat soude sijn verhoet.
Van Euursis, bisscop van Orliens. XLV. Het was in desen tiden mede Een man van groter heilechede, Enursis, die in die stat TOrliens heilech bisscop sat. 5[regelnummer] Hoe dat toequam, vanc mijn verstaen. Als die heilege Desiniaen, Die vore hem daer bisscop was, Van desen levene leet den pas, Ende men die elexie dede 10[regelnummer] Bisscop te hebbene in sine stede, Worden gecoren daer toe si twee Bi werelekere vrientscap mee Dan bi der geestelijchede, Dat groot vernoy brochte in die stede, 15[regelnummer] Want men daeromme storte menech bloet, Daer geween af quam ende seerech moet. Als die keyser dat bekent, Enen baliu hi daer sent Om te settene in payse die stat, 20[regelnummer] Die vredelike dede dat, Want hi dede comen met allen Die bisscoppe daer van Gallen, Die vastene setten van III dagen Onder die liede, dat si bejagen 25[regelnummer] Die bede mogen an onsen Here Enen bisscop te siere ere. Te dien vastenen op dien anderen dach So quam daer, alsoet God versach, Enursis, daer wi eer af spraken, 30[regelnummer] Van Rome, ende hi was subdyaken; Ende dat hi den wech vinc ane, Dat was te suekene II gevane, Die waren sine gebruedere beede. Dus quam hi in oetmoedege cleede
[pagina 317]
35[regelnummer] In die stede van Orliens, Ende in die kerke was sijn gepens Te gane, daer hi in dede Tonsen Here sine gebede. Na die bede es hi gegaen 40[regelnummer] Buten der kerken, ende es gestaen Ommesiende oft hi iet Wiene herberget om Gode versiet. Die dorwaerdere van der kerken Leide an hem sere sijn merken, 45[regelnummer] Ende heeft hem om sijn doen gevraget, Dies hem die ander dwaerre gewaget, Ende es met hem so thuus gegaen, Van wien hi vriendelijc was ontfaen. Des ander daechs wilde dane 50[regelnummer] Enursis, ende sijn wert sprac hem ane: ‘En wetstu niet van der besechede, Die nu es in dese stede?’ Enursis seide: ‘Neennic niet!’ Ende die ander hem claer bediet 55[regelnummer] Van der elexien den gront. Vort seit hi: ‘Blijft hier ene corte stont; Bi avonturen onse Here Sal vertoegen sinen ghere, Wien men hier bisscop hebben sal.’ 60[regelnummer] Enursis loefde dit al Dat hem raden dorste sijn wert, Ende ginc met hem ongespert Ter kerken, ende bleef hem bi, Daer onbekint was hi, 65[regelnummer] Dan van sinen wert, van allen. Nu sijn die dinge also gevallen, Dat die bisscoppe lagen in beden Ende tmeeste deel van der steden, Ende baden Gode om teekine clare, 70[regelnummer] Wie hen te bisscoppe nutte ware. Ende cortelike hier naer Quam ene duve, als een licht claer, Op Enursis hoeft gevlogen, Daer si menech teeken togen 75[regelnummer] Moeste, eer het daer toe quam, Dat menne daer te bisscoppe nam Bi concente van al den lieden, Die dit van hem alle wel bedieden: ‘Dese es werdech ende gerecht! 80[regelnummer] Gods wille gescie nu ende echt!’ Alse Enursis hadde daer Bisscop gesijn omtrent een jaer, Scheen oft die port ware een gloet; Maer die heilege bisscop vroet 85[regelnummer] Blusschede den brant met siere bede. Omdat hem God die ere dede, So wilde hi Gode weder eren, Ende wilde sine kerke meerren, Ende brachte die liede al daer an, 90[regelnummer] Dat elc bringe dat hi jan Die kerke te meerne met. Ten dage, diere toe was geset, Ghinc hi met eenre spaden selve Van den fondamente ten gedelve, 95[regelnummer] Ende dalf oec metter hant Also lange, dat hi vant Enen utenemenden groten scat. Cortelike sendde hi al dat Den keyser, dat hiere mede dade 100[regelnummer] Sinen wille; die wert te rade, Dat hi den scat hem weder sendde. Daer toe mede hi hem gehendde Tweewerf also groten scat, Ende diere in vele te bat,
[pagina 318]
105[regelnummer] Daer die bisscop mede doet maken Sierlike die kerke, ende die saken In die kerke blivende sijn. Dit wilde die keyser Constantijn, Datmen altoes sonder ontsinken 110[regelnummer] In goede soude sijns gedinken.
Van den selven Enursis. XLVII. Omtrent desen tijt geviel dit doen, Dat die bisscop van Sissoen Quam om an die bede vaen, Daer Crispijn ende Crispiniaen 5[regelnummer] Die martelaren begraven waren. Met dat hi ter beden sal varen, Heeft hi verstandelike gehort Die gelike deser woert: ‘Orconden ende vriende ons Heren! 10[regelnummer] Ghestaedt ons lieden der eren, Dat wi vore onse doot genaken Ende bescouwen den dyaken Enursis, onsen lieven broeder.’ Die bisscop, dies sijn wilde vroeder, 15[regelnummer] Hief op die ogen, ende versach dan Twee religioese man, Ende hi vragede hen wie si waren. Dus gingen sijt hem oppenbaren: ‘Porters van Rome so sijn wie, 20[regelnummer] Ende wi waren gebruedere drie. Wi twee worden eens gevaen Van vianden, ende daer na saen Waren wi al hier brocht Ende eenre goeder vrouwen vercocht, 25[regelnummer] Diere wi dienen, heet Juliane. Groete begerte leit ons ane, Te siene onsen brueder vrome Enursis, die wi lieten te Rome.’ Dese bisscop deedt in corter stont 30[regelnummer] Den bisscop Enursis cont, Die sere blide was der maren, Ende sendde weder sonder sparen Goets so vele, daer men bi Sine twee brueders cochte vri, 35[regelnummer] Ende quamen te hem daer elc begherde, Daer elc anderen aneverde Met meerre vrouden, met meerre lieve, Dan men gescriven soude in brieve. Enursis, die heilege man, 40[regelnummer] Leide selken erenst daer an Te volmakene sine kerke, Dat lettel gebrac van sinen gewerke, Si en wert ten derden dage gewiet, Daer onse Here gebenediet 45[regelnummer] Selke miracule heeft gedaen, Dat daer doepsele hebben ontfaen Seven dusentech paiene. Het en leet so niet metten gesciene, Daer en wonnen die doeve haer horen, 50[regelnummer] Die blende haer sien, ende die verloren Hadden hare sprake spraken wel, Ende die croepele worden gesont ende snel. Dese heilege man die dede Menegen groot nuttelijchede. 55[regelnummer] So dat hi van Gode verstoet, Dat hi dit leven laten moet, Die cleregie dede hi te samen Ende bracht so toe in Gods namen Bi sconen miraculen oppenbare, 60[regelnummer] Van wien dat het nutte ware Die den stoel na hem soude ontfaen: Dat was die heilege Aniaen. Ende saen in die heilechede fine
[pagina 319]
Gaf hi Gode de siele sine, 65[regelnummer] Van Pietmaent ter sevender yde. In sente Silvesters tide Wert bisscop die heilege man. Na dat ict verstanden can, So was te dien tide Firmiaen, 70[regelnummer] Daer ic af hebbe verstaen Dat Lactatis was sine name. Dese dede menege vrame Der clergien met siere leere. Van hem so versta ic meere, 75[regelnummer] Dat hi Crispus meester was, Die keyser in Gallen was. Also ict las, So was dese Crispus sone Grote Constantijns, ende die gone Wert van den vader sint verslagen. 80[regelnummer] Van desen wi nemmeer en gewagen.
Van den bisscop Eusebius. XLVII. Van Cesarien in Palestine Was in heilecheiden fine Te dien tide bisscop Eusebius Dat keyser was Constantijn. Aldus 5[regelnummer] Vindic bescreven van desen goeden, Dat menne mach loven boven menegen vroeden, Want hi gescreften vele utermaten Screef van vele sonderlingen baten, Ende menege ware ystorie 10[regelnummer] Dede hi bliven in memorie, Ende menege passie der martelaren Dede hi met sine gescrefte verclaren. Vort bescreef hi leven ende namen Van den bisscoppen alte samen, 15[regelnummer] Die apostelen kerken Besaten. Dit seldi merken, Tote siere tijt dat waren dese: Rome, Anthiochen ende Ephese, Jherusalem ende Alexandrien. 20[regelnummer] Den gescrefte horic lyen, Dat dese Eusebius prijsde sere Origenes doen ende leere. Van desen Eusebius Scrijft ons Jeronimus, 25[regelnummer] Dat eens in die stede sijn Te Cesarien quam Constantijn, Ende heeft den bisscop dit geseit: Dat hi hem heesche, hets hem gereit, Wat siere kerken vordeel ware. 30[regelnummer] Eusebius seide oppenbare: Hi en bade siere kerken geene rijchede, Maer dade hier af sine bede; Datmen al die werelt dure Oppenbare met groter cure 35[regelnummer] Die grave van den martelaren, Hare namen, ende wie die jugen waren Die hen die martielie daden, Die provincien ende die staden Daer si in leden al meswende, 40[regelnummer] Ende den dach van haren ende, Ende men dit claer doe bekant Den erdschen bisscop in elc lant, Diet Eusebiuse vort bedieden; Ende dit die keyser doe gebieden. 45[regelnummer] Dit was gedaen na sinen ghere, Also dat dese vroede here Die hystorien dede verclaren Wel na van allen martelaren.
Van den grolen sente Anthonise ende van sinen levene. XLVIII. Eens salechs moencs salic gewagen Hierin, die in langen dagen Herde wide es becant: Dats Antonijs, die grote sant,
[pagina 320]
5[regelnummer] Die leefde herde salechlike In Constantijns des Groten rike, Die monec was ende abt daer naer, Wies leven bescreef wel ende claer Athanaes, die bisscop sat 10[regelnummer] TAlexandrien in die stat. Dese Anthonijs, also wijt horen, Was in Egypten geboren Van vader ende van moeder kerstijn goet, Manierlike opgevoet. 15[regelnummer] Als si beide verstorven waren, Out omtrent van XX jaren Es hi eens in die kerke comen, Daer hi lesende heeft vernomen Die ewangelie, daer men in 20[regelnummer] Mach verstaen desen sin: ‘Wiltu volmaect sijn,’ ende die woert Also te dier ewangelien behoert; Ende saen wert hi bedocht, Dat hi al tsine heeft vercocht, 25[regelnummer] Ende heeft den armen tgelt gegeven, Ende vinc an hermiten leven Niet verre van siere port, Daer hi swarlike wert gecoert Beide stille ende oppenbare 30[regelnummer] Van der duveliker scare, So dat niemen twivelen en darf, Hine vacht wel menechwarf Swaerlike jegen den viant. Eens quam die duvel in samblant 35[regelnummer] Van enen swerten kinde vore hem Ghestrect neder, ende seide: ‘Ic bem Verwonnen,’ want hi al onderdede Den geest der onsuverhede Met des geloeven cracht onbesmet, 40[regelnummer] Met abstinentien daer met. Hierna wert hi in rade daer af, Dat hi hem decte als in een graf; Dat den duvelen so verdroet, Ende quamen met menechten groet 45[regelnummer] Ende gaven hem so menechen slach, Dat hi rechte als doot daer lach, Dien sijn jongere also vant, Diene droech in die port te hant. Als dat wisten die gebure, 50[regelnummer] Daden si, alse ten like, cure; Ende als si sliepen ter middernacht, Quam Antonise an cen deel cracht, Die sinen jongere so dies gewoech, Dat hine weder ten grave droech, 55[regelnummer] Dats die andere en wisten niet. Daer lach hi noch in swaer verdriet Van der smerte, die hi eer doegede; Maer sijn herte dat altoes poegede Hoe hi die duvele verstrede. 60[regelnummer] Vermaent heeft hise ten stride daer mede. Daer quamen si hem weder ane In messeliker beesten gedane, Daer gingen si hem an met tanden, Met hoernen, met clauwen, als met scanden 65[regelnummer] Tontlivene aldaer ter stat. Ende cortelike na dat So quam een licht so doreclaer, Dat die duvele jagede van daer, Ende hi wert te hant genesen. 70[regelnummer] Jhesus Kerste siet hi met desen. Doe sprac Antonijs: ‘Goede Jhesu, Waer waerdi, waer waerdi nu? Twine haddi mi gemaect gesont Doe ic ierst so was gewont?’ 75[regelnummer] Doe horde dese woerde hi: ‘Antonijs,’ seide hi, ‘ic was hier; bedi Ontbeiddie tote deser tijt, Dat ic wilde sien desen strijt. Nu omdattu heefs gestreden 80[regelnummer] Wel met groter manlijcheden,
[pagina 321]
So makic di in corter stont Die werelt dore namecont.’ Nu alse dese heilege man XXXV jaer gewan, 85[regelnummer] So stercte hem an Gode de sin. Daer hi ter woestinen bat in Trac, in sinen wege hi sach Waer een plateele groot selverijn lach. Om sduvels hoenne peisde hi dan, 90[regelnummer] Ende sprac dus hem selven an: ‘Wanen mach hier sijn dit comen? Der menschen voetspore hier niet sijn vernomen; Het es so groot, en mochte ontfallen Niemene onwetende sijn met allen. 95[regelnummer] Duvel, dit es dijn werc, dijn strec! Mijn wille en wert van di niet belet!’ Ende alse hi dit heeft geseit, Verginc die dinc als roec gereit. Daerna vant hi gouts enen hoep, 100[regelnummer] Daer hi af nam sinen loep, Als ochte hi vlo van stercken viere. Doe leet hi saen ene riviere Ende vant an enen berch een gat; XX jaer woende hi in dat, 105[regelnummer] Daerne die menege sint versochte Ende daer hi vele miraculen wrochte. Selke wile so quam vor desen De duvel, die so groot sceen wesen, Dat hi thoeft toten hemele draget; 110[regelnummer] Ende als hem Antonijs vraget Wie hi es, hi seget: ‘Sathan.’ Vort vraget hi den heilegen man: ‘Waeromme eest dat so op mi striden Die moenke, ende in allen tiden 115[regelnummer] Die kerstene mi vermaledien?’ Antonijs sprac, hort sijn belien: ‘Wel te rechte doen si dat, Want dicwile ende te menegher stat Werden si gepijnt met dijnre lagen.’ 120[regelnummer] Sathanas heeft dit gewagen: ‘Hem selven distorberen hi sal. Icken doe dies groot no smal, Want ic van niente ben gewracht; Overal regneert Cristus cracht, 125[regelnummer] Gods name maect overal geclanc.’ Doe seide Antonijs Gode danc, Ende die vuele quade Sathan Voer als een vuel roec van dan. Dese sant hadde so groten gare 130[regelnummer] Om te sine martelare, Dat hi den martelars volgede ane, Die van den keyser Maximiane Worden gepijnt hier ende ghinder; Maer niemen wilde doen hem hinder, 135[regelnummer] Dies hi droefde herde sere, Want hi gherne om onsen Here Ghedoecht hadde der mertielien verdriet, Maer wie dat dade en vant hi niet. Confessor es hi dus bleven. 140[regelnummer] In meneger wijs leidde hi scerp leven, So dat sijnre miraculen lof So blickende wert, dat hi daer of Die ydel glorie heeft ontsien. Ter woestere steden trac hi na dien, 145[regelnummer] Daer hi doegede menege plage Van der heltscher viande lage, Hierna daden an hem hare bede Moenke, die hem volgeden mede, Dat hise versage in haren dorste, 150[regelnummer] Want si waters hadden borste. Daer brachte hi vort ene fonteine Met siere beden, suete ende reine; Ende alse hi dit hadde gedaen, Es hi ten monecken blide gegaen,
[pagina 322]
155[regelnummer] Daer hi om goet doe wert genoet, Ende dede menege nutscap groet.
Van den selven. XLIX. Te noenen daechs eer men at, Wert gedragen in hoger stat Van den ingelen dese heilege man. Duvele quamenre jegen dan, 5[regelnummer] Die beletten wilden die vaert, Ende hebben geoppenbaert Van siere geboernessen die sonden; Maer die ingele in corten stonden Hebbent met goeder proeven onttaen. 10[regelnummer] Metten ingelen daelde hi vri saen, Ende vant hem also hi was eer. Op enen tijt gesciede meer, Dat sijnre monecke spraken gevielen Vragende van den wesene der sielen. 15[regelnummer] Ter naester nacht Antonijs hort, Hoe dattene ene stemme roept vort Ende seit: ‘Stant op ende sie;’ Ende cortelike so sach hie Enen langen, wies hoeft gerochte 20[regelnummer] Toten wolken, also hem dochte, Dat hi met armen, met handen lanc Benam te vliegene den ganc Selke die gevedert waren Ende te vliegene te hemele begaren, 25[regelnummer] Ende selke en mochte hi niet gehouden, Sine vlogen daer si wouden. Daer horde Antonijs bliscap groet Ende rouwe sonder genoet Ghemingt van diere verwonnen waren 30[regelnummer] Ende van der verwinners scaren. Ende Antonijs heeft bekent, Dat dit was der sielen concent, Ende die duvel heeft gewert Van doegeden die hem te sonden kert, 35[regelnummer] Ende heeftse met hem gehouden, Ende die heilegen, die wouden Te Gode senden haren ghere, Daer jegen en hadde hi geene were, Daer hi rouwe groot omme vortbrochte. 40[regelnummer] Eens sat Antonijs ende wrochte Met sinen brueders, ende mettien Heeft hi te hemele wert gesien, Ende sach een visioen verswaert. Neder so viel hi ter vaert, 45[regelnummer] Ende bat Gode dat hi verkeere Dat quaet toecomende tontsiene seere. Dit horden die bi hem waren, Ende begonden hen vervaren, Ende baden hem dat hi wilde doen 50[regelnummer] Bekinnen dat visioen. Doe seide hi weenende dese woert: Dat een quaet al ongehort Te comene ware naer. ‘Ic sach,’ seit hi, ‘Gods outaer 55[regelnummer] Ommeringt met menege mule, Die met haren hoeven vuele Die dinc al scieden van den outare.
[pagina 323]
Hierbi weetic oppenbare, Dat dat rechte geloeve kerstijn 60[regelnummer] Met groter plagen gequetst sal sijn, Ende dat, gelijc dat beesten dullen, Die liede al verscoren sullen Die sacramente van onsen Here: Dits dat mi doet versuchten sere.’ 65[regelnummer] Als dit aldus was gehort, So sprac Gods stemme daer dese woert: ‘Veronwerdt sere wert mijn outaer!’ Ende dat wert cortelike waer, Want na twee jaer die Arriane 70[regelnummer] Ghingen so der kerken ane, Dat si sceen van al ontset. Niet allene en worden besmet Magede goede, vrouwen gemeene, Maer die vonten worden onreene, 75[regelnummer] Ende men versloech goede kerstene scaren Bi den outaren oft scape waren. Balicius, een Arriaen, Die in therscap was gegaen Van algader Egypten lant, 80[regelnummer] Dede den kerstenen selken pant, Dat hi magede ende monecke mede Al moedernaect dede alle die lede Te stucken blouwen al oppenbaer. Tote desen tyrant fel ende swaer 85[regelnummer] Screef sente Antonijs dus: ‘Ic sie Die gramscap Gods comende op die. Die kerstene te pinene afsta, Datti Gods gramscap niet en beva, Die di naect ende es gehende 90[regelnummer] Ende di dreiget met quaden ende.’ Die onsalege heeft gelesen Die lettere ende loech; te desen Spau hi daer in tonwerden Ende warpse vor hem ter erden, 95[regelnummer] Ende die de lettere brachte daer Dede hi menege pine swaer. Ende daer toe die felle tyran Ontboet dus den heilegen man: ‘Om dattu draechs so groote cure 100[regelnummer] Ten monecken, so sal in corter ure Te di comen, hebbic gedacht, Die discipline van onser macht.’ Maer die rechte ons Heren wrake Die sloech saen dese dreigende sprake, 105[regelnummer] Want den dreigere gesciede, Dat hi onder ander liede Reet een pert saechte ende tam, Dattene metten tanden nam Ende warpene vor hem op die erde 110[regelnummer] Ende berechtene sere onwerde. Binnen den vijfsten dage was dat Dat hi hem qualike vermat. In die port was hi gedragen, Ende starf saen in swaerre plagen. 115[regelnummer] Menege andere miracule scone Dede onse Here van den trone In des groets Antonijs ere. Oec was hi besceeden sere Te kinnenne goede geeste ende quade. 120[regelnummer] Groet in daden, vroet in rade, So galt hi der doot hare scout, Hondert ende vijf jaer out, Troestende sine bruedere ter doget, Daer hise maecte al in verhoget; 125[regelnummer] Ende na dat hise alle custe, Voer hi ter eweliker ruste. Die jeesten van den heilegen lieden, Die in desen tijt gescieden; Hebbic u een deel verclaert; 130[regelnummer] Nu treckic ter hystorien waert Van den keyser Constantine
[pagina 324]
Ende van Helenen, der moeder sine.
Hoe ons Heren cruce vonden wert. L. Lange ende alte swaer een dolen Hilt bedect ende verholen Dat cruce ons Heren gebenedijt. Nu geviel in desen tijt, 5[regelnummer] Dat Helenen der keyserinne Bi visioene quam in den sinne Te besuekene die stede, Daer ons Heren Cristus lede An dat cruce genagelt waren, 10[regelnummer] Ende om dat te doene verclaren. Dus voer si te Jherusalem, Ende heeft gevraget hem, Daer si af berecht sijn waent; Maer niet lichte en wert si vermaent, 15[regelnummer] Want die tyranne over langen tijt, Die op kerstenheit hadden nijt, Hadden te dier stede een beelde gesat; In Venus ere so was dat, Ende dit was daeromme gedaen, 20[regelnummer] Oft eenech kersten wilde bestaen Te comene al daer ter steden Om Jhesum Cristum anebeden, Dat het also schinen soude Of hi Venus anebeden woude. 25[regelnummer] Dus wert die stede ene lange stont Onversocht ende al oncont. Hieromme ontboet vrouwe Helene Te samen die vroetste Joden gemene, Die te Jherusalem doe waren, 30[regelnummer] Als oft ware hare begaren, Dat si antwerdden van haerre wet. Als sise in talen hadde geset Ende gelachtert haer dolen swaer, Ende si geproeft hadde claer 35[regelnummer] Cristus geloeve bi den propheten, Heeft si hen anderwerf geheeten, Dat si uutgaen ende kiesen dan De vroetste onder alle hare man. Si gingen dus ende spraken onder hen lieden: 40[regelnummer] ‘Wat saken maecht bedieden, Dat ons dus moyt de keyserinne?’ Een Jode was daer, vroets van sinne, Die Judas geheeten was. Hi sprac: ‘Ic make u vroet das: 45[regelnummer] Si wille vragen om dat hout, Daer onse vorders met gewout Wilen Jhesum hingen ane. Mi dede dus te verstane Mijn vader Symoen, eer hi starf: 50[regelnummer] ‘Siet, sone, te welker warf Dat men ondersoec sal doen Om thout, daer an wilden verdoen Jhesus Cristus die vore ons waren, Du sels dat eer oppenbaren, 55[regelnummer] Eer du di sels laten pinen; Want dat Joedsche rike sal dan dwinen, Ende si werden in mogentheden Die den gecruusten anebeden, Ende die gecruuste sal regneren 60[regelnummer] Ewelike sonder verkeren Boven al, want die gone Es des levende Gods sone.’’ Die andere spraken uut enen monde: ‘Wi en horden dies te geenre stonde. 65[regelnummer] Wiltmen di dan om tcruce vragen, Siet dat van di niet en si gewagen.’ Nu worden si geroepen voert, Ende si en wilden niet een woert Dies men hen vragede antwerden dware. 70[regelnummer] Doe wert bevolen al die scare, Datmense ten viere brachte saen. Van vreesen worden si so bevaen, Dat si Judasse gaven daer, Ende seiden oppenbaer: 75[regelnummer] ‘Dits een man, sijt seker des, Die rechte spropheten sone es;
[pagina 325]
Hi weet van onser wet al dware.’ Helene riep dien tote hare Ende seide: ‘Nu kies al bloet 80[regelnummer] So dleven, so de doot. Wiltu leven op erterike Ende in den hemel, sech mi waerlike, Waer es bedect dat cruce ons Heren?’ Judas waende dit ontkeren, 85[regelnummer] Ende sprac: ‘Icken kinne niet die stede, Want icken was niet daer mede Aldaer hi gecruust was.’ Helene antwerdde: ‘Wat das? Bi den gecruusten sweric di, 90[regelnummer] Oftune en segts de waerheit mi, Ic sal di met hongere verslaen.’ Ende si heeft geheeten saen, Datmenne in enen droegen pit Doe sonder spise, daer hi in sit 95[regelnummer] Soe VII dage. Doe riep Judas Opwert, die bekeert so was, Dat hi seggen wille gereet Dat hi van Gods cruce weet. Men dedenne uten putte saen, 100[regelnummer] Ende hi es thant gegaen Ter stede daer dat cruce lach. Tote onsen Here hi opwert sach Ende seide dese gelike: ‘Here God van hemelrike, 105[regelnummer] Oft si dijn wille dat regnere Marien sone, die van di, Here, Wert gesent - ende en hadde hi Niet geweest ute di, Hi en hadde gedaen die wondere niet, 110[regelnummer] Die bi hem al sijn gesciet, Du en hads hem oec niet van der doot Doen verrisen met crachte groot -, Nu doe ons een teeken, Here. Also als du wilen ere 115[regelnummer] Wouds Moysen Josephs beene toegen, Also toech vore onsen oegen Desen tresoer sere diere. Doe van der steden die maniere Van roken comende riekende wel, 120[regelnummer] So dat ic geloeve niet el Dan in den gecruusten Here, Die es ende sal sijn emmermeere Over Israel coninc.’ Saen als die tale teghinc, 125[regelnummer] So verbevede die stede, Ende vele roecs so quammer mede Al van specien riekende wale. Doe seide Judas dese tale: ‘Warechtechlec, Cristus, du sijs 130[regelnummer] Der werelt behoudere in alre wijs. Ic segge di danc, lieve Here, Al benic dies onwerdech sere, Du en heefs in mijns levens spacie Niet onthouden dine gracie.’ 135[regelnummer] Ene spade nam hi doe selve, Ende sette hem manlec ten gedelve. XX voete diep dalf hie, Ende vant daer crucen drie, Diemen in die stat saen draecht. 140[regelnummer] Sente Helene heeft gevraecht Welc ons Heren cruce ware, Want si wiste al oppenbare, Dat der dieve waren twee. Doe en was daer an te doene nemmee, 145[regelnummer] Om te wetene die waerheit, Dan datmen ons Heren wille ontbeit. Omtrent noene, horic gewagen, Brachtmenre enen dooden gedragen, Dat Judasse sere wel greide, 150[regelnummer] Diere die II crucen op leide, Ende die doode bleef onverwect. Doe wert het also berect, Dat mer ons Heren cruce op leide: Die doode stont op sonder beide, 155[regelnummer] Ende alle die dit wonder scouwen Loven Gode met goeder trouwen.
[pagina 326]
Maer die duvel, die alle tijt Op die doget hevet nijt, Wert hier af gram ende tongemake, 160[regelnummer] Ende men horde dus sine sprake: ‘O Jhesus van Nazarene, Du trecs te di al gemene. Ic, die bi Judasse dede Wilen die verradechede, 165[regelnummer] Werde uutgewoerpen suere Bi Judasse in dese ure.’ Doe dede die heilege Helene Bestaden in een selveren vat rene Dat cruce, ende dede maken ene kerke 170[regelnummer] Te Calvarien van sconen gewerke, Ende dede nerenstelike gebieden Allen goeden kerstenen lieden, Dat men den dach viere met eren Dat vonden was dat cruce ons Heren: 175[regelnummer] Van Meye op die none vijfte. Nu vinden wi oec in gescrijfte: Als deser keyserinnen vroede Wille dus was vergaen te goede, Dede si ene kerke maken 180[regelnummer] Van dieren sonderlingen saken Ter stede daer si tcruce vant. Gods nagele quamen oec hare te hant; Die heeft si haren sone bracht, Die van somen heeft gewracht 185[regelnummer] Breidele, daer hi mede wilde riden Als hi viande wilde bestriden, Ende van some dede hi maken An sinen helm ten selven saken. Een deel oec van den cruce ons Heren 190[regelnummer] Bracht si den sone, ende met eren Heeft si dander deel gelaten Te Jherusalem ter baten Dien lieden, daer men hem dede Menege groete werdechede.
Van Metrodorius ende van Metrapius. LI. Een philosophe was wilen eere, Die om erenst van groter leere In dat uterste India voer, Om van den lande te weten tboer: 5[regelnummer] Dese hiet Metrodorius. Seder so verstont aldus Een ander philosophe vroet, Ende hem quam in sinen moet Die selve vaert te vangene ane 10[regelnummer] (Metrapius hiet hi, ic wane), Ende heeft hem in die vaert geset. II kindere voert hi hem met, Die hi van letteren instruweerde: Der kindere name ic dus leerde, 15[regelnummer] Dat deen hiet Edesius Ende dander Frumentius. Nu waest der Barbariene sede, Als si jegen Rome hadden onvrede, Dat si versloegen groot ende cleine 20[regelnummer] Waer si betraepten die Romeine. Nu wert onvrede tusschen die Inden Ende die Romeine, so dat si vinden, Die Inden, den philosophe vorsproken Ende die andere. Si gingen stoken 25[regelnummer] Dat scep, daer si mede quamen, Ende hen allen dleven namen, Sonder die II kinderkine, Daer eer af was die tale mine. Haerre tweer hebben si afdocht
[pagina 327]
30[regelnummer] Ende hebbense haren coninc brocht, Die onder den coninc also dyen, Dat si quamen ter heerscapien. Edesius wert des conincs scinke Ende Frumentius, also ic dinke, 35[regelnummer] Die sere vroet was ende niet ghier, Wert des conincs tresorier; Ende si dienden so den here, Dat hise eerde ende minde sere. Die coninc starf cortelike, 40[regelnummer] Ende liet oer van sinen rike Sijn wijf met enen jongen sone; Ende eer hi starf, so gaf die gone Den tween jongelingen vorseit Orlof te doene wat hen greit: 45[regelnummer] So te blivene, so wech te vaerne. Maer dat wech varen sage ongerne Die coninginne, die hen bat sere, Dat si bleven dor hare ere Tote dat hare sone werde bat out, 50[regelnummer] Want si vore allen menechfout Hen betroude van den lande, Ende gaf hen al de macht in hande, Daer Frumentius af was thoeft. Ende alse hi dus wert geloeft, 55[regelnummer] Dede hi besueken wie kerstijn waren Onder die Roemsche coomanne scaren; Dien hi dede maken sameninge, Ende na kerstelike dinge Dede hi maken in vele steden 60[regelnummer] Als kerken, daer men in soude beden, Ende gaf den cost al diere toe ginc. Nu quam tsinen dagen die coninc, Dien wel hadden berect van kinde Dese twee, daer ic af vinde, 65[regelnummer] Dat si weder te lande quamen, Nochtan dat hen beiden tsamen Dat bliven baden die coninginne Ende hare sone met nerensten sinne. Te Tyren quam Edesius, 70[regelnummer] TAlexandrien Frumentius, Elc aldaer hi was geboren. Frumentius brachte te voren, Dat het ongevoege ware, Dat men Gods werc niet en oppenbare, 75[regelnummer] So dat hi ginc al belien Den bisscop van Alexandrien Wat God heeft gedaen in Ynden, Ende bidt hem dat hi wille sinden Aldaer enegen werden man 80[regelnummer] Met anderen kerstenen, oft hem God an, Dat hi dien onbekinden lieden Salechlike Gods wet mach bedieden. Athanasius die here, Die niewelinge des bisscops ere 85[regelnummer] TAlexandrien hadde ontfaen, Wert saen met goeden rade bevaen, Dat hi Frumentius bisscop maect Ende daer te vaerne staect, Dien, als hi bisscop quam in Ynden, 90[regelnummer] God selke gracie wilde anesynden, Dat wonder gesciede bi hem te staden, Ende also si van den apostelen daden, Daer die menege bi wert bekeert, Dien hi salechlike leert. 95[regelnummer] Edesius, die heilege man, Wert pape ende volgede an Frumentiuse, ende die dede Menege vrome ten kerstenhede. In tiden was dit van Constantine.
[pagina 328]
100[regelnummer] Te dien selven tiden gaf God te sine Ghevane een heilech wijf kerstijn In een rike, die name sijn In Latijn Hyberia si. Daer was costume, seit men mi, 105[regelnummer] Worde siec daer enech kint, Datment van huse te huse sint, Oft het iewer gecrege wel. Enen wive nu gevel, Dat si hare sieke kint dus droech 110[regelnummer] Om te vindene hare gevoech, So dat si ten huse quam ane, Daer was die kerstine gevane, Die over tkint dede hare bede, Ende het genas thant ter stede. 115[regelnummer] Hier af so spranc uut die mare, So dat die coninginne sendde omme hare, Die si van siecheit grot genas, Ende ons Heren wet oec las, Dat die vrouwe haren man 120[regelnummer] Vortseide. Nu geviel daer an, Dat die coninc in ene stede Quam in selker donckerhede, Dat hi niet uut en conde geraken. Hi seide met herten dese spraken: 125[regelnummer] ‘Oft Cristus God warechtech si, Also als mijn wijf seget mi Dat hare die gevane seget, So werdic hier bi hem geweget, Ende ic wilne anebeden 130[regelnummer] Met al den minen in al den steden.’ Dit wert cortelike voldaen. In ene niewe kerke saen Wert opgerecht van der gevane Ene columne, dat te wederstane 135[regelnummer] Daer niemen en dorste met geenre macht: Dus baerde haer daer ons Heren cracht.
Des groets Constantijns doot. LII. Te dien tiden dat die heilege Helene Leden hadde dese doot gemene, So wert heimelijcst met Constantine Constantia, die suster sine, 5[regelnummer] Die den keyser onstech was, Licinius weduwe, also ict las. Met deser Constancien was bekent Een priestere, die sijn concent Met Arriuse al stille droech. 10[regelnummer] Maer niemene dat hijs gewoech, Maer an Constantien, diene hadde waert, Heeft hi alleiskine hem gebaert, Ende began te sprekene vore hare Van Arriuse, dat hi sware 15[regelnummer] Bi groten nide ware gepijnt, Want hi seide, also het scijnt, So ware Arrius gemint wale Metten volke altemale. Dus brachte hi der vrouwen moet, 20[regelnummer] Dat si sine dinc hilt over goet. Doe quam hare tsterven bi, Ende hare brueder, die keyser vri, Quam siere suster visenteren. Daer bat si hem in der Gods eren, 25[regelnummer] Dat hi den pape, daer wi af spraken, Bi hem hilde, ende hi die saken, Die hi raden wilde, wrochte Also als hem nutte dochte. Den brueder so riet si des, 30[regelnummer] Als die om hem besorget es. Der suster betrouwede hi genoech, Dat si om hem so sorge droech, Ende nam dien pape alse tsinen rade, Diet daer toe brachte bi stade, 35[regelnummer] Dat Arrius bi den keyser went
[pagina 329]
Van daer hi was verellent. Doe screef Arrius sijn geloeve, Daer hi den keyser in maecte doeve, Want het niet en hadde onsen sin, 40[regelnummer] Al hadt onse woerde al in, Na dat die keyser gemerken can, Dien des wonder groot quam an, Ende waent dat Arrius al meene Na de consilie van Nicheene. 45[regelnummer] Maer hi en willet so laten niet: Ene consilie hi gebiedt, Dat si te Jherusalem Die bisscoppe vergaderen hem Van der werelt altemale, 50[regelnummer] Om te verclaerne Arrius tale. Dus wert Arrius wel ontfaen Van menegen dies hem anegaen. Maer eer de consilie quam te samen, Constantijn, die bi toenamen 55[regelnummer] Groet hiet, starf te Nychomeden, Als hi keyser met mogentheden Gheweest hadde XXXI jaer. Sine kindere ontfingen daer naer Trike, also alst de vader 60[regelnummer] Voren ordineerde alte gader. Noch die pape, daer wi af spraken, Die sere vorderde Arrius saken, Wert met Constantius so wale, Dat hi wel na altemale 65[regelnummer] Dede die begherte sine. Dit was een sone van Constantine. Desen heeft die pape so bracht, Dat hi Arrius heeft herdacht Te bringene te hoegher sake, 70[regelnummer] Ende wie datter jegen stake, Die soude men also sware dwingen, Dat hijt gherne soude gehingen. In desen tiden was sente Vincent, Daer menege miracule af es bekent. 75[regelnummer] Sente Florent was tien tiden, Daer wi hier voren af lieten liden, Daer wi spraken van Floriane, Die bi Dyoclesiane Martelare was gemaect, 80[regelnummer] Met wien Florent was gestaect Om Gode martelie te ontfane; Maer Gods ingele leiddenne dane Ende hietene gaen te Gallen waert. Ter Roenen quam hi in die vaert, 85[regelnummer] Daer over so voer hi dan Met enen scepe sonder stierman, Dat sceen hebben menech gat. Enen besiecten ganste hi na dat, Ende menege miracule oppenbare 90[regelnummer] Dede God dor hem harentare. Te sente Martine quam hi saen, Diene vriendelec heeft ontfaen; Want eer dat hi tote hem quam, Martijn van den ingel vernam 95[regelnummer] Sinen staet ende sine gedane Ende wat hem stoede te bestane. Priestere so heeft hine gewihet, Daer hi salechleke in dyet. Doe wert hem bi siere bede 100[regelnummer] Van Gode gewijst ene stede, Daer hi leiden soude sijn leven. Serpente heeft hi vele verdreven: Die stede was bi der Lore, Glonna icse nomen hore. 105[regelnummer] Daer stichte hi een huus van beden Van sente Peters werdecheden Ende van vele anderen heilegen mede.
[pagina 330]
Nu was dit des goets mans sede, Dat hi te Toers ginc eens in tjaer 110[regelnummer] Om sine gebede te doene daer. Eens als hi desen wech bestaet, Quam hi ter stede die heet Condaet; Daer vant hi een blent droeve wijf, Wies kint hadde verloren dlijf 115[regelnummer] Ende was verdronken in die riviere. Dat kint gaf hi hare levende sciere Ende dat wijf wert siende mede. Dus leefde Florent in heilechede LX jaer ende drie daer ane, 120[regelnummer] Sint dat hi sciet van Floriane. Hondert ende XXIII jaer Hadde hi, doe hi starf, vorwaer. Van October ter tiender kalende Voer hi te Gode sonder scende, 125[regelnummer] Die dor hem dede na sine doot Menege miracule groet. Een clerc, die sinen oem versloech, Selke penitencie droech, Met yserre gebonden sine lede. 130[regelnummer] Dese quam daer ter stede, Daer sente Florent was begraven: Sine bande ontsprongen bi Gods gaven So verre van hem, dat si vonden Cume worden in langen stonden.
Van Porphiriuse. LIII. Te dien tiden, eer noch liet sijn leven Grote Constantijn, so heeft bescreven Jeronimus, was in Affrike Arnobius meester in rethorike. 5[regelnummer] Juventus, een pape vroet Van versene, alsomen ons doet Te wetene, ja uutvercoren, Ende van Spaengenlant geboren. Al ongetellet volc verdarf 10[regelnummer] In dien tiden op selke warf Van evele, van hongere, sonder gile, In Surien ende oec in Cisile. In dien tiden was verellent Porphyrius, die gescrifte sent 15[regelnummer] So scone den keyser Constantine, Dat hine dede comen uter pine. Dese Porphyrius was ierst heidijn, Daerna so wert hi kerstijn; Daerna so liet hi kerstine sede, 20[regelnummer] Want te Cesarien in die stede, Datmen seit in Palestine, Daden hem de kerstene pine; Daer af hadde hi selc verdriet, Dat sceen dat hi daeromme liet 25[regelnummer] Kerstene wet altemale. Dat toeget Eusebius, die sine tale Ter destructien bedreef. Dese Porphirius bescreef Jegen onse geloeve vele dingen, 30[regelnummer] Daer met redenen jegen gingen Eusebius ende Apollinaris, Ende sente Augustijn, dat waer is,
[pagina 331]
Screef daer jegen vele nuttelijchede In den boec van Gods stede. 35[regelnummer] Den vroetsten seit hi oec wesen Van allen philosophen desen, Ende den bittersten viant, Die den kerstenen oyt wert becant. Noch seit ons sente Jeronimus 40[regelnummer] Van den groten Constantine aldus, Dat hi bi siere kindere concent Eerlijc letteren heeft gesent Tote Anthonise den heilegen man. Van hem scrijft hi noch vort an, 45[regelnummer] Dat hi Crispuse, sinen sone, Als keyser in Gallen was die gone, Wredelike dede nemen dlijf, Ende dede ontliven Fausten sijn wijf; Ende dat hi vore sine doot niet lanc 50[regelnummer] Hem hilt an der Arrianen ganc Bi Eusebium, die bisscops stede Hilt in die stat, hiet Nichomede, Die een Arriaen was claer Ende den keyser doepte daer. 55[regelnummer] Jegen dese Jeronimus woert Es een herde groet discoert Die boec van sente Silvesters leven, Het en si also bedreven, Dat die keyser Constantijn 60[regelnummer] II werf soude gedoept sijn. Dat were so algader dede Eusebius, de bisscop van Nicomede, Die rechte was als van den vane Dragere der Arriane, 65[regelnummer] Ende die Constantine dien here Ten lesten heimelijc was sere. In wondere mach men seggen dus, Hoe dat sente Jeronimus In sine coronike niet en gewaget das 70[regelnummer] Dat tcruce ons Heren vonden was, En wilde hi ofte en wiste hijs niet claer, Dat nochtan was so oppenbaer. Ende waeromme dat de keyser Constantijn Sijn wijf ende den sone sijn 75[regelnummer] Versloech, dat en condic niet gelesen Wat die redene mochte wesen. Dit ende oec ander quaet, Dat op Constantine staet, Laten bedect met swigene bliven 80[regelnummer] Alle andere die hystorien scriven: Soe en doe dies niemen ondersoec. Hier indic den vijfsten boec In dat men dandere partie noemt. Gode, daer al goet af coemt, 85[regelnummer] Biddic, dat ic moet ten besten Volinden bi hem den sesten. Amen. Amen. Amen. Hier es de vijfste boec van der andere partien ute, die LIII capitele heeft, mer si en staen hier alle niet.

Vorige Volgende

Hier begent de vijfte boec van der ander partien de Spiegels hystoriaels.

Hoe Constantijn keyser wert. I.

Van sente Lucien. II.

Van den keyser Maxencius ende van sente Katelinen. III.

Noch van sente Katelinen. III.

Noch van sente Katelinen. V.

Van Maximijns Galerius quaetheiden ende van Dorothea. VI.

Noch van Maximijns quaetheide. VII.

Van sente Petere den martelare. VIII.

Van sente Romane. IX.

Van plagen die gescieden onder de heidene. X.

Wie pause waren in Constantijns tiden. XI.

Van sinte Magrieten. XIV.

Van sente Marine ende andere martelaren. XVIII.

Maxentius doot ende ander dinc. XIX.

Maximijns Galerius doot. XX.

Van den paeus Silvestere ende ander dinc. XXI.

Hoe Constantijn genas ende bekeerde. XXII.

Hoe de Joden ende de Kerstene disputeerden. XXIII.

Van den drake, dien Silvester besloet. XXIIII.

Van Constantijns statuten, die hi bescriven dede. XXV.

Hoe Constantijn den stoel van den keyserike sette te Constantinobile. XXVI.

Van Licinius quaetheiden. XXVII.

Van sente Candus ende Quirioen. XXVIII.

Van sente Theogenusse. XXIX.

Van sente Aggeuse, Naercis ende Marcellinus. XXX.

Van eenre consilien van Arriuse. XXXI.

Van den selven consilien. XXXII.

Noch van den selven. XXXIII.

Van den selven noch. XXXIIII.

Hoe Arrius wert gescent. XXXV.

Van senter Nyclause men dan een capitel. XXXVI.

Van sente Jacoppe den bisscop. XLIIII.

Van Euursis, bisscop van Orliens. XLV.

Van den selven Enursis. XLVII.

Van den bisscop Eusebius. XLVII.

Van den grolen sente Anthonise ende van sinen levene. XLVIII.

Van den selven. XLIX.

Hoe ons Heren cruce vonden wert. L.

Van Metrodorius ende van Metrapius. LI.

Des groets Constantijns doot. LII.

Van Porphiriuse. LIII.