Spiegel historiael. Tweede partie [alleen brontekst]

(1879)–Philip Utenbroecke– rechtenstatus



[pagina 182]
Hier begent die vierde boec van der ander partien des Spiegels hystoriaels.
Hoe Dyoclesiaen keyser wert. I. Een tempeest sonder gelike groet; Daer kerstenheit af hadde groete noet, Rees in de werelt, als mogendelike Ontfinc dat Roemsche keyserike 5[regelnummer] Die keyser Dyoclesiaen, Ende wert na mijn verstaen In djaer ons Heren keyser machtech CC ende sevenentachtentech. Sijn vader hiet meester Dalmata, 10[regelnummer] Ende cortelike hierna Versloech hi Aprum, ende swoer vort, Dat hi onsculdech was der mort Van den keyser Numeriane. Dese keyser brachte dat ane, 15[regelnummer] Dat menne als gode anebede; Oec so brachte hi op den sede Vercieren sine cleedere ende sine scoen Met preciosen steenen doen, Dies de keysere eer niet en plagen. 20[regelnummer] Carijn wert bi hem verslagen, Numeriaens brueder, die stercken strijt Eer vacht. Daeromme wert in desen tijt Groet gescal in Gallen lant, Want een Amant ende een Aymant 25[regelnummer] Vergaderden ene groete scare Van gemeenen lieden ommare, Die hen hieten oec bagande, Ende daden quaetheit menegerande. Als dit den keyser quam te verstane, 30[regelnummer] Sendde hi derwert Maximiane, Die vroet orlogerc was ende stout, Ende hi gaf hem keyserlike gewout, Ende dedene wesen sijn geselle, Ende senddene in Gallen, dat hi velle 35[regelnummer] Die sotte rote. Dat heeft saen Ende lichte volbracht Maximiaen: Al en was der andere geen getal, Met consten so scoffierde hijt al. Dese keyser Maximiaen 40[regelnummer] Hadde hier met hem, hebbic verstaen, Van Theben dat legioen, Daer, als ons boeke weten doen,
[pagina 183]
VI^M. VI^C. LX ende sesse Ridders toe horden sonder messe. 45[regelnummer] Van Theben, dat in Egypten si, Waren dese ridders vri, Ende dienden den Roemschen rike, Ende leveden kerstenlike; Want Zebdas, die bisscop sat 50[regelnummer] Te Jherusalem in die stat, Hadde doepsel hen gegeven. Vort quamen si, alst es bescreven, Te Rome ten paeus Marcelline, Diese vermaende sterc te sine 55[regelnummer] In tgeloeve, daer si belof Alle starc hem daden of, Dat si vor tswert eer selen sterven, Eer si kerstens geloeve derven. Dit legioen, dese heilege scare, 60[regelnummer] Quamen over berch alle hare Metten keyser Maximiane, Die Roemsche viande te bestane; Ende als si onder waren gedaen, So wilde Maximiaen 65[regelnummer] Van siere victorien doen offeranden Sinen goden, ende te handen Heeft hi sijn heere al dore geboden, Sacrificie te doene den goden. Als die kerstene horden mare das, 70[regelnummer] Maurisius, die hare hertoge was, Heeft alle dandere getroest also, Dat si allegadere waren vro Eer sterven, eer sijs Kerste afgaen. Als dit verstont Maximiaen, 75[regelnummer] Dede hi den tienden eerst nemen dleven; Nochtan en willen si niet begeven Sine willen bliven in hare wet. Onlange so wert gelet, Den tienden wert noch dlijf genomen. 80[regelnummer] Den troest van der saleger vromen Heeft Mauricius noch gegeven, Ende Exuperius daer beneven, Die vaendragere was van dier scare, So dat si met blider gebare 85[regelnummer] Hen van wapinen maecten bloet, Ende ontfingen dore Gode die doot Nadat de kerstene alle waren verslagen, Ende die roef al wech gedragen, Si die hadden die dinc gedaen 90[regelnummer] Sijn ten etene gevaen. Enen ouden riddere es gesciet Onder hen te comene, die Victor hiet, Dien si ten etene hebben genoet; Ende hi vraechde hen weder albloet, 95[regelnummer] Hoe hen van etene lost quam an Na de slacht van so menegen man. Ende als hi kersten wiste die scare, So versuchte hi oppenbare, Ende clagede sijn lange leven, 100[regelnummer] Dat hi met hen niet en ware bleven. Als die andere dat verstaen, Hebben sine ontlivet saen. Miraculen vele van grooter mare Heeft God gedaen doer dese scare. 105[regelnummer] Na deser martelaren doot Worden cortelike haer genoet Cassius ende Florentius Ende VII andere heren aldus. Hier na saen so wert bevaren 110[regelnummer] Sente Gereon met siere scaren Ontlivet CCC ende seventiene. Noch die stede van den gesciene
[pagina 184]
Heet die stede der Martelaren: Bi Coelne so was dit te waren. 115[regelnummer] Te Xantten opten Rijn Wert Victor metter scaren sijn Martelare, ende van desen CCC ende XXX wi lesen. CCC ende tsestech mede 120[regelnummer] Quamen uut messeliker stede In Gallen om sorlogen noet, Also als die keyser geboet, Die alle worden martelaren Met desen vorsciden scaren. 125[regelnummer] Constantijns moeder, sente Helene, Maecte sint ene kerke rene In die ere van sente Gereoene, Daer hi ende die andere heilege baroene Die doot smaecten omme Gode. 130[regelnummer] Van groeter hoefsweren node Ghenas daer sint in die kerke Evergisus, bi Gods werke: Bisscop van Coelne so was hi. Hi wilde dat gehouden si 135[regelnummer] Vort die feeste tallen jaren Van Gereoene ende van siere scaren, Sine macht verre ende wide, Van October op de seste yde. Dyoclesiaen, die felle, 140[regelnummer] Ende Maximiaen sijn geselle Daden der kerken meerren bane, Dan hare ter werelt noyt quam ane; Want si bevalen die werelt dure Kerken te velne, ende Gods screfture 145[regelnummer] Te berne waer mense vonde, Ende waer men kerstene begaen conde, Dat men hen saen name dleven. Van mi en mach niet sijn bescreven, Hoe menegerande torment swaer 150[regelnummer] Men dede den kerstenen hier ende daer. Ja dat scheen dat selken deerde Datmen die kerstene so tormenteerde, Al en waest in Gode niet, So dat hi van den pijnre sciet, 155[regelnummer] Ende voer oft andere hadden gedaen Sinen wille, ende lietene gaen. Selken liet men over doot Liggen, die levende ontscoet; Ende selke liet men in dier gebare, 160[regelnummer] Oft si behorden ter gode scare, Want si swigende gedoegeden; Ende selke waren die dat verhoegede Ende hebben hen kerstene lude becant: Die worden ontlijft altehant. 165[regelnummer] Nochtan selken, die dat spraken, Die ridders so die monde braken Om swigen, ende lietense varen Als oft si van den haren waren. Huge van Flori ons screef, 170[regelnummer] Dat die tempeest staende bleef Tote Constantijns sevende jaer, Daer ghi af horen selt hier naer.
Van Dyoclesiaens orloge. II. So anxtelec was dit tempeest, Dat niemen en heeft te scrivene volleest. Oec worden orlogen menegerande, Want die princen van menegen lande 5[regelnummer] Maecten jegen den keyser calaengen:
[pagina 185]
Caurasis in Groete Bartaengen, In Egypten Achilleus, In Affrike gevielt oec dus; Narseus, van Persen coninc, 10[regelnummer] Dat orloge mede anevinc Op dat lant van Orient. Als Dyoclesiaen dit bekent, Verhief hi noch Maximiane: Augustus name leide hi hem ane, 15[regelnummer] Dat was: ten hoechsten ende hem gelike. Constantius sette hi oec in trike Als keyser, ende enen Maximine, Om te dragene dorloge sine. Theodoren gaf hi na das, 20[regelnummer] Die Maximiaens dochter was, Constantiuse ten wive sijn, Ende Galerius Maximijn Dyoclesiaens dochter nam. In dlant van Gallen hier na quam 25[regelnummer] Constantius; daer vochten hem anne Met grooter cracht die Almanne, Daer hi verloes sere onsochte; Cume hi selve ontvaren mochte. Anderwerf quam hi te wige 30[regelnummer] Ende sloech af met grooten prige LXX^M man teere stede Den Aelmannen, daer hise mede Altemale heeft onder gedaen. Die keyser Maximiaen 35[regelnummer] Voer in dlant van Affrike, Ende dwanct algader mogendelike. In Egypten es gevaren Dyoclesiaen met sinen scaren, Ende Achilleus hi besat 40[regelnummer] TAlexandrien die stat, Die hi ten lesten versloech Ende dede in dlant al sijn gevoech. Te dien tide, dat gesciede dese dinc, So was die edele jongelinc 45[regelnummer] Constantius sone, Constantijn - <st>Groet</st> was sint die toename sijn - Metten keyser Dyoclesiane, Die sinen sin leide daer ane, Hoe hi hem heimelike name dleven, 50[regelnummer] Daer sinen raet toe hadde gegeven Die felle Galerius Maximijn; So dats gewarc wert Constantijn, Ende voer te sinen vader. Bi Gods vorsiene was dat algader. 55[regelnummer] Maximijn Galerius anevinc Dat orloge jegen den coninc Narseus, daer jegen hi vacht Twee wige met grooter cracht. Ten derden wige verloes hi sware, 60[regelnummer] Soe dat hi moeste keren van dare Ten keyser Dyoclesiaen, Diene onwerdeleke heeft ontfaen.
Van sente Victore ende sine doot. III. Te Marsalien quam gevaren Maximiaen met sinen scaren, Daer hi op dlijf heeft geboden Sacrificie te doene den goden. 5[regelnummer] Een riddere was daer in die stat, Victor, die wederseide dat, So dat men vore den keyser brochte, Die smeectene ende dreigede wat hi mochte; Daer Victor niet omme en verkeerde, 10[regelnummer] Maer Gods geloeve hi stercte ende meerde, Ende die afgode hi sere veronwaert. Doe was hi al ongespaert Ghesleept al durenture die stede. Daer na men comen dede 15[regelnummer] Vore den keyser in tgedinge, Dat men hem messelike dinge Te voren leide van menegen noden, Ofte dat hi ere doe den goden.
[pagina 186]
Ten lesten si dit van hem horden: 20[regelnummer] ‘Dat wi hebben geleert met woerden, Dat salic met exemplen toegen. Ic belie Gode, den hoegen, Ende veronwerde die afgoden.’ An ene galge wert hi geboden 25[regelnummer] Te doene, daer menne pine sware. Maer onse Here troestenne dare, Dat hi die pine gedragen mochte, Ende lovede Gode met sange sochte. In den karkere wert hi gedaen. 30[regelnummer] Daer heeft hi themelsch licht ontfaen Ende van den ingelen confort. Dit hebben gesien ende gehort III ridders, in wies hoede hi was, Ende hare namen ic dus las: 35[regelnummer] Alexander ende Longijn Ende Feliciaen. Dese sijn Te sinen voeten gevallen saen, Ende willen kerstendoem ontfaen. Als die keyser dit heeft verstanden, 40[regelnummer] Dede hise onthoefden te handen. Victore dede hi hangen daer naer, Ende met stocken geven slage swaer Ende met zenuwen van stieren. Doe dede hine weder ten kerkere stieren. 45[regelnummer] Men brachtene vort sderds dages daer nare Ende leiddenne te Jupiters outare, Omdat hi dbeelde sal anebeden. Daer nam hi sinen voet ter steden, Ende ontstac dbeelde met gewelt 50[regelnummer] Den pape diet in handen helt. Den voet sloech men hem af ter stede, Ende om te brekene al sine lede Was hi in ene molen gedaen. Alse hi dat levende hadde ontfaen, 55[regelnummer] Wert hi onthoeft saen daer naer. Ene hemelsche voce hordemen daer, Die seide, also wijt verstanden connen: ‘Heilege Victor, du heefs verwonnen!’ Deser martelaren lichamen 60[regelnummer] Dede die keyser altesamen In die see sinken; mer Gods cracht Heefse saen te lande bracht, Daer si van kerstenen worden geaert, Ende God sijn doget noch oppenbaert.
Van den keyser Dyoclesiane ende ander dinc. IIII. Rikelike wilde bestaen Die keyser Dyoclesiaen, Siere afgode beelden vercieren Ende ander saken. In deser manieren 5[regelnummer] Trect hi te Hongerien in dlant Om die metale, die men daer vant, Ende goede mine van steene. Alle die wercliede gemeene, Die hen daer ane verstonden wale 10[regelnummer] Van steenen ende van metale, Brachte hi met hem daer in dlant. Viere warenre dus genant: Claudius, Castorius, Symphoriaen Ende Nycostratus. Ic hebbe verstaen, 15[regelnummer] Dat si kersten waren bedect. Hare were heeft God also berect, Dat niemens werc so scoene en bleec, No den keyser so wel en geleec. Eens quamen dese in ene stede 20[regelnummer] Ende andere wercliede mede, Daer si wrachten. Maer die viere Wrachten in anderre maniere, Bi Gods cracht, dan dandere daden, Want haren beitelen en mochte niet scaden. 25[regelnummer] Daer was Simplicius, een heidijn, Die niet en conste ten wille sijn Sinen beitel getemperen, dat hem dochte Dat hiere iet mede gewerken mochte. Dat Nycostratus al sach an, 30[regelnummer] Ende sprac tote hem: ‘Lieve man, Hoe vaert dijn instrument aldus?’ ‘Ic bidde di’, sprac Symplicius, ‘Dattu hem geefs die temperinge, So dat ic mijn werc volbringe.’
[pagina 187]
35[regelnummer] Claudius nam dat yser in de hant, Hi seynet, ende gaeft hem weder thant; Ende die ander ten werke vinc, Dat hem wel te handen ghinc. Daerna so vragede hi hem sciere 40[regelnummer] Om der temperingen maniere, Want hi dat temperen niet en conde ontfaen; Ende doe sprac Symphoriaen: ‘Hi die alle dinc heeft gemaect, Heeft sijn werc aldus geraect.’ 45[regelnummer] ‘Ende Jupiter,’ die ander seget, ‘Niet alle dinc te makene en pleget?’ Die kersten scide: ‘Du segs quaet. Onse God, onse toeverlaet, Dats Jhesus Kerst, here van allen saken; 50[regelnummer] Ende uwen god uwe hande maken.’ Die heidijn sprac: ‘Ic mane di Bi der sonnen, die god si, Dattu mi segs dien god geraect, Die alle dinge heeft gemaect, 55[regelnummer] Ende in wies name ghi werct so wale. Ic sic u bidden in stilre hale; Ic bids u, leert mi die bede: Ghi blijfter mine vriende mede.’ Claudius heeft also geleert, 60[regelnummer] Dat hine an Gode al heeft gekeert, Ende leiddene ten bisscop Quirille, Die des sach wel sinen wille; Diene doepte, ende also saen Sijn si weder ten werke gegaen. 65[regelnummer] Desen bisscop, genoemt hier voren, Dede met vele confessoren Die keyser van Anthiochen bringen, Ende woudse an dafgode dwingen. Met ketenen waren si gebonden, 70[regelnummer] Ende sere geslegen te meneger stonden. Nu worden wel geware al bloet Van dien werclieden die meesters groet, Dat hare werc al was verloren Dan thare, diet cruce maecten voren. 75[regelnummer] Si waenden dat toeverie ware, Ende maectens vore den keyser mare. Nochtan dat werc greide hem vor al, So dat hi hen werken beval Sine sonderlinge saken, 80[regelnummer] Ende boven al hiet hi hen maken Asclepius beelde, des afgods sijn. Sine andere saken scone ende fijn Maecten si, maer den afgod So en woudense maken om geen gebod; 85[regelnummer] Daerse die keyser omme scout, Ende si seiden alse kerstene stout: ‘Afgode en maken wi te geenre ure, Want ons seget die screfture: Diese maken, selen wesen 90[regelnummer] In die gelike al van desen.’ Als die keyser dit vernam, Wert hi uter maten gram, Ende gafse, om te doene verdriet, Enen die Lampadius hiet, 95[regelnummer] Ofte dat si die gode anebeden. Eerst karkerde hise in swaren steden, Daerna so heeft hise al naect Met scorpioenen sere mesmaect; Ende daer hi sat in der vierscaren, 100[regelnummer] Es hem die duvel in gevaren, Ende heeft hem selven al gescoert, Ende starf, also hi hadde verboert. Dit horde Dyoclesiaen. Die heilege liede dede hi saen 105[regelnummer] In loedenen vate doen alle viere Levende werpen in die riviere. Quirillis, die gekerkert lach, Dies men hier vore doet gewach, Als men hem dit dede verstaen, 110[regelnummer] Gaf hi Gode die siele saen. Die martelaren worden blide Van November op die seste yde. Nychodemus, een kerstijn, Vant die martelaren fijn,
[pagina 188]
115[regelnummer] Ende deedse in sijn huus sonder mare, XLII dage daer nare Dat si des lijfs waren verlaten, Met al metten loedinen vaten. Hier na Dyoclesiaen 120[regelnummer] Quam te Rome, ende heeft gedaen Al den ridders dit gebod, Dat si Asclepiuse, sinen afgod, Doen sacrificie. Daer wasser viere, Die dat niet doen en wouden in geenre maniere. 125[regelnummer] Die dede hi in siere gramscap groot Met loetcluppelen slaen te doot, Ende die lichamen werpen ter straten. Sijn wille ware, datse de honde aten. Vijf dage lagen si, sijt seker des. 130[regelnummer] Die bisscop Melchiades Ende sente Sebastiaen te samen Namen die heilege lichamen, Ende groevense bi nachte. II jaer daer naer als mense sachte, 135[regelnummer] So en wordense vonden niet. Melchiades die bisscop hiet, Dat men bescreve haer jaergetide Mede op die seste yde Van November, metten IIII heren 140[regelnummer] Daer wi hier vore de namen af leren. Hier na over menech jaer Maecte onse Here oppenbaer Die namen deser lester viere, Die ic u sal noemen sciere: 145[regelnummer] Severus, Severiaen, die II sijn, Dandere Carpoforus, Victorijn.
Van sente Sebasliane. V. In desen tide was groot van namen, Metten keiseren beide tsamen Dyoclesiane ende Maximiane So wert dat, na minen verstane, 5[regelnummer] Niemen met hen en was so mare, Sebastiaen. Oft hare vader ware, Daden hem alle die ridders ere. Van Melane was dese here. Gods dienst was sijn doen al den dach; 10[regelnummer] Maer dat hi dat te deckene plach, Dat en was altoes niet in dien Dat hi de doot iet wilde ontsien, Maer dat hi in meneger tijt, In sijn ridderlijc abijt, 15[regelnummer] Gods marteleren troesten mochte, Als hise twivelen sach onsochte, So dat si bi den troeste sine Stoutelike leden die pine. Nu eest so in den tijt gegaen, 20[regelnummer] Dat Marchus ende Marcilliaen, II gebruedere, twee heren groet, Ghedoegeden der gevangenessen noet Omme den name van Jhesus Criste. Sebastiaen, die dit wel wiste, 25[regelnummer] Quamse troesten op elken dach, So dat si pine ende menegen slach Omme Gode doechden, ende waren vroe. Ten lesten quam die dinc alsoe, Dat men hen de hoefde af soude slaen. 30[regelnummer] Maer hare vriende hebben so gedaen An Cromacius den baeliu, Dat hijt wille versten nu, Ende geeft hen verste XXX dage. Doe quamen beide vriende ende mage, 35[regelnummer] Die tote hen hebben dus geseit: ‘Wanen comt u van sinne selke hertheit, Dat ghi de oudde van uwen vader Nu wilt verderven altegader, Ende uwer ouder moeder cranc
[pagina 189]
40[regelnummer] Wilt verniewen haer leet stranc? Dits ene rouwe die sere verswaert, Dat men blijt leven veronwaert, Glorie versmaedmen mede Ende alle dade der goedertierenhede, 45[regelnummer] Ende dat men mint die bitter doot.’ Doe quam die moeder in rouwen groot. Ende alse dat hevet verstaen Die heilege Sebastiaen, Want hi horde al dat geclach, 50[regelnummer] Ende doe hi die Gods heelde sach Van dier clagen een deel verswaert, Spranc hi vort ende sprac onvervaert: ‘O ridders Gods, te groeter vroemen Waerdi met vromecheiden comen, 55[regelnummer] Ende bi cativegen smeekene onscone Wildi wech werpen uwe croene, Die ewelike soude gedueren! Laet doch leeren te deser uren Bi u, ridders Gods ons Heren, 60[regelnummer] Dat si hen bat wapenen leren Met dat si geloeven wale, Dan met ysere oft met stale. Gef op den sege van uwen stride Van deser wereliker lide. 65[regelnummer] Die u beweenen nu ende clagen, Het soude hen groete bliscap dragen, Wisten si wat u es bekint. Si en souden sparen twint, Si en souden u hebben ende hen mede 70[regelnummer] Te comene ter ewelijchede, Daer men es in blide leven, Engeen rouwe en mach daer sijn beseven, Ende souden willen dat leven laten, Dat sine minneren utermaten 75[regelnummer] Bedrieghet ende sere bespot. Maer nu dat vergave God, Dat allene ware sijn mesdoen Dat men met liegene heeft geploen. Maer seker alrehande quaet 80[regelnummer] Bringet hem an diere ane vaet: Siecheit gevet den glottoen, Den hoerieren scandelijc doen, Den dief oec het stelen doet, Den grammen dat hi verwoet, 85[regelnummer] Den logenaren bedriegen mede, Den jugen nemt het gerechtechede, Den suveren sine suverheit, Goede seden het al ontleit. Nu laet ons sien wat men bedrivet: 90[regelnummer] De brueder den brueder ontlivet, Tkint den vader, de vrient den vrient. Hier af dit werelec leven dient. Als ment minnet boven mate, So gevet tallen dingen hate. 95[regelnummer] Twi roeft de roevere op die see? Twi doet de mordenere den coepman wee? Twi doet onder die rike den armen? Twi doet den oetmoedegen carmen Die fiere, dan dat siere dienen mede 100[regelnummer] Der keytiveger vleesschelijchede? Ende als dit leven bringt ten ende Sinen minnere met alre schende Al gemest ende al verdoert, Sendetenne siere dochter voert, 105[regelnummer] Dat es ter eweliker doot,
[pagina 190]
Die men dan heeft bi rechte groot, Want si daer ute es geboren. Onse vorderen hier te voren Moesten sterven bi desere gulsechede; 110[regelnummer] Ende si die houden noch den sede, Si moeten ter hellen gronde, Ende en voeren met hen niet dan sonde. O gi vriende, dit eest dleven, Daer ghi den uwen raet wilt toe geven, 115[regelnummer] Die - waer dat sake dat si daden, Dat gi onderlinge wilt raden - Ene corte stont souden si met u wesen Ende van u scheeden saen na desen, Ende soudt vergaderen nemmermee, 120[regelnummer] En ware in dewelike wee, Daer de vlamme es sonder verganc Ende oec die vreselike stanc, Vol serpente ende draken Ende alrehande verschubde saken; 125[regelnummer] Ende al deser grooter schende So en es nemmermeer geen ende. Dit ongeval laet hen nu liden, Ende daer van wilt oec selve tiden, Ende daer af u oec niet en ontsiet. 130[regelnummer] Si en scheeden van u niet, Maer si selen vore varen U de hemelsche woenste bewaren, Daer ghi in ewelijc getide Met hen wesen selt al blide, 135[regelnummer] Ende daer en mach letten geene sake, Maer also sijn selt te gemake, Dat geene tonge en can gespreken. Es iemen hier, die wille breken Sine vuele begerte in dit leven 140[regelnummer] Ende van hem so heeft verdreven, Hi sal ghinder al sijn begeren Van sinen sceppere impetreren. God maecte den mensche, ende dit leven Gaf hi hem, de doot daer neven, 145[regelnummer] Dat hi soude die doot ontsien, So dat hi leven soude in dien Dat hiere bi quame in tsalege leven, Daer geen ende en wert gegeven. Vraecht iemen, twi God die rijchede 150[regelnummer] Maecte, ofte mense mach houden mede Met redenen, dits onse tale: Si waren gemaect, dat si wale Mogen spreken tote diese minnen: Mint ons soe in uwen sinne, 155[regelnummer] Dat wi van u niet en scheeden; Wildi u selven vore ons leeden, So en mogen wi u volgen niet; Maer eest so dat ghijt gebiet, Ghi moecht ons levende senden voren, 160[regelnummer] So mogen wi u toebehoren. Die gierege die geeft sijn gout Om weder te nemene tweevout; Die ackerman sijn coren sayt, Omdat hi menechfout dat mayt: 165[regelnummer] Wach! en es dit niet ongeval? Ende den mensche dunct dat sal De sculdere gelden tweevout sijn scout, Ende deerde sal geven menechfout Dat men hare geeft: ende God en sal 170[regelnummer] Niet loenen dat men hem geeft al? Dies geeft God die rijcheit di, Dattu souds kinnen watter in si Ruste, genuechte, ja ter maten
[pagina 191]
Orboerstuse in caritaten, 175[regelnummer] Ende duse in sgevers hoede leges. Maer eest dat gi selve der hoeden pleges, Gulsecheit salse di verteren, Ofte onsuverheit salse onneeren, Ofte di maectere quite die doot. 180[regelnummer] Ofte du quaems in selker noet, Dattu roevers moest liden Met vele gels an dijnre siden, Ende du dien vonts diet houden woude Dat gelt in sekeren behoude, 185[regelnummer] Ende hi dat ware die di tgelt gaf, Ende oec seide tote di daer af: ‘Gaestu metten gelde vort, Du verlieseds, ende wert vermoert, Want di comen roevers ane,’ 190[regelnummer] Du souds bidden sere, ic wane, Dat hi dat gelt van di ontfinge, Want du seker souds sijn der dinge, Ontfinge hijt, dat hijt die gave Daer na vele meerre have. 195[regelnummer] Dit mogen hier seggen oec de delite: Ghi, die ons mint, beveelt met vlite Ons den genen, die sonder sneven U mach geheel ons weder geven. Wildi beletten ons in dit leven, 200[regelnummer] Dat wi onse recht niet en geven, Ende ghi ons orbaert, Wi loechenen dijns van al ter vaert. Wi werden noch gequijdt al ute Van gebrekeliken servitute, 205[regelnummer] Ende werden geroepen ter vriheit Der glorien Gods kindere geseit. O mage, vriende, o ghi wive, En roept ter doot niet van den live Diegene die gi waerlec mint! 210[regelnummer] Den visschen, die men een hingene in sint Omme ene suete smake cleene. Dese rouwe hier al gemeene Hi es licht, ende men gedraechtene lichte; Es hi groot ende gedichte, 215[regelnummer] So es hi comen saen ten ende; Maer dat toecomende ellende Daer en mach geen ende an wesen. En laet ons niet ontsien dan desen Rouwe, die geindt es saen, 220[regelnummer] Ende laet ons anevaen Die dinc, daer wi mede comen Met Gode ter eweliker vromen. Ende en laet ons niet begeven dien, Die wi vore ons varen sien 225[regelnummer] Ter bliscap met onsen Here, Die gedueren sal emmermeere.’
Van den selven. VI. Een wonder mogedi hier verstaen. Doe die heilege Sebastiaen
[pagina 192]
Dese gelike ende vele meere Hadde geseit, gaf onse Heere 5[regelnummer] Omtrent hem een licht sere claer, Ende in dat licht so sach men daer Enen jongelinc met witten, Dat niemene te seggene en soude gesitten. Dit was in thuus daer Nychostraet. 10[regelnummer] Was here, een man in hogen staet, Ende hadde een wijf, die hiet Zoee, Die VI jaer hadde van siecheiden wee Ghelegen stom; ende dese versach Dat wonder, dies ic dede gewach, 15[regelnummer] Ende si weyvede metter hant. Sebastiaen versaecht te hant, Ende wiste dat si niet en mochte die dingen, Die si meende, met woerden vortbringen. Doe seide hi: ‘Ofte ic seide dware, 20[regelnummer] So moet onse Here geven hare Macht te sprekene.’ Thant daer naer Riep die vrouwe al oppenbaer: ‘Salech du best ende salech sijn, Sebastiaen, die woerde dijn, 25[regelnummer] Ende die geloeven dijnre leeren. Ic hebbe gesien den ingel ons Heren Enen boec houden vore dine ogen, Daer du dijn woerde al uut const togen. Wie diere geloeft, sal salech wesen, 30[regelnummer] Ende die twifelt cens woerts van desen, Blijft vermaledijt ende quaet. Ende als die dageraet Sere verlicht die donker nacht, Also dijnre woerde cracht 35[regelnummer] Verlicht alle die blenthede Van der quadere onwetendhede.’ Nychostraet, der vrouwen man, Doe hi dit horde ende sach an, Viel ten voeten Sebastiane. 40[regelnummer] Marchus ende Marcilliane, Die hi in banden hielt gevaen, Hi deedse ontbinden, ende bad hen saen, Dat si daer si wouden gingen. Maer si spraken so ten dingen, 45[regelnummer] Dat alle diegene die daer waren Dat kerstenheit vore al begaren. Doe beval Sebastiaen Nychostrate, dat hi saen Te samen doe in ene stede 50[regelnummer] Ongebonden, also hi dede, Altemale sine gevane, Ende saen wert Sebastiane Daer Policarpus die pape bracht. Noch quam daer mede van grooter macht 55[regelnummer] Claudius met sonen tween: Al vol waters was die een, Ende die ander hadde te dien stonden Van swaren sweete dlijf vol wonden. Ghedoept wert het daer altemale, 60[regelnummer] LXVII bi ghetale, Ende Claudius sonen beede Worden quite van allen leede. Tranquillijn, die vader was Der twee gebruedere daer ic af las, 65[regelnummer] Marchus ende Marcilliaen, Nadat hi doepsele hadde ontfaen, Wert hi licht ende al gesont, Die geweest hadde vore die stont Van artiltike so onsochte, 70[regelnummer] Dat hi cume gedoegen mochte Dat menne yewerinc soude dragen. Dus te samen binnen XV dagen Bleven si beide dach ende nacht Gode lovende, ende maecten cracht 75[regelnummer] Te gedoegene met allen sinne Alle tormente omme Gods minne. Hierenbinnen wert gedoept oec mede Cromacius, de baeliu van der stede, Met Tyburcius sinen sone. 80[regelnummer] MCCCC hadde die gone,
[pagina 193]
Die waren sijn eyghen meisenieden; Ghedoept worden alle die lieden, Ende daerna Cromacius Scoutse alle quite, ende seide aldus: 85[regelnummer] ‘Die teenen vader hebben Gode, En souden niet staen ter menschen gebode, Als in rechter scalckernien.’ Dus wilde hise alle vrien. Nu wert saen [jacht] op die kerstine. 90[regelnummer] Cromacius in den huse sine Onthielt die kerstene altsamen, Ende voedde die tot hem quamen, Bi des paeus Gayus rade, Soe dat het quam vore die quade. 95[regelnummer] Doe Gayus dat quam te verstane, Sprac hi dus den kerstenen ane: ‘Des menschen crancheit kinnet God; Dies sijn II grade in sijn gebod, Daer men tote hem mede comen mach: 100[regelnummer] Deen es, dat men hem nacht ende dach Diene in belyen, die ander si Die eerlike martielie vri. Cromacius volge dan diegone Ende Tyburcius sijn sone, 105[regelnummer] Die der martielien in vresen iet si; Ende wie dat wille, blive met mi. Sine verscheeden in geenen sinne, Die te samen hout Gods minne.’ Doe riep Tyburcius: ‘Lieve vader, 110[regelnummer] Ic en scheede van di niet altegader. Mi es genuechelijc die doot Omme dewelike bliscap groot.’ Metten paeus daer bleven sijn Marcilliaen, Marchus, Tranquillijn 115[regelnummer] Hare vader, ende Tyburcius, Nychostraet ende Castorius, Ende Zoee, Nychostratus wijf (Dese verloren hare lijf), Claudius met Victorine, 120[regelnummer] Met Symphoriane sine. Castulus, een kerstijn rike, Hielt een stic dese verholenlike, Daer si leidden een heilech leven, Ende hebben menegen gegeven 125[regelnummer] Van misseliker qualen gesonde. Tyburcius ganste teenre stonde Enen man, die was gevallen Ende sine lede tebroken met allen; Die dat verseide altegader 130[regelnummer] Siere moeder ende sinen vader, Ende vinghen ane dat kerstenhede, Dat hen de paeus Gayus dede.
Van Zoee, Nychostratus wijf. VII. Nu die heilege Zoee, Die hare en ontsach min no mee Om Gode te smakene de doot, Ghine ute in devotien groet 5[regelnummer] Op der heilegere apostele dach Peters ende Paulus, daer men plach Die te eerne in dien stonden. Die heidene diese daer vonden Hebbense vore den juge geleet, 10[regelnummer] Die hare seide dat si gereet Maers den afgod anebede; Dat si ontseide. Daer ter stede Wert si gekerkert, ende bleef VI dage Sonder spise, ende na die plage 15[regelnummer] Wert si gehangen bi den hare An enen boem, ende onder hare Was gemaect groot roec ende stanc. Doe begaf si den geest eer iet lanc.
[pagina 194]
Enen steen daden si hare an, 20[regelnummer] Ende woerpense in die Tybre dan. Tsnachts quam Zoee in droeme ane Den heilegen Sebastiane, Ende seide hem hoe si hadde gevaren; Ende als hi dat giet oppenbaren 25[regelnummer] Onder de gesellen sine, Soe riep lude Tranquilline: ‘De wive vore ons de croene ontfaen.’ Hier na so es hi gegaen, Daer men sente Pauluse te eerne plach. 30[regelnummer] Doene dat heidensche volc versach, Steenden sine ende woerpenne doot In de Tybere, die riviere groot. Doe dese dinc verstonden dus Nychostraet ende Claudius, 35[regelnummer] Castorius ende Symphoriaen Ende Victorijn, sijn si gegaen Op die Tybre alle tsamen Soeken der marteleren lichamen, So datse de heidene vingen ane 40[regelnummer] Ende brachtense vore Fabiane, Diese X dage heeft gehouden, Somwile gesmeect, somwile gescouden, Om doen anebeden die afgode, Dat si doen souden herde node. 45[regelnummer] Doe dede hijt den keyser verstanden, Diese tormenten hiet te handen, Datse en verkeerde min no mee. Ghewoerpen worden si in de see Ende gesonken met laste sware; 50[regelnummer] Dus wert die sint vergaderinge mertelare. Nu was een, die hiet Torquaet, Een geveyst kerstijn quaet, Ende woende metten paeus Pius. Desen scalt sere Tyburcius, 55[regelnummer] Alse hine onkerstelike sach leven, Die op hem nijt dus heeft verheven, Dat hi hem valschelike vaen dede Ende Tyburcius mede. [Si] worden geleidt vore Fabiane, 60[regelnummer] Die Torquate dus sprac ane: ‘En wetstu niet van den gebode Der keysere, dat mense alle dode, Die de gode niet en anebeden?’ Torquaet antwerdde ter steden: 65[regelnummer] ‘Dit leerde mi de meester mijn, Ende ic moet doen den wille sijn.’ Fabiaen sprac Tyburcius an: ‘Wat segtstu?’ Hi seide dan: ‘Lange heeft hem Torquaet gelogen 70[regelnummer] Kerstijn, als du vore dine ogen Sien moechts, wies hi heeft geploen. Cristus en heeft selker cnapen wat doen. Nu es sijn wille al onttect. Doet al dat ghi hebt gemect, 75[regelnummer] Alle pine wi gherne anevaen.’ Doe sprac die juge Fabiaen: ‘Bringe di selven weder te dijnre edelhede, Ende scandelike doot scuwe daermede.’ Tyburcius heeft geantwort: 80[regelnummer] ‘O juge van al Rome der port, Salic Venus, donsuver wijf, Ende Jupiter, den vuelen keytijf, Marcurius, den valschen dief, Ende Saturnus, die niet so lief 85[regelnummer] Sine kindere en hadde, hine nam hen dleven, Met anebedene eere gheven? Ende omme dat ic anebede Enen God, die in ewechede Regneert, so wiltu mi verslaen?’ 90[regelnummer] Doe dede te hant Fabiaen Vore hem werpen gloyende colen, Ende hi hevet hem bevolen, Dat hier op sta baervoet, Ofte dat hi eere den goden doet. 95[regelnummer] Tyburcius maecte een cruce saen Ende ghinc op die colen staen, Ende seide: ‘Keytijf, sie ende leere Dat Cristus es God ende here!
[pagina 195]
En kintstu noch niet na dijn behoef 100[regelnummer] Dinen god Jupiter, so proef. Stec dine hant in dwater dat siet; En doedt di beseffen niet, Ofte hi mach. Mijn here, mijn God, Hi heeft hier nu selc gebod 105[regelnummer] Over tfier, sine creature, Dat mi te moede es nu ter ure Oftic op rosen of lilien stoede.’ Fabiaen sprac met erren moede: ‘Wie twifelt van uwer toeverien?’ - 110[regelnummer] ‘Swijch, keytijf, in dijn belyen So en sech Gode negeene onwerde!’ Sprac Tyburcius. Ten swerde Bevalne te handen Fabiaen. Onthoeft wert Tyburcius saen.
Van Marchus ende Marcilliaens doot. VIII. Want die valsche keytijf Torquaet Die aldaer wiste der kerstene staet, Soe dede hi Castule vaen, Die ontlijft wert wel saen. 5[regelnummer] Dit was der kerstene goede waert. Hier na Marchus gevangen waert Met sinen brueder Marcilliane, Ende enen stake gebonden ane, Ende genagelt dore de voete. 10[regelnummer] Doe songen si desen sanc wel soete: ‘Siet hoe scone eest ende hoe goet, Dat bruedere in een te wandelne doet.’ Alse si enen dach ende ene nacht also stoeden, So hietse de juge in sijn verwoeden 15[regelnummer] Met glavien steken dore de siden, Ende alsoe voeren si metten bliden. Niet lange hier na so wert gevaen De heilege Sebastiaen. Den keyser dede ment verstanden, 20[regelnummer] Diene vore hem ontboet te handen Ende sprac: ‘Ic dede di eren wale Boven alle die gene van miere sale, Ende deckets dinen sede Jegen mine salechede 25[regelnummer] Ende jegen mijnre gode recht.’ - ‘Omme dine salecheit ende echt Van algader den Roemschen rike Hebbic gebeden nerenstelike Gode, in wien dat al moet staen,’ 30[regelnummer] Sprac die heilege Sebastiaen, ‘Want ic mercte in minen moet, Dat si sijn rechte calvere verwoet, Die hulpe bidden ane de steene.’ Die keyser wert vergramt niet cleene, 35[regelnummer] Ende dedene uutleiden sonder letten Te velde, ende als teenen teekene setten An enen stake gebonden daer, Ende met gescutten schicten naer. Die ridders daden dat hi hiet; 40[regelnummer] So menech gescutte men hem in schiet, Daer hi gelike hadde bi, Dat een erts gedorent si.
[pagina 196]
Over doot lieten sine daer. Castulus weduwe quam noch daer naer 45[regelnummer] Om te bringene ten grave. Si vantene levende, daer si ave Verblijdde, ende hevetene thant brocht. cortelike worden gesocht Sine wonden altesamen. 50[regelnummer] Die kerstene al tote hem quamen, Ende baden hem dat hi ginge daen. Na sine bedinge ghinc hi saen Daer hi den keyser gemoeten woude. Als hine sach, sprac hi also houde: 55[regelnummer] ‘Met bedriegene alte quaet Ghi, keyser, u bedriegen laet, Dat ghi waent, die kerstelike Leven onnutte sijn den rike, Want het bi hen in baten wort.’ 60[regelnummer] Als die keysers dit hebben gehort, Soe sprac Dyoclesiaen: ‘En es dit niet Sebastiaen, Die wi met gescutten ontliven hieten?’ Die sint sprac: ‘Van dien verdrieten 65[regelnummer] Ontgingic bi der macht ons Heren, Dat ic u dware noch soude leeren.’ Doe hietene de keyser dootslaen Met stocken, ende also waest gedaen. In ene priveye woerpen sine daer nare, 70[regelnummer] Dattene niet als martelare Eeren en souden die kerstine. Toter heileger Lucine Quam hi tsnachts in visioen, Ende seide hare wat si soude doen 75[regelnummer] Te vindene sinen lichame, Ende die stede daer hem betame Begraven te sine. Si dede dat al Also als hi hare beval.
Van sente Mennas ende ander dinc. IX. Doe dese persecucie was, So was een riddere, hiet Mennas, Onder den hertoge Agerike, Metten keyseren swarelike 5[regelnummer] Ghemint, omdat hi dat volbrachte, Dat hi vele merteleren gedachte Ghestercte in haerre pinen swaer. Sijn ridderscap liet hi daer naer, Ende leidde een stic hermiten leven. 10[regelnummer] Nu heeft hem sijn sin gegeven, Dat hi wilde gaen besien Ene feeste groot houden in dien Die keyser. Ende alse hi daer quam Ende hi die sware pine vernam, 15[regelnummer] Diemen daer den kerstenen dede, Riep hi oppenbare ter stede, Dat hi daer quame sonder bedwanc. Doe wert hem menege pine stranc, Daer hi gestade in bleef, gedaen; 20[regelnummer] Ten lesten dede men hem thoeft afslaen. Dus ghinc der persecucien brant Dorentore in elc lant, So dat te seggene ongeloevelijc ware, Hoe menech doe wert mertelare. 25[regelnummer] Te Nychomeden in die stede, Daer men torment den kerstenen dede In de marct, ende daer men las Den boec vore alle dat daer was, Daer der afgode wet in stoet,
[pagina 197]
30[regelnummer] Wert een edel man so gemoet, Dat hi den boec nam vore al tgemeene Ende scoerdenne in sticken cleene. Doe die keyser horde mare das, Die doe in die stede was, 35[regelnummer] Dede hi pinen dien edelen man Met al dat men gepeysen can; Ende hoe groot dat was tferdriet, Hi en verkeerde te male niet: Vroe was hi in alle dinc. 40[regelnummer] Dit sach een skeysers camerlinc, Ende was Dorotheus geselle: Peter hiet hi, daer ic af telle. Maer Dorotheus was te waren Provoest van al den cameraren 45[regelnummer] Ende oec van den magetogen Des keysers kindere. Enen hogen Hadde hi mede ghelike hem, Gorgonius, also icts vroeder bem. Die Peter, daer ict af seide eer, 50[regelnummer] Doe hi sach doen dit groote seer, Dat men dede den edelen man, Ende menne niet verdroeven en can, So heeft hine sere geclaget. Maer een dinc hem sere wanhaget, 55[regelnummer] Oft hijs hem ane de gode hout, Ende hi als een kersten stout Dat oppenbare wederseit. Doe waren hem tormente anegeleit So messelijc ende so sware, 60[regelnummer] Dat ic niet en can geseggen dware. Ten lesten voer hi met Gode blide, Van Merte op de vierde yde. Des martelaren meester was Dorotheus, daer ict af las, 65[regelnummer] Van den geloeve van kerstenhede, Ende al der camerlingen mede. Doe dese ende Gorgonius Peteren sagen pinen dus, Quamen si ten keyser ende hebben geseit: 70[regelnummer] ‘Twi, keyser, doestu ons dit leit Peter omme selke saken, Daer wi di wel cont af maken, Dat wi belien altemale?’ De keyser na deser tale 75[regelnummer] Dede hise pinen misselike. Ten lesten voeren si te hemelrike, Met stroppen verwroecht beede. Hierna schiet uut allen leede Anthonus, die doe bisscop sat 80[regelnummer] Te Nychomeden in die stat. Sijn hoeft was hem afgeslegen, Daer hi mede wilde gewegen Sine scaep als herde goet, Die hem volgeden metter spoet 85[regelnummer] Dat meeste deel na dien gelike, Ende voeren alle ten hemelrike.
Van vele martelaren. X. Nu geviel in deser stont, Dat skeysers sale in den gront, Men wiste hoe, daer wert verbrant. Den kerstenen teech ment an te hant. 5[regelnummer] So vinc men ane met nerenste groot Al dat kersten was te slane te doot, Som met swerden ende som met viere; Som voerdense die onghierc Ende sonckense in die see. 10[regelnummer] Ja si ontgroeven, dats noch mee, Die si wisten van edelen namen, Ende sonkense in die see altesamen, Dat mense daer na niet en soude vermaren Met waerden van martelaren;
[pagina 198]
15[regelnummer] Want si waenden in haren rade, Dat men hen godlijc ere dade. Als dit gesciede in Nychomeden, Van Surien in allen steden So quam ute al selc gebod, 20[regelnummer] Dat, die Cristum hielde over god, Dat menne doot slaet ofte vaet. Aldus vaet men ende slaet Alle die princen van der kerken, Edele, onedele, papen, clerken, 25[regelnummer] Wive, kindere. Noyt en sach man Meerre jammerheiden an: Het wert gestille in elke stede Ende groot eenlijchede mede, Bi den volke dat men versloech, 30[regelnummer] In den kerkeren groot ongevoech. Hier na so heeft men geboden, Die noch ere wille doen den goden, Dat menne late gangen vri, Ende dies niet en doet, dat hi 35[regelnummer] Sijn lijf swarelijc moet verliesen. Dus ginc men in de kerkers kiesen, Ende in dlant van Palestine Moesten oec liden de kerstine Tormente so menegertiere, 40[regelnummer] Dat niemen en es diet gevisiere, Ende so messelike engiene, Dat wonder ware te ansiene. Selke ghinc men ane met viere, Selke werpmen vore felle diere, 45[regelnummer] Daer God omme in menege stede Menege scone miracule dede. Nochtan vele onsaleger lieden Van der dolingen niet en schieden; Ende vele blevenre oec onverwonnen, 50[regelnummer] Wat die quade gedreigen connen, Dan allene metten swerden, Daerbi voeren si daer si begherden. In Egypten in elke stede So was dese plage oec mede 55[regelnummer] So groet, dat niemen met spraken Ghetoegen en mochte. Het moeste smaken Met tormente die bittere doot Man, wijf, kint, cleene ende groot, Dat Jhesus Kerste ane wilde bliven. 60[regelnummer] Niemen en soudt u connen bescriven Die tormente menegerande. Omme te doene den wiven scande, Hingen sise naect met enen beene, Ende nederwert hinc al dlijf gemeene. 65[regelnummer] Ende selke noch dese quaetheit vonden: Daer II boeme gescheeden stonden, Dat si die telgere mochten versamen Met crachte, si die heilegen namen Ende maecten hen vast ane die lede 70[regelnummer] Die telgere, ende te haerre stede Lieten si dan die liede gaen: So moesten die liede scoren saen, Ende bi sticken also dan Bliven hangende daer an.
Van den bisscop Phileas. XI. Te dien tide dat dese plage was, So was bisscop Phileas Te Tymus in ene port, Daer de baeliu dede selke mort 5[regelnummer] Ane de kerstene, die hi dede Te velde dooden buten der stede, Dat si, diese souden ontliven, Van moetheiden niet en conden bedriven. Dies die heilegen droeve waren, 10[regelnummer] Want si duchten dat hen ontfaren Mochte der martelaren croene. Dese croene vercierde scoene Met gemmen van meneger doget Phileas, die was gehoget 15[regelnummer] Sine scaep te huedene als herde goet.
[pagina 199]
Dese bisscop, also ict verstoet, Was van magen verre te voren Van siere steden best geboren; Ende doe menne vore den juge brochte, 20[regelnummer] Ende menne niet verkeren en mochte Van den heilegen kerstenhede, So quamen sine mage mede, Manne, wive ende kinder, Die sere mesbaerden ghinder, 25[regelnummer] Omdat hen dochte dat hi sware So vaste in dolingen ware; Ende hi, die al Gode beghert, Heeft al hare mesbaer onwert, Ende seide dat sijn naeste dat waren 30[regelnummer] Dapostelen ende de martelaren. Een prince, die Philoromus hiet, Sach den bisscop in dit verdriet, Siere mage grote clage Ende des jugen menege lage, 35[regelnummer] Hoe dat si den heilegen man Dolingen mogen bringen an, Ende doe riep hi oppenbare: ‘Twi tempteerdi aldus sware Des heilechs mans gestedechede, 40[regelnummer] Ende wiltenne bringen ter quadere sede? Waendi dat trane menschelike Die ogen, die scouwen hemelrike, Verkeeren mogen? Neen si niet!’ Doe wert altemale geen diet 45[regelnummer] Verwoedt so, dat si begheren Dien metten bisscop tempteren, Dies die juge wel orlof gaf: De hoefde sloech men hen beiden af. Noch scrivet sente Jeronimus 50[regelnummer] Van desen heilegen bisscop dus: Phileas van Thymus der port Was van edelre geboert, Ende van erdschen goede rike. Enen boec maecte hi heilechlike, 55[regelnummer] Doe hi was bisscop, omme vermaren Den lof van den martelaren, Daer hi den genen die na hem bleven Selken troest bi heeft gegeven, Datter menech bi wan te loene 60[regelnummer] Der mertielien gloriose croene. In dlant van Frigien moeste tien tiden Menech kersten die doot liden, Want daer was ene groote stat, Daer al kersten volc in sat, 65[regelnummer] Alomme so beset met viere, Datter levende in geenre maniere En bleef man, no kint, no wijf, Sine lieten daer alle dlijf, Nochtan dat hen cose was gegeven, 70[regelnummer] Dat hi uut ginge die wilde leven. Van deser ongetelder scare Was leidtsman van grooter mare Adanctus, die was so hoech, Dat algader vore hem boech 75[regelnummer] Wat dat was in skeysers sale. Dese hoecheit liet hi altemale, Ende wert hertoge met grooter eeren Van deser salegher scaren ons Heren. In Arabien worden oec tier tijt 80[regelnummer] Marteleren gebenedijt, Dat hier niemene en es bekent, Noch hare messelike torment. In Mesopotamien met Wert ter mertielien geset 85[regelnummer] So menech, in caent gescriven niet, Noch dat messelike verdriet. TAlexandrien in die poert Wert onder de kerstene oec selke moert, Dat ict u niet gescriven en can. 90[regelnummer] TAnthiochen ginc men oec an Den kerstenen met tormenten swaren. II edele jongelinge daer waren. Die, doemense wilde doen anebeden Dafgode, spraken si ter steden: 95[regelnummer] ‘Leidt ons ten viere.’ Doe si daer quamen, Staken si in tfier de hande tsamen Ende seiden overluut: ‘Als wi de hande trecken uut, So willewi dafgode eren.’
[pagina 200]
100[regelnummer] Die brant en mochtse niet verkeren. In Ponten in menege stede Wert so sonderlinge wreethede Op die salege kerstine, Dat niemen en gescreve die pine, 105[regelnummer] Noch die tormente menegertiere, Dat si al doechden in blider maniere.
Van den bisscop Herasmus. XII. Het was bisscop in de stede TAnthiochen - als heeten dede De keyser Dyoclesiaen, Dat men de kerstene daer soude verslaen - 5[regelnummer] Herasmus, die heilege man, Die die stede ruumde dan Ende ghinc leiden hermitenleven. VII jaer, dus eest bescreven, So sendde hem al sine lijfnere 10[regelnummer] Bi enen roeke onse Here, Ende wilde wreede diere Daden hem werde in menegher maniere; Dingele sijns so dicke plagen Ende met troeste wel versagen. 15[regelnummer] Ten lesten hiet hem onse Here, Dat hi in onse stede keere. Doe hi daer quam, ruumden te hande Alle hare besetene die viande, Daer menech mensche bekeerde mede 20[regelnummer] Ende vinc ane dat kerstenhede. Cortelike heeft dit verstaen Die keyser Dyoclesiaen, Diene vore hem comen dede; Ende al sijn dreygen noch sine bede 25[regelnummer] En mochte niet verkeren den heilegen man, Doe ghinc hi hem met pinen an, Ende hi en conde hem geen verdriet Ghedoen, dat hem deerde iet. Doe riep al tfolc den keyser an: 30[regelnummer] ‘Keyser, laet staen den gerechtegen man, Den bisscop van deser stede: Der kerstene God hi es hem mede.’ Thant wert daer ertbeve groet, Dondere ende blixeme sonder genoet, 35[regelnummer] So dat die liede waenden wale, Dat si verderven souden altemale. De keyser die wert oec vervaert Ende sprac dus ten volke waert: ‘Omme dat dese bedriegere quaet 40[regelnummer] So lachtert onser gode staet, So gesciet dese dinc hier swaer.’ Karkeren dede hine hier naer, Ende heeft verboden op de doot, Dat hem niemen cleene no groot 45[regelnummer] Iet te siere lijftocht gevet. Die dore hi besegelt hevet Selve met sinen vingherline. Groet licht ende roke fine Quam thant ten kerkere inne; 50[regelnummer] Cristus, al der heilegen minne, Quam tot hem, diene hiet opstaen: Sine bande worden te niente saen. Doe sprac een ingel dese tale Tote ham: ‘Com met mi in Ytale, 55[regelnummer] Daer selstu menegen mensche leeren, Die hem te Gode sal bekeeren.’ Thant vant hi hem hier na In die stat heet Lucrida. Des andersdaechs ten kerkere quam 60[regelnummer] De keyser, die geheel vernam Sinen segel, ende hiet te hant Dien halen, die men niet en vant. Doe quam den keyser an groot verdriet, Ende riep: ‘Heden es gesciet 65[regelnummer] Wee minen goden ende minen rike.’ Doe riepen die liede gemeenlike:
[pagina 201]
Hi seide: ‘Die ingel van hemelrike Voerdenne danen.’ In dit bedieden Heeft hi cume gestilt die lieden. 70[regelnummer] Doe Herasmus quam in die port, Also als ghi hebt gehort, Ghinc hi predeken in die stede Ende dede menege miracule mede. Een man van grooter edelhede, 75[regelnummer] Ende die meeste van der stede, Anastasius, hadde een kint doot, Daer men omme dreef rouwe groot, Dien Herasmus gaf sijn leven, Dat dese woerde heeft uutgegeven: 80[regelnummer] ‘Te waren der kerstene God es groot, Die mi verwect heeft van der doot Bi Herasmus, den cnape sijn.’ De vader ende menech heidijn Sijn bekeert van dien woerden, 85[regelnummer] Die si daer van den kinde hoerden. Wel XL^M in die stede Ontfingen daer dat kerstenhede. Die tempele ghinc men destruweren Ende die kerken Gods fonderen. 90[regelnummer] Hier na so heeft dit verstaen Die keyser Maximiaen, Die Herasmus dede vortbringen. Als hi sine gode wilde dwingen Tanebedene met gewoude, 95[regelnummer] Vraechde Herasmus welken hi soude Van dien goden anebeden. De keyser leiddene ter steden, Daer hi Jupiters beelde vant, XII ellen lanc. Te hant 100[regelnummer] Sprac die keyser: ‘Siet hier desen Jupiter, dien ic moet wesen Met al den minen onderdaen.’ Herasmus maecte een cruce; saen So wert die afgod al niet, 105[regelnummer] Daer een duvel uut schiet, Die den lieden dede pine groet. Maer die heilege man geboet Den drake, dat hi voere dane, Dat hi dede. Als dat sach ane 110[regelnummer] Tfolc, riept al met gemeenre mine: ‘Groet es de God der kerstine!’ Ende vele vielenre ane kerstenhede. Dit was te Syrmen in die stede. De keyser die sach hem wale 115[regelnummer] Bedrogen, ende ghinc in die sale, Ende dede ontliven alle daer naer, Die kerstendoem ontfingen daer, Wel XXX dusent ofte mee, Die dies en dreven geen ander wee, 120[regelnummer] Dan si Herasmus baden sere, Dat hise bevele Gode, onsen Here, Ende hi hevet also gedaen. Doe quamen die ingele saen Ende der heilegen sielen namen, 125[regelnummer] Ende songen Alleluia te samen. Des keysers gramscap en was niet smal, Ende op sente Herasmus al, Ende ghinc hem met tormenten an, Die metten cruce de heilege man 130[regelnummer] Sonder pine al dede tegaen. Doe dat sach Maximiaen, Dede hi niewe dinc noch maken: Enen pot met vaste saken, Ende dien dede hi heiten seer schiere 135[regelnummer] Met sonderlingen grooten viere. Daer ghinc Herasmus in ter vaert Metten cruce Gods bewaert, So dat hem niet een twint en verwach. Maximiaen, die derwert sach 140[regelnummer] Van verre, wert sware gepijnt, Want, also ene beke loepende schijnt, Liep uten putte ene hitte groet, Die hem dede groete noet, So dat hi roepende wert aldus: 145[regelnummer] ‘Ic verberre, Herasmus, Bidt vore mi.’ Ende also saen
[pagina 202]
Es die sant tote hem gegaen, Ende seide: ‘Keyser, nu mogedi sien, Hoe die creaturen plien 150[regelnummer] Te dienenne Kerste, minen God, Ende hoe hi al dijn ghebod Doet tegaen ende wesen niet, Ende doet wesen dijn verdriet Dat te minen behoef was gereet. 155[regelnummer] Proef oftu dewelike vlamme heet Sout connen gedoegen, als du hier Niet en cons gedoegen dit lidende vier. Nu omme Gods gedoechlijchede, Die ons heet in elke stede, 160[regelnummer] Dat wi om tquade gelden goet, So heetic dat di pine doet Dat het van di scheede saen, Omme die liede diere bi staen, Dat siere bi kinnen Gods mechtechede 165[regelnummer] Ende van den duvel verscheeden mede.’ Al ongepijnt so wert hi sciere; Maer hi was so putertiere, Dat hijt over toeverie al helt Wat dat dede die Gods gewelt, 170[regelnummer] So dat hi den heilegen man In fellen kerkere dede doen dan, Ende met ketenen benden onsachte, Ende sette daer toe stercke wachte. Hi peysde dat hi ten anderen dage 175[regelnummer] Vinden soude niwe plage Den heilegen man te doodene mede. Tsnachts quam in der gevangenessen stede Een jongelinc te wonderne daer, Die Herasmusse antaste daer, 180[regelnummer] Ende hi hietene opstaen. Sine ketenen ontsprongen saen, Ende hi heeftenne vort bracht In Tsampaengen bi Gods cracht Teere port, hiet Formiane. 185[regelnummer] Doemen den keyser dede te verstane, Dat hi Herasmus quite was, Wicte hi thoeft ende seide na das: ‘Herasmus heeft vele gedoeghet, Maer vroetscap heeft hi nu getoeget, 190[regelnummer] Dat hi ontfloen meer pinen si, Die hem te doegene stont bi mi.’ Dies in Gods love ende in gebede Was Herasmus in die stede, Die ic u seide, VII dage. 195[regelnummer] Doe sprac hem ane, dins gene sage, De stemme van hemelrike: ‘Herasme, du heefs getrouwelike Ghestreden; nu com ende ganc In dijns Heren bliscap stranc.’ 200[regelnummer] Opwert hi sach ende heeft vernomen Ene blickende croene comen Rechte te sinen hoefde waert. Doe nicte hi ende sprac ter vaert: ‘Ontfanc, Here, minen geest in vreden!’ 205[regelnummer] Daer gaf hi Gode de siele ter steden. Die diere waren die ingele sagen Wittere dan snee hem te hemele dragen.
Van sente Boneface ende van eenre vrouwen, die hiet Aglas. XIII. Eene vrouwe was te Rome In desen tide, also ict gome, Edel ende daertoe sere rike, Weduwe, die onsuverlike 5[regelnummer] Leidde hare leven ende hiet Aglaes, Want enen jongeline, hiet Bonefaes, Hielt si te haerre oncuusscher minnen. Al was dese van onsuveren sinnen, Si dede gherne telker stede 10[regelnummer] Werke van ontfermechede. Alst God wilde, begonden rouwen Hare sonden deser vrouwen, So dat si anesprac haren vrient, Die van sonden hare hadde gedient: 15[regelnummer] ‘Broeder,’ seitsi, ‘di es cont
[pagina 203]
Van onsen sonden lange stont, Daer wi vore Gode af moeten geven Emmer redene na dit leven. Nu hebbic verstaen te waren, 20[regelnummer] Wie dat eert Gods mertelaren, Dat hi sal deelen ane hare goethede. Nu vaert dan te enegher stede, Daer ghi reliquien hebt van hen, Ende brinctse ons herwert. In willen ic ben, 25[regelnummer] Dat ic hen sal ene kerke maken, Ende hen eere sal doen in allen saken.’ Bonefaes bestont al dat Ende nam met hem grooten scat, Daer hi reliquien soude coopen met, 30[regelnummer] Ende heeft hem te wege geset Hem XII^ster tors van siere maysenieden. Ende als hi ende sine vrouwe schieden, Sprac hi te hare: ‘Can ic beloepen Marteleren lichamen oft gecoopen, 35[regelnummer] Vrouwe, ic salse bringen hare; Ende oft in namen van martelare Tote u comt mijn lichame, En sal u niet sijn dat bequame?’ Si sprac: ‘Lieve vrient, swijch dies, 40[regelnummer] Ende wes van sprekene niet so ries, Maer devotelike vare.’ Ende aldus sciet hi van hare. Doe peysde hi, al en ware hijs niet wert, Na dien dat hi heilechdoem beghert, 45[regelnummer] Hi wille laten vleesch ende wijn Tetene, ende hi wille sijn In gebede dicwile tonsen Here, Dat hi sijn dinc ten besten kere. Te Tharsum es hi dus comen, 50[regelnummer] Daer hi claerlijc heeft vernomen, Dat men den kerstenen torment dede. Hi sprac tote hen die hem waren mede: ‘Gaet ende nemt herberge in de stat, Ic ga allene besueken dat.’ 55[regelnummer] De meysenieden waenden wel, Dat hi tbordeel sochte ende niet el; Maer hi ghinc ter steden waert, Daer hem was geoppenbaert, Daer men te tormentene plach 60[regelnummer] Die van Kerste dorsten doen gewach. Daer vant hi in menege pine Sitten, hangen ende liggen kerstine. Thant hise cussen began, Ende riep dat horde menech man: 65[regelnummer] ‘Groot es de God der mertelaren!’ Vort bat hi geenre heilegher scaren, Dat si Gode vore hem baden, Dat hi hem des wilde gestaden Hare ghelike een te sine; 70[regelnummer] Vort troeste hise in die pine. Die juge, die dit heeft vernomen, Dede den jongelinc vore hem comen Ende vragede hem wie hi ware. ‘Een kersten,’ seide hi oppenbare: 75[regelnummer] Doe ghinc men met grooten attente An hem, ende met menegen tormente, Dat hi blidelijc al verdroech: En scheen ane hem geen ongevoech. Daerna nam men wallende loet, 80[regelnummer] Dat men hem in de kele goet. Te hemele wert dede hi sine gebede Ende ten mertelaren mede, Die hi daer omtrent hem sach, Dat elc bidde al dat hi mach. 85[regelnummer] Ende als hare bede was geendt, Al tfolc, dat daer was omtrent, Wert weenende, roepende met gewout: ‘Cristus, Gods sone, ons behout! Verderven moeten die afgode!’ 90[regelnummer] Die juge sach dat hi wel ode Sijn leven daer mochte laten,
[pagina 204]
Ende ghinc danen siere straten. Maer smergens quam hi mechtech bet. Bonefaes wert vore hem geset, 95[regelnummer] Dien hi sprac ende eenvoudech vant, Ende doe dede hem die tyrant Anedoen menech torment, Dat dingel Gods heeft al geschent, Ende Bonefaes bleef onverwonnen. 100[regelnummer] Die juge siedt al niet sijn connen Ende en wiste els wat anevaen, Dan dat hi hem dede thoeft afslaen. Sine meyseniede droefden sere, Die doe sochten haren here. 105[regelnummer] Met dat si dus daeromme vragen, So es hen van enen ghewaghen, Dat hi enen vremden hadde gesien Metten kerstenen ter pinen tien, Ende ghisteren wert hi onthoeft. 110[regelnummer] Dandere en hebbens niet geloeft, Ende seiden: ‘Dat en mach hi niet sijn: Hi suect al hoeren ende wijn, Dien wi sueken,’ ende nochtien Sijn si mede gevolghet dien, 115[regelnummer] Die hen dat dede becant, Want hi was der jugen seriant. Dus quamen si ter stede saen, Ende die seriant dede hen verstaen Welc dat sijn lichame ware. 120[regelnummer] Om sijn hoeft vrageden si daer nare: Hi toenet henlieden, ende dat hoeft Loech vriendelijc op hen, dies geloeft, Ende si verkindent alle gemeene, Ende vielen in groeten geweene, 125[regelnummer] Ende seiden: ‘Vergevet ons, here, Dat wi van di messpraken sere.’ Daer gaven si also groet goet Dengenen, daert ane stoet, Ende namen den martelare 130[regelnummer] Ende brachtenne met dierre ware Ende voeren so thuus waert. Dingel hevet geoppenbaert Siere vrouwen de comst van hem, Ende seide: ‘Ontfanc ende nem 135[regelnummer] Werdelike als dinen here, Dien du als cnape hads wilen ere. Bi siere beden wertstu ontbonden Van altemale dinen sonden.’ Aglaes ontfinc den martelare 140[regelnummer] Met grooter werdden, ende daer nare Heeft sine geleit in werder stede, Daer si ene kerke maken dede, Daer God menegen heeft verhoeget Om sijns martelaren doghet. 145[regelnummer] Die heilege Aglaes liet al varen De werelt ende vleesschelijc begaren, Ende gaf den armen al haer goet. Wie dat hare te dienste stoet, Dien scalt si quite ende maecte vri. 150[regelnummer] Een deel joncvrouwen nam si hare bi, Daer si Gode diende mede, Ende quam in selker heilechede, Dat si die duvele heeft versaget Ende den sieken gesondde bejaget. 155[regelnummer] Dus leefde si XIII jaer, Ende gaf Gode ene siele claer.
Van sente Julianen der maget. XIIII. Te dien tide dat Maximiaen Keyser was, was Affricaen, Die den kerstenen dede pine. Dese hadde ene dochter scone ende fine ........
Van vele martelaren. XV. Met vele pinen moeste liden Sente Felix te desen tiden
[pagina 205]
De doot ende doen salegen endde, Van Sporkille ter XVIII^ster kalende. 5[regelnummer] In Tibusaten ene stat Dese heilege man bisscop sat. Te dien tide vinc oec martelie ane Sente Peter van Aulane Met menegen tormente swaer. 10[regelnummer] Martelaren worden daer naer Orencius ende een Vincent In Spaengen. Als dat bekent Victor, die hadde geweest hare waert, Nam hi die lichamen onvervaert 15[regelnummer] Om te gevene sepulture. Die baeliu wist in corter ure, Die Victore dede die arme afslaen Vore, ende thoeft daer na saen. Victors vader sach dit an, 20[regelnummer] Die van vare vlien began; Maer de moeder Aquiline Die benam hem die vlocht sine, Want si vaste hielt haren man, Ende met haren mantele dan 25[regelnummer] Deckesi dat hoeft sijn, Ende seide: ‘In tgeloeve dijn Staet stoutelijc, ende laet ons geven Om Jhesum Cristum onse leven.’ Ende doe dit diegene sach, 30[regelnummer] Die de kerstene tontlivene plach, Sloech hi hen beiden thoovet ave. Hier na, bi ons Heren gave, Dese martelaren vroude Voerde in Gods gewoude 35[regelnummer] De bisscop sente Poncius. Ende als si comen varende dus Ter steden, daer die martelaren Rusten wilden na hare begaren, Bleven die beesten al stille staende, 40[regelnummer] Diese voerden, ende gaende En mochtse niemen gebringen vort. Daer bleven si. Dit was bi der port, Die Ebredinne es genant, Also ict bescreven vant.
Van der weduwen sente Lucien. XVI. Ene weduwe, die hiet Lucie, Was, die vernam die duvelie, Die gebode des keysers quade. Tote haren sone sprac si in rade, 5[regelnummer] Euperpius, die was heidijn: ‘Latewi dafgode, lieve sone mijn, Ende anebeden wi dien God, Die over al heeft sijn gebod.’ Doe liep die sone ten keyser waert 10[regelnummer] Ende heeft hem dit geoppenbaert, Die omme die vrouwe sendde saen. Ende doe si uut haren huus soude gaen: ‘Verderven moet,’ seitsi, ‘dit huus mijn Om dafgode diere in sijn, 15[regelnummer] Ende ic moet sijn bescreven Mettien die Cristus gevet dleven.’ Alse hare de keyser heeft versien, Vraechde hi hare vele, ende nadien Sprac si hem coenlike an: 20[regelnummer] ‘Tallen pinen, diemen can Ghepeysen, benic gereet.’ Ten kerkere wert si doe geleet, Maer die dore loec jegen hare. In beden viel si; daer nare 25[regelnummer] Wert daer sere suete dinc geroken. In den kerkere hordemen dese sproken: ‘Verblide in Gode in elc getide!
[pagina 206]
Anderwerven seggic: verblide! Want dat oge noyt en sach, 30[regelnummer] Noch geen oere horen en mach, Noch comen en mach in menschen sin, Heefstu verdient te comene in.’ IIII dage hierna een water spranc Uten kerkere, dat verdranc 35[regelnummer] Ende verdarf wel half die stede Ende des keysers palais mede, Die hier na quam te Lucien Ende teecht ane haerre duvelien Algader dat daer was gesciet. 40[regelnummer] Uter port hise leiden hiet. Doe dede hise met stocken slaen, Maer diese sloech wert een steen saen, Ende die hant daer hise sloech mede Bleef vleesch, ende noch heet de stede 45[regelnummer] Ter Vleesschent in desen dage. Den keyser quam ane selke plage, Dat hem dunct de doot sijn bi. ‘God Jupiter,’ riep hi, ‘help mi!’ Ende die afgod viel altehant 50[regelnummer] Ende wert te niete rechte als een sant. Doe sprac Lucie den keyser an: ‘Dijn god en helpt di niet,’ seitsi dan Den keyser, ‘mer mijn God ganst mi. Gheloefstu,’ sprac si, ‘ic doet di.’ 55[regelnummer] Ja hi, antwerdde hi gereet. ‘Dine valscheit,’ seitsi, ‘ic weet, Maer Gods sone make di gesont.’ Hi genas te hant; ter stont Lovede hi sinen valschen god 60[regelnummer] Jupiter, ende als een sod Liep hi te sinen tempel waert; Ende doe hi was in de vaert, Wert die tempel van der erden verswolgen. Ende noch wert hi meer verbolgen, 65[regelnummer] Ende dede gloyen een coperijn vat, Loet ende smout pec voldoen dat, Ende dede Lucien daer in doen naect, Daer si geen pine af en gesmaect. III dage es si daer in gestaen. 70[regelnummer] Ten vierden es si uut gegaen, Ende ontboet den keyser dit: Waeromme dat hi stille sit, Want hets wel die tijt van pijn. De keyser sloech vore de borste sijn, 75[regelnummer] Ende sprac: ‘Wat magic vangen an?’ Met ysere, met loede dede hise dan Laden, ende also leiden vort In allen straten van der port; So dat si quamen dus gegaen 80[regelnummer] Vore thuus daer woende Geminiaen, Die XXX dusent CC ende twee Hadde in sijn huus afgode ende mee. Ende doe Lucie leet vore sine dure, Bekeerde Geminiaen te dier ure, 85[regelnummer] Ende volgede hare also houde Daer mense tormenteren soude, Ende hi viel te voeten hare. ‘Mine geestelike moeder care,’ Seit hi, ‘bi di weetict al, 90[regelnummer] In wien ic geloeven sal.’ Ghekerkert worden si beide saen. Bi den ingel heeft dit verstaen Die pape Prothasius, Die die dinc toebrachte aldus, 95[regelnummer] Dat hi ten kerkere es comen, Daer hi Gods licht heeft vernomen, Ende doepte Geminiane, Die Lucien vort mee bleef ane. Vore den keyser quamen si hier nare, 100[regelnummer] Die alle tormente sware, Die hem sijn felle sin conde gegeven, Hem dede, daer si af bleven Al ongescaedt bi der Gods macht.
[pagina 207]
Als hi siet sijnre macht cracht, 105[regelnummer] Liet hise ende ruumde hen die stat. Eene riviere soude hi na dat Met scepe liden met vele lieden, Die alle verdronken, horic bedieden, Sonder hi die cume ontghine. 110[regelnummer] Hier na so geviel die dinc, Dat quam te Rome Pirropogoen Als juge, ende dede gebieden doen Offerande te doene den goden saen. Lucie ende Geminiaen 115[regelnummer] Liepen roepende harentare, Dat elc afgod een duvel ware. Als die juge dat heeft verstaen, Dede hi hen met tormente anegaen; Ende doe wert ertbevinge so groet, 120[regelnummer] Dat scheen dat al die port verscoet, Ende thuus daer die juge was in Ende XL sijnre cnapen, niet min, Viel, daer si alle in bleven doot, Ende die heilegen en hadden geene noot. 125[regelnummer] Doe dat jaer al omme quam, Dingel dese sante nam Ende heeftse in Cecilien bracht, Daer God groot wonder heeft gewracht, Ende daer si namen salegen endde. 130[regelnummer] Van eere andere Lucien ic vende, Die in Cecilien oec es mare, Daer ghi af horen selt hier nare. Dese, daer hier af gesproken es, Was weduwe, sijt seker des; 135[regelnummer] Ende daer die tale noch af sal sijn, Was een reine magedekijn.
Van sente Cosmasse ende Damiane. XVII. Nu willewi u hier gewagen Van II gebrueders, te gadere gedragen. Dat waren, na mijn verstaen, Cosmas ende Damiaen. ........
Van sente Blasise. XVIII. In desen tide so besat Te Sebasten in die stat Sente Blasius bisscops eere, Die een heilech man was sere. 5[regelnummer] Sijn bisscopdoem heeft hi begeven, Ende leidde heilech hermitenleven. ........
Van Dorothea der maget ende van Theophiluse. XIX. God toende wonder oppenbare Omme Dorothea sine care Te Cesarea in die stede, Die Sapricius passien dede 5[regelnummer] Ter VII^der yden der maent van Sporkelle. ........
Van sente Vitale. XX. Het nam bi passien swaren ende Van November ter vijfter kalende Te Boloengen in Ytale Vitalijs, ende also wale 5[regelnummer] Agrichola, na mijn verstaen, Doe keyser was Dyoclesiaen, Ende waren onder die Jueden begraven. Maer seder, bi Gods gaven, Worden si bi sente Ambrosise verheven, 10[regelnummer] Daer onse Here wilde geven Menech teeken van haerre werde, Want duvele voeren haerre verde
[pagina 208]
Van dien die si te voeren bonden, Ende menech sieke quam tsiere gesonden. 15[regelnummer] In desen tijt was gepassijt mede Te Egypten, in die stede Die Antinonim heet, ic wane, Bi den baeliu Arriane, Ascla met pinen meneghertiere. 20[regelnummer] Ten lesten was hi in ene riviere Ghewoerpen, daer hi Gode sende De siele ter X^ster kalende Van Sporkele. Ende na sente Asclen doot Arriaen te vane geboet 25[regelnummer] Alle diegene die kersten waren; Ende onder die heilege scaren Was die here Philomoen Ende Appollonijs, wies doen Al ane Gode was, onsen Here. 30[regelnummer] Dese dede die juge pinen sere. Doe sprac hem ane Philomoen, Biddende dat hi wilde doen Een kint in een coperijn vat, Ende met schichten schieten na dat. 35[regelnummer] Men dede alsoe: men scoeter naer Also vele gescutten als waren daer, Die alle ontfinc dat vat coperijn, Ende ongequets bleef dkindekijn. Dat Philomon toechde Arriane 40[regelnummer] Ende sprac: ‘Nu mere dit te verstane: Also als niet gequets es twint Van al den scietene dit kint, Also en mach die siele gedoegen Niet van den tormente, die du cons toegen 45[regelnummer] Bi den lichame gepijnt, doer God.’ Doe gaf die baeliu uut tgebod, Dat men op hem schichte schiete, Die hem niet en daden van verdriete, Noch oec an hem niet en cleven, 50[regelnummer] Maer in die locht hangende bleven. Doe die baeliu dat vernam Ende dat wonder bat na sien quam, Viel hem in deen oge een schicht, Daer hi bi verloes dat licht. 55[regelnummer] Ende doe sprac hi te Philomoene: ‘Omdat ic hebbe bi dinen doene Mijn oege verloren, so leere mi De cuest, daer ic genese bi, Ende ic sal di laten gaen.’ 60[regelnummer] Doe antwerdde saen Dander: ‘En wes in wane van desen Niet, mijn Here en mach di wel genesen; Maer dat sal sijn na de doot mijn. Com daer ic sal begraven sijn, 65[regelnummer] Dine oge bestrike met moderen daer: Du werds genesen saen daer naer.’ Hier na hine onthoefden dede Ende Appolloniusse daer mede. Des anders daechs dede Arriaen 70[regelnummer] Also hem Philomon dede verstaen, Ende sprac: ‘In Jhesus Cristus name, Om wien dese gaven haren lichame, So smeric die ogen mijn; Ende eest dat ic mach siende sijn, 75[regelnummer] Ic sal geloeven dat God en geen Anders en es dan hi aleen.’ Ende hi genas ter selver stont. Enen kerstenen heeft hi hem becont; Ende cortelike heeft dit verstaen 80[regelnummer] De keyser Dyoclesiaen, Die daer ridders sendde viere, Dat sine tot hem bringen schiere: Ofte en ware dat sine den goden niet onder en daden, Si soudent becopen met ongenaden.
[pagina 209]
85[regelnummer] Maer Arriaen verdiende so met haven, Dat hi mochte gaen ten heilegen graven, Daer hi nerenstelike bidt. Als uten grave horde hi dit: ‘Arriaen! di niet en ontsie, 90[regelnummer] Jhesus hi sal croenen die. Ganc met hen die di hebben gevaen, Ende bidt vore hen.’ Dit hebben verstaen Ende gehort die heren viere, Ende doe ghinc hi met hen. Schiere 95[regelnummer] Quamen si tAlexandrien ter stat; Doe maecte hen Arriaen cont, dat Wachte si doen souden beide Om sinen lichame; vort hi seide: ‘Opten achsten dach van Merte 100[regelnummer] Sal sijn des keysers begherte, Dat men mi werpe in de see In enen sac; daer toe mee Sal hi met sande gevullet wesen. Ter see comt des derds daechs na desen, 105[regelnummer] Ende ghi selt sien den lichame mine Op den rugge van enen delfine. Dien nemt ende graeftene daer nare Bi Philomone den martelare.’ Vore den keyser quamen si na dit, 110[regelnummer] Dien graven hiet in enen pit, Ende vele ysers ende steene Op hem ende de eerde gemeene, Die uten putte quam ende meere. Daer toe dede die felle here 115[regelnummer] Den ridders daer op springen vele, Ende seiden hen in haren spele: ‘Laet sien ofte Jhesus comen sal Ende desen verloessen al.’ Hier na es die keyser comen 120[regelnummer] In sine camere, ende heeft vernomen Op sijn bedde liggende Arriane, Ende die hem aldus sprac ane: ‘Keyser, sie, ic ben Arriaen, Dien du daeds delven, sonder waen; 125[regelnummer] Maer hi heeft mi al hier bracht, Die van allen dingen heeft macht.’ Doe dede hine vueren in die see, Also hi voreseide min no mee. Die IIII, diene tiersten vingen, 130[regelnummer] Blameerden den keyser die dingen. Doe dede hi die berecken mede Also men Arriane ierst dede, Wies meyseniede waren in die beide, Doe hen die martelare vorseide. 135[regelnummer] Maer cortelike si vernamen, Datter quamen vijf lichamen; Doe worden si in twivele sere, Ofte daer ware iet onse here. Ende een delfijn sprac dese woert: 140[regelnummer] ‘En twifelt niet!’ ende hi toende ons voert Haren here, ende seide hen meere: ‘Dese IIII, wert groeter eere, Gravet sente Asclen beneven,’ Ende si hebben also dat bedreven.
Van sente Januare den mertelare. XXI. Een Probus, baeliu van Pannone, Brachte der mertelaren croene Hyreneus, die bisscop sat
[pagina 210]
Heilech [te] Syrmien in die stat, 5[regelnummer] Ter VIII^de kalenden van Aprel. Na menegerande torment fel Heet hi dat men hem thoeft afsla, Ende werpen in die riviere daerna. Ende de keyser Maximiaen 10[regelnummer] Dede martielie ontfaen Domicuus, sinen camerlinc, Die so wel was metten coninc, Dat hi sine croene hadde in sijn hoede, Ende hem yemen cume te gemoede 15[regelnummer] Dan hi sine croene mochte doen gestaen. Nu dede hi hem thoeft afslaen Van October ter VII^der yde. Sijn hoeft nam hi ten selven tide In handen, dit was ane ene riviere, 20[regelnummer] Ende ghinc an dandere side sciere. Ende daer hi ruste, wert hi begraven, Daer God den menegen wille laven Omme de eere van sinen martelare. Ghepassijt wert sente Januare 25[regelnummer] In desen tide, die doe bisscop sat Te Boneventen in die stat: [Dat] die baeliu Thymotheus dede. Te Nola in die stede So dede hine ierst vore hem bringhen. 30[regelnummer] Ende doe hine niet en conde gedwingen Tanbedene die afgode, dede hine sware Carcereren, ende daer nare Peysde hi omme menegerande plage dan. Ende daer in te werpen den heilegen man, 35[regelnummer] Wien dingele thant quamen an, Diene quijtten uut allen node, Ende lieden met hem ende loveden Gode. Die dat horden ende sagen Hebbent den baeliu gewagen. 40[regelnummer] Doe wert onttaen eens ovens mont, Ende die vlamme in corter stont Heeft der heidene vele verbrant; Ende ongescaedt so bleef die sant Beide van live ende van cleeden, 45[regelnummer] Ende es al daer ute gescheeden. Men trac hem de zenuwen ute na dat, Ende het scheen oft hem niet en deerde plat. De baeliu voer teere ander stede, Den bisscop dede hi volgen mede 50[regelnummer] Ende II van siere clercgien met. Vore wreede diere worden si geset, Die alse scape jegen hen varen. Die twee die daer met hem waren Desidere ende Festus. 55[regelnummer] Die juge sach die dinc aldus, Ende hiet hen de hoefde afslaen. Doe viel hi in sine bedinge saen Januarius, die heilege man, Ende doe wert blent die tyran 60[regelnummer] Ende wert mede gepijnt wel sware. Doe riep hi lude: ‘Januare,
[pagina 211]
Cristus cnape God des hoegen! Doe mi weder hebben mijn oegen.’ Ende die heilege man hi bat, 65[regelnummer] Ende dander wert siende ter stat. Met deser miraculen wertter bekeert Vijfdusent, alsomen ons leert. Ende omme dat onse Here woude, Dat Januarius niet derven en soude 70[regelnummer] Die croene der martelaren, So wilde hi den juge vervaren Met des keysers gebode, Die hiet den ridders, al daden sijt noede, Dat si den bisscop ende andere mede 75[regelnummer] Die hoefde afslaen, ende dus ment dede. Ende vore dat ment doen soude, Bad den bisscop een aerm oude Omme van sinen cleederen iet, Ende de bisscop hem behiet 80[regelnummer] Hem te gevene na sijn gedoegen, Daer hi mede verbant sijn oegen; Ende hi dede wel sijn beheet. Des selfs daechs wert gereet Thymotheus roepende sere, 85[regelnummer] Dat hem dade sware dere Dinghel Gods om Januaren, Ende hi sterf in dat mesbaren, Van October, also ict vende, Op die dertienste kalende.
Van sente Gregoriusse mertelere. XXII. Nu als die balgie nam ane Flaccus van Maximiane, Quam hi gevaren te Spolet, Daer leefde een in kerstelike wet, 5[regelnummer] Die pape Gregorius. Doe dat verstaen hadde Flaccus, Dede hine vore hem bringen gevaen. Doe dede hine met stocken slaen, Doe bant men hem hande ende voete, 10[regelnummer] Op enen roestre leidemenne onsoete Ende stacker brant onder. Daer toende onse Here saen groot wonder: Het wert ertbevinge ende altemale Vielre ene coninclike salc, 15[regelnummer] Ende III&ct;^C paiene Blevender doot; bi dien geschiene Flaccus quam in vare groet. Hi vloe, nochtan hi geboet Te kerkerenne den heilegen man, 20[regelnummer] Daer hem die ingel saen quam an Ende seide: ‘Gregorius, di si vrede!’ Al sine bande onttede hi mede. Des anders daechs dede hem afslaen Sijn hoeft Flaccus, dat wert gedaen. 25[regelnummer] Die gelike hordemen van desen sinne: ‘Ghebenedide onsen Here! com inne, Dine wandelinge es wel gereet.’ Die tyran dede beesten wreet Halen om den lichame te verslinden, 30[regelnummer] Maer si en wildens hen niet bewinden, Maer si bogen vore hem op die enien. Vele dergeenre die dat sien Gheloefden, ende loveden Gode. Van den ingel, ons Heren bode, 35[regelnummer] Wert Flaccus geplaecht an dlijf. Aburdancie, een kersten wijf, Heeft den martelare gecocht Ende werdelike ten grave brocht Ter IX^ster kalenden van Laumaent. 40[regelnummer] Sabinus al ongewaent Was bisscop in die stat tAssise,
[pagina 212]
Doe daer quam in baelius wise Die felle Venustiaen, Die daer sende Maximiaen. 45[regelnummer] Dese horde mare van Sabine, Ende met tween dyaken sine, Exuperantis ende Marceel, Die met hem wilden hebben deel, Dede hi[ne] vore hem bringen gevaen. 50[regelnummer] Sente Sabijn heeft so gedaen, Dat hi wille proeven sijnre gode macht, So dat sijn afgod wert vortbracht, Dien Sabijn met siere bede Al te sticken brac tsiere stede. 55[regelnummer] Doe wert gram Venustiaen, Ende dede Sabine de hande afslaen. Sine dyaken, die dat sagen, Begonden hen een deel versagen; Maer Sabijn, die heilege man, 60[regelnummer] Maecte hen met troeste cracht weder an, Ende die tyran dede hen gaen ane Beide met viere ende met slane, So dat si daden salegen endde Van Junius op de kalende. 65[regelnummer] Doe moeste in den kerkere sijn Ghedaen de heilege Sabijn. Ene weduwe, die hiet Serene, Quam in dien nacht te hem allene Ende dede hem dat si mochte te goede. 70[regelnummer] Sine hande hielt si ter hoede Gheleit in een glasijn vat, Ende diere specie mede in dat. Eens leidse mede haer nevekijn blent. Als dat die heilege man bekent, 75[regelnummer] Leide hi hem daerme op thoeft, ende bad; Ende het wert siende tier stat. Omme dese miracle werter daer XV dusent gedoept vorwaer. Hierna wert Venustiaen 80[regelnummer] Met smerte so in doegen bevaen, Dat hi eten noch slapen en mochte; Ende geen meester en was, die dochte Dat hem mochte hulpen iet. Als men hem van den kinde bediet, 85[regelnummer] Dat bi Sabine sach, dat was blent, Heeft hi sijn wijf tot hem gesent, Diene uten kerkere leidde saen, Ende doe wert Venustiaen Bi hem gesont ende siende clare, 90[regelnummer] Ende wel geloevende daer nare, Ende hevet kerstinen name ontfaen. Doe dit verstont Maximiaen, Sent hi Lucius al daer, Die Venustiane daer naer 95[regelnummer] Ende sijn wijf ende sine kindere Onthoefden dede meerre ende mindere. Sente Sabine dede hi met In de stede te Spolet Met loedenen wappers so lange slaen, 100[regelnummer] Dat God de siele heeft ontfaen, Wies lichame die goede Serene Metten handen daer ane gemene Groef, so si scoenst mochte, tien tiden Van Pietmaent ter VII^ster yden. 105[regelnummer] De feeste van desen martelaren Ghemeene, die gemartielijt waren Op misselike dage nochtan, Vierdmen, also alsict can Ghelesen ende also die boec vermaent,
[pagina 213]
110[regelnummer] Ter derder kalende van Laumaent.
Van Anastasien ende ander dinc. XXIII. Wonder hort van eenre vrouwe, Die Gode sere was getrouwe: Anastasie was hare name, Pubblius wijf was dese bequame ........
Van sente Berberen. XXIIII. Doe keyser was Maximiaen, So was ene maget, hebbic verstaen, Te Nycomeden in die stede: Barbare, scoene ende edel mede ........
Van sente Florente ende Floriane. XXV. Ridderen ende groete heren Hadden geweest in der werelt eren Florient ende Floriaen. Maer nadien dat si hadden ontfaen 5[regelnummer] Kerstenheit, leidden si salech leven. Dese hebben hen willende gegeven In handen dien, die al besochten Waer dat si kerstene venden mochten, Diese leiden den baeliu te voren, 10[regelnummer] Die op hen wert in selken toren, Omme dat si die gode hebben onwaert, So hiet hi dat mense ter vaert Versincke in die riviere. Ende doemense derwert leidde schiere, 15[regelnummer] Si onder enen boem quamen, Daer si worden in slape te samen Die heilegen ende also gereet Si diese brachten daer geleedt. Doe quam daer, van Gode gesent, 20[regelnummer] Dingel ende sprac: ‘Brueder Florent, Martielie en sal di niet behoren. Du behors ten confessoren; Stant op, te Gallen wert ganc mede, Ic sal di toenen dijns wandelens stede: 25[regelnummer] In Toers der stat staet di te sine Gheordineert van sente Martine.’ Ende doe wert ontwake Florent, Die hem al ontbonden bekent, Ende hi wecte Floriane, 30[regelnummer] Dien hi dit dede te verstane, Ende es van hem gescheeden soe. Floriaen quam hier na weder vroe, Daer menne sanc in die riviere Na sine bedinge wel schiere. 35[regelnummer] Ende schiet so van desen live. Saen vertoende hi hem enen heilegen wive Waer dat sine venden soude, Diene groef aldaer hi woude, Daer haer siele in haren verdriete 40[regelnummer] Groetelike siere doecht geniete. In sinen tide, hebbic verstaen, Was Primus ende Feliciaen Te Rome, II groote heren, Die mertelaren worden met eren 45[regelnummer] Ende leden menech torment. Ende onse Here dede sijn bekent Ane hen sine groote macht, Waerbi ten kerstenheide sijn bracht Also vele als vijfhondert man. 50[regelnummer] Ende alse die baeliu niet en can Verwinnen dese Gods ridders coene Met tormente van enegen doene,
[pagina 214]
So dede hi hen de hoefde afslaen, Daer si hebben bi ontfaen 55[regelnummer] Altoes met Gode te sine blide, Van Junius op de sevende yde.
Van sente Vite. XXVI. Den baeliu Valeriaen Dede Dyoclesiaen Die keyser sijn in Lucien lant, Daer sente Vitus was becant. 5[regelnummer] Sijn vader was heidijn, also ict las, Een groet here, ende hiet Hylas. ........
Van sente Albane mertelere. XXVII. Te desen tide so heeft ontfaen Dore Gode martielie sente Albaen In Groote Bartaengen, dat Ingelant Nu te desen tide es genant, 5[regelnummer] Ter tienster kalende van Julius, Bi eenre port, die heet aldus Veclingacesar in tLatijn. Dese, doe hi was heidijn, Herbergede enen kerstenen man, 10[regelnummer] Die der persecucien ontran Den keyser Dioclesiane. Bi desen kerstenen so quam ane Sente Albane dat hi prees kerstenhede. Doe de juge van dier stede 15[regelnummer] Vernomen hadde, dat Albaen Also den kerstenen hadde ontstaen, Sende hi omme den kerstenen man; Ende Albaen dede desgeens cleedere an Ende verloeste sinen gast van noden, 20[regelnummer] Ende ghinc ten juge also metten boden. Als die juge wel heeft verstaen Wat gedaen heeft sente Albaen, Hiet hine onthoefden also houde. Ter stede daer ment doen soude 25[regelnummer] Heeft God miracule gedaen, Dat die ridders, diene souden slaen, Bekeerden ende worden daer naren Aldaer met hem martelaren; Ende daer na diese onthoefde beide 30[regelnummer] Wert blent daer met groeten leide. Twee gebruedere, hebbic verstaen, Donaciaen, Rogaciaen, Waren te Mates groote heren Te desen tide, die met eeren 35[regelnummer] Worden ons Heren martelaren, Dore wien onse Here wilde baren Wonder groet, ic laest aldus. Ter IX^der kalenden van Junius. In dlant van Frigien moeste liden 40[regelnummer] Pancraes mertielie te desen tiden Van den keyser Dyoclesiane, Dien hi met redenen so sprac ane, Dat hine rechte also verwonnen vinc; Nochtan was die jongelinc 45[regelnummer] Out niet meer dan XV jare. Van desen leest men oppenbare: So wie die sweert op sinen grave Enen eet, die es ongave, De duvel die wert hem inne
[pagina 215]
50[regelnummer] Ende hi wert al buten sinne, Ofte hi sterft al te hant. Men viert den dach van desen sant, Dat hi voer met Gode blide, Van Junius op die vierde ide. 55[regelnummer] Also als ict bescreven sach, So worden op dien selven dach Martelaren beide gemeene, Onder den juge Sereene, Peter ende Marcellijn. 60[regelnummer] Dese Peter hadde lange gesijn Eens heren Anteneus gevane, Die hem dede menege bane, Wies dochter die viant besat. Die vader clagede sere dat, 65[regelnummer] So dat Peter, die heilege man, Ghenen here aldus sprac an: Woude hi Cristum te dienste staen, Sijn dochter soude genesen saen. Die ander seide: ‘Wats dattu toeges, 70[regelnummer] Ende du die omme hem pine gedoeges? Hi en mach di verloesten niet; Hoe mochte hi beteren mijn verdriet? Ic sal al dine gevangenesse verswaren, Ende moechstu mi dan ontfaren 75[regelnummer] Ende miere dochter dan genesen, So willic wel kerstijn wesen.’ Hi dede also alsic u scrive. Vort ghinc hijt seggen sinen wive, Ende mettien was daer ghereet 80[regelnummer] Peter met witten scone gecleet, Ende hadde een cruce in sine hant. Ten voeten vielen si daer den sant, Ende die dochter saen ghenas, Ende al dat in den huse was 85[regelnummer] Wert gedoept, ende saen daer nare Wert Anthemius martelare Met Candida, den wive sine, Ende siere dochter Pauline, Ende leden der doot getide 90[regelnummer] Van Junius op dachtende yde. Sergius ende Bachus met Worden ter passien daer geset Te desen tide, na minen verstane, Bi den keyser Maximiane. 95[regelnummer] Nu waren dese in sine sale Van den meesten. Doe hi die tale Horde, dat si waren kerstijn, Soe waest jegen tgeloeve sijn. Doch als hijt oppenbare vant, 100[regelnummer] So dede hise pinen, die tyrant, Met menegerande tormente groot. Ten lesten daden si salege doot, Ende onse Here oppenbaerde Hare sonderlinge waerde 105[regelnummer] Met menegere miraculen scone, Van October op die none.
Van sente Eufemien der maecht. XXVIII. Ene maget edel ende scone Was in die stat te Calcedone (Die geheeten was Eufemie; Hare vader was Frisophen die vrie 5[regelnummer] Ende senatoer, also ict versta; Hare moeder hiet Theodora) Te desen tide gevaen te waren Met XLIX martelaren, Die XIX dage behielden dleven 10[regelnummer] Metter spisen die God can geven. Ende daerna was die heilege scare Met menegen tormente sware
[pagina 216]
Elc sonderlinge gepijnt, Ende dat hen niet te derene al schijnt. 15[regelnummer] Als Priscus die baeliu dat siet, In den kerkere hise doen hiet, Ende dede allene die maget vrie Vore hem, die heilege Eufemie, Comen, ende sprac hare dus ane: 20[regelnummer] ‘Dine edelheit ende dine scone gedane En verliese niet. Al bestu Als een cranc wijf gevallen nu Met woerden, di nu bekeere, Ende doe onsen goden eere.’ 25[regelnummer] Te hemelwert hief si de oegen, Ende bat hulpe an Gode den hoegen. Na die bede sprac si te hant Ane dien baliu, den tyrant: ‘In de nature des lichamen 30[regelnummer] En leit de cracht niet al te samen Van onsen stride, maer in de cracht Des heilechs geests leit al de macht. Al siestu mi een wijf an, Ic sal van sinne sijn een recht man.’ 35[regelnummer] Den baeliu dunct nu dat hi es gescent. Van wielen doet hi een instrument Maken, also men weten doet, Daer si emmer in sterven moet. Ende doe siere in was gedaen, 40[regelnummer] Seinde si hare, ende daer na saen Worden hare alle de lede tebroken. Maer den sin en mochte men niet gestoken, Hine bleef emmer vaste in Gode. Doe quam dingel, ons Heren bode, 45[regelnummer] Ende maecte dat instrument te niete, Ende gantsesse van allen verdriete; Ende wie ter pinen yet toe dede, Wert gichtech in alle de lede, Ende si quam vort met bliden anschine. 50[regelnummer] Die baeliu dreychde noch die fine: Hi soudse altemale verbranden, Oft sine gave den goden offeranden. Si en ontsach gene niet, sine seit, Want si Gods hulpe hadde gereit. 55[regelnummer] Een fornayse dede hi sciere Gloyen sere met starken viere, Ende hieter die maget werpen in, Die al in Gode hadde den sin. Ende si die dat souden doen 60[regelnummer] Versagen selc visioen, Dat si toten baeliu seiden: Daedse, also hi wilde, bereiden. Sine daden an die maget niet. Te hant hise kerkeren hiet. 65[regelnummer] Die een die hiet Sostines, Victor dander. Nu so es Daertoe gesprongen een wilt paien, Cassarius so hietmen dien, Ende werp die maget goedertiere 70[regelnummer] Midden in den starken viere, Daerse dingele in hebben ontfaen, Die dat vier al wederstaen. Maer Cassarius wert verbrant. Ende die maget ghinc te hant 75[regelnummer] Gode lovende al overluut, Ende ghinc ongescaedt daer uut. Die baeliu, die onghiere, Dede noch andere maniere Met scherpen yscre, met vierc mede, 80[regelnummer] Daer hi met waende die heilege lede Scoren ende te pulvere branden. Maer dingel brac dat te handen, Ende een twint en deret hare. Vore IIII liebaerde was si daer nare 85[regelnummer] Ghewoerpen ende ander beesten twee, Die van hongere doechden wee, Die hare anders niet doen en durren Dan si cussen hare spurren. Maer omme dat Gode tijt 90[regelnummer] Dochte, ende hi haren strijt
[pagina 217]
Enden wilde, ende hare loenen Ende metten marteleren croenen, Ghedoegede hi dat ene beeste beet De maget sonder te doene leet, 95[regelnummer] Ende doe was dese stemme gehort: ‘Eufemie, com hare vort Ende der victorien palme ontfanc!’ Ende hier na over niet lanc So wert gehort een luut so swaer, 100[regelnummer] Dat die stede verbeefde aldaer, Ende alle diet horden worden in vare. Ende na hare bede ons Heren care Gaf op die siele, wies lichame Begraven wert in steden bequame. 105[regelnummer] Dat dede hare vader ende hare vriende Van October op de kalende XVI^de;.
Van sente Firmine ende sinen sone. XXIX. Doe keyseren waren, na mijn verstaen, Dyoclesiaen ende Maximiaen, Was van grooter mogentheden Van Panpelume in der steden 5[regelnummer] Een senatur, die hiet Firmijn, Die Firmine, den sone sijn, Beval Honesten, den pape goet, In godleke letteren te makene vroet, Diene leerde so wel vore waer, 10[regelnummer] Dat doe hi seventien jaer Out was, predecte Gods woert. Doe sendene sijn meester voert Toten bisscop Honorate Van Toulouse, diene in state 15[regelnummer] Sach so, dat hine bisscop wiede. Vort hi Gode altoes beliede Ende bekeerde theidijn diet. Hier na eest also geschiet, Dat hi tsinen meester keert, 20[regelnummer] Ende daerna, also men ons leert, Heeft hi al sijn goet gelaten Ende ghinc te Gallen wert siere straten. Ende doe hi hadde XXXI jaer, Te Angiers quam hi daer naer, 25[regelnummer] Daer hi een stic de liede leerde Ende vele te Gode bekeerde. Daer na hi vele pinen doechde Te Balvacum, daer hi toechde Gods wet ende wasser af gevaen; 30[regelnummer] Maer die liede hebbenne uutgedaen. Doe quam hi tAmiens ter stede, Daer hi brachte ten kerstenhede Drie M volcs binnen XL dagen. Dese dinc wert gewagen 35[regelnummer] Longulus ende Sebastiane, Die dat micten te wederstane, Want si in dlant baeliuwe waren, Ende quamen tAmiens gevaren, Ende hebben sente Firmine gevaen 40[regelnummer] Ende in gevangenesse gedaen; Ende om dat si tfolc ontsagen, Want daer vele kerstene waren tien dagen, Soe dat sine onthoefden doen Heimelec in tprisoen. 45[regelnummer] Een senatoer Fustiniaen, Die van Firmine hadde ontfaen Doepsel, die nam den lichame Ende groeffene in ene stat betame. Sijn dach ter VII^ster kalende 50[regelnummer] Es October, also ict vende. Een heilech pape, die Felix hiet, In desen tide sijn leven liet Om tgeloeve van kerstenhede. Men woude dat hi anebede 55[regelnummer] Den valschen god Serapis, Die te hant gevallen is, Doe de heilege man op hem blies.
[pagina 218]
Marcurius viel oec na dies Dat hi dat selve daer toe dede, 60[regelnummer] Ende die godinne Dyane mede. Doe wert hi teenen boeme geleet, Diemen hem anebeden heet, Want de heidene alle dien Als enen god tanebedene plien. 65[regelnummer] Felix dede sine gebede Ende blies op dien boem, die mede Daer neder viel met grooter vaert Ende alle sine wortelen opwaert, Daer die heidene sere af vergramen, 70[regelnummer] So dat si hem sijn leven namen. Ende die kerstene groevenne saen Daer die boem hadde gestaen; Dat den heidenen heeft mescomen Ende wildent hebben benomen; 75[regelnummer] Maer wie datter iet toe dede, De viant voer hem in ter stede, Ende menech wonder daer geschiede, Dat ic hier u al niet en bediede.
Van sente Adriane. XXX. Van sente Cristinen. XXXI. Van sente Torquate of Cucufate, ende sente Felixe. XXXII. Nu, alsoet bescreven staet, Was tesen tide sente Torquaet of Cucufaet Met sente Felix, sinen geselle. Dese II, daer ic hier af telle, 5[regelnummer] Waren edel ende daer toe rike, Ende leefden seer kerstelike, Ende verstonden hen oec wale In die arten liberale, Want si die scole antierden lange. 10[regelnummer] Nu wilden si teenen anderen gange. Si maecten al hare goet in gelde, Daer si in waren van grooten gewelde. Si lieten de scole ende quamen Te Barcinabile, daer si annamen 15[regelnummer] De werken van ontfermechede, Ende gaven al thare om de Gods lede. Doe gingen si predeken dwoert ons Heren. Sente Felix wilde hem bekeren Teere port, heet Geronde, 20[regelnummer] Daer hi Gods wet in vermonde, Ende daer hi wert martelare Met Gode onsen Here mare. Te Barcinone hielt sinen staet Heilechlike sente Torquaet, 25[regelnummer] Daer hi menegen bekeerde, So dattene swaerlijc tormenteerde Die baeliu Galerius. Maer onse Here bracht toe aldus, Dat die baeliu ende die afgode 30[regelnummer] Verdorven al bi sinen gebode, Ende Cucufaet bleef ongescent Ende wederstont menech swaer torment. Ende daerna quam hi te hant Maximiane, enen fellen tyrant, 35[regelnummer] Die an hem dede felheit groet, Maer hi bleef bi Gods wrake doot; Ende an den heilegen Cucufaet Toende God menege scone daet,
[pagina 219]
Ende heeftenne uut meneger pinen gedragen. 40[regelnummer] Ten lesten was hem thoeft afgeslagen, Ende voer ter bliscap sonder endde Van Oechst ter achtender kalende. In desen tide, ic laest aldus, So was sente Theodorus 45[regelnummer] Te Amasien in die stat gevaen, Ende menech torment was hem gedaen, Daer God ane dede wonder groot. Ten lesten dede hi salege doot In utermaten groeten viere. 50[regelnummer] Maer men mochte in gerre maniere Ane hem gesien van enegen brande, Maer sueten roke men daer becande Al dorentore die groote stat. Die bi hem stonden, horden dat: 55[regelnummer] ‘Com, Theodore, mijn vrient! Du heefs getrouwelike gedient, Ganc in de bliscap des Heren dijn!’ Ende doe gaf hi de siele sijn, Ende voer daer hi altoes es blide, 60[regelnummer] Van November ter vijfster yde. Eusebie, ene edele vrouwe Ende in onsen Here getrouwe, Brachte den martelare ter erde Na hare macht met grooter werde.
Van sente Panthaleoene. XXXIII. Een senatoer met woensten sat Te Nycomeden in die stat: Eustorius so hiet die gone. Dese hadde enen jongen sone, 5[regelnummer] Diemen hiet Pantaleoen, Daer ghi af moecht horen wonderlijc doen. Tkint ghinc ter scolen in medicine, Ende quam eens in den wege sine Daert een kersten pape versach, 10[regelnummer] Die met anderen kerstenen plach Hem te houdene in verholenlijcheden. Hi mercte des kints scone seden. Hermolaus hiet die man, Die also den kinde sprac an, 15[regelnummer] Dat met hem quam in heimelijcheit, Daer hi van Kerste hem heeft geseit Ende hem te geloevene raet Ane hem, ende eest dat hijt bestaet, Het sal sonder ander medicine 20[regelnummer] Gantsen alrehande siecheit pine. Seder heeft Panthaleoen vonden Een kint van enen serpente gebonden; Daer deedt tebersten dat serpent, Ende dat kint bleef al ongescent, 25[regelnummer] Ende allene met gebede. Panthaleon liep van der stede Daer hi Hermolaus vant, Ende bat hem om doepsel altehant, Diet hem blidelike gaf. 30[regelnummer] Binnen VII dagen en schiedt niet daer af, Ende quam ierst thuus opten achsten dach. Van den vader horet geclach Waer hi so lange hadde gewesen, Ende hi berechtenne in desen, 35[regelnummer] Dat hi met sinen meester was Daer hi enen sieken genas; Dus heeft hi den vader berecht. Des anders daechs vraechde hem echt Sijn meester, waer hi hadde gelet, 40[regelnummer] Dien hi dus berechte met, [Dat] sijn vader enen coop bedreef Van lande, daeromme hi bi hem bleef. Ende bi hem selven hi dit trecken can Ter waerheit, ende sprac dus an 45[regelnummer] Ten vader, ende seide: ‘Lieve here,
[pagina 220]
Ic hebbe te wetene grooten ghere, Twi van den goden deen altoes staet Ende dander altoes sit, hoe soet gaet?’ Ende die vader sprac: ‘Vorwaer, 50[regelnummer] Du vraechs mi ene questie swaer, Daer ic niet toe geantwerdden en can.’ Ende vort meer liet die goede man Den goden sacrificie te doene. Vort geviel Panthalioene, 55[regelnummer] Dat hi enen blenden genas, Daer sijn vader vore ogen was, So dat hi den vader ende dien, Wien God bi hem gaf sijn sien, An Gode heeft bekeert gereide, 60[regelnummer] Die Hermolaus doepte beide. Ende daer na wel cortelike Voer de vader te hemelrike. Doe sendde Panthalioen overal Dat hi wiste dat iemen qual, 65[regelnummer] Ende alle die tote hem quamen Ghenasen alle in Gods namen, Ende meest den kerstenen hi dat doet, Ende heefse van den sinen oec gevoet. Doe dit die fisisiene vernamen, 70[regelnummer] Want geene sieke te hen en quamen, Ende si hoerden van dien doene, Baden si sere Panthalioene, So dat sine gantsende hebben vonden Enen kerstenen teenen stonden, 75[regelnummer] Ende daden dat te verstane Den keyser Maximiane, Die vore hem dede comen desen, Die sach ende blent hadde gewesen. Ende als die goede man orcont, 80[regelnummer] Dattene Jhesus maecte gesont, Dede hem de keyser thoeft afslaen. Panthalioen heeft dat verstaen, Ende den lichame haelde hi Ende groeffene sinen vader bi. 85[regelnummer] Nu moeste Panthalioen comen vort, Die toten keyser sprac dese woert: ‘Men bringe enen ghichtegen man. Wies god dien genesen can, Dien mach men houden over God.’ 90[regelnummer] Men dede also; die papen sot Die baden sere haren goden, Dat niet en halp dies sieken noden; Ende na Panthalioens bede Ghinc van den sieken alle siechede. 95[regelnummer] Menech mensche wert hier bekeert, Maer de nijt die wert gemeert In papen, in elken fisisien, Ende brachten den keyser indien, Dat hi den heilegen jongelinc 100[regelnummer] Te tormentenne anevinc. Ende wat tormente men hem dede, Onse Here was hem altoes mede, So dat die keyser en weet wat doen. Doe wert dat kint Panthalioen 105[regelnummer] Ghewoerpen vore wreede diere, Die saen worden goedertiere Ende quamen als ten handen sijn, Daer menech bi wert kerstijn, Die mertelaren worden saen. 110[regelnummer] Menech torment wert sint gedaen Panthalioene, den heilegen kinde, Daer God selke macht toe sinde, Dat het bleef al sonder scade, Ende die torment viel op die quade. 115[regelnummer] So dat die keyser te wetene ghert, Wie dattene so hadde gelert. ‘Hermolaus,’ dat seghet hi. Die keyser sprac: ‘So wisene mi, Dat hi mi also leere mede.’ 120[regelnummer] Dat hi so sprac, dat was valtschede. Panthalion souden halen dan, Ende ghinc toten heilegen man, Ende seide: ‘Vader,’ te dien, ‘Com, de keyser wilt di sien.’ 125[regelnummer] Te hant antwerdde diegone:
[pagina 221]
‘Ic come, wel lieve sone, Mijn tijt die comt nu saen, Also mi gisteren God dede verstaen.’ Doe die keyser den heilegen man 130[regelnummer] Versach, sprac hi hem dus an: ‘Esser dine gelike nemmee?’ Die goede man sprac: ‘Jaet, si twee: Hernutus ende Potrates,’ Die gehaelt waren saen na des; 135[regelnummer] Ende doe si daden hare gebede, Wert ertbevinge groot daer mede. Dafgode vielen altemale. Doe sprac de keyser dese tale: ‘De gode sijn gram, die deerde doen 140[regelnummer] Beven!’ Doe sprac Panthalioen: ‘Ofte de gode daden dat, Twi liggen si gevallen so plat?’ Doe wert de keyser in grammen doene Ende dede kerkeren Panthalioene, 145[regelnummer] Ende den anderen dede hi saen Allen III de hoefde afslaen. Des anders daechs vinc ane selc doen Dat heilege kint Panthalioen, Maer tswert, daer menne soude slaen mede, 150[regelnummer] Smelt als was. Ter selver stede Bekeerden si diene souden ontliven, Ende wildent so laten bliven, Maer dat hijt hen te doene geboet, Ende hi vergaf hen sine doot. 155[regelnummer] Als men die vijfte kalende scrivet Van Oechste, so wert hi ontlivet.
Van sente Luceyen. XXXIIII. Luceya was ene edele maget Ende, also dystorie ons gewaget, Wert si kerstijn ende wert gevaen In cen orloge, daer ondergedaen 5[regelnummer] Hare lantliede worden indien Van enen coninc barbarien, Die Aucaya was genant. Doe hi die maecht so scone vant, Begerde hise onsuverlike; 10[regelnummer] Maer onse Here van hemelrike Gaf hare gracie, dat si gewan Haren wille van den heidenen man, Ende dat hi haer dede groote werde, Ende God sijn rike dore hare bewerde. 15[regelnummer] XX jaer was si so gevaen. Doe dede hare onse Here verstaen, Dat si te Rome ginge Ende martielie daer ontfinge. Si seidt den coninc, haren here, 20[regelnummer] Dien si gaf al selke leere, Dat hi liet al geheellike Wijf ende kindere ende al sijn rike, Ende ghinc te Rome met hare, Ende wert met hare daer mertelare 25[regelnummer] Met anderen XX ende twee, Ter sevender kalenden min no mee Van der maent van Junius. Te Tyren, ic laest aldus, Viertmen der mertelaren dach, 30[regelnummer] Daer niemen tgetal af weten en mach Dan God, diet al bekende, Van Merte ter tiende kalende. Ter achtender yde, na minen verstane, Van Meye viert men te Melane 35[regelnummer] Den dach van sente Victorine, Die riddere was, ende menege pine Dede hem de keyser Maximiaen. Ten lesten dede hi hem thoeft afslaen. In desen tiden so besat 40[regelnummer] Den paeusstoel in Rome der stat Die paeus, die hiet Marcellijn; Van Rome was tgeslechte sijn. De kerke berechte hi VIII jaer. De persecucie was doe swaer,
[pagina 222]
45[regelnummer] Dat men weet bi redenen claren, So dat binnen XXX dagen waren VII^M geroeft van den live Onder manne ende wive, Die alle Gods mertelaren sijn. 50[regelnummer] Ja de paeus selve, Marcellijn, Was metter doot gevreest so oec, Dat hi den afgoden gaf wieroec. Dies quam hi in berouwe sware Ende maket den keyser oppenbare, 55[regelnummer] Die hem dede sijn hoeft afslaen. Met hem hebben mertielie ontfaen Dore Gode Claudius ende Cyrijn, Wies lichamen gelaten sijn Liggende XXXVI dage 60[regelnummer] Op die strate. Na die plage Groefse van Meye ter sester kalende De pape Marcellus met genende. Daer na stont een deel des paeus stede VII jaer, VI maende mede 65[regelnummer] Ende sessendertech dage, Omme die sonderlinge plage Die gesciede hier ende daer. Marcellus wert paeus daer naer, Die vijf jaer doe paeus sat; 70[regelnummer] Van Rome was hi uter stat.
Van den keyser Maximiane. XXXV. In desen tide ghinc Maximiaen Een wel groot were bestaen, Daer toe ginc menegerande pine, Ende hi sette de kerstine 5[regelnummer] Ter pinen daer meest ane gelach, Sonder danc ende sonder bejach. Nu was Trason een rijc man, Die haers ontfermecheit gewan, Die hen spise dragen dede. 10[regelnummer] Cyriacus ende Sysennius mede, Largus ende Smaragdus met, Dese IIII kerstene waren geset, Daer si den kerstenen werclieden Van Trasonne hare spise berieden. 15[regelnummer] Dies die heidene worden gram, So dat die dinc also vort quam, Dat die IIII worden gevaen, Ende men deedse werc bestaen Dies si ongewoene sijn. 20[regelnummer] Enen ouden, hiet Saturijn, Hadden si met hen in den labure, Dien si verlichten te someger ure. Nu quaemt also wel houde, Dat men Sysinius woude 25[regelnummer] Dafgode doen anebeden; Ende doemenne leiden soude ter steden Daer hem die juge soude spreken ane, Bekeerde hi enen, Appropiniane, Die saen wert Gods martelare. 30[regelnummer] Sysinius die wert daer nare Metten heilegen Saturine Ghemartielijt met menegher pine, Ende worden der merteleren gesellen Ter vierder kalenden van Sporkellen. 35[regelnummer] Cyriacus, die heilege man, Selke gracie van Gode gewan, Dat hi menegen die blent was Dede sien, ende de sieke genas. Nu hadde Dyoclesiaen 40[regelnummer] Ene dochter, die bestaen Die viant hadde herde sware,
[pagina 223]
Ende hi seide wel oppenbare, Dat hise en liete bi gene saken, En dade Cyriacus de dyaken, 45[regelnummer] Die daertoe gehaelt was Ende die de joncvrouwe genas. Maer die duvel seide hem te voren, Hi soude hem beraden toren, Want hi soude hem in Persen doen comen. 50[regelnummer] Des keysers dochter te haerre vromen Ghenas al, ende heeft beloepen Kerstendoem, ende dede hare doepen. Cortelike so quamen ane Den keyser Dyoclesiane 55[regelnummer] Des conincs boden van Persy, Die hem baden sere dat hi Hem sendde enen, die Cyriacus hiet, Want de duvel dade verdriet Siere dochter alte swaer. 60[regelnummer] Dus voer Syriacus aldaer, Largus ende Smaragdus mede. Ende als hi comen was ter stede Daer hi die joncvrouwe vant, Riep die duvel al te hant: 65[regelnummer] ‘Cyriacus, bestu iet moede?’ ‘Neen ic,’ antwerdde die goede, Ende hi genas na deser tale Die joncvrouwe altemale, Ende brachtse ten kerstenhede; 70[regelnummer] So dede hi haren vader mede, CCCC ende twintech meere. Doe bad hem die coninc seere, Dat hi name van sinen goede; Dat hi ontseide met melden moede 75[regelnummer] Ende keerde danen hi comen was. Hier na geschiede, also ict las, Na dat starf Dyoclesiaen, Dat sijn sone Maximiaen Op die kerstenen wert fel, 80[regelnummer] So dat hi Carpasen bevel, Dat hi Cyriacus torment, Ofte dat hi doe sijn consent Tanebedene die gode. Carpasius soudt laten node. 85[regelnummer] Hi vinc Cyriacus saen ane, Largus, Smaragdus, Criscenciane, Ende dede hen torment menegerande. Criscenciaen, also ict verstande, Leet vore de doot met pinen swaer, 90[regelnummer] Ende over IIII dage daer naer Wert Cyriacus vort bracht, Om menege pine was gedacht, Ende wert gepijnt in felre maniere. Doe seide Carpasius schiere 95[regelnummer] Te sinen here Maximiaen, Wat hiere mede wilde hebben gedaen, Ende hi ontboet hem saen daer na, Dat hi hem thoeft afsla Ende allen die hi hadde gevaen; 100[regelnummer] Dat Carpasius dede saen Ter seventiender kalenden van Aprel. Maximiaen dede also wel Arthemien siere suster ontliven, Omdat si wilde kersten bliven. 105[regelnummer] De paeus Marcellus ende Lucine Daden daer toe groote pine, Dat si die merteleren ter erden Brachten met wel grooter werden. Daer na Lucine, die vrouwe vroet, 110[regelnummer] Gaf der kerken al hare goet, Ende bad den heilegen paeus Marceel, Dat hi hare huus wiede al geheel Teere kerken, dat hi dede saen. Doe dat wiste Maximiaen, 115[regelnummer] Dede hiere af maken der beesten stal.
[pagina 224]
Vort hi Marcello den paeus beval Te bewaerne tquekenoet, Dat hi doen moeste toter doot. Dien gaf sine sepulture dan 120[regelnummer] Lucine metten pape Johan Ter seventiender kalenden van Sporkelle. Nu heeft Carpasius die felle An den keyser so bejaecht, Dat hi al tgoet an hem draecht 125[regelnummer] Cyriacus des mertelaren; Ende es in sijn huus gevaren, Daer hi ene vonte in vant, Ende daer hi af maecte al te hant Dat sijn soude der heidene bad. 130[regelnummer] Ter kerstene scande dede hi dat. Eens op enen dach ghinc hi uten bade: Met hen twintegen siere gegade Sterf hi daer van der gadoot. Daer na men dat bad besloet, 135[regelnummer] Want geen heidijn en es van sinne So coene dat hiere dar comen inne. Dese keyser Maximiaen, Wies vader was Dyoclesiaen, So en vindic bescreven niet 140[regelnummer] Dan hier, daer ment bescreven siet. Daeromme leggict hier ter neder, Ende keere ter hystorien weder.
Van Genesiuse den mertelere. XXXVI. Cume was yemen binnen Rome der stede, Die bat conde maken spellijchede Dan Genesius, na minen verstane. Eens vore Dyoclesiane 5[regelnummer] Soude hi maken spel sonderlinge Van der kerstenen oeffeninge, So dat hi als een sieke gebaerde, Ende gedoept te sine begaerde. Ende als in spotte sprac hi daer naer: 10[regelnummer] ‘Ay mi, ic beseffe mi swaer, Ic beghere licht te sine.’ Doe antwerdde sine mine: ‘Hoe mogen wi licht gemaken di, Want hier niemen smet en si, 15[regelnummer] Die di versmeden soude connen?’ Doe was daer lachgen seer begonnen, Ende met dat si lachen aldus, So bekeerde Genesius Bi der gracien van onsen Here, 20[regelnummer] So dat hi no min no meere En peisde, dan hijt den lieden seide, Dat men nochtan in spele al leide. ‘Verwoedde liede,’ seit hi doe mere, ‘Kersten ic te stervene beghere.’ 25[regelnummer] Die andere vraechden: ‘Twi?’ Ende doe antwerdde hi: ‘Omdat ic ten lesten stonden Salech moge wesen vonden.’ Als die keyser dat heeft verstaen, 30[regelnummer] Begonde hi lachen also saen. Daer, omme tspel te volmaken, Wert een pape ende een dyaken Tot hem gesent, die hem ane spraken: ‘Sech ons, sone, omme wat saken 35[regelnummer] Du ons ontboden heefs te di.’ Met frayer herten antwerdde hi: ‘Jhesus gracie ic begare, Daer ic der quaetheit bi ontfare.’ Aldaer hebben si hem gedaen 40[regelnummer] Als die recht doepsel heeft ontfaen. Doe quamen die ridders als in gebare Hem te makene martelare,
[pagina 225]
Ende brachtenne als vore den keyser gevaen. Als dat in spele was gedaen, 45[regelnummer] Doe ghinc hi staen daer menne wale Horen mochte, ende sprac dese tale: ‘Keyser, ende alle die hier sijn, Hort een deel der woerde mijn: Den kerstenen name hebbic gehaet 50[regelnummer] Ende altoes overal versmaedt, Ja die waren mijn geslachte Hebbic gemoeit sere onsachte, Ende hebbe geleert hare heilechede, Dat icker wilde spelen mede, 55[regelnummer] Also ghi wel hebt ghesien. Ende nu, als ghi mi saecht in dien Datmen water naect op mi goot, Ende ‘ic geloeve’ sprac al bloet Van al dat men mi vragende si, 60[regelnummer] Sagic ene hant comen op mi Van den hemele, ende een ingel vierijn Neven mi gestanden sijn, Die alle mine sonden saen Uut enen boeke heeft gedaen, 65[regelnummer] Ende seide te mi: ‘dit water dwaet Altemale af dijn quaet.’ Nu, keyser! gelijc dat was mijn gare, Dat ic di bequamelijc ware, Also es die ghere nu in mi. 70[regelnummer] Dat ic Gode bequamelijc si. Also doe mijn doen u greide wel, Also makic nu den ingelen spel. O ghi keyser ende ghi liede, Alsoet u bi onwetentheide gesciede 75[regelnummer] Dat ghi met mi waert in scherne, So radict u nu tontberne, Ende dat ghi gheloeft des: Dat Cristus de vraye God es, Ende dat hi es tgewarege lecht, 80[regelnummer] De goedertierenheit ende salecheit echt, Ende dat ghi bi hem comen moecht Ter bliscap die altoes verhoecht.’ Doe die keyser dit verstoet, Wert hi wel na al verwoet. 85[regelnummer] Eerst dede hine met stocken slaen, Ende daer na dede hi hem anegaen Met menegen tormente sware. Ten lesten wert den martelare Sijn hoeft geslegen af vorewaer. 90[regelnummer] Die sdaechs gedinken wille alle jaer, Ter achster kalenden hi coemt Der maent diemen Pietmaent noemt.
Van Juliane, enen kerstenen jongelinc. XXXVII. Het was een kersten jongelinc, Juliaen, die jonc anevinc Suverheit, ende de werelijchede En wilde hi niet volgen mede. 5[regelnummer] Doe hi XVIII jaer was out, Wildemenne doen huwen met gewout; Daer hi op nam sinen raet, Ende onse Here hem weten laet, Dat hine bringen sal te wive, 10[regelnummer] Daer hi mede suver blive. Dus voegede hi hem te huwelike. Ene edele sconc maget rike Wert hem teenen wive gegeven, Daer scone feeste mede was gedreven: 15[regelnummer] Basillisse hadt si te namen. Als si in de bruutcamere quamen, Ghevoelde de bruut so sueten roke, Dat si tote hem selven heeft gesproken: ‘Wanen comt dese suete roke so groet?’ 20[regelnummer] Juliaen die sprac al bloct:
[pagina 226]
‘Dese roke es Cristus, onse Here, Die suverheit mint so sere, Dat hiere omme dewelike leven gevet.’ Si seide: ‘Hoe es dat gelevet 25[regelnummer] Dan suver leven in der maniere, Dan ic met di ende du met mi introiere.’ Doe viel Juliaen in die bede, So dede Basilisse mede; So dat Cristus quam aldare 30[regelnummer] Met eenre groeter hemelscher scare, Ende ghinc sitten ane deene side; Maria, die coninghinne blide, Hare ane dandere side draget Met meneger uutvercorenre maget. 35[regelnummer] Banderside, daer God sat, Soe mochtemen horen roepen dat: ‘Du heefs verwonnen, Juliaen!’ Ter ander siden riep men saen: ‘Du bes salech te Basillessen, 40[regelnummer] Dattu di ter salecheit laets tessen!’ Men toende Juliane na das Enen boec, daer hi in las, Dat hi ware in tgetal geset Mettien van wiven onbesmet, 45[regelnummer] Ende Basillesse horde ter scare Daer Maria coninginne af ware. Na desen sconen visioene Bleven si in heilegen doene, So dat die heilege Juliaen 50[regelnummer] Dede menegen kerstenheit ontfaen, Ende sente Basillesse also Maecte menegen in Gode vro, Magede ende suvere wiven, Die endde namen in saleghe liven. 55[regelnummer] Doe die keyser Dyoclesiaen Ende sijn geselle Maximiaen Die kerstene doodden waer sise vonden, Dese twee heilegen bestonden Gode te biddene dat hi beware 60[regelnummer] Altemale hare schare, Die si ane Gode hadden bracht. Onse Here ter andere nacht Sprac sente Basillissen an Met goeden troeste, als hi wel can, 65[regelnummer] Ende belovede hare sekerlike, Dat comen souden te sinen rike Alle diegene die bi haren Doechden ter doget comen waren, Eer dan si hare leven laet; 70[regelnummer] Ende Juliaen te stridene staet, Maer dat hi verwinnen sal. Ende onse Here volbrachte dit al. Basillisse stierde voren Te hemele alle diese wilden horen, 75[regelnummer] Ende si voer na blidelike Met Gode in sijn hemelrike; Ende si wert met groeter werde Van Juliane gedaen ter erde Te Anthiochen in der steden. 80[regelnummer] Een stic bleef hi daer in vreden Onthier ende die baeliu Marciaen Sijn gebod daer heeft gedaen, Dat elc in sinen huse doet Des keysers beelde, die hi moet 85[regelnummer] Alse gode anebeden. Nu verhorde hi daer ter steden, Hoe dat met Juliane ware Van kerstenen ene groote scare. Juliane dede hi allene 90[regelnummer] Vore hem comen, dandere gemeene
[pagina 227]
Dede hi ontliven te samen met brande. Daer toende God wonder menegerande. Hierna den heilegen Juliane Marciaen aldus sprac ane: 95[regelnummer] ‘Du best Juliaen, die laet Der princen gebode, ende die versmaet De gode, ende die bedriecht de liede Met toeverien ongediede?’ Juliaen sprac niet als die bloede: 100[regelnummer] ‘Het sijn alle duvele, dine gode.’ Doe dede hine seer met stocken slaen. Een der ridders verloes saen Een oge. Doe sprac die baeliu: ‘Dine toeveric baert hare nu.’ 105[regelnummer] Doe droech men over een van desen: Mochte der gode pape genesen Den riddere niet, dat Juliaen Te hant dat soude hebben gedaen. Die papen vore hare gode lagen 110[regelnummer] In beden, ende die duvele clagen: ‘Gaet van ons, rechte catyven, Die in dewelijc vier moeten bliven, Want ons comt bi Juliane Torment tweevoudech ane. 115[regelnummer] Hoe mochten wi sijn licht genesen, Die sonder licht sal moeten wesen?’ Die papen ghingen wech gereit Ende hebben met logenen dat verleit. Juliaen sprac ten baeliu: 120[regelnummer] ‘Dine gode roepen di nu.’ Doe ghinc hi ten temple; mettien Heeft hi sine gode gesien - Wel L beelden van metale - Te pulvere comen sijn altemale. 125[regelnummer] Doe en wiste hi el wat seggen, Dan op toeverie dat leggen; Oec so wilde hijt optien mede Op siere gode gedoechlijchede. Ende Juliaen na das 130[regelnummer] Den riddere ane sine oge genas, Die Gode daerbi heeft becant Ende bekent. Altehant Dede hem daer sijn hoeft afslaen Die felle baeliu Marciaen, 135[regelnummer] Ende also wert hi martelare. Juliane so dede hi daer nare Met menegen tormente pinen; Daer na met ketenen yserinen Dede hine benden ende seer laden, 140[regelnummer] Ende dore die stat leiden met staden, Ende dede roepen: ‘Al dit verdient Die niet en es der gode vrient!’ Celsus, des baelius enech sone, Sat in de scole, ende die gone 145[regelnummer] Sach dus leiden Juliane, Ende sprac sinen gesellen ane: ‘Ic sie ane ghenen kerstenen man, Dat hem sijn god so helpen can, Dat recht es datmen anebede 150[regelnummer] Al selken god in elke stede.’ Sine boeke warp hi wech saen Ende heeft hem al naect gedaen, Ende sprac: ‘Ic was al naect geboren, Ende dat der werelt mach toehoren 155[regelnummer] Dat willic der werelt laten,’ Ende liep so opter straten Daer men pijnde Juliane, Ende viel hem te voeten ane Ende seide: hi wilde kersten wesen 160[regelnummer] Ende sterven met hem te desen.
[pagina 228]
Doe die baeliu dat verstoet, So hiet hi dat men metter spoet Den sone van Juliane doe scheeden; Maer si, die hen daertoe gereeden, 165[regelnummer] Worden cropel in die lede. Beide mense vore hem comen dede. Doe clagede hi sere sijn ongeval, Die moeder maecte een groet gescal. Daer na ghinc hi met smeekene ane 170[regelnummer] Ende belovede Juliane, Op dat hi brachte sinen sone Weder in also sconen gewone, Hi soudene versoenen wale Jegen den keyser altemale. 175[regelnummer] Die ander sprac als die coene: Hi en hadde siere hulpen niet te doene, Maer hi bade seere Gode, Dat hi tkint holpe uut alle node Ende met hem martielie tontfane. 180[regelnummer] Doe sprac tkint vader ende moeder ane: ‘Van den dorne wast die rose, Ende hare roke en doet genen nose Die doerne, daer die rose af coemt; Noch den doerne niet en vroemt, 185[regelnummer] Dat hi iet verliest sine scaerpheit. Uwe scarpheit al in mi bereit, Ende mi in sueter roke ende smaken Laet den salegen genaken.’ Andere menege salege woert 190[regelnummer] Brachte die jongelinc daer vort. Hier na worden si beide saen In enen fellen kerkere gedaen, Daer onse Here saen heeft berecht Sueten roke ende groot lecht. 195[regelnummer] Twintech ridders sagen dat Ende bekeerden daer ter stat, Ende vielen Juliane te voeten, Diese troeste met woerden soeten, Ende bat Gode dat hi gehinge 200[regelnummer] Dat hise ten doepsele ontfinge.
Van VII verweesden kinderen, of van den selven. XXXVIII. Te dien tide waren ghinder VII verweesde kinder Van den geslechte des keysers Carine, Die kersten waren, ende sonder pine 5[regelnummer] Lietse die keyser beide gader Omme de minne van den vader, Ende met hen enen pape goet, Dien onse Here te wetene doet, Dat hi ten kerkere ga metten kinden: 10[regelnummer] Dat si hen te hant bewinden. Als si quamen, ter selver uren So onttaden alle die duren, Ende si vielen in die bede; Daer na men al voldede 15[regelnummer] Dat si hadden beghert te voren. Dit quam saen te des baclius oren, Die die kindere seer heeft gescouden. Doe sprac dat van der meester ouden: ‘Gout es bi naturen claer, 20[regelnummer] Dat niet vroemen en mach een haer; En si met viere gesmeedt, geslegen, Ende met dies gelike plegen, En werdt elx conincs croene niet. Aldus met ons gheschiet: 25[regelnummer] Ofte wi en volgen Juliane, Wi en comen niet der croenen ane Des conincs van hemelrike.’ Doe waren si gemeenlike
[pagina 229]
In dien kerkere alle gedaen, 30[regelnummer] Ende die baeliu sendde saen Sine clage over Juliane Ten keyser Dyoclesiane, Die hem sendde sijn concent, Dat hi Juliane torment 35[regelnummer] In welker wijs dat hi begaert. Doe dede hi comen al ongespaert Die heilegen in der vierscaren; Ende rechte doe si comen waren, So droech men daer ten grave waert 40[regelnummer] Enen dooden; al ongespaert Die baeliu die hiet laten dan. Juliane sprac hi dus an: ‘Ic versta dat men seget dus Van uwen meester, die heet Cristus, 45[regelnummer] Dat hi den dooden heeft verweet, Eer hi wert ter doot getrect. Hier salmen sien wat hi mach geven, Eest dat hi desen mach doen leven.’ Die ander sprac: ‘Die blende en prijst 50[regelnummer] Dat licht niet, als die sonne rijst; Nochtan dat ghijs niet en sijt waert, So wert Gods macht geoppenbaert.’ Doe sprac die sant ten dooden waert: ‘Droege erde, stant op ter vaert 55[regelnummer] In sinen name, die dleven gaf Lazarusse, die in sijn graf Hadde gelegen dage viere.’ Ende die doode stont op schiere Ende riep lude: ‘O heilege bede! 60[regelnummer] Waer wasic, waer benic nu mede?’ Die baeliu sprac: ‘Waer waerstu dan?’ Hi sprac: ‘Daer ic was, vingen mi an Eyselike more onghiere, - Hare ogen alse fornaysen van viere -, 65[regelnummer] Die mi leidden ter hellen waert Ende quamen opten mont. Ter vaert Doe Juliaen sine bede uutgaf, Verbevede alle die helle daer af, Ende dese woerde waren daer verstaen: 70[regelnummer] ‘Om minen lieven Juliaen Keere die siele ten lichame!’ Doe quamen te mi twee bequame, Die mi alhier hebben bracht, Datic kinnen sal sine macht, 75[regelnummer] Die mi tierst was onbekint.’ Die bacliu en miete hierop twint, Ende dede den enen metten anderen doen Weder in dat felle prisoen. Ende cortelike daer naer 80[regelnummer] Dede hi gerciden torment swaer, Ende dede die heilegen vort comen. Celsus heeft sprake genomen Eerst, ende dat ane sinen vader Dus: ‘Oftie blive altegader 85[regelnummer] Van desen viere ongescaedt, Dat ghi mi III dage laedt Met miere moeder hebben tale.’ Die vader belovet hem wale; Maer dat men tkint ter pinen dede 90[regelnummer] Ende die andere heilegen mede, Dan mochte de vader niet anscouwen, Ende ghinc wech bevaen met rouwen. Elc was in een coperijn vat, Met pecke ende met smoute gevullet dat, 95[regelnummer] Daeronder vier te wonderne groet, Daer si af en hadden gheenen noet. Doe die baeliu dat verstoet, Quam hi weder metter spoet, Ende ondervragede Julianc 100[regelnummer] Wanen hem selke macht quam ane; Ende die heilege Juliaen Dede hem heilechlike verstaen. Men hielt Celsus sijn belof, Daer de moeder bekeert wert of, 105[regelnummer] So dat si gherne wilde doegen Wat pinen men hare mocht toegen;
[pagina 230]
Daer God toende groot wonder an. Als die baeliu dat wiste, haer man, So heeft hi omme hare gesent, 110[regelnummer] Maer de boden worden blent. Dus bleef si metten heilegen daer, Ende des anders daechs daer naer Dede de baeliu Marciaen Den XX ridders thoeft afslaen; 115[regelnummer] Ende die heilege gebruedere VII Quamen bi viere ten salegen levene. Die andere hi noch houden hiet Om te doene meer verdriet.
Van enen temple, die men cenwerf sjaers onttede, oft van den selven noch. XXXIX. Sonderlinge was in die stede Een tempel, die men niet en onttede Dan eenwerf in elken jare, Daer gode in waren van grooter mare. 5[regelnummer] Die baeliu hiet dien tempel schiere Den pape, dat menne seer verciere. Doe hiet hi daer die heilegen halen, Ende ghinc hen an met deser talen: ‘Dese dinc,’ seit hi, ‘hebbic bereit 10[regelnummer] Al omme uwe salecheit. Om dese gode sidi gespaert; Maer eest so dat ghise veronwaerdt, So salic setten mine attente Omme sonderlinge sware tormente.’ 15[regelnummer] Juliaen ende sine gesellen Ane Gode in beden vellen; Ende die afgode altemale, Metten temple also wale, Ende M heidene papen 20[regelnummer] Ende ander heidene, hare cnapen, Versanc daer saen al in den afgront, So dat Gods wrake al nu ter stont Der stede es al oppenbaere. So gram wert die bacliu daer nare, 25[regelnummer] Dat hi na menegerande pine Juliane ende de gesellen sine Onthoefden dede, ende daer met Dede hi onthoefden die de wet Ghejugeert hadde van fayten quaet; 30[regelnummer] Ende waeromme? hort sijn baraet: Omdat de kerstene die mertelaren Niet kinnen en souden, daer si waren Metten heidenen al gemangt. Doe wert daer een tempeest so strangt, 35[regelnummer] Dat vele verdorven die keytive. Cume ontgenc daer met halven live Die baeliu; maer saen daer naer Sterf hi met tormente swaer. Doe daden omme te vindene pine 40[regelnummer] De martelaren die kerstine Onder die andere quade liede, Dat bi der gracien Gods gesciede; Want si versagen op elcs lichame Als ene vercierde maget bequame. 45[regelnummer] Doe namen sise met grooter werden Ende brachtense eerlike ter erden. Deser heilegen jaergetide Es in Laumaent op de vijfste yde.
Van sente Justinen maget. XL. Omme Gods vriendinne te sine Pijnde hare altoes de maecht Justine ThAnthiochen in de stede, Ende wert omme hare scoenhede 5[regelnummer] Van Agladiusse ghemint, Dat hi hare maecte bekint, Ende dat hise hebben wille te wive, Dat si ontseide. In suveren live Wilde si dienen onsen Here.
[pagina 231]
10[regelnummer] Agladius wert vererret sere, Ende woudse met crachte hebben genomen; Maer dies en mochte hi niet volcomen. Doe miedde hi enen toeverare Cypriaene, die tote hare 15[regelnummer] Enen duvel hevet gesant. Met beden verjagetse dien te hant. Doe dede hi enen anderen comen, Die nuts was te selker vromen, Ende die voer als dander dede. 20[regelnummer] Cypriaen doe comen dede Den meester duvel, ende seit: ‘Wanen comt u die crancheit, Dat u allen verwint ene maget?’ Ende de viant heeft gesaget: 25[regelnummer] ‘Te nacht sal dijn wille gescien.’ Die viant verkeerde hem mettien In eere maget gedane, Ende quam te Justinen ende sprac hare ane: ‘God heeft gesent te di nu mi, 30[regelnummer] Omme suver te levene met di; Maer ane di sie ic an anschine Van abstinentien te groote pine.’ Justine sprac: ‘Die loen es stranc, Ende de pine daer jegen es cranc.’ 35[regelnummer] Doe sprac de viant in ander wijs: ‘God benedide in tParadijs Adame ende Yeven, ende seide: Wast in menechvoudecheide! Dies, sorgic, eest dat wi bliven 40[regelnummer] In magedoeme, dat wi beeliven Te haren vonnesse die sijn verloren, Want wi Gods gebod verhoren.’ Justine heeft te hant verheest Wie hi was, bi den heilegen geest; 45[regelnummer] Ende also saen als si seinde hare, So schiet die viant van dare Ende quam confuus vore Cypriane, Die hem te handen dus sprac ane: ‘Ende bestu verwonnen met? 50[regelnummer] Wat ongelucke eest dat u let, Dat u allen ene maecht verwinnet? Doe mi die sake sijn bekinnet.’ Die viant sprac: ‘Icken segtsti niet. Een teeken, dat elc van ons ontsiet, 55[regelnummer] Saghic, ende ic wert vervaert Van den teekene; den aert En seggic di niet, du en wils mi sweren, Dattu van mi niet en sels keren.’ Ende Cipriaen die dede den eet. 60[regelnummer] Doe sprac de viant gereet: ‘Van den gecruusten ic teekijn sach Ende vloe, want ict sere ontsach.’ Die ander sprac: ‘Wat segstu nu? Es die gecruuste meerre dan du?’ 65[regelnummer] Die viant sprac: ‘Ja hi, boven al Es sine macht ende wesen sal; Ende wie sijn gebod verhort, Werdt in dewelike vier versmort.’ Doe antwerdde Cypriaen: 70[regelnummer] ‘Sijn vrient willic werden saen, Dat ic ontgaen mach den viere.’ Doe antwerdde de viant schiere: ‘En bestu mijn gesworen niet?’ Cypriaen sprac: ‘Wats gesciet, 75[regelnummer] Di veronwerdic ende dine macht!’ Doe seinde hi hem metter Gods cracht Ende riep: ‘Criste, glorie si di! Quaet viant, ganc van mi!’ Ende doe voer danen die viant. 80[regelnummer] Cypriaen die voer te hant Ten bisscop Antine, ende vel Te sinen voeten; alsoe wel Heeft hi om doepsel gedaen bede. Als die bisscop wiste die waerhede 85[regelnummer] Dat hi claerlec was bekeert, Heeft hine gedoept ende geleert, So dat hine saen wiede dyaken, Ende dyede so in heilegen saken, Dat hi den sieken gaf hare gesonde. 90[regelnummer] Doe wert hi pape in corter stonde; So dat die heilege man bekende,
[pagina 232]
De bisscop Antijn, sinen ende, Ende heeft enen zeent gestaect, Ende Cypriane bisscop gemaect 95[regelnummer] In sine stede; ende Cypriaen Maecte sente Justinen saen Abdisse in een convent, Daer heilege maechden in waren bekent. Dus leefden si in levene gave. 100[regelnummer] In Orienten wert hi grave Een, diemen Eutholomius hiet. Die dede den kerstenen verdriet; Ende als hi clare heeft verstaen, Dat de bisscop Cypriaen 105[regelnummer] Ende die heilege maget Justine Veronwerden die gode sine, Dede hise comen te Damas Ghebonden, ende gewoech hen das. Daer dede hem oppenbare verstaen 110[regelnummer] Sijn geloeve Cypriaen Bi der heileger maecht Justinen. Doe waren si beide gedaen ter pinen, Die fel was ende menegerande; Maer onse Here, diese vandde, 115[regelnummer] Die en liet hen gedoegen niet. Een, die Anastasius hiet Ende der gode pape was, Vermat hem op sine gode das, Dat hi dat vier soude ontstaen, 120[regelnummer] Dies die sante waren ontgaen; Ende hi wert te hant verbrant. Doe waren die heilegen gesant Te Claudiusse den coninc, Ende cont gedaen al hare dinc, 125[regelnummer] Diese sendde in Nychomede Ende daer onthoefden dede Met enen, die Theojustus hiet, Die hem om Gode ontliven liet. Vort mense ten honden laedt. 130[regelnummer] Ses dage lagen si ongescaedt. Scepliede kerstene tsnachts namen Aldaer der heilegen lichamen, Ende leidense in haer scep ongelet, Ende voeren te Rome daer met.
Van sente Eulalien der maecht. XLI. Wonder groot magic belyen Van der maget Eulalien, Die te dien tide in Spaengen was, Van XIII jaren, also ict las, 5[regelnummer] Ghepassijt onder Daciane Den baeliu. Dese wel gedane Hadde vader ende moeder edel ende rike. Alle genuechte werelike Lietse varen, ende wilde geven 10[regelnummer] Haers dancs omme Gode haer leven. Maer vader ende moeder hebbent belet Een stic, want sise hebben geset In een doerp buten ter hoede, Daer si een huus hadden met anderen goede. 15[regelnummer] Maer in eenre nacht es si ontgaen Ende maecte hare ter stat wert saen, Daer men maecte de mertelaren. Smergens quam si ter vierscaren, Daer si den juge swaerlijc versprac, 20[regelnummer] Ende si seide sinen goden swaren lac. Daer dedemen doen den maechdenkine Menegerande sware pine, Die si doechde blidelike. Ten lesten sach men te hemelrike 25[regelnummer] Varen ene duve wit Uut haren monde; anders dan dit Ghesciede wonders daer vele meere, Dat God dede dore hare eere. De Martirloge gewaget 30[regelnummer] De feeste deser heileger maget Binnen den jare in II tide: Van Sporcule ter ierster yde, Van December ter vijfster mede. Ende masschien daer af in ander stede
[pagina 233]
35[regelnummer] In die persecucie waren In Spaengen gemaect mertelaren Van eenre namen magede twee: Icken weeter wat af seggen mee.
Van sente Vincente mertelere. XLII. In desen tide, na minen verstane, Wert oec onder Daciane In Spaengen swaerlijc getorment Die heilege martelare Vincent 5[regelnummer] Ter XI^ster kalende Van Sporcule. Also ict bekende, So was Vincent edel sere. Jonc was hi geset ter leere ........
Noch van sente Vincens tormente. XLIII. Lange geduerde dit torment, So dat die heilege mertelere Vincent Wert dies verlaten; mer daer na sciere Wert hi ter pinen gedaen met viere ........
Van noch enen Vincente ende ander dinc. XLIIII. Lange passie ende sware mede Doegede te Abula in die stede Een Vincent, Sabine, Cristine, Die Daciaen dede doen ter pine. 5[regelnummer] De feeste van haren salegen endde Es van November ter sester kalende. Ende onder den selven Daciane Ghingen in Spaengen der passien ane, Te Compluten in die stat, 10[regelnummer] II gebruedere waren dat, Justus, Pastor, ende saten Kindere in scolen, ende hebben gelaten Hare boeke, tafelen ende al dare, Daer elc wert een mertelare, 15[regelnummer] Van Oechstmaent ter VIII^ster yde. Metter mertelaren stride Voer Leochadie, die heilege maget, Te hemele, also men gewaget, In den kerkere daer si was, 20[regelnummer] Ter vijfster yde, also ict las, Van December, in die stat Te Toletten. Daciaen dede dat. Te Sarragochen in die stede Viert men ter derder nonen mede 25[regelnummer] Van November der mertelaren, Die al ongetellet waren, Ende wonderlcke gingen sterven ane Omme Gode ende bi Daciane. Noch bi dien selven ter selver stat 30[regelnummer] Ontfingen der martelaren scat Quintiliaen ende Cassiaen Hen achtienster; ic late staen Der anderre namen. Haren salege endde Es van Meye ter achtienster kalende. 35[regelnummer] Met desen so wert martelersse daer na Ene heilege maget, die heet Eugra. Als dese felle tyran bekent, Dat hi omme negeen torment Verkeeren en mach die kerstine, 40[regelnummer] Seide hi tot sijnre mine:
[pagina 234]
‘Dus en doen wi bederve negeene. Ic rade dit onder ons gemeene, Maer dat bedect si den kerstenen lieden: Ic sal den ammannen doen gebieden 45[regelnummer] Die stat aldore, dat elc kerstijn Mach ancbeden den god sijn, Op dat si gaen willen buten der port. Dan selen si alle comen vort. So seldi, mine ridders goet, 50[regelnummer] Daer buten u decken ende behoet Van den uwen; als si sijn buten, Sal men die porten na hen sluten: Dan willic dat ghise alle verslaet.’ Aldus verghinc die felle raet. 55[regelnummer] Doe si alle uutghingen vroe, Soe wert daer versleghen alsoe So vele, men weet niet tgetal; Soe waren si verwoest al Ende verberrent bi Daciane, 60[regelnummer] Die dlant dore al de gevane Dede bringen, die verwonnen waren Van mesdaden, [ende] metten mertelaren Werpen al in enen loech. Na dat men hen de hoefde afsloech 65[regelnummer] Ende deedse te gadere tasschen branden. Dat dede hi, na mijn verstanden, Ofter enege kerstene waren Bedect, dat si der martelaren Asschen daer niet nemen en souden, 70[regelnummer] Ende over reliquien houden. Dus volgede dese scare wel Haren meester Cristum, dien gevel Dat hi hinc onder die dieve. Dese scare met Gode lieve 75[regelnummer] Heet men heilech ofte wit. Van Pietmaent geschiede dit Ter negender kalenden; men mach, Die wille, viere dan haren dach.
Van sente Jorise mertelere. XLV. Een riddere, een heilech sant, Quam uut Capadocien lant, Daer Daciaen pijnde die kerstine, Die Jorijs hiet. Hi liet al tsine 5[regelnummer] Ende sijn ridderlijc abijt, Ende werp hem selven in den strijt. ........
Van Fidesse maecht. XLVI. Het wert tAngencien in der steden, Edel van magen ende van seden, Fides, ene heilege maget, Bi Daciane ter doot gejaget, 5[regelnummer] Jonc van jaren, van sinne out, Ende in tgeloeve herde stout. Van kinde heeft si Gode gemint. Doe Daciane dat wert bekint Ende hi hare vragede das, 10[regelnummer] Seidsijt alsoet hare in therte was, Ende seide duvele alle sine gode. Smeeken, dreygen, alle sine gebode Heeft al onwert dat maechdekijn. Op enen roestre coperijn 15[regelnummer] Wert geleit die maget reene, Daeronder vier ende smout gemeene, Daer men die maget aldus briet. Menech, die dit anesiet, Wert ane onsen Here bekeert.
[pagina 235]
20[regelnummer] Te dien tide, also men ons leert, Sat in eenre roetsen gat, Die heilege lach recht boven der stat, Caprasius, die heilege man, Ende hi mochte scouwen an 25[regelnummer] Dat men in die straten dede, Ende was in die bedecte stede Ghevloen van vresen van der doot. Dese sach die pinen groet, Die men dede der heileger maget. 30[regelnummer] Over hare bat hi; vort hi vraget Omme haren loen Gode in die bede, Ende onse Here hem sien dede Ene duve uten hemele comen, Wittere dan men can genomen, 35[regelnummer] Ende brachte ene guldene croene Verciert met gemmen herde scoene, Ende der maecht op thoeft geset, Met hemelschen cleede verciert met; Ende omme dat meer van Gods gewoude 40[regelnummer] Omtrent die maecht bliken soude, So vloech die duve omtrent die reene Ende sloech tfier ute groet ende cleene. Dit sach met geeste die heilege man, Die hem selven onwerde leide an 45[regelnummer] Dat hi hem iet hadde vervaert, Ende sloech als van herten verswaert Op die roetse metter rechter hant, Daer ene fonteyne uut spranc thant, Die menegen sieken al gesont 50[regelnummer] Maecte ende doet al nu ter stont. Dus ghinc neder die heilege man Daer men die maget pijnde dan, Ende bekende vore Daciane Hem kersten, die hem ghinc ane 55[regelnummer] Met smeekene, met dreigene mede, Daer hi een twint niet dore en dede, So dat men hem anedreef So swaren pine, daer hi in bleef Ghedoechsam ende van sinne blide. 60[regelnummer] Dat vernamen in dien stride II gebruedere, na mijn verstaen, Primus ende Feliciaen, Ende sijn te Gode bekeert bedi. Onthoeft so waren si 65[regelnummer] Met Caprasius gemeene Ende met Fides, der maget reene. Men viert den dach van haren loene Van October op die none.
Van sente Felixe. XLVII. In Spaengen in die port Geronde Wert gepassijt bi dier stonde, Dat baeliu wert Daciaen, Sente Felix, na mijn verstaen. 5[regelnummer] Dese Felix ierst studerende sat Te Cesarien in die stat In die arten liberale, Daer hi hem verstont in wale. Dese sant, daer ic af telle, 10[regelnummer] Hadde een stic teenen geselle Den heilegen mertelere Cucufaet, Van wien dat hier vore staet Hoe dat si die scole lieten Omme Gods minne te genieten. 15[regelnummer] Si schieden ende Felix quam Te Geronde, ende Felix nam Selc leven an, dat hem dat diet Apostel oft prophete hiet. Nu so was in dese stonde 20[regelnummer] Baeliu in de port Geronde
[pagina 236]
Rufijn, ende onder Daciane, Die hem dede te verstane Wat Felix daer al heeft gewracht, Ende Daciaen die sende hem macht, 25[regelnummer] Dat hi Felix doe anebeden De gode, ende in werdecheden Grotelike houde ofte hi doedt, Ofte en neen so metter spoedt Ga hem met tormente an. 30[regelnummer] Also dede die felle man: Hi dedene vaen, ende bi gebode Wilde hi hem doen anebeden de gode, Dat die ander hadde ommare Ende versprac den baeliu sware. 35[regelnummer] Met stocken sloech menne seer daer; Ghekerkert wert hi sware daer naer, Daerne God troeste eer iet lanc, So dat hi lude Gods lof sanc. Alse dat heeft verstaen Rufijn, 40[regelnummer] Dede hi alle die lede sijn Met ysere binden ende sere laden, Ende dat hem niemen en soude beraden Noch van dranke noch van ate, Ende dat menne also lange late: 45[regelnummer] Dat suetelijc verdroech die sant Bi der Gods hulpen. Als die tyrant Waent dat hi si verdorven soe, Verstaet hi dat hi noch es vroe. Doe dede hine halen ende leide 50[regelnummer] Hem voren, dat hi al ontseide. Met ysere geladen al sine lede Dede hine sleypen dore al die stede, Om al sine lede te sticken scuren. Doe dede menne in enen kerkere sturen, 55[regelnummer] Daer tote hem quam dingel ons Heren, Diene gantste van alre deren. Des anders daechs wert hi vortbracht Vore die quade met alre macht. Doe moeste hi echter ten kerkere keren 60[regelnummer] Om sine pine doen te meeren, Daer licht in quam ende locht so soete, Dat scheen van alre pinen boete. Ende die wachters hebbent beseven, Ende sueten sanc hebben si uutgegeven 65[regelnummer] Van velen die omtrent hen waren, Daer si hen af een deel vervaren. Dat si Rufine nuchtens seiden Ende hem wel te voren leiden, Dat hi des vrays Gods cnape ware, 70[regelnummer] Ende dat si tsnachts horden al oppenbare, Dat den mensche niet en worde georloeft Te sprekene. Doe wert verdoeft Van gramscapen Rufijn sere; Doe hiet hi den heilegen here 75[regelnummer] Te hant in die see verdrinken. Si die gedaen dat hebben dinken Ende verre gescheeden sijn van dien, Hebben sine op dwater wandelende gesien Ende hordenne lude Gods lof singen, 80[regelnummer] Ende quam te lande. Bi desen dingen Sijn alle diegene te Gode bekeert. Als men dit Rufine leert, Versprac hi die al dat hi conde, Ende si seiden uut enen monde, 85[regelnummer] Hoe dat hi op dwater ghinc Ende ander wonderlike dinc. Doe riep Rufijn recht ende gebaert Dat gebaert een fel liebaert: ‘O wach! wi alle verwonnen sijn.’ 90[regelnummer] Ende Gods martelaren fijn Wille hi torments meer leggen an, Maer dus sprac ierst die tyran: ‘Siet, Felix, hoe onse gode Dijns ontfermech sijn in node;
[pagina 237]
95[regelnummer] Nu doe hen eere, ic sal di maken Haren pape in werden saken.’ Hi sprac: ‘Du selve doe hen eere, Metten duvel emmermeere, Dinen vader. Ic sal doen werde 100[regelnummer] Minen God, die van der erde Mi maecte, ende mi heeft verloest Uut menegen anxte ende vertroest, Ende ontbonden van dinen banden Bi der heilegere ingele handen.’ 105[regelnummer] Doe hiet die felle man Rufijn, Dat menne echter aneva ter pijn, Ende menne achter wege sleype, Ende so tfleesch van den beene reype, So lange dat hi sterve. 110[regelnummer] Doe vingen die quade an die bederve, Ende doe si een stic dat daden Ende die martelare bi staden Sine bede hadde gheendt, Heeft hi Gode de siele gesendt. 115[regelnummer] Ter kalenden van Oechstmaent Viert men sine passie ongewaent.
Van sente Quintine ende ander dinc. XLVIII. De keyser Dyoclesiaen Ende sijn geselle Maximiaen Ghaven de baelgye in hant Van algader Gallen lant 5[regelnummer] Den fellen man Rixionaren, Dat hi de kerstene niet en soude sparen. In dien tide die heilegen lieden Te gadere van Rome schieden: Quintijn ende Fustiaen, 10[regelnummer] Victorijc, Crispijn, Crispiniaen, Ende quamen te Parijs. Daer worden si bi Gode wijs Van predekene elc in sine stede. Fustiaen, Victorijc mede 15[regelnummer] Quamen te Doricke ter port, Daer si predecten Gods woert. Quintijn quam tAmiens, Daer hi baerde sijn gepens. Bi desen heilegen dede besonder 20[regelnummer] Onse Here menech wonder. Rixionaer quam metter spoet, Dorstech sere omme kerstijn bloet, Te Triere, daer hi kerstene vant; Ende vele ontlijfder die tyrant, 25[regelnummer] Die men warp in die riviere, Daer dwater wert in bloeds maniere. Vort heeft hi alomme gesent, Waer dat men kerstene bekent, Dat mense hem te voren bringe. 30[regelnummer] Hier na gevielen so die dinge, Dat hi tAmiens es comen, Daer hi de mare heeft vernomen Wat sente Quintijn daer wonders dede Met predekene, met miraculen mede. 35[regelnummer] Vaen dede hine, kerkeren daer naer, Ghebonden met ketenen swaer. Des anders daechs brachte menne hem voren. Doe wilde hi sinen name horen. ‘Van Cristus,’ seit hi, ‘hetic kersten ende bem; 40[regelnummer] Met herten, met monde belic ic hem,’ Sprac die heilege Quintijn, ‘Ende Quintijn es die name mijn. Portre ben ic van Rome der stede, Zenon was mijn vader mede, 45[regelnummer] Die senatur was overwaer.’ Doe antwerdde Rixionaer: ‘Hoe mach dit wesen emmermeere, Dat een persoen edel so seere Houdt enen man over god, 50[regelnummer] Dien liede te crucene hadden gebod? Van deser dulheit groot so keere, Ende doe onsen goden eere.’ ‘Dies en doe ic niet,’ sprac Quintijn, ‘Want het alle duvele sijn. 55[regelnummer] Doet dattu wilt, ic ben bereet
[pagina 238]
Omme Gode te doegene alrehande leet.’ Die baeliu wert gram, ende saen Dede hine hen vieren met stocken slaen Al naect ene lange stonde, 60[regelnummer] Na dat elc geleisten conde. Als si dat lange hadden geherd, Hief hi de ogen te hemele wert. Doe seide hi Gode lof ende danc. Doe horde men een voce eer iet lanc, 65[regelnummer] Diene heeft gesterct al weder, Ende die pijnders vielen voren neder Machteloes, ende si seiden si waren Ghepijnt met tormente swaren, Ende riepen: ‘Here Rixionaer, 70[regelnummer] Helpe ons in dese pine swaer, Want wi van pinen niet en mogen staen, Ende selen verliesen onse sprake saen.’ Rixionaer sprac gram van sinnen: ‘Ic swere bi den goden ende godinnen, 75[regelnummer] Dit es een toeverare starc, Die doen can dusdanech ware!’ Vore hem dede hine bringen doe, Ende sprac hem al smeekende toe, Ende gelovede hem ere niet smal 80[regelnummer] Ende rijcheit sonder getal, Op dat hi sinen wille dade. Ende die sant antwerdde bi stade: ‘Hongerech wolf, gereet te roeve, Leere dat ende wel geloeve: 85[regelnummer] Hi en es niet arm, wie so hi si, Wie dat in Gode rike si; Want ewelijc es Gods rijcheit, Die ic beghere, ende al gereit Ben ic daeromme te latene dleven, 90[regelnummer] Op dat ons Here also wille geven.’ Doe wert sere gram gemoet Rixionaer, ende doet Den sant anegaen met grooter pine, Ende hiet alle de lede sine 95[regelnummer] Verscheeden van haren juncturen; Met yseren haken sturen Dede hi dlijf te sticken raken, Olie ende pec ende andere saken Werp men scoutheet op sine wonden, 100[regelnummer] Ende daerna in corter stonden Met speten gloyende yserine Verbroeydense alle die lede sine. Ende dien heilegen martelare Dien ne brachte geen torment in vare, 105[regelnummer] Want God en lietene niet verwinnen Die vlamme, die hem was binnen Van der heileger Gods cracht, Dat hi van buten geenre pine en acht; Ende sprac ten baeliu na tgone: 110[regelnummer] ‘Valsch dief ende sduvels sone, Ende versteken van alre doocht! Bekenne dat mi verhoocht Wat mi doen doet dijn sin verwoet, Ende mi negeene pine en doet.’ 115[regelnummer] Doe meerende noch sbaelius toren, Ende dede hem bringen te voren Calc ende aysijn ende bittere dingen, Ende dede dat te gadere mingen Ende deedt hem gieten in den mont, 120[regelnummer] Dat hi de liede in geenre stont Meer en verkeere met siere tale. Nochtan daer na vernam hi wale Dat hi stercte, wat men hem dede, Ende meer pinen begherde mede. 125[regelnummer] Doe dede hi halen enen smet, Dien hi te smedene heeft geset II lange nagele yserine, Die den sant ten scouderen sine In waren geslegen toten cnien;
[pagina 239]
130[regelnummer] Anderre tien nagele te dien Al geslegen in vingere, in teen, Dat hi al blide gedoegende scheen. Doe dit voldaen was vore waer, Sprac hem ane dus Rixionaer: 135[regelnummer] ‘Ic wille dat dit andere kerstene sien Ende exempel nemen van dien.’ Hier na wert hi te rade mede, Dat hine onthoefden dede; Ende doe hi quam aldaer ter stede, 140[regelnummer] Bejagede hi enen tijt te siere bede. Gode bad hi: ‘Ontfa minen geest!’ Dat al sijn herte begherde meest. Ten swerde heeft hi thoeft gedregen, Dat cortelike af wert geslegen. 145[regelnummer] Uut sinen halse sach men doe mee Ene duve, wittere dan de snee, Varen in den hemelschen troene. Men horde oec ene stemme scoene: ‘Com, ontfanc, mijn cnape Quintijn, 150[regelnummer] Die ic di gereidde, de croene dijn. Siet hier der ingele te vullen, Die di te hemele leiden sullen.’ Hi dede sinen salegen endde Van November vore de kalende 155[regelnummer] In Vermandoys, also men weet, Daert nu tSente-Quintijns heet, Wies lichame dede Rixionaer In die Somme werpen daer, Ende dedere op werpen loet ende erde, 160[regelnummer] Dat de kerstene tsiere werde Hem ere niet doen en souden te geenre uren, Ende hi also soude derven sepulturen. Dus bleef die lichame daer Liggende LV jaer 165[regelnummer] Onverkeert bi der Gods macht, Daer hi bi seder oec wert bracht.
Hoe sente Quinten vonden was. XLIX. In Rome so was ene vrouwe Edel, rike, in Gode getrouwe, Eusebia was hare name bekent: IX jaer was si blent. 5[regelnummer] Eens snachts was si in orisoene, Doe quam vore hare in visioene Dingel Gods ende seide vort: ‘Eusebie, dine bede es gehort, Stant op ende in Gallen vare.’ 10[regelnummer] Doe noemde hi die stede hare, Daer si den lichame vinden soude Sente Quintijns, die om Gods houde Daer wilde werden martelare Ende lange hadde gelegen dare 15[regelnummer] In den watere begraven. Ende als bi siere gaven Onse Here dat liete geschien, So soude hi hare weder geven haer sien. Doe dit hare III werf was getoecht, 20[regelnummer] Heeft si hare te wege wert gevoecht Met scoenre meisenieden, alst was betam; So dat si ter steden quam, Bi datse leidde dingel ons Heren, Ende vant die stede na hare begheren 25[regelnummer] Daer die martelere lach gehende; Maer waer hi lach si niet en bekende. Doe beette si van den wagene saen Ende heeft te Gode dus bede gedaen, Dat hi toege den lichame 30[regelnummer] Van sinen mertelere bequame, Also hi sente Helenen dede Vinden sijns crucen verholenhede. Ende altehant dat water claer Maecte een teeken oppenbaer 35[regelnummer] Daer hi lach, die heilege sant, So dat men den lichame vant, Die was bracht der goeder vrouwen. Daer na saen so mochte men scouwen Thoeft baren teere andere stede, 40[regelnummer] Dat men ane den lichame dede. Ende al dat dede si begaden Soe si scoenst mochte bi staden.
[pagina 240]
Dese heilege lichame Was vonden suver ende bequame, 45[regelnummer] Van watere, van geenre dinc besmit, Maer wel riekende ende sneewit, So dat diere waren vergaten daer mede Al der werelt genuechlijchede. Nu wilde Eusebie vueren vort 50[regelnummer] Den lichame ter naester port, Omme te gravene daer eerlike. Maer onse Here van hemelrike Die en wilde die stede roeven niet, Die selke eere was geschiet, 55[regelnummer] Dat si verciert was metten bloede Metten mertelare goede; So dat degene, die de riliquien droegen, Hen van den watere te pruevene voegen; Ende doe si quamen daert God woude, 60[regelnummer] Moesten si bliven also houde, Want die last was alte swaer. Doe Eusebie dat wiste claer, Dede si den lichame daer ter erde Na dat si mochte met grooter werde, 65[regelnummer] Ende dedere maken ene kerke, So si scoenst mochte van gewerke, Ende saen daer na hadt si hare lecht. Alle sieke quamen echt Ende hebben daer hare gesonde gecregen. 70[regelnummer] De nagele die waren geslegen Den sant in scouderen, in vingeren, in teen, Die waren so bleven al in een. Maer Eusebie deedse uuttrecken Ende deedse werdelike berecken, 75[regelnummer] Ende hieltse over riliquien gave. Dese sant wert bracht hier ten grave Ter VIII^der kalenden van Julius. Nu vindic bescreven dus, Dat hi lach in tswaters gront 80[regelnummer] L jaer, van der stont Dyoclesiaens ende siden Tote in skeysers Constantijns tiden. Maer na skeysers Constantijns tijt Wert op kerstenheit echter strijt 85[regelnummer] Bi den quaden Juliaen, So dat men Gods wet al liet staen; Waerbi dat graf was onbecant Van Quintine den heilegen sant, Ende bleef CCC jaer XX ende twee. 90[regelnummer] Ende mochte dat God doen, omme mee Te werdene sinen martelare, Als hine vermaren wilde hier nare, Also ghi vinden moecht oppenbaer In die Partie die comt hier naer, 95[regelnummer] Hoe hi eerelike wert verheven Van sente Loye, daer God gegeven Heeft teekijn van grooter werde, Daer hi sine heilegen mede vermerde.
Van sente Fustiane ende Victorike. L. Sente Fustiaen met Victorike Sinen geselle ende al gelike ........ Wilden weten van den state 5[regelnummer] Sente Quintijns, haers gesellen, Want si met hem wilden quellen Omme tfolc te leerne, ende waren Van Rome comen in eere scaren. Nu daer si predecten Gods woert, 10[regelnummer] Hebben si van Quintine gehort, Dat hi geruumt hadde die stede,
[pagina 241]
Daer hi Gods wet bekennen dede. Dus sijn si comen op die vaert Ende sochtenne te Parijs waert. 15[regelnummer] Een portere van Amiens, Hiet Gentiaen, quam in gepens, Alsoet hem God doen dede, Dat hi ghinc wandelen buten der stede. Een out man waest ende heiden noch. 20[regelnummer] Van desen santen hadde hi doch Dat groete wonder wel verstaen, Dat God dore hen hadde gedaen. Dus quam desen santen dese oude Te gemoete, alsoet God woude, 25[regelnummer] Ende hi vragede hen wie si waren. Thant gingen sijt hem oppenbaren, Ende seiden hem oec dat si sochten Oft si Quintine iet vinden mochten, Ende onttecten hem oec met, 30[regelnummer] Dat si alle leerden ene wet. Doe versuchte sware die oude, Ende sprac als met ongedoude: ‘Het sijns leden dage drie Dat God dede vermanen mie, 35[regelnummer] Dat ic geloeven soude dien God, Dien ghi geloeft. Na sijn gebod Willic met allen sinnen mi bekeeren. Maer die heilege vrient ons Heren, Quintijn, daer ghi vraget naer, 40[regelnummer] Doe hi in onse stat al claer Dware den lieden dede verstaen, Wert hi van dien baeliu gevaen, Diene vuerde uut onser stat Ende menegen torment dede; na dat 45[regelnummer] Dede hi hem sijn hoeft afslaen. Van u heeft hi oec verstaen, Ende heeft bevolen dat men u vaet Waer so dat men u begaet. Nu biddic u, weest mine gaste 50[regelnummer] Ten minen, ende hout daer uwe raste.’ Si daden dat die goede man bad. Rixionaer verstont saen dat, Die daer omme hen vangen quam. Doe dat Genciaen vernam, 55[regelnummer] Spranc hi met baren swaerde Ende voer als die gebaerde Te verslane Rixionaren. Dat en dede hi niet bi nide te waren, Maer omme dat hi seker woude, 60[regelnummer] Dat menne omme Gode ontliven soude. Die baeliu sprac: ‘Wat, Genciaen, Hoe comt dattu mi wils verslaen?’ Genciaen antwerdde dien: ‘Dat mach te rechte wel gescien, 65[regelnummer] Wanttu Cristus vriende ons Heren Tonrechte wilt tormenteren, Over welke ic wille geven Met blider herten nu mijn leven, Ende Cristus cnape belijc mi.’ 70[regelnummer] Niet lange daerna oec niet gelet en si, Sijn hoeft en wert hem afgeslagen, Daert die heilegen beide sagen, Fustiaen met Victorike. Doe sprac hen an dese gelike 75[regelnummer] Die baeliu, dat si sonder verste Schieden van haren Gode Kerste Ende si anebeden sine gode. Dat die sante souden doen node, Maer hebbent stoutelike veronwaerd. 80[regelnummer] Doe dede die tyran vervaert Hen met menegen tormente anegaen, Dat si herde blidelike ontfaen. Ten lesten worden si onthoeft. Saen daer na wert so verdoeft 85[regelnummer] Van pinen, die hem God sendde an, Rixionaer, die felle man, Dat hi uut liet gaen dit soen:
[pagina 242]
‘Wach, wach, wach! wat salic doen? Wat sal mijns keytijf gescien, 90[regelnummer] Die omme die sante Gods, in wien Ic tormente leide swaerlike, Dats Fustiaen ende Victorike, Nu doege ongedoechsaem pine?’ Al waren dit die woerde sine, 95[regelnummer] Hi bleef in sijn quaet daer naer, Want hi wert quite der pinen swaer. Opten selven dach dat waren Onthoeft dese twee martelaren, Quam een licht te wonderne groot 100[regelnummer] Op hare lichamen doot, Die hen rechtten op die voeten Ende namen hare hoefde bi moeten, Ende sijn recht vort gegaen In thuus, daer woende Genciaen, 105[regelnummer] Ende wilden met haren wert die gaste Daer bliven tsamen ende in die raste. Dese passie dede hen God liden Van December ter derder yden.
Van sente Macra, een kersten maecht. LI. Doe Rixionaer quam in die port, Heet Augustiana, heeft hi gehort, Dat Macra, ene kerstene maget, Den lieden van Kerste daer gewaget. 5[regelnummer] Hi deedse vore hem comen saen; Wilde si den goden te dienste staen, Hi behiet hare rijcheit groet. Ende si antwerdde hem al bloet: ‘Cristus es de rijcheit mine, 10[regelnummer] Maer die vuele rijcheit dine Metti in verdoemenessen si!’ Gram te wonderne so wert hi. Ter pinen hi die maget gaf: Die borste sneet men hare af. 15[regelnummer] Daer na wert si gecarserert, Daer men alle licht van hare wert Ende alle spise ende allen dranc. In dier nacht quam eer iet lanc Die kerkere vol van lichte claer. 20[regelnummer] Een man al graeu quam saen daer naer, Die salve van roke soete Brachte ende seide na de groete, Dat hi van Gode gesent daer ware Omme die borste te gantsene hare. 25[regelnummer] Ende de maecht antwerdde saen: ‘Dat si altoes van mi gedaen, Dat ic om tgantsen van miere borst Verliese die croene, die Jhesus Kerst Heeft te minen behoef bereet. 30[regelnummer] Hi es mechtech, wel ic weet, Hen te gevene tweevout Die in hem hopen hare behout. Eest dat hi wille, gantse mi in gebede.’ Ter beden viel si wel gerede 35[regelnummer] Met tranen, ende in corter stont Wert si van borsten al gesont. Des anders daechs dede mense comen Vore den baeliu, die heeft vernomen Dat si genesen was altemale. 40[regelnummer] Hi sprac: ‘Wie gantste di so wale?’ Si sprac: ‘Cristus, onse Here!’ Hi sprac: ‘Sotstu noch so sere Te nomene dien, die Cristus heet?’ Scarpe scerve ende colen heet 45[regelnummer] Dede hi altemale mingen, Ende die maget daerop swingen. Den viere ghinc sine hitte al of, Ende si seide onsen Here lof,
[pagina 243]
Ende gaf Gode den geest so blide, 50[regelnummer] Van Laumaent ter achster ide. Ende niet verre van der stede Men den lichame ten grave dede. Hier na over vele jare Wert cont in visioene bi hare 55[regelnummer] Enen man, die Leudilf hiet, Ende hem wert die stede bediet, Die dat woert al oppenbaerde. Dus wert si verheven waerde, Ende wert ene kerke van hare gemaect 60[regelnummer] Van enen here wel geraect, Die Daugolf hiet, in Karels tiden, Daer men Gode in diende siden.
Van den heilegen kinde, hiet Justus. LII. Lettel men selke kindere vint Als Justus was, dat heilege kint, Dat wert onder Rixionaren Ghepassijt te sinen IX jaren. 5[regelnummer] Vore seidt vele wat soude gescien. Justijn hiet de vader van dien, Felissie sijn moeder, in der stede TAnsore van grooter edelhede. Dieflike wert eens gevaen 10[regelnummer] Justins brueder Justiniaen, Doe hi was een kint, ende bracht ter stat Van Amiens, vercocht na dat Enen portere, hiet Lupus; Dien moeste hi bliven dienende dus. 15[regelnummer] Dit heeft seder al verheest Justus bi den heilegen geest, Diet den vader verstaen dede, Ende daer toe so bracht het mede, Dat het daeromme metten vader 20[regelnummer] TAmiens wert gingen beide gader. Ten ingane van ere steden Hebben hen arme iet goets gebeden, Ende Justus gaf sijn surcoet Enen die was van cleederen bloet, 25[regelnummer] Daerne sijn vader omme scout, Dat hem tkint vriendelike wedergout Metter heilegher screfturen. Alsoet God wilde curen, Quamen si tAmiens ter stat, 30[regelnummer] Ende vonden Lupusse saen na dat, Die kersten was bedect te waren Dore den fellen Rixionaren. Doe hem Justijn cont maecte das Twi dat hi daer comen was 35[regelnummer] Ende boet gelt om sinen brueder, Lupus, doe hi dies wert vroeder Ende dat si waren kerstene liede, Dede hi te gadere al sine meiseniede Ende hiet hen merken omme dien 40[regelnummer] Si sochten. Thant hebben sine versien, Justus den oem ende wel bekent, Alsoet hem God toe heeft gesent. Dies wonderde hen allen die daer waren. Die baeliu verstont bi maren, 45[regelnummer] Dat met Lupusse sijn kerstine. Vaen hiet hise den cnapen sine, Dat Lupus saen heeft verstaen. Tsnachts heet hi sijne gaste wech gaen, Eest dat si willen behouden dleven. 50[regelnummer] Hi wille hen al quite geven Haren vrient te leidene dan. Si daden dat hi riet die goede man, Ende sijn wech so tsnachts gegaen. Nuchtens quamen die boden saen 55[regelnummer] Des baelius te Lupus huus;
[pagina 244]
Si en vondenre niemene; confuus Die hebben geseit dit haren here. Die IIII sante hiet hi haeste sere, Op perde sitten ende na varen, 60[regelnummer] Sueken die hen ontgaen waren, Dat sise doen keeren sonder blijf, Vinden sise, of nemen hen dlijf. Nu sijn die goede liede geseten Op ene fonteyne, daer si ontbeten, 65[regelnummer] Ende dat kint Justus bekent, Alsoet hem die heilege geest toesent, Wat geschien daer soude saen, Ende deedt den anderen verstaen, Ende dede so dat si hen trecken 70[regelnummer] In enen bosch, daer si hen decken. Maer Justus bleef in toppenbare. Die IIII quamen saen daer nare, Ende hebben den kinde gevraget Wie het ware. Al onversaget, 75[regelnummer] Dat kersten ware, heeft het geseit. Si sloegen hem thoeft af gereit. Die lichame nam thoeft metten handen Ende bleef stille op die voete standen, Ende dat hoeft sprac oppenbare 80[regelnummer] Sine gebede, oft levende ware. Die cnapen setten hen ten kere Ende seiden met vare dit haren here. Die vader ende dandere doe quamen vort an Ende sagen dit wonder an, 85[regelnummer] Ende horden hem seggen, waer hi woude Dat men den lichame graven soude, Ende si sijn hoeft siere moeder dragen. Themelsche licht si doe daer sagen, Daer die heilege siele voer mede 90[regelnummer] In de hemelsche geweldechede. Den lichame hebben si geleit Daert hen Justus hadde geseit, Ende thoeft voerdense der moeder; Ende doe si was der saken vroeder, 95[regelnummer] Gode lovetse met bliden sinne. Oec maecte onse Here daer in inne Die werdde van sinen martelare Met menegen miracule clare; Ende daer die lichame was geardt, 100[regelnummer] Heeft hem God geoppenbart. In dlant van Beauvais dit was, Daer wert ene kerke gemaect na das. Lange worden die heilege beene Te Beauvais geleit al reene 105[regelnummer] In firtren met werden groet. Van November die dach siere doot, Daer hi groeten loen in verdiende, Es op die kalende vijftiende.
Van sente Crispine ende Crispiniane. LIII. Dese, daer wi nu af bestaen Te sprekene, Crispijn ende Crispiniaen, Quamen in Gallen met sente Quintine Ende met anderen gesellen sine 5[regelnummer] Van Rome, om te sterckene kerstenhede. Te Sissoen in die stede Hebben si hare ruste gecoren, Om Gods woert daer te doen horen. Ende omme dat si hare teren 10[regelnummer] Wilden winnen metter neren, So leerden si daer maken scoen, Want stille mach men dit werc doen, Daer si saen so subtijl in waren, Dat niemens werc en geleec den haren. 15[regelnummer] Om geenen loen si oec en dreven Dan dat men hen wilde geven; Dus worden si herde vele versocht, Ende hebben menegen gebrocht Met haerre leeren ten kerstenhede; 20[regelnummer] So dat te Sissoen in die stede Quam die felle Rixionaer, Die van dien santen horde daer. Hi deedse vaen ende vore hem bringen, Ende leide hen vore vele dingen, 25[regelnummer] Daer si niet en wilden volgen nare. Doe dede hise slaen met stocken sware;
[pagina 245]
Daer na dede hi een na een Beide in vingeren ende in teen Slaen scarpe priemen yserine 30[regelnummer] Tusschen nagle ende vleesch. Na dese pine Dede hi hen uten velle sniden sniemen, Uten scouderen, lange riemen; Ende in desen tormente swaer Sprongen die priemen ute daer, 35[regelnummer] Die selken der pijnders hebben gegeven Wonden, ende selken namen dleven. Als dat Rixionaer bekint, Heet hi dat men elken bint An den hals enen steen swaer, 40[regelnummer] Ende werpen in die riviere daer naer, Ende mense vermoye so onder dijs; Het was doe winter, maect men ons wijs. Men dede also als hi geboet; Maer dwater no dat coude groet 45[regelnummer] Ghederen en mocht hen niet een plat, Maer als een wel getempert bat Docht den heilegen lieden wesen, Ende quamen te lande saen na desen. Die felle tyran doe geboet, 50[regelnummer] Dat mense in gesmolten loet Werpen soude, also men dede. Ende saen na hare gebede So spranc een dropel loets te waren In een siere oegen Rixionaren, 55[regelnummer] Dat hem dede swaren torment, Ende hi wert metter ogen blent. Doe dede hi pec ende olie sieden Te samen, ende die heilege lieden Heeft hi werpen doen daer in, 60[regelnummer] Dies si en besieven meer no min, Want de ingel Gods ons Heren Brachtse daer uut al sonder deren. Als dat Rixionaer versach, Dat hise verwinnen niet en mach, 65[regelnummer] So wert hi rechte als al verwoet. In een groot vier, dat bi hem stoet, Warp hi hem selven ende sterf quader doot, Bi Gods vonnesse te rechte groot: Hi, die menegen martelare 70[regelnummer] Met viere hadde gepijnt sware, Starf met viere in grooter scende Ende voer in tvier al sonder endde. Als dit Gods heilegen hebben verstaen, Baden si Gode, dat hise saen 75[regelnummer] Tote hem hale, die tsnachts daer naer Dede hen weten oppenbaer, Dat si selen cortelike Haren loen ontfaen in hemelrike. Want de keyser Maximiaen 80[regelnummer] Heeft al dese dinc verstaen, Hoe hi swarlike heeft verloren Sinen riddere sere vercoren, Den fellen man Rixionaren, Ende ontboet al sonder sparen 85[regelnummer] Crispine ende Crispiniane Ter vaert de hoefde af te slane. Van November was dies een endde Op die achtende kalende. Men warp te velde die lichamen, 90[regelnummer] Dat se verteren souden te samen Vogele ende diere. Die macht ons Heren Die conste dat wel beweren; Waerbi Gods ingel wert gesent Enen ouden, die hi bekent 95[regelnummer] Doet sijn dat hi die martelaren Grave. Die oude sonder sparen Met eere siere suster gaet, Die out was oec, daer hi verstaet Daer die mertelaren lagen. 100[regelnummer] Maer dies begonste hen wanhagen, Dat hen gebrac beide const ende macht Te bringene daer si hadden gedacht Die mertelaren, dat soude wesen Te haren huuskine. Met desen 105[regelnummer] Comen si daer sise bekinden, Ende alst hen God wilde sinden, Sagen si een schep in die riviere, Daer si die lichamen in schiere
[pagina 246]
Opten troest ons Heren daden. 110[regelnummer] Dat schepelkijn, niet als geladen, Voer daer lichtelijc opwert schiere Jegen den stroem van der riviere, Daer een twint niet toe en dede Die man no sijn suster mede, 115[regelnummer] Die daer oec in beden waren. Dus quamen si vore haer huus gevaren, Blide om dwonder dat si sagen. In thuusken hebben sise gedragen, Daer sise groeven met grooter waerde, 120[regelnummer] Ende daer God seder oppenbaerde, Als die persecucie leet, Wonder groot; want als daer weet Dat kerstenvolc die martelaren Bi dies ouden oppenbaren, 125[regelnummer] So wert groet die ganc aldaer, Ende menege miracule claer Dede onse Here daer ter stede Te siere heilegen werdechede.
Van sente Rufine ende Valerius. LIIII. Van desen selven Rixionaren Worden gemaect mertelaren Rufijn ende Valerius, Eer die dinc geschiede dus 5[regelnummer] Als hier vore es geseget. In dlantscap dat bi Sissoen leget Waren woenende dese twee, Die Rixionaer dede menech wee In herde menegher maniere, 10[regelnummer] Dat die heileghen goedertiere Doegeden bi der cracht ons Heren. Doe dede hise carcereren, Omme te settene sine atente Omme nieuwe sware tormente. 15[regelnummer] Daer songen si Gode lof ende danc. Die ingel Gods quam eer iet lanc, Die themelsche licht bracht heeft, Ende op der heilegher hoefde leecht Ghebonden twee croenen reene, 20[regelnummer] Alle vol precioser steene Ende van cierheiden ongehort. Oec seide hi tote hen dese woert: ‘Rufijn, Valerius, weest stout! U sal saen die Gods gewout 25[regelnummer] Heeten comen in die scaren Van sinen vercornen vrien mertelaren, Omme tontfane uwe croene, Die u van Gode gereet sijn scoene.’ Nuchtens die heileghe liede waren 30[regelnummer] Bracht vore den baeliu Rixionaren, Ende sach hare anschine sonder nosen Bloyen rechte alse scone rosen, Ende al hare lede onbesmit Rechte als ene lylie wit. 35[regelnummer] Doe seide hi al oppenbare, Dat haer doen al toeverie ware. Doe hiet hise onthoefden saen, Dat thant daer was gedaen. Hier na wert also bereit, 40[regelnummer] Dat die sante worden geleit In fierteren van grooter werden Van kerstenen, diese begherden Te voerne binnen Riemen der steden, Omme daer te doene werdecheden; 45[regelnummer] Daer si worden te hant so swaer, Dat geen porren daer ane en was daer, Ende sijn so daer in rusten bleven, Daer si leidden een heilech leven.
Van sente Demetriusse. LV. Sente Demetrius wert gevaen Van den keyser Maximiaen Ende bracht om sijn heilech leven, Van wien tgebod uut wert gegeven, 5[regelnummer] Dat menne dorestac met enen spere; Ende vort bi ons Heren ghere Hadde hi der mertelaren croene, Ende dit was te Thessalone.
[pagina 247]
Kerstene namen tsnachts den lichame 10[regelnummer] Ende groevenne daert hen was gename, Daer seder onse Here besonder Toende herde menech wonder In des martelaren eren. Leuncius, die vrient ons Heren, 15[regelnummer] Maecte van den huse hier nare, Daer hi lach dese martelare, Ene kerke, die hi met milden moede Rike maecte met sinen goede. Te Thessaloen, na mijn verstaen, 20[regelnummer] Was een baeliu, hiet Mariaen, Die doechdelike leidde sinen tijt; Dies de duvel hadde groeten nijt, So dat hine in menegen stonden Tempteerde in de VII hoeftsonden. 25[regelnummer] Maer bi der gracien ons Heren So conde hi hem wel verweren. Doe dede hi hem scade in sijn goet; Vort hine swaerlijc quelen doet, So dat hi cume yet nopen mochte 30[regelnummer] Dan die tonge ende sijn gedochte, Daer hi Gode mede lovede altoes. Doe keerde hem die viant loes In die gedane van enen man, Ende quam ane enen cnape dan, 35[regelnummer] Die diende Mariane voreseit. Te voren heeft hi hem geleit Enen brief, ende heeft geseget: ‘Eest dat dijn here over hem dreget Desen brief, hi sal genesen.’ 40[regelnummer] Die cnape nam dien brief met desen Ende brachtene vore sinen here, Ende seide hem van sduvels lere; Hi seide dat in den brief stoede Woerde van namen goede. 45[regelnummer] Mariaen sprac: ‘God, sonder wien Niemen iet goets en mach geschien, Die mach mi geven, eest hem lief, Mine gesonde sonder brief. Hi doe sinen wille met mi!’ 50[regelnummer] Saen in enen slape viel hi, Daer hi in heeft verstaen aldus, Dat hem de heilege Demetrius Heet, dat hi hem saen doe dragen In sine kerke: van alre clagen 55[regelnummer] So sal hi genesen daer. Ghedragen wert hiere saen daer naer: In slape so viel hi echt, Ende doe sach hi vore hem recht Demetriusse den martelare, 60[regelnummer] Die tote hem seide oppenbare: ‘Ghesonde bringt di Cristus an, Die de gequetste heelen can!’ Ende als Mariaen ontwiec, Ende hi sijn visioen seide al siec, 65[regelnummer] Ende die woerde quamen in den mont Dies martelaren, was hi al gesont. Dies sants passien ghetide Es van October op dachtende yde. Miraculen, die hier niet en staen, 70[regelnummer] Heeft God menege dore hem gedaen.
Van Narchisusse ende ander dinc. LVI. Lange geduerde dit tempeest, Dat den menegen heeft gevreest Van den keyser Dioclesiane, Die den kerstenheide sere street ane. 5[regelnummer] Die dede rumen sine stede Den bisscop Narcissus, wien mede Volgede Felix sijn dyaken. Ende alsoet God wilde, moesten si geraken In Creten ende in ene port. 10[regelnummer] Diemen Augusta nomen hort. Ende als si om herberge spien, Sijn si comen onvorsien In thuus, daer Affra woende, een wijf, Die gemeene gaf hare lijf. 15[regelnummer] Dese was scoene, ende III joncwive
[pagina 248]
Hadde si met hare van sconen live, Die plagen dies hare vrouwe plach. Doe Affra die II versach. Dochten si hare sijnde werde lieden, 20[regelnummer] Ende bewaende hare grooter mieden, So dat si vaste gereidde ten male; Met haren joncwiven daedse wale Also si anderen te doene plach. Als die heilege man versach 25[regelnummer] Dat die maeltijt was gereet, Van anderen dingen hi niet en weet, Dan hi miet an teten vaen; Singen ende lesen began hi saen Also te siere benedictien bestoet. 30[regelnummer] Affra heeft wonder in den moet, Als si hort dat ongewoene. Wat manne hi si, vragesi na tgoene. ‘Een kersten bisscop,’ sprac hi te hare. Te sinen voeten viel si hem dare: 35[regelnummer] ‘Ic ben onwert,’ sprac si tote hem, ‘Here, dat ghi comt daer ic bem, Want in dese stat en si Niemen besondecht gelijc mi.’ Die bisscop antwerdde hare dus: 40[regelnummer] ‘Onse behoudere Jhesus Werdt van dien wive anegetast, Die met sonden sware was gelast; Daer hi niet af en wert onreene, Maer hare sonden al gemeene 45[regelnummer] Dwoech al af sine heilechede. De sonne en wert oec niet besmit daermede, Al schijnt si op vuele saken. Daerbi, dochter, laetti genaken Van onsen geloeve dat licht, 50[regelnummer] Daer dine siele bi wert bericht, Dat si den duvel mach ontgaen Ende dat ewelike licht ontfaen.’ Doe dit Affra hadde gehort. Seidt sijt haren joncwiven vort, 55[regelnummer] Wiere namen ic aldus versta: Digna, Eumenia ende Euprepia. Ende si vragede wat hen te doene stoede, Ende si antwerdden als die vroede: ‘Du heefs onse vrouwe gesijn, 60[regelnummer] Ende sint dat wi den wille dijn Hebben gedaen in vuellicheden, So willewijt doen in goeden seden.’ Doe Narcissus wiste dese saken, Bleef hi in bedingen ende sijn dyaken 65[regelnummer] Dien nacht dore; hi sette oec ter bede Affren ende hare joncwive mede. Daer toende God, also ict versta. Nuchtens vroe so ghinc Affra Tote haerre moeder ende seide mettien: 70[regelnummer] ‘Een kerstijn bisscop quam onvorsien Te minen huus, daer ic al desen nacht Ghesien hebbe an die Gods cracht. In beden was hi sonder respijt. Omtrent der hanen sangetijt 75[regelnummer] So ghinc ute al onse lecht, Ende doe ict wilde ontsteken echt Ende het mi algader ontficht, So sprac die bisscop: ‘Com, mijn licht, Van den hemele, toech dijn anschijn, 80[regelnummer] Ende wi selen behouden sijn.’ Daer quam ons in dat licht so groet, Dat ic noeyt en sach sijn genoet, Ende bleef daer toter dageraet mede; Ende alse hi endde sine bede 85[regelnummer] Ende hi ons Amen seggen hiet, Dat licht thant daer van ons schiet. Moeder, nu benic in vare, Worden sijns de quade geware, Dat si hem selen nemen dleven. 90[regelnummer] Moeder, wildire raet toe geven, Ic soudenne hier tote u doen comen, Want hi mi te miere vromen Heeft beloeft dat kerstenheit.’ Dese raet der moeder greit, 95[regelnummer] Ende Affra heeft aldus gedaen.
[pagina 249]
Narcissus wert wel ontfaen Van Hylarien, Affren moeder. Nu makesi hem hare dinc noch vroeder: Si ware van Cypers, seidt si, geboren, 100[regelnummer] Ende hare vorders daer te voren Haddense bracht daer in der steden, Ende dadense Venusse anebeden, Ende Venus niet so wel en greit Als doet die onsuverheit. 105[regelnummer] ‘Hieromme dedic die dochter mijn Bordeel houden, om dies si soude sijn Van Venus te meer geeert; Waert na dat men ons leert, Op dat si minneren an hare mach tien, 110[regelnummer] So es si met Venus wert nadien.’
Noch van den selven. LVII. In suchtene ende in tranen wort Narcissus, als hi dit hort, Ende sprac Felix ane, sinen dyaken: ‘Laet ons beweenen dese saken, 5[regelnummer] Ende bidden wi Gode dat hi dese stede, Vervult metter quaethede, Vervulle met siere heileger gracie.’ Si vielen in beden; onlange spacie Mochte liden, men wert al dare 10[regelnummer] Van enen leeliken Moer geware, Naect, vol wonden, ende gaf uut, Dit seggende, enen vreseliken luut: ‘Sinte Narcis! wat bestaet di In thuus te comene dat mijn si? 15[regelnummer] Wat doestu met minen dienstwiven, Die minen dienst altoes bedriven? Dijn God leget al sine sinne An suvere herten, an suvere minne; Dese moeten bliven mijn, 20[regelnummer] Want si el niemens en mogen sijn.’ Dus antwerdde die heilege man: ‘Verdoemt keytijf, nu sech mi dan, Wetstu Cristum, minen here, Ghecruust ende gepijnt wel sere?’ 25[regelnummer] ‘Hoe lief mi ware,’ sprac die viant, ‘Dat mi dat ware niet becant! Want doe hi was gecruust, ter uren En mochte onse prince niet geduren Vore sijn ansichte, ende vloe 30[regelnummer] In den tempel, ende alsoe Scoerde des tempels cortine. Doe wert hi in swaerre pine Met vieregen ketenen gebonden.’ Doe sprac die bisscop: ‘Ende wat sonden 35[regelnummer] Dede noeyt Jhesus, onse Here, Dat hi wert gepijnt so sere?’ Die viant sprac: ‘Hi en doegede niet Om sine sonden tsware verdriet, Maer omme ander liede sonden.’ 40[regelnummer] Die heilege man antwerdde tien stonden: ‘Onsuvere geest, dies henen vare! Onse Here woude pine sware Ghedoegen omme die hem keeren an.’ Die viant sprac ten heilegen man: 45[regelnummer] ‘Laet mi bliven doch hier te nacht!’ ‘So doe, oftuus heves macht.’ Doe dede die viant bede hier ave, Dat hi hem doch ene siele gave. Die bisscop sprac: ‘Swere mi 50[regelnummer] Bi Gode, dattu dien, die ic di Gheve, te hant selt verslaen.’ Doe swoert hem die viant saen. Doe hietenne die bisscop gereit Teere steden varen, die hi hem seit,
[pagina 250]
55[regelnummer] Daer hi sal vinden ene fonteyne, Die een drake maecte onreine - Wie datter drinct, hi sterfter na -, Ende dat hi dien drake versla, Ende hebbe die siele sine. 60[regelnummer] Doe riep die duvel niet stillekine: ‘O bisscop, logenachtech here, Die mi met eede gebonden heefs sere, Dat ic minen vrient moet ontliven, Oft latic dat achterbliven, 65[regelnummer] Dat ic in abissen vare, Dat mi wesen soude al te sware.’ Dus voer hi wech met deser sprake Ende ontlijfde genen drake, So dat die fonteine wert gave, 70[regelnummer] Wie dat drinken wilde daer ave. Nu leerde die bisscop vort Dengenen, daer ghi dit af hebt gehort. Hylarien ende Affren hi kersten dede Ende al hare meiseniede mede 75[regelnummer] Ende hare naeste, ende wiede ene kerke Hylarien huus. Papen ende clercke Wiede hi eer hi danen schiet; Affren oem, die Zosimus hiet, Wiede hi pape; ende was daer 80[regelnummer] Soe IX maende, ende daer naer Schiet hi danen. In Spaengenlant Quam hi, daer hi dede becant Onder menegen de wet ons Heren. Drie jaer geduerde daer sijn leeren, 85[regelnummer] Doe dede hem God met sinen dyaken Der marteleren loen gesmaken.
Van eenre persecucien in Cretenlant. LVIII. Ene stonde niet lange hier naer Wert die persecucie swaer Op die kerstene in Cretenlant, So dat den juge wert becant, 5[regelnummer] Dat Affra hielt der kerstene sede. Ghevaen hise vore hem bringen dede Ende ghinc hare an met menegher tale, Ende si antwerdde hem wale, Dat hi en weet seggen wat daer af, 10[regelnummer] Dan hi dit vonnesse gaf: ‘Affra, die hare kersten seget Ende der gode dienst nederleget, Die heetic dat men verbrande.’ Doe sloeghen an hare de hande, 15[regelnummer] Diese souden doen ten viere, Ende leiddense op die riviere, Daer sise naect hebben gedaen An enen stake gebonden saen. Te hemele heeft si doegen geheven 20[regelnummer] Ende heeft vele trane uutgegeven, Ende seide goelike dese bede: ‘God, Here in almechtechede, Die niet en quaems ter werelt hare Te roepene de gerechte, mer den sondare, 25[regelnummer] Op dat hi hem ter penitencien kere, In derre wilen, lieve Here, Mine penitencie ontfa, Dat ic bi desen viere ontga Den viere, dat siele ende lijf 30[regelnummer] Verberrent ewelike sonder blijf!’ Ende doe dat vier hare was omtrent, Heeft men noch an hare bekent Dat si seide: ‘Jhesus Kerst, Here, Ic segge di groten danc ende ere, 35[regelnummer] Die mi gewerdt ter offeranden dine! Ghi die gewerdegets te sine In den cruce een offerande reene Over al die werelt gemeene, Over dongerechtege de gerecht, 40[regelnummer] Die goede over den quaden echt, De gebenedide over de vermaledide, Die suete over die bittere side, Van allen sonden wouds suveren ende claren Over alle die sondaren, 45[regelnummer] Offeric di sacrificie nu,
[pagina 251]
Almechtech Criste Jhesu, Die met Vader ende Heilech Geest Ewelike heeft volleest!’ Ende doe dese bede nam endde, 50[regelnummer] Si onsen Here de siele sendde.
Van Digna, Eumenia ende Euprepia. LIX. Nu stonden ende sagen te desen Die Affren joncwive hadden gewesen: Digna, Eumenia ende Euprepia. Der moeder ontboden si dat daer na, 5[regelnummer] Ende na den brande vonden si bequame Gheheel den heilegen lichame, Dien si tsnachts hebben genomen, Ende sijnre mede comen Beide met papen ende met clercken 10[regelnummer] Ten grave, dat hadde doen werken Te haren behoef Hylaria, Daer sise groeven. Saen hier na Heeft die bacliu dit verstaen, Die sine cnapen daer sendde saen 15[regelnummer] Ende hiet hen, dat si daer ter steden Die si daer vonden daden anebeden De gode; wilden siere hen an keeren, So brachtense weder met grooter eeren, Ofte neen, ontlivense dan. 20[regelnummer] Doe si daer quamen, spraken si hen an Vriendelike ende hen baden, Dat si den goden offerande daden, Dat die andere saen ontseiden. Doe daden die quade sonder beiden 25[regelnummer] Omtrent tgraf maken grooten brant, Daer men die heilegen binnen bant, Ende ghingen also van dane. Des selfs daechs, na minen verstane, Dat men Affren brachte ten grave, 30[regelnummer] So schieden des levens ave Hare moeder Hylaria, Digna, Eumenia, Euprepia, Ende worden sente Affren gelike In de ewelike hemelrike. 35[regelnummer] Ende in die vorseide stede Worden dies daechs gepassijt mede Viventwintech martelaren. Hort some hare namen oppenbaren: Quiriacus ende Largio, 40[regelnummer] Crescenciaen, Memmia also, Juliaen, Leonite, Euticiaen, Dyomada, Carithe, Phylodelfus, Agape, Ende Peter die XIII^de mee 45[regelnummer] Worden daer onthoeft te samen In Jhesus Cristus ons Heren namen.
Van Fausta der maget. LX. Die keyser Maximiaen Heeft van eere maecht verstaen, Hiet Fausta, dat si kersten ware. Si en hadde maer XIIII der jare; 5[regelnummer] Hare vader was een here groet, Maer vader ende moeder waren doot. Die keyser heeft an hare gesant Enen, die Eulasius was ghenant Ende was metten keyser waert. 10[regelnummer] Dien hiet hi dat hise niet en spaert, Eest dat si den goden niet eere en doet. An hare voer hi metter spoet Ende wanetse verkeren; Maer bi der gracien ons Heren 15[regelnummer] Bekeerde dien die maget saen. Alse dat verstont Maximiaen, Sendde hi sinen baeliu om beede Te tormentene met leede. Ende daer men hen met pinen anghinc,
[pagina 252]
20[regelnummer] Versach die baeliu al selke dinc, Dat hi hem te Gode bekeerde Ende te stervene begherde Metten anderen heilegen tween, Also hi dede. Recht in een 25[regelnummer] Si Gode die sielen te gadere senden, Rechte ter XII^ster kalenden Van October. Als dat verstaen Heeft die keyser Maximiaen, Vloecte hi die gode sine, 30[regelnummer] Dat si jegen die kerstine Also vele niet en dogen, Dat si die sine bescermen mogen.
Van sente Benedicten. LXI. In Rome was wilen ene edele maget, Hiet Benedicte; als men gewaget, Was si geboren al durenture Van den lande der senature. 5[regelnummer] Dese leidde een leven uutvercoren. XII magede wel geboren Hielt si, die volgeden haren sede Na den salegen kerstenhede, Van sonderlingen religioene. 10[regelnummer] Si en miete anders niet te doene Met dat si hadde ter rijcheden, Dan ter eeren Gods besteden. Deser joncvrouwen heilech ende goet Werdt cont gemaect wat God al doet 15[regelnummer] Wonders in dat lant van Gallen Dore sente Quintine ende dore hen allen, Die met hem van Rome waren Omme te leerne Gods woert gevaren, Ende hoe si hadden ontfaen te loene 20[regelnummer] Der martelaren gloriose croene. Met haren XII gesellinnen Schiet si van Rome in Gods minnen. Si en liet omme gheenen vaer Van negheenen tormente swaer, 25[regelnummer] Si en doreghinc menech lant, Daer si Gods wet in dede becant; Ende na ons Heren ordineren Ghingen hare gesellinnen leren, Elke in dlant daert God woude, 30[regelnummer] Daer si dogeden daden menechfoude. Nu, also ict hebbe vernomen, So es te Loedine comen Benedicte, die maget reene, Met eere gesellinnen allene, 35[regelnummer] Die hiet Syberia. Een stic was si daer na Ende es comen tote Orengi, Dats op die Oyse, segt ment mi. Daer dienden die liede alle afgoden. 40[regelnummer] Benedicte sonder verbloeden Ghinc daer toegen ons Heren woert, Ende brachte dat daer so voert, Dat wide van hare ghinc die mare, Soe dat liede comen te hare, 45[regelnummer] Die beide van live ende van sielen In gerechter gesonden vielen. Nu was een juge daer in dlant, Die Matroculus was genant, Die de mare horde das, 50[regelnummer] Ende quam daer Benedicte was. Hi deedse vore hem bringen gevaen Ende vragede om haren name saen. Si seide dat si kersten ware. Doe seide hi dese gelike tot hare: 55[regelnummer] ‘Bi minen rade, radic di, werke, Dattu ontgaes der tormente sterke. Als ic di segge al mijn gedechte, Ic ben mede van dien geslechte,
[pagina 253]
Ende van den gecruusten dien name 60[regelnummer] Was mi te horne meer bequame, Ende nemmeer en wildic sijn leeren Te minen oeren laten keeren.’ Ende Benedicte antwerdde dan: ‘Matrocluse, onsalech man, 65[regelnummer] Niemen en mach met saken Ghenuechlike hem wale maken Gode ende sinen viant. Hi loechent hem Gods vrient te hant, Die sinen viant hem wille genuegen. 70[regelnummer] Dies willic mi ter doot eer vuegen Omme den name Gods, ons Heren, Dan te genuegene na dijn begheren.’
Van sente Benedicten doot. LXII. Ter maget waert wert al verwoet Die juge, ende hiet metter spoet, Dat mense van cleederen doe al naect Ende mense met roeden seer mesmaect, 5[regelnummer] Ende doe werdt also gedaen. Doe dede hise met vuesten slaen, Doe hinc mense in een euculeo, Met plombeien gesleghen so, Dat si gedoegede al als spel. 10[regelnummer] Doe hietse die juge fel In den swaren kerkere doyen, Ende wilde omme hare meer moyen. Sere sette hi sine atente Omme sonderlinge sware tormente. 15[regelnummer] Doe in den kerkere quam die maecht, Ende si hare ter beden draecht, Quam dingel ons Heren recht, Die den kerkere al verlecht, Ende sprac dus an die joncvrouwe: 20[regelnummer] ‘Benedicte maget, getrouwe Ende gestade so houdti, Want die dach so es di bi, Daer di in sal onse Here Te hem ontfaen buten allen sere 25[regelnummer] Metter palmen als martelare.’ Als hi hadde getroest dus hare, So keerde hi van danen hi quam. Die menege, die dit vernam, Es saen daer ten kerkere comen, 30[regelnummer] Die selken raet daer heeft genomen, Dat hi die dolinge al liet varen: C ende LV, die daer waren. Alse die juge dit verstoet, So wert hi noch meer verwoedt, 35[regelnummer] Ende dede Benedicten halen, Ende sprac gelijc deser talen: ‘Nu wes te minen gebode gereet, Dat ic met tormente wreet Di niet en doe nemen dleven dijn.’ 40[regelnummer] Doe antwerdde die maget fijn: ‘O boese, menegher quadere quaet, Icken volge niet dinen raet, Waeromme di naect die helsche pine, Ende daer mede de valsche, de dine, 45[regelnummer] Die over Kerste Antkerste maken. Van u sijn wel geseit die saken: Beter es die hont die leeft, Dan die liebaert die geen lijf en heeft. Wi kerstene sijn die levende hont, 50[regelnummer] Dien de vraye God es cont, Om dat wi sijn van heidenen comen. Den dooden liebaert mach men nomen Die Joden, die niet goets gedoen en connen: Hem die hen eren groot wilde jonnen, 55[regelnummer] Dien en wilden si bekinnen niet.
[pagina 254]
Alse die felle juge dat siet Dat onverkeert bleef die joncvrouwe, Dat mense bitterlike blouwe Met pesericken was sijn gebieden, 60[regelnummer] Dat gherne daden die quade lieden. Ende na dat si daer afstonden, Worden hare opten rugge gebonden De hande, ende wert gekerkert so, Daer Gods ingel toe quam vro 65[regelnummer] Ende ontbant al hare banden. Uten kerkere ghine si te handen, Als den ghenen die niet en deert, Daer die menege bi es bekeert. Ten lesten die juge wreet 70[regelnummer] Die maecht ten swerde te doene heet, Dat cortelike wert gedaen. Die ingele voerdense te hemele saen Metter glorioser sielen. Te Orengi dese dinc gevielen. 75[regelnummer] Die houden wille dat jaergetide, Houdt van October ter achster yde.
Van sente Maturine. LXIII. Die heilege Maturijn die was Van bi Sans, also ict las, Wies vader hiet Marijn. An dafgode was tgeloeve sijn. 5[regelnummer] Hem hadde de keyser Maximiaen Bevolen, dat hi soude verslaen Die kerstene waer dat hise vonde. Maturijn in sine kintsche stonde Wert geloevende in onsen Here; 10[regelnummer] Die omme den vader droefde sere Ende der moeder; omme hare salechede Leide hi ane Gode nerenstege bede. Eens hi in sinen slape horde Dies gelike deser woerde: 15[regelnummer] ‘Mijn lieve cnape Maturijn, Du sels hebben die bede dijn.’ Ende saen daer na heeft hi bekert Vader ende moeder, also hi begert; Ende Maturijn in Gode so diet, 20[regelnummer] Dat hi pape wert gewiet Als hi hadde XX jaer, Ende wert in heilecheiden claer. Nu also als ict verstande, Wert beseten van den viande 25[regelnummer] Skeysers Maximiaens dochter Swarelike; die vader sochter Met duvelien jegen boete. Die duvel riep uut hare onsoete: ‘O keyser, dine duvele late! 30[regelnummer] In vare niet ute desen vate, Vore dat hier ute Gallen comt Maturijn, die wat mescomt Dijnre dochter beteren sal.’ Ridders, die men dit beval, 35[regelnummer] Ilebben Maturine vonden, Ende brachtenne ute Gallen so si ierst conden. Te miets dat sine derwert voeren, Si gemeenlike hem swoeren, Waert dat hem te Rome de doot anequame, 40[regelnummer] Dat si selen sinen lichame Te lande bringen, hoe dat worde tsuere, Want hi daer wille sine sepulture. Te Rome quam hi na desen Ende heeft die joncvrouwe genesen, 45[regelnummer] Ende alle die ongesonde mede, Die men hem voren brachte ter stede, Ende hi dede saleghen endde Van November ter kalende,
[pagina 255]
Ende wert daer rikelike begraven. 50[regelnummer] Maer nuchtens bi der Gods gaven Vant men den lichame boven der eerden, Daer hen die liede af verveerden. Dies wert der ridders een geware, Diene van Gallen halp bringen dare, 55[regelnummer] Ende hem quam sijn eet te voren, Die hi ende dandere hadden gesworen. Ende hi hevetg so verre geroert, Dat hi met eeren wert gevoert Te lande, ende met groeter have 60[regelnummer] Berect eerlike, te wies grave Onse Here dede ende doet Menech sonderlinge wonder goet.
Van sente Piate mertelere. LXIIII. In waerachtecheiden staet Bescreven, dat sente Piaet Van Rome in Gallien quam, Ende van sente Dyonise nam 5[regelnummer] Priesterscap, ende ghinc so vort Te Dornicke, daer hi Gods woert Menegen dede wel te verstane. Bi den keyser Dyoclesiane Wert hi gepassijt daer in dlant 10[regelnummer] Na die maniere, also ict vant, Dat die heilege Luciaen Te Beauvays moeste de doot ontfaen. Al sonder dese martelaren Vele andere gepassijt waren, 15[regelnummer] Daer wi niet vele af en vinden; Maer dies hem wille onderwinden Te wetene haerre passien dach, Ter Martirilogien hijt vinden mach. Maer somegher namen willic bescriven: 20[regelnummer] Maximus liet hem ontliven Omme gode, een die hiet Claudius, Wies wijf daer mede was, hiet dus Prepedigna, ende die gelike II haerre kindere; edel ende rike 25[regelnummer] Waren dese; bi menegertiere Swaerre pinen gingen si bi viere Omme Gode dat stervene ane Bi den keyser Dyoclesiane. TAquilejen in die stede 30[regelnummer] So worden oec gepassijt mede Bi den vorseiden keyser quaet Felix ende Fortunaet. Twee gebrueder soe waren dit. Menich torment was hen gemict, 35[regelnummer] Diesse God hielt al ongescaedt. Ten lesten men hen de hoefde afslaet. Te Nychomeden ghinc sterven an Een martelare, heet sente Jan, Ende leet torment so meneghertieren 40[regelnummer] Alst die quade can visieren, Ende leet al dese sware pine Met bliden geeste, met bliden anschine. Ten lesten sterf hi ende metten swerde, Ende voer daer hi begherde. 45[regelnummer] Noch in die stat te Nichomeden Starf in groeter salecheden Eleutheris, die martelare, Met eenre ongeteldere scare, Die misselike doot ontfine. 50[regelnummer] Maer boven haerre alre dinc Ghinc men vore met pinen an Eleutherise, den heilegen man, Met tormente menech een, Daer hi altoes in starckende scheen. 55[regelnummer] Ten lesten hadde hi sine victorie Bi viere, ende voer ter vrayer glorie, Ghepurgeert rechte als gout fijn. Martelare wert Saturnijn Ende Sisinnius die dyaken; 60[regelnummer] Te Rome geschieden die saken, Dat men hen dede menech meswende. Onthoeft worden si met genende. Te Yspolis so waren Ghemaect salege martelaren 65[regelnummer] Die pape Carpoforus Ende die dyaken Habundus. Tormente menege sonderlinge
[pagina 256]
Ende vreeslike karkeringe Ghedoegeden blidelike dese twee. 70[regelnummer] Ten lesten leden si over al wec Beide gadere metten swerde, Ende voeren daer hare sielen begherde. In anderen steden harentare Wert oec menech martelare, 75[regelnummer] Daer wi hier niet af en tellen, Bi desen tween swaren gesellen, De swaerste daer ic af hebbe verstaen: De keyser Dyoclesiaen Ende Maximiaen sijn veynoet, 80[regelnummer] Die der kerken daden selke noot, Dat die gelike noeyt en wert gehort. Van hen moechdi noch horen vort In wat inden dat si bliven, Als wi sien Eusebius scriven.
Van desen tween quaden tyrannen. LXV. Cume mochten werden versaedt Dese II tyrannen quaet Bi eneger menechten der wreetheit; Nochtan oec hen niet so wel en greyt 5[regelnummer] Die wreetheit, als si ierst dede. Niet bi redenen der menschelijchede En begonden si merken hare quaetheit groot; Maer omdat si hadden gebloot Van den porters die edele stade, 10[regelnummer] Ende die doerpe in selker scade Bracht hadden, dat men laten moeste Bi breken van winners dackers woeste, Ende si hadden wel na al gadere Kinderloes gemaect die vadere, 15[regelnummer] Die ouderlinge oec sonder magen, Scheen hen een deel den sin verdragen Ter goedertierenheit, al waest cleene, Ende gaven uut tgebod gemeene, Dat het en ware nuttelijc niet 20[regelnummer] Dat men ontlijfde so groot gediet, Al en waert niet onderhorech den heren; Want en wilde men niet tontlivene ontberen, Die menscheit die mochte so gaen Te niente. Dit wilden si wederstaen 25[regelnummer] Ende willen dat men dus dit houdt: Wien dat men kersten kent, jonc of out, Dat men hem de rechte oge uutsteke, Ende die slinke so tongereke Met brande make, met swaerre mincke. 30[regelnummer] Hier af was der tyranne gedinke Op die beste van den lande. Doe Gods volc dus was onder hande, So quam Gods wrake rechte te hant. Dese tyrannen, die over dlant 35[regelnummer] Regneerden, ende ierst hadden vrede Der kerken, hadden si in sulker stede Gheluc ende eerlike regneerden; Maer doe si dus der kerken deerden, So quamen si in selker noet, 40[regelnummer] Dat si lieten die eere groet, Ende schieden van den keyserike Ende leefdenre na cativelike.
Hoe si skeyseriken afgingen. LXVI. Hort wat ic gescreven vant: Dyoclesiaen, die tyrant, Die ghinc uut siere mogentheden In die stat te Nychomeden. 5[regelnummer] Wi vinden van Maximiane, Dat hijs uutghinc te Melane; Ende also men mi doet gewach,
[pagina 257]
Soe waest beide op enen dach. Doe worden keysere Constantius 10[regelnummer] Ende Maximijn Galerius, Die dat rike onder hen beeden In tween deelen hebben gescheeden: Orient ende Occident. Ghalerius, dit es bekent, 15[regelnummer] Trac hem Orienten an; Constantius, die edel man, Die hovesch was ende seer sochte, Nemmeer heerscapien en rochte Dan over Spaengen ende Gallen. 20[regelnummer] Dander lande liet hi met allen Den keyser Galerius Maximine, Die II keysere met hem te sine Maecte, die een Maximius, Ende die ander Severus. 25[regelnummer] Maximius gaf hi een deel Van Orienten, al geheel Gaf hi Severus Ytale; Dander behielt hi altemale. Nu seget ons Eusebius, 30[regelnummer] Dat Maximijn Galerius Keyser allene was II der jare. Nu seit ons ene ander hystorie ware Van Galerius Maximine, Dat die heerscapien sine 35[regelnummer] Met Dyoclesiane was groet Ende met Maximiane sinen veynoet, Ende was als in skeysers namen. Ende doe si trike lieten tsamen, Was hi die ierste die trike anvinc. 40[regelnummer] Dese was in alre dinc Viant al jegen kerstenhede, Daer hi sine macht toe dede Omme te verdervene ende te storen. Dat toende hi achter ende voren 45[regelnummer] In swaren verwoedden seden. Als van siere mogentheden Maximiaen de keyser schiet, Die mede Herculeus hiet, So vinc theerscap an daer na 50[regelnummer] Constantius, also ict versta. Dus schiet in tween dat Roemsche rike. Dese Constantius sekerlike Was saechte jegen alle lieden. Sosominus horic bedieden, 55[regelnummer] Dat dese keyser saechte ende vroet Wilde kennen selker moet, Die behorden te siere sale, Wien hi mochte betrouwen wale. Nu waren die meysenieden sine 60[regelnummer] Beide kerstene ende heidine, Maer hi hielt hem noch an dafgoden. Den kerstenen heeft hi geboden, Dat si sine gode anebeden Ende bliven so in sine steden, 65[regelnummer] Ofte en wilden si dat niet anevaen, Dat si sijn hof rumen saen; Ende si seiden hem danc ende eere, Dat hise niet en pijnde meere. Nu waren daer selke die kersten hieten, 70[regelnummer] Die hare wet algader lieten Omme des keysers hulde te behouden, Ende selke dies niet doen en wouden, Ende dewelike vore dlidende coren. Die minde de keyser al te voren, 75[regelnummer] Ende namse te sinen rade, Omdat si bleven so gestade. Die andere hi van hem verstac, Ende seide hen an desen lac, Dat si altoes nemmermeere 80[regelnummer] Ghetrouwe en souden sijn haren heere, Die omme also cleenen gebod Wilden laten haren God. Noch doet ons Eusebius Van desen keyser verstaen aldus, 85[regelnummer] Dat hi niet en heeft met bloede
[pagina 258]
Sijn rike besmet, die goede, Ende dat hi niet en volgede den state Van sinen verwoedden vorsate, Den wreenden Maximiane, 90[regelnummer] Ende hi engheene scade en leide ane Den kerstenen kerken noch sameningen, Daer men anteerde selke dingen; Maer die dienden onsen Here Hadde hi in werdecheiden sere, 95[regelnummer] Waerbi te rechte dese vader vroet Liet tsinen oere den sone goet, Dat was den grooten Constantine. In Bartaengen began te sine Keyser dese Constancius, 100[regelnummer] Als Maximijn Galerius Keyser was in Orient. Nu die vierde boec hier ent Van der ander partien, Nu biddic der maget Marien, 105[regelnummer] Dat si helpe mi verlichten Te volenddene wel den vichten. Den vierden boec es hier ute.

Vorige Volgende

Hier begent die vierde boec van der ander partien des Spiegels hystoriaels.

Hoe Dyoclesiaen keyser wert. I.

Van Dyoclesiaens orloge. II.

Van sente Victore ende sine doot. III.

Van den keyser Dyoclesiane ende ander dinc. IIII.

Van sente Sebasliane. V.

Van den selven. VI.

Van Zoee, Nychostratus wijf. VII.

Van Marchus ende Marcilliaens doot. VIII.

Van sente Mennas ende ander dinc. IX.

Van vele martelaren. X.

Van den bisscop Phileas. XI.

Van den bisscop Herasmus. XII.

Van sente Boneface ende van eenre vrouwen, die hiet Aglas. XIII.

Van sente Julianen der maget. XIIII.

Van vele martelaren. XV.

Van der weduwen sente Lucien. XVI.

Van sente Cosmasse ende Damiane. XVII.

Van sente Blasise. XVIII.

Van Dorothea der maget ende van Theophiluse. XIX.

Van sente Vitale. XX.

Van sente Januare den mertelare. XXI.

Van sente Gregoriusse mertelere. XXII.

Van Anastasien ende ander dinc. XXIII.

Van sente Berberen. XXIIII.

Van sente Florente ende Floriane. XXV.

Van sente Vite. XXVI.

Van sente Albane mertelere. XXVII.

Van sente Eufemien der maecht. XXVIII.

Van sente Firmine ende sinen sone. XXIX.

Van sente Adriane. XXX.

Van sente Cristinen. XXXI.

Van sente Torquate of Cucufate, ende sente Felixe. XXXII.

Van sente Panthaleoene. XXXIII.

Van sente Luceyen. XXXIIII.

Van den keyser Maximiane. XXXV.

Van Genesiuse den mertelere. XXXVI.

Van Juliane, enen kerstenen jongelinc. XXXVII.

Van VII verweesden kinderen, of van den selven. XXXVIII.

Van enen temple, die men cenwerf sjaers onttede, oft van den selven noch. XXXIX.

Van sente Justinen maget. XL.

Van sente Eulalien der maecht. XLI.

Van sente Vincente mertelere. XLII.

Noch van sente Vincens tormente. XLIII.

Van noch enen Vincente ende ander dinc. XLIIII.

Van sente Jorise mertelere. XLV.

Van Fidesse maecht. XLVI.

Van sente Felixe. XLVII.

Van sente Quintine ende ander dinc. XLVIII.

Hoe sente Quinten vonden was. XLIX.

Van sente Fustiane ende Victorike. L.

Van sente Macra, een kersten maecht. LI.

Van den heilegen kinde, hiet Justus. LII.

Van sente Crispine ende Crispiniane. LIII.

Van sente Rufine ende Valerius. LIIII.

Van sente Demetriusse. LV.

Van Narchisusse ende ander dinc. LVI.

Noch van den selven. LVII.

Van eenre persecucien in Cretenlant. LVIII.

Van Digna, Eumenia ende Euprepia. LIX.

Van Fausta der maget. LX.

Van sente Benedicten. LXI.

Van sente Benedicten doot. LXII.

Van sente Maturine. LXIII.

Van sente Piate mertelere. LXIIII.

Van desen tween quaden tyrannen. LXV.

Hoe si skeyseriken afgingen. LXVI.