Logo DBNL
Spiegel historiael. Tweede partie [alleen brontekst] (1879)

Spiegel historiael. Tweede partie [alleen brontekst]

(1879)–Philip Utenbroecke–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Hier beghent de derde boec van der ander partien van den Spiegel hystoriale.

Van den keyser Severus. I.

 
Omme dat Severus hadde gewroken
 
Partinaxe, ende dorste stoken
 
Juliane, dien hi versloech
 
Te Milium na sijn gevoech,
5
So wilde hi Partinax sijn genant.
 
Dese was ute Affrike lant
 
Van sinen vorderen geboren,
 
Ende wert te keysere gecoren
 
In thonderste ende XCIIIIste jaer
10
Ons Heren; ende hine was maer
 
XVIII jaer keyser. Dese was fel;
 
Groete wige dorste hi wel
 
Bestaen, ende dier verwan hi vele.
 
Hi dede tonder in nijtspele
15
Pestemius, die hem trac na
 
Dat herscap van Asya
 
Ende die van Egypten. Oec vacht hi ane
 
Den Joden ende den Samaritane:
 
Die heeft hi met wige verwonnen.
20
Die Persiene hen niet en connen
 
Verweren, hine brachte hare mogenthede,
 
Ende den Arabienen mede.
 
Claudius Albine hi verwan,
 
Die hem tkeyserike trac an
25
In Gallen. Vort trac hi als die boude
 
In Bertaengen, dat hem woude
 
Doen uter Roemscher mogentheden:
 
Dat dwanc hi, beide lant ende steden.
 
Van den enen zeuwe toten anderen
30
Maecte hi vesten, daer men op wanderen
 
Mochte, viande te wederstane.
 
Sint quam den lande ander name ane,
 
Want ment nu heet Ingelant.
 
Dese keyser, dese tyrant,
35
Die vijfste persecucie began,
 
Daer menech wijf ende menech man
 
In gemaect was martelare.
 
Daer een af was van der scare
 
Leonides, Origenes vader.
40
Men nam hem dlijf ende goet algader,
 
So dat sijn wijf ende sine kinder
 
Behilden noch meerre noch minder.
 
Maer Origenes was te dien tiden
 
So verre comen, dat hi liden
45
Mochte sonder der moeder cost,
 
Ende wasser een deel oec bi verlost.
 
Te Lyons in de port
 
Was sente Hyrenus vermort,
 
Die daer bisscop was in die stede,
50
Ende vele elerke oec daer mede,
 
Die alle worden martelaren.
 
Origenes die hadde te waren
 
Gherne martelare gesijn
 
Metten vader; maer met pijn
55
Benaemt de moeder met rade met dade,
 
Ende God te vorst bi siere genade.
 
Om nutscap moet men micken,
 
Want hi verlichte die moeder dicken,
 
Die VII kindere hadde sonder goet.
60
So wel geleert doe ende so vroet
 
Was hi tsinen XVII jare,
 
Dattene ene rike vrouwe an hare
 
Trecte om sine vroetscap groet,
 
Ende si sine ende der moeder noet
65
Beterde met haerre have.
 
Sijn moeder, eer hi sterf, bi Gods gave
 
An den sone wel vorsach,
 
Datter groete dinc ane lach,
 
Ende ginc dicke ten bedde sine,
70
Ende onttecte stillekine
 
Sine borst, ende custe daer nare,
 
Als oft heilechdoem groet ware.
 
Hier laten wi nu dit gebreken,
 
Ende hier na selen wiere meer af spreken.

Van sente Philippe, Eugenien vader. II.

 
Waer mochti horen, dat te gader
 
Philip, sente Eugenien vader,
 
Bisscop was tAlexandrien
 
Ende meester oec van der baelgien
5
Van al den lande ende van der port;
 
Ende waest totien dat quam so vort,
 
Dat keyser was Severus,
 
Tote wien Philip screef aldus:
 
Dat het herde nuttelijc ware,
10
Dat hi liete harentare
 
Die kerstine woenen in sijn rike,
 
Want si leveden salechlike.
 
Dit dochte een stuc den keyser goet,
 
So dat men ene wile dit doet.
15
Dit en mochten lange niet gedogen
 
Die heidene, ende brachten vor ogen
 
Den keyser, dat ware sijn verlies,
 
Ende vermaenden hem mede dies,
 
Dat Philip ende al die port
20
Van Alexandrien hadde kerstijn wort.
 
Doe balch hem die keyser uter maten,
 
Dat Philip hadde sine wet gelaten,
 
Ende gaf Parhennius die baelgie,
 
Ende te vaerne tAlexandrie
25
Philippe te nemene al sijn goet,
 
Of hi den goden offerande niet en doet.
 
Parhennius quam in die port.
 
Als Philip dit heeft gehort,
 
Heeft hi sijn goet dor Gode gegeven.
30
Parhennius name hem gherne dleven
 
Oppenbare, maer hine dar,
 
Want hi hadde gesijn gespar
 
Jegen dmeeste deel van der port,
 
Die alle hadden kerstijn wort.
35
Doe bejagede hi valsche lieden,
 
Die kersten hieten, met siere mieden;
 
Die gaven Philippe den dootslach,
 
Daer hi in siere bedingen lach.
 
Vele miraculen daer gescieden.
40
Na dattene sloegen die valsche lieden,
 
So leefde hi drie dage daer nare:
 
Doe starf hi heilech martelare.
 
Men groefene bi den cloester na desen,
 
Daer sijn dochter in hadde gewesen;
45
Daer een hospitael daer na
 
Stichte sijn wijf Claudia,
 
Ende gaffer rente ende ander dinc,
 
Daer men die arme mede ontfine.
 
Hierna sette hare vaert
50
Claudia te Rome waert
 
Met haren kinderen, die hieten dus:
 
Eugenie, Avictus ende Sergius;
 
Die te Rome waren ter curen
 
Ontfangen van den senaturen,
55
Want si meest waren van haren magen.
 
Avictus, Sergius, horic gewagen,
 
Worden geset in baelgien
 
In herde grooter herscapien.
 
Eugenia bleef metter moeder:
60
Heilegere, wanic, no vroeder
 
Sone vant men maget te dien tiden.
 
Tote hare quamen in allen siden
 
Vrouwen, magede, die si begherde
 
Ende dien si tgeloeve ons Heren leerde.
65
Ene maget was daer, ende hiet Bacille,
 
Des keysers nichte, die groten wille
 
Hadde bi Eugenien te sine
 
Ende te leerne hare leeringe fine;
 
Maer si en dorste om hare mage,
70
Die hare verboden alle dage
 
Te wandelne met kerstenen lieden.
 
Si peist: doch sal sijt ontbieden,
 
Als si dede bi enen bode,
 
Dat si hare leere de wet van Gode.
75
Nauwe peist om dese dinge
 
Eugenia; hare II camerlinge,
 
Prothen, Jacincten, riep si te hare:
 
‘Ghi moet,’ seitsi, ‘in stilre ware
 
Tote joffrouwen Bacillen gaen,
80
Wijfs cleedere anegedaen,
 
Ende leeren hare die wet ons Heren.’
 
Si dadent gherne; met groten eren
 
Heeft sise beide ontfaen Bacille.
 
Dit hebben si gedaen so stille,
85
Dat het bleef een stuc verholen.
 
Daer ginc Bacille ter saleger scolen,
 
So dat sijt toebrachten dus,
 
Dat die paeus Cornelius
 
Bacillen doepte stillekine.
90
Daer na daden so die pine,
 
Dat Eugenia ende Bacille
 
Eens elc anderen seiden haren wille.
 
Te Claudien quamen die weduwen goede,
 
Te Eugenien die magede vroede,
95
Daer si hebben af gehort
 
Haren sielen salege wort.
 
Elx saterdaech quam te hen lieden
 
De paeus Cornielijs, horic bedieden,
 
Diese troeste ende gaf hen dare
100
Dat sacrament van den outare.
 
Dit daden si dus lange stont.
 
Hierna doe ic van hen meer cont,
 
Maer ic moet vore anevaen
 
Na dien dat die tide gaen.

Van den ongeloevegen paeus Samositaen. III.

 
Nu hebbic aldus verstaen,
 
Dat een paeus Samositaen
 
Ene heresie vermaledijt
 
Opbrachte in deser tijt.
5
Hi dorste seggen oppenbare,
 
Dat Cristus een puer mensche ware.
 
Ende, als paeus wert Severijn,
 
Wert bedrogen in dat venijn
 
Dies ongeloeven een die hiet
10
Nathalis, ende was so geniet
 
Bisscop te sine, ende wille lyen
 
Ende houden met deser heresien.
 
In droeme wert hem dicke geseget,
 
Dat hi die saken nederleget,
15
Van Gods halven; ende als hi niet
 
Wille doen dat men hem hiet,
 
Wert hi geblouwen also sware,
 
Dat hem bleven lijctekene oppenbare.
 
Hi quam vore alle die kerke gemeene
20
Ende bat genade met groten weene,
 
Ende hevet die tekene getoeget.
 
Cume mochti sijn verhoget.
 
Oec in keyser Severus tiden
 
Voer Anceolus mettien bliden,
25
Van Meye ter rechter kalende,
 
In Gallen, die aldaer sende
 
Policarpus, die heilege man,
 
Om die Gallen te bringene an
 
Tgeloeve van kerstenhede;
30
Dat die ander also dede,
 
Dat hier omme wert martelare.
 
Te dien tiden, vindic oec na dware,
 
Ter XIIster kalenden van Meye,
 
Wert quite van allen verneye
35
Victor, die heilege paeus van Rome,
 
Ende quam ter martelaren vrome.
 
Dese paeus gaf ute dese costume,
 
Dat men soude ter noet in flume,
 
In zeuwe ende in fonteinen mede,
40
Elken geven sijn kerstenhede.
 
Int inde oec van Severus stont
 
Was Tercillius namecont,
 
Die menege nuttelike sake
 
Screef, die ic niet cont en make.

Van Origenesse. IIII.

 
Te seggene hier wat selc seget
 
Van Origenesse, mi niet geleget.
 
Wat dat men seget, daer seit af aldus
 
De goede sente Jeronimus,
5
Dat hi was clerc van groter lere,
 
Ende om tgeloeve van onsen Here
 
Waert hi in die Moreie gesent,
 
Om daer te sine verellent,
 
Daer hi vele goets dede in scine.
10
Te Cesarien in Palestine
 
Dede menegen goet sijn leren;
 
Oec wert in tgeloeve ons Heren
 
Mammeas bi hem te vroeder,
 
Skeysers Andriaens moeder.
15
Oec sendde hi leere van dogeden fijn
 
Philippe, den iersten keyser kerstijn.
 
Tallen sentencien hi so dochte,
 
Dat menne gerne daeromme versochte.
 
Hi conste wel Hebreeussche tale;
20
Hi dorestudeerde also wale
 
Die screfture, ende pijnde so sere,
 
Dat noyt niemen en pijnde mere.
 
So mechtech was hi van sinne,
 
Dat hi wilde sijn in inne
25
Elke clercgie in elke tale,
 
Dat hi den gront mochte kinnen wale.
 
Ende der bybelen heimelechede
 
Verclaerde hi wel in menege stede;
 
Ende onder al dat hi dus leerde,
30
Hi menegen te Gode bekeerde.
 
Dus was sijn doen ende al sijn leren
 
Altoes in die ere ons Heren.
 
Also als ict vinde bescreven,
 
Was LXIX jaer sijn leven.
35
Haymo dus van hem seget,
 
Dat hem Eusebius prijs an leget.
 
Hi was boven alre clercgien
 
Ende meester in Alexandrien
 
Naest Panthenus ende Clemente,
40
Die hi horde met groter attente.
 
Nerenstech was hi nacht ende dach,
 
So dat hi selden slapens plach;
 
Gheviel oec dat hi slapen soude,
 
Niet op dbedde, mer op die moude.
45
Hine liet sijn spreken no sijn leren
 
Ghehermen, daer hijt mochte beweren,
 
Vore hi out was LX jaer.
 
Oec waren hem die bugghers swaer,
 
Daer hi altoes jegen dede ende leerde,
50
Ende hare ongeloeve werde.
 
Wie so wille maechs vroet wesen,
 
Die sijn gescrefte wille lesen;
 
Ende also Jeronimus seget claer,
 
Hi maecte M boeke vorwaer.
55
Wie horde noyt van selken clerc?
 
Ende al seide men dat sijn werc
 
In enege stede niet en was goet,
 
Mi dunct dat te vergevene doet
 
In dien so vele screef ende sprac,
60
Datter ane was enech lac.
 
Sine philosophie die was
 
So hoge, dat hi bi das
 
Waende seggen opinioene,
 
Dat hem masscien niet en stont te doene;
65
Ofte, al vint men op hem gescreven,
 
Het mochte bi valscheiden sijn opgeheven,
 
Also Pauluse was gedaen die hone
 
In die kerke van Thessalone.
 
Noch seit Jeronimus van desen,
70
Dat dies gelijcs niet en mach wesen
 
Van dien daer hi seide wale;
 
Ende ofte bi hem was mestale,
 
So en was so scone niet messeit;
 
Ende die sijn doen al wel verleit,
75
Hine vint mesprekens niet vele,
 
Hine mach dat goede boven wele
 
Trecken. Waeromme soude men so clene
 
Mesgrijp omme doget gemene
 
So groet leggen onder voet?
80
Jeronimus noch weten doet,
 
Dat hem selven dunct, dat hi seget,
 
Dat hi in enen siere boeke ontweget
 
Een deel was in ene stede,
 
Ende dit es sine ontsculdechhede:
85
Also houde als hine hadde gescreven,
 
Dattene Ambrosius uutgegeven
 
Hadde, eer hi was oversien
 
Ofte te beterne iet ware in dien.
 
Oec seget hi mede dese sake,
90
Dat hi teere tijt hilt sprake
 
Jegen enen buggere, ende disputeerde,
 
Dien sine salege leere deerde;
 
Ende selve die buggere dat screef,
 
Dat op den anderen staende bleef,
95
Oft mochte sijn gesciet aldus.
 
Vort bidt Jeronimus,
 
Dat men hem des wille geloeven,
 
Dat sijn doen goet was. Gode daer boven
 
Eest bekent lude ende stille.
100
Dies niet en geloevet, doe sinen wille;
 
Maer elc peise in sinen sin,
 
Dat quaetsprekers meer no min
 
Van onsen Here en selen sijn gehort.
 
Pamphilus seget van hem vort,
105
Dat men Origenes spraken
 
Niet te gronde en can genaken
 
Bi sonderlingere subtijlheit;
 
Diese dan in tarchste leit,
 
Dat hi dat bi nide doet.
110
So groete leeringe ende so goet
 
Screef hi, dat te wonderne si.
 
Nu genoege u dit van mi:
 
Inne derfs mi nemmere bewinden.
 
In desen tide, also wijt vinden,
115
Was Policrates te Ephesen
 
Bisscop. Ons es geseit van desen,
 
Dat van Asyen die vroede
 
Paschen hilden na haren moede,
 
Dat XIIII dage hadde die mane.
120
Ende doe was, na minen verstane,
 
Narchisus van Jherusalem
 
Ende een Apyoen met hem,
 
Symachus ende Theodocioen,
 
Twee die groeter vroetscap ploen
125
In die heilege screfture,
 
Daer si hen in verstonden ter cure.
 
Na den paeus Severine
 
Gheviel Calixtuse paeus te sine;
 
Daer na Urbane, also ict versta,
130
Daer onse tale af wert hier na.

Van Severus doot ende van den keyser Caracallen. V.

 
Een van II sonen, die Geta hiet,
 
Die keyser Severus na hem liet,
 
Hadde hem so qualike geantiert,
 
Dat hi viant was gejugiert.
5
Hier bi so wert Bassiaen,
 
Sijn broeder, in trike gedaen,
 
Die hem selven hiet Anthonijn.
 
Caracalla wilde hi oec sijn
 
Ghenant: dat was van enen cleede
10
Van sere wonderleken gereede,
 
Dat hi tsinen behoef maken dede.
 
Vol was dese der onsuverhede.
 
XVIII jaer hi keyser bleef;
 
Ende alse men CC screef
15
Ende XIII der jare ons Heren,
 
So begonde dese regneren.
 
Siere stiemoeder nam hi te wive.
 
Nu verstaet wat ic hier scrive
 
Scone dinc van Gods gewerke.
20
Te Jherusalem in die kerke
 
Ghebrac olye, die men doen soude
 
In die lampte; ende also houde
 
Alse Narchisus wiste dat,
 
Diere bisscop was in de stat,
25
Dede hiere in gieten water clare,
 
Dat berrende oft olye ware.
 
Dese was gerecht in al sine dade;
 
Dies belgen op hem die quade
 
Ende hebben hem quaet opgetegen
30
Ende valsche orconden gedregen,
 
Ende sterctent in dese maniere:
 
Die een, dat hi verberre in viere,
 
Die ander die sijn sterken doet,
 
Dat hi sijns Heren evelen moet
35
Hebbe ende so si gescent;
 
Die derde, dat hi werde blent,
 
Of si die waerheit en seiden niet.
 
Ende elken es sijn vloec gesciet.
 
Dus bleef haer eet sonder geloeven.
40
Nochtan heeft hem danen verscroeven
 
Bi hem selven die heilege man,
 
Ende bleef danen also vort an,
 
Dat si daer hadden bisscoppe drie,
 
Deen na den anderen; maer die
45
Behilden onlange dleven.
 
Maer alst onse Here wilde geven,
 
Quam weder die heilege man.
 
Met grooter eren wert hi dan
 
In sijn bisscopdoem gedaen.
50
Nu waren sine dage so vorgaen,
 
Dat hi sijn bisscopdoem niene mochte
 
Wel berechten, also hem dochte.
 
Uut Capadocien geboren,
 
Een goet man, also wijt horen
55
(Was doe bisscop daer in dlant,
 
Die Alexander was genant,
 
Quam te Jherusalem om beden;
 
Ende eer hi quam in der steden,
 
Dede onse Here weten dat
60
Narchisuse, dat men buten der stat
 
Den goeden man onthalen soude.
 
Men dede also, ende also houde
 
Als menne gemoette bi der port,
 
Hebben si ene stemme gehort:
65
‘Nemt desen bisscop, dien u sent
 
God.’ Dus wert Alexander bekent
 
Bisscop van Jherusalem.
 
Narchisus levede een stic met hem,
 
Ende onder Decius daer nare
70
Wert Alexander martelare.

Van Caracals doot ende van den keyser Macrine. VI.

 
Recht in sine vaert te Persen waert
 
Voer Caracalla ongespaert,
 
Ende quam vore Edissen die port,
 
Daer hi saen verslegen wort.
5
Te Rome voerde men den lichame.
 
Doe wert Macrijn, dien dat bequame,
 
Keyser jegen al den payse
 
Der senature. Van den palaise
 
Hadde Macrin baliu gewesen.
10
Een jaer regneerde hi. Na desen
 
Wert hi van den ridders verslagen.
 
Affricane horen wi gewagen,
 
Dat noch doe was in sijn leven
 
Abagarus, van wien bescreven
15
Men vint vorwaer dat hi verwarf
 
Van onsen Here, eer hi starf,
 
Ene epistele te siere bederven;
 
Want men seit, also menechwerven
 
Als viande comen vore die port,
20
So bringt men die epistele vort,
 
Ende die leest een niedoept kint:
 
So sijn saen die viande gescint.
 
Si vlien, oft maken den vrede.
 
Dus behuedt God wel die stede.

Van den keyser Aurelius Anthonijn ende van Alexandere. VII.

 
Want Macrinus niet vroedelike
 
Ane en vinc dat Roemsche rike,
 
En mochte hi niet lange here sijn,
 
Ende Aurelius Anthonijn
5
Was keyser IIII jaer, ende die gone,
 
Waendemen, was Caracallas sone.
 
Kalixtus was doe paeus te Rome.
 
Hier na waest, also ict gome,
 
Alexander, Mammeas sone,
10
Keyser gemaect, ende die gone
 
Regneerde wel XIII jaer;
 
Ons Heren jaer screef men vorwaer
 
CCXX ende viere.
 
Siere moeder was hi goedertiere
15
Ende heefse sonderlinge gemint,
 
Dies hi te werdere sere was sint.
 
Doe was paeus die heilege Urbaen,
 
Ende na hem waest Potentiaen.
 
Dese keyser, daer geseit af es,
20
Verwan den coninc Xerces,
 
Die in Persen crone droech.
 
Die keyser hads al sijn gevoech.
 
Doe bad men hem dat hi sinden
 
Wilde an den coninc van Inden,
25
Dat hi hem sente Thomas lichame
 
Sendde; dat hem was gename,
 
Ende heeftene gerne hem gesent,
 
Ende wert doe, alsomen kent,
 
Te Edissen in die port geleit
30
In herde grotere werdecheit.
 
Des keysers moeder, Mammea,
 
Trecte Origenesse hare na,
 
Ende hi leerese kerstelike leven,
 
Daer si toten inde in es bleven.

Van sente Cecilien. VIII.

 
Also verre quam die dinc,
 
Dat die edele jongelinc
 
Valeriaen gedaen hadde ondertrouwe
 
Cecilien, die edele joncvrouwe,
 
........

Van sente Calixte den paeus, oft van swaren tempeeste, die te Rome gesciede. IX.

 
Rome die stede hadde tempeest swaer:
 
Doemen screef ons Heren jaer
 
Twee hondert XX ende viere,
 
Verbrande van der blixemen maniere
5
Een herde groet deel van der stede,
 
Ende Jupiters tempel mede;
 
Ja ende van den beelde sijn hant
 
Wert versmolten in den brant.
 
Der gode pape ende somech ander
10
Baden den keyser Alexander,
 
Dat men met offeranden doe ere
 
Den goden, want si waren verbolgen sere,
 
Ende dat men Jupiterre soude
 
Doen sacrificie; ende also houde
15
Ene blixeme der papen viere
 
Ende den outaer verbrande sciere.
 
So groot wert daer die deemsterhede,
 
Dat dat volc vloe uter stede.
 
Almacius, die baeliu fel,
20
Die hadde verstanden wel,
 
Dat Calixtus ende andere kerstine
 
Over de Tybre plagen te sine.
 
Doe dede hi den keyser verstaen,
 
Dat die kerstene al hebben gedaen,
25
Dat om hen waren gram die gode,
 
Ende bat hem dat mense dode.
 
Die keyser gaf hem de macht.
 
Sine ridders sendde hi metter jacht,
 
Die in den wege worden blent.
30
Doe dit den keyser wert bekent,
 
Dede hi Mercuriusse doen offerande.
 
Doe wert beseten van den viande
 
Ene maget, die oppenbare
 
Seide, dat der kerstene God warechtech ware,
35
Calixtus God, ende hi allene
 
Bolge omme hare dienen onreene.
 
Doe Almacius dit verstoet,
 
Te Calixtuse metter spoet
 
Liede hi ende riep der waerhede,
40
Ende bad hem om doepsel mede.
 
Hi wert gedoept, wijf ende maysenieden
 
XLII. Ic hore bedieden,
 
Dat hi binnen XXX dagen gaf
 
Sijn goet den armen. Als hier af
45
Den keyser dware seiden de lieden,
 
Dede hi Almacium ontbieden.
 
Doe gaf hine te siere cure
 
Simpliciuse den senature,
 
Dat hine bekere vriendelike,
50
Want hi een nutte man was den rike.
 
Men mochte hem seggen dinc negeene,
 
Hine was altoes in beden, in weene.
 
Tote hem quam een Felix daer,
 
Wies wijf was in evele swaer,
55
Die hem seide: mochte hise genesen,
 
Hi wilde dan seker kersten wesen.
 
Almacius bad vore die vrouwe
 
Ende si genas van allen rouwe,
 
Ende quam ende bad vore haren man
60
Om doepsel. Ten heilegen man
 
Calixtusse heeft hise gesant,
 
Diese doepte altehant
 
Met haerre meysenieden altemale.
 
Doe de keyser dit verstont wale,
65
Gheboet hi dat men onthoeft
 
So wie die in Kerste geloeft,
 
Dat men cortelike dede.
 
Calopodius was mede
 
Onthoeft, ende sijn lichame na dat
70
Was gesleipt achter die stat
 
Ende in de Tybere geworpen met.
 
Der andere hoefde waren geset
 
Op die porte van der stede
 
Te scanden den kerstenhede.
75
De paeus Calixtus, horic lyen,
 
Voer over de Tybre met siere clercgien
 
In thuus daer woende Potenciaen.
 
Hier na vant hi den lichame saen
 
Van Calopodium, dien hi brochte
80
Ter erden so hi eerlijcs mochte.
 
Hier na wert Calixtus gesocht
 
Ende vore den keyser brocht.
 
Doe hiet hine V dage lanc
 
Sonder spise sijn ende sonder dranc,
85
Ende nochtan was hi gesont.
 
Die keyser waent wel sijn gehont,
 
Ende dedene met stocken blouwen sere.
 
Doe quammenne troesten in onsen Here
 
Calopodius in dat verdriet.
90
Een riddere, die Primadtius hiet,
 
Die in groter qualen was,
 
Dede hi doepen, ende hi genas.
 
Doe die keyser horde dit,
 
Dede hine werpen in enen pit,
95
Ende met steenen vullen. Ende aldaer
 
Quam de pape Asterius daer naer,
 
Die den lichame danen droech,
 
Ende groefne eerlike in tgevoech;
 
Daer hi daer na omme schiere
100
Was geworpen in die riviere,
 
Ende was sent vonden in die port,
 
Die men Vastia nomen hort.

Van sente Urbane paeus. X.

Van sente Jolilen, eenre vrouwen. XI.

 
Eene kerstene goede vrouwe,
 
Hiet Jolite, sach groten rouwe
 
Doen den kerstenen ende toren
 
Te Yconen, danen si was geboren,
5
Ende ruumde die port omme tgone
 
Met Circus haren sone.
 
Te Tarsij quam si in de port,
 
Daer men dede groete mort
 
Op die kerstene. Een Alexander,
10
Die felre was dan enech ander,
 
Was baeliu daer in die stede,
 
Die sere quellede kerstenhede.
 
Dese heeft van Juliten verstaen,
 
Dat si kersten was, ende deedse altehanden vaen.
15
Haren sone liet men bliven,
 
Daer si rouwe omme ghinc driven,
 
Want si duchte dat hem mochte
 
Verkeeren sijn goede gedochte,
 
Bleve hi te live sonder hare.
20
Saen wert hi vort bracht daer nare.
 
Doe ghinc die baeliu smeeken, mieden,
 
Doe dreigen, dat niet en mochte dieden.
 
Doe ginc men den kinde ane met pijn.
 
Maer alst seide: ‘Ic ben kerstijn,’
25
So quam hem ane weder cracht,
 
Hoe so dat men op hem vacht.
 
Dies verbIijdde die moeder sere,
 
Ende loves sere onsen Here,
 
Ende troeste tkint al dat si mochte.
30
Doe ghinc men an der moeder onsochte,
 
Dat si blidelike heeft ontfaen.
 
In den kerkere waren si gedaen,
 
Ten lesten worden si onthoeft,
 
Ende daer na, dies geloeft,
35
Gheslegen in sticken cleene,
 
Dat men hen sepulture negeene
 
En soude mogen geven; mer dingel ons Heren
 
Vergaderde die lede, met eeren
 
Dede hise graven, also ict vende,
40
Van Julius ter XVIster kalende.

Van der maget Martinen. XII.

 
In Rome was woenende Martine,
 
Welgeboren die maget fine,
 
Rike, ende gaf gerne doer God.
 
Dese was, jegen skeysers gebod,
5
Kersteleke levende vonden.
 
Vore den keyser bracht mense te dien stonden,
 
Dien si dochte so overscoene,
 
Dat hi hare boet de keysercroene,
 
Op dat si sinen wille dade.
10
Maer dies en wert si niet te rade;
 
Si hadde, seidse, trouwe belovet:
 
Loge si Gode, si ware verdovet.
 
Doe leidde mense vore Appolline
 
Omme taenbedene, maer die fine
15
Dede bede den almechtegen God.
 
Die erde bevede, na sijn gebod
 
Viel van den tempele tfierendeel,
 
Ende die afgod al geheel,
 
Dat vele liede der heidene hevet doot.
20
Doe sprac die maecht ten keyser bloot:
 
‘Keyser, twine helpti Apolline?
 
Ende Apollijn waeromme en troest hi niet die sine,
 
Die hier sterven bi hem te hant?’
 
Doe sprac uten beelde die viant:
25
‘Martine, wat hebbic di mesdaen?
 
Si hebben mi hier gelaten staen
 
XCVIII jaer tote nu.
 
Te fel sidi mi, dat seggic u.
 
Vierhondert LX ende twee
30
Haddic duvele, die min no mee
 
En daden dan al dat ic hen hiet.
 
Nu eest also bi di geschiet,
 
Dat ic nu ter helle vare.’
 
Hi voer wech; men sach aldare,
35
Dat hi voer in groter deemsterhede.
 
Die keyser en wiste niet dat God dede,
 
Ende dede de maecht swaerlec berecken
 
Met slagen, ende die wincbraeuwen uuttrecken.
 
Doe riepen lude die dit daden:
40
Si waren met pinen sere verladen,
 
Die hen daden IIII liede wit.
 
Doe bad si over hen; na dit
 
Quam daer groot licht, ende men horde
 
Ene stemme seggende dese woerde:
45
‘Dore Martinen sidi gespaert,
 
Ende den keyser, hoe hi gebaert,
 
Dien en laticse verwinnen niet.’
 
Viere wassere, die ierst verdriet
 
Der heilegher Martinen daden,
50
Ende die baden nu hare genaden.
 
Den keyser daden sijt wel verstaen,
 
Dat sijs Martinen Gode anegaen.
 
De keyser seide, si waren verdult;
 
Maer hi ware metten duvel vervult -
55
Hebben si coenlike hem geseit -,
 
Dat hi niet kinnen en wille de waerheit.
 
Die hoefde sloech men hen doe ave.
 
Si worden martelaren gave
 
Opten XVIIsten dach
60
Van November, also ict sach
 
Bescreven. Ende ten anderen dage
 
Was vort, bi skeysers gewage,
 
Bracht die heilege Martine,
 
Die niet en mict opt treygen sine.
65
Naect dede hise met swerden sniden:
 
Melc over bloet sach men te dien tiden
 
Rinnen daer uut haren wonden.
 
Doe was si ane staken gebonden,
 
Ende met stocken geslagen sere.
70
Diet daden, riepen ten keyser: ‘Here,
 
Doet ons van deser pinen staen,
 
Want dingele ons vreeselike slaen,
 
Ende in den vleessche niet alleene,
 
Maer het gaet in toten beene,
75
Als ofte ons verbrande tfier.’
 
De keyser wert meer onghehier:
 
Diere hande ane daden doe bleven doot.
 
Doe wert die keyser in torne groot.
 
Lymineus, een siere neven,
80
Heeft hem desen raet gegeven,
 
Dat mense met heeten smoute besmare
 
Ende in den kerkere doe daer nare;
 
Ende men hevet alsoe gedaen.
 
Doe horde men in den kerkere saen
85
Ons Heren lof in sange claer.
 
Smergens quam Lymineus daer,
 
Ende vant witte liede met hare;
 
Doe vloe hi danen in grooten vare,
 
Ende seidt den keyser groot ende smal,
90
Diet over toeverie hielt al.
 
Vore den keyser si noch is
 
Bracht, diese in Archemidis
 
Tempel hiet leiden altehant.
 
Doe si daer quam, riep die viant,
95
Dat hi verbrande altemale.
 
Si hietenne wech varen; hi deedt wale.
 
Dondere ende vier heeft God gesant,
 
Dat den tempel ende de papen heeft verbrant
 
Ende te pulvere dbeelde gemaect.
100
Doe was der maecht welgeraect
 
Met swerden dlijf doresneden,
 
Ende de borste afgetrocken ter steden;
 
Daer na gewoerpen vore felle diere,
 
Die hongerech waren alse giere,
105
Die hare en mesdaden groot no cleene,
 
Alsoese God beschermde alleene.
 
Maer een die bleef daer in die noet,
 
Want een liebaert heeftene doot
 
Lymineus, des keysers maech,
110
Die ten quade niet en was traech.
 
Doe hiet die keyser die maecht verbranden.
 
Doe tfier gemaect was, quam te handen
 
Een regen, die sparste den brant
 
Op die quade, die daer stonden omtrant;
115
Dier bleven daer vele doot.
 
Mettien die keyser ontboet
 
In Zeus tempel te leiden ter stede,
 
Die god hiet der onsuverhede,
 
Omdatse Zeus met sinen gesellen
120
In onsuverheit soude quellen.
 
Die keyser quam sandersdaechs daernare
 
Te siene hoe dat met hare ware,
 
Ende waende met hare houden spot.
 
Doe vant hi Zeusse, den valschen god,
125
Neder gevallen ende al tebroken.
 
Martinen heeft hi anegesproken:
 
‘Sech, waer es mijn god gevaren?’
 
Si antwerdde sonder sparen:
 
‘Also Apollijn ende Archemides
130
Dijn god Zeus gevaren es.’
 
Doe balch hem die keyser so tongevoege,
 
Dat hi hiet dat men afsloege
 
Hare dat hoeft, dat wert gedaen.
 
Dese woerde horde men daer saen:
135
‘Nu com, mine lieve Martine!’
 
Dic daer holpen te haerre pine,
 
Storven saen met grooten leede.
 
Die clercgie nam gereede
 
Den lichame, ende groeffene scoene.
140
Die ierste dach van haren loene
 
Es, also ict bevenden mach,
 
Van Laumaent op den iersten dach.
 
In Alexanders tide so waren
 
Bisscoppe van groter maren
145
Berillus ende Apollijt,
 
Die wel bestaedden haren tijt,
 
Want si leerden ende screven
 
Dat nutscap gaf ende noch sal geven.

Van skeysers Alexanders doot. XIII.

 
Te Magensen, horic gewagen,
 
Was Alexander de keyser verslagen,
 
Ende Maximijn ontfinc trike
 
In tjaer ons Heren sekerlike
5
Twee hondert ende sevene mede.
 
Dese quam in skeysers stede
 
Jegen den wille der senature,
 
Maer van den ridders hadde hi de cure
 
Dese keyser, versta ic vore waer,
10
Was Alexanders moeder swaer
 
Ende al der meysenieden sine,
 
Want si al meest waren kerstine,
 
Ende clerke ende papen
 
Doodde hi, die hi conste berapen.
15
De paeus van Rome, Ponciaen,
 
Moeste martielie doe ontfaen.
 
Antherus wert paeus na hem.
 
Also als ic des vroet bem,
 
Was dese man wel geboren
20
Ende was oec martelare vercoren.
 
De keyser Maximijn vorewaer
 
Werdt in sijns riken derde jaer
 
Te Aquileyen geslegen doot
 
Van Poupeyen, enen here groot;
25
Die vinc an keyser te sine
 
Met sinen broeder Balbine;
 
Maer in de sale worden si verslegen,
 
Daer si des herscaeps wilden plegen.

Van den keyser Gordiane. XIIII.

 
Doe wert keyser Gordiaen.
 
Men screef in sijn anevaen
 
CCXL de jare ons Heren;
 
VI jaer dat was sijn regneren.
5
Na Antherus was paeus Fabiaen.
 
In dien tide was Affrikaen,
 
Een groot clerc, die met sinen gewerke
 
Sere stercte de heilege kerke.
 
Die philosoef Porfirius
10
Was te dien tide, ic laest aldus,
 
Victor een sophiste mede,
 
Ende Seropunpus van goeder sede.
 
Eusebius doet ons te verstane
 
Van den keyser Gordiane,
15
Dat hi niet en was out van jaren,
 
Doe hi van Persen quam gevaren,
 
Daer hi sinen wille dede;
 
Dat hi buten Rome der stede
 
Philippe, enen grooten here, versloech,
20
Ende dat behendelike genoech.
 
Dese Philip die hadde gewesen
 
Van den palayse baeliu vore desen.

Van den II Philippen keysere. XV.

 
In tiden, daer men die gedinkenesse
 
Screef CCXL ende sesse
 
Van der incarnatien ons Heren,
 
So begonste die Philip te regneren.
5
VII jaer regneerde die gone
 
Met Philippe, sinen sone.
 
Dit was dierste keyser kerstijn.
 
Rome hadde in dien tide sijn
 
Ghestaen volle dusent jaer:
10
Dies maecte men groote feeste daer.
 
Haymo doet ons verstaen,
 
Dat die paeus Fabiaen
 
Desen keyser ter offeranden
 
Niet en wilde ontfaen tsinen handen
15
SPaeschdaechs, eer hi ontfaen
 
Penitencie hadde ende gedaen
 
Van dat hi niet en hadde gewesen
 
Ter vigilien van desen.
 
TPaschen, daer hi hem dat in dede,
20
Ontfinc dese keyser tkerstenhede
 
Van Pontius, den heilegen man.
 
Dies comt van hem hier tspreken an.

Van sente Pontiusse. XVI.

 
Een senatoer, Marchus genant,
 
Ende Julia waren, also ict vant,
 
Pontius moeder ende vader.
 
Eens gingen si ten tempele te gader
5
Haren god teerne daer.
 
Nu was die vrouwe met kinde swaer.
 
De duvel den pape daer besat,
 
Ende hi wert roepende na dat:
 
Dat die vrouwe droege een kint,
10
Bi wien die gode sere worden gescint.
 
Als dat Julia heeft verstaen.
 
Liep si met haren man wech saen
 
Daerbi in enen husekine,
 
Ende dede hare selven groote pine
15
Omme te bedervene die dracht.
 
Ja in hare selven heeft si gedacht,
 
Dat beter es dat sijt bestervet
 
Ende si so die vrocht bedervet,
 
Dan dat bi dien dinge gescieden
20
Die dinge, die si den pape horde bedieden.
 
Maer dat heeft onse Here belet.
 
Alsoet God wilde, so wert hare bet,
 
Ende van hare geboren waert
 
Een scone knapelkijn. Ongespaert
25
So wilde si dat ment doode saen.
 
De vader seide: ‘Neen, laet staen,
 
Jupiter wrect hem wel, wilt hi.
 
Onse hande en selewi
 
An onse kint besmetten niet.’
30
Die vader dat kint Pontius hiet.
 
Men liedt in geenen tempel comen.
 
Alst quam so dat mochte vromen,
 
Dedemen tkint ter scolen gaen.
 
Al dat horde onthielt het saen,
35
So dat het sceen connen al.
 
Eens quaemt also in tgeval,
 
Dat met enen geselle sine
 
Ter scolen wert ginc, daert kerstine
 
Horde singen dit bedieden:
40
‘Altemale die gode der lieden
 
Sijn duvele.’ Als Pontius dit hort,
 
Scoet hi vort ende seide dese woert:
 
‘Here, die loven die kerstine,
 
Brinct mi in die kinnesse dine.’
45
Doe ginc hi jegen die dore slaen,
 
Daer hi dit woert in hadde verstaen.
 
Potenciaen was paeus doe dare,
 
Die der kindere wert geware,
 
Ende seide thant derre gelike:
50
‘Der kindere es dat hemelrike.’
 
Men liet Pontius daer inne
 
Met sinen geselle, die met sinne
 
Vrageden, wat si waren die dingen,
 
Die si hadden horen singen.
55
Potenciaen hevet hen geleert
 
Ende hem ende sinen geselle bekeert,
 
Die men hiet Valerius.
 
Eens gesciedet aldus,
 
Dat Pontius van scolen quam;
60
Sijn vader vragede, hoe hi vernam
 
Ende hoe hem sijns meesters behaget.
 
In antwerden Pontius saget,
 
Dat hi noyt en was geleert so wale
 
Als ghisteren te negeenen male.
65
So vele sprac hi jegen den vader,
 
Dat hine bekeerde altegader.
 
Men ontboet Potenciane,
 
Die hem doepsel brachte ane
 
Met siere meysenieden. Saen daer naer
70
Starf die vader; doe moeste daer
 
Pontius vaen ane svaders goet,
 
Dat hi nochtan ondanx doet,
 
Ende wert waert ende sere gemint
 
Ende in alre doget bekint.
75
Sint, doe paeus was Fabiaen,
 
Es hi met minnen ane hem gevaen,
 
Ende gaf hem vele van sinen goede,
 
Daer des menechs armoede
 
Mede wert gestelpt van Fabiane.
80
Nu quam de tijt, na minen verstane,
 
Dat Rome gestaen hadde M jaer.
 
Dies wilden die II Philippe daer
 
Beide den goden ende den lieden
 
Feeste maken. Dies si ontbieden
85
Pontiusse ende doen hem beraden,
 
Hoe si dmeeste geloven gedaden,
 
Want Pontius hiet daer die man,
 
Daer van dogeden meest lach an.
 
Doe hi der keysers wille horde,
90
Ghaf hi gelike deser antworde:
 
‘Ghi heren, die aldus sijt boven,
 
Met rechte souddi den genen loven
 
Van dien dat u al comen si.’
 
Si seiden: ‘Ende dies willewi
95
Feeste maken den goden teeren.’
 
Pontius sprac: ‘Wel lieve heren,
 
En wes hier in niet meer ontraect.
 
En es maer een God, diet al maect
 
Ende alle dinc wassen doet ende leven,
100
Ende diet al nemen mach ende geven.’
 
So vele heeft dese heilege man
 
Dien II keyseren gesproken an,
 
Dat si den vrayen God bekenden
 
Ende, waer si mochten, dafgoden scenden,
105
Ende vangen dat doepsel ane
 
Van den heilegen Fabiane.
 
Van Pontius blivet nu die tale,
 
Maer hierna seldire af horen wale.
 
Nu seget ons Huge van Flori,
110
Dat elc van desen II keysers si
 
Verslegen in sonderlinger stede,
 
Dat Decius also doen dede,
 
Dat hi wert keyser ende here,
 
Daer tkerstenheit af crancte sere.

Van den keyser Decius. XVII.

 
Nu als keyser Decius was,
 
Screef men ons Heren jaer, also ict las,
 
Twee hondert L ende drie.
 
Van Hongerien geboren was hie.
5
Als hi die II keyseren goede
 
Hadde doen verslaen, in fellen moede
 
Wert hi op die kerstene scaren,
 
Ter keyseren onwerden die kersten waren.
 
Doe ginc men harentare verslaen
10
Wat dat men kersten conde begaen.
 
De paeus Fabiaen wert martelare;
 
Cornelius die wert paeus daer nare.
 
Fabiaen was van Rome geboren,
 
Fabius mach men nomen horen
15
Sinen vader. Van Fabiane
 
Doet men ons dit te verstane,
 
Dat een witte duve gevlogen
 
Quam eens op sijn hoeft van boven,
 
Ende dat hi paeus wert omme dat.
20
Dertien jaer hi paeus sat.
 
Decius dede hem thoeft afslaen.
 
Te Jherusalem heeft ontfaen
 
Martielie de bisscop Alexander
 
Ende achter werelt menech ander.

Van sente Dyonise, bisscop van Alexandrien. XVIII.

 
Alse de kerstene in deser wijs
 
Waren gepijnt, was een Dyonijs
 
Bisscop van Alexandrien.
 
Doe met haerre vuelre hatien
5
Die heidene pijnden omme sijn verdriet,
 
Heeft hi geseit: ‘Wats u gesciet?
 
Twi pijndi om mijn hoeft so sere?
 
Slaet af ende draget uwen here,
 
Ende maecter af ene groete ghifte.’
10
Menech salechlec gescrifte
 
Screef dese heilege Dyonijs,
 
Ende levede, maect men ons wijs,
 
Tote in Galijens XIIste jaer,
 
Die oec Decius hiet vore waer,
15
Dat hi besat dat Romsche rike.
 
Dese Dyonijs screef heilechlike
 
De passien van den martelaren,
 
Die in sinen tide waren
 
TAlexandrien in die poert.
20
Van enen tyran maect hi ons woert,
 
Die vore Decius tide quam
 
Een jaer, ende maect de heidene gram
 
Ende fel op dat kerstenhede
 
TAlexandrien in die stede;
25
Dynijn so hiet die tyrant.
 
Dat heidene volc hem niet en bewant
 
Dan te tormenteerne die kerstine.
 
Enen daden si menege pine:
 
Metramus was sijn name,
30
Dese wert martelare Gode bequame.
 
Met stocken si hem dlijf te sticken sloegen;
 
Daermede en mocht hen niet genoegen,
 
Sine hebben sine ogen hem uutgeboert
 
Met scarpen riede, ende uter poert
35
Woerpen sine ende steendene daer.
 
Een edel wijf namen si daer naer
 
Ende sleyptense achter straten,
 
So dat si daer dlijf moeste laten.
 
Si namen al der kerstene goet,
40
Elc dat hen stoet in den moet;
 
Ende wat dat hen niet en gevoecht,
 
Hebben si te gadere geloecht,
 
Ende verbrandent altemale.
 
Dit verdroegen die kerstene wale,
45
Ende al omme hem diet hen gebiet.
 
Ene maecht, die Appollonia hiet,
 
Daden si pine menegerande:
 
Si trocken hare ute hare tande,
 
Doe maecten si enen grooten brant
50
Te haren behoef, daer si te hant
 
Bi goeden moede allene in ginc.
 
Den menegen wonderde van dier dinc,
 
Dat de kerstene ane pine eer vaen
 
Eer mense te pijnne can bestaen.
55
Serapioene ontvoechden si mede
 
Alle die juncturen sijnre lede,
 
Ende woerpenne neder van hoegen,
 
Daer hi de doot bi moeste gedoegen.

Van den pape Novate ende ander dinc. XIX.

 
Lettel kinde die buggere quaet
 
Gods genaden, de pape Novaet,
 
Die levede in deser stonde.
 
Hi seide: wie dat dade hoeftsonde
5
Na sijn doepsel, dat onse Here
 
Hem en vergave nemmermeere
 
Om geenen rouwe ende omme negeene
 
Penitencie groot no cleene.
 
Maer het wederseide dat
10
Cornielijs, die doe paeus sat.
 
Oec sprac jegen die heresien
 
De bisscop van Alexandrien,
 
Te diere tijt de heilege Dyonijs,
 
Ende menech ander goet man wijs.
15
Ene consilie wert doe gestaect,
 
Daer Novaet in wert ontraect
 
Ende gesteken uter kerken,
 
Ende alle diene wilden stercken.
 
Dese heresie wilde wederstaen
20
Die heilege bisscop Cipriaen,
 
Ende scrivet salechlike weder:
 
Dat die bi sonden vallen neder,
 
Dat mense troesten sal op te stane
 
Omme penitencie ane te vane.
25
In dat gescrifte toegede hi met,
 
Dat hem de menege heeft beslet,
 
Die dwereleke goet so mint,
 
Dat het hen als met banden bint,
 
Dat si negeen doget ane en vaen.
30
Al es deser liede waen,
 
Dat si besitten tgoet, dat heet hare,
 
Neent niet, si besittent sware.
 
Si sijn scalke van haren sinne
 
Ende catyve van haren gewinne.

Van sente Agathen. XX.

 
Reene van seden, scoene, uutvercoren
 
Was Agathe, de maecht welgeboren
 
Van Cathenensen. Nu quam van hare
 
Vore Quinciane die niemare
 
........

Van den keyser Decius op de kerstene ende ander dinc. XXI.

 
Een wonder groet hort hier lesen:
 
Doe de keyser Decius quam te Ephesen,
 
So en mochte daer niemen kersten bliven,
 
Men wildene daer te hant ontliven.
5
So groote vreese was aldaer,
 
Dat dede van der doot de vaer,
 
De vader wroegede tkint, ende tkint den vader,
 
Ofte loechende ende beide gader;
 
So dat mer VII daer vermonde
10
Kerstene heren nameconde,
 
Die men ter pinen doen soude.
 
Maer Decius de keyser en woude
 
Ende gaf hen te beradene vort,
 
Tote dat hi weder quame ter port.
15
Hare namen doe ic u hier verstaen:
 
Malchus, Jan, Maximiaen,
 
Serafion, Martiniaen, Dyonijs
 
Ende Constantijn. Dese heren wijs
 
Gaven al hare goet dore Gode,
20
Want si wilden tsine gebode
 
Bliven, ende ruumden die stat
 
Ende gingen in een roken gat,
 
Daer men in wel wesen mochte,
 
Want het was een hagedochte
25
In den berch van Celioen.
 
Daer wilden si berechten hare doen
 
Tote dat de keyser quame weder.
 
Malcus ginc op ende neder
 
In die port horen ende sien,
30
Onkint als een Aasien.
 
Decius die quam hier nare.
 
Malcus wist; in selken vare
 
Wert hi, dat hi niet en beidt;
 
Hi ghinc ten anderen ende seidt
35
Wat hi gehort hadde ende gesien.
 
In bedingen vielen si; na dien
 
Worden si alle slapende saen.
 
Smorgens worden si bestaen
 
Te soekene, maer men vanter niet.
40
Doe quam een quaet, diese hadde bespiet,
 
Ende seide den keyser waer si waren.
 
Doe hiet die keyser sonder sparen
 
Vermetsen der hagedochten mont.
 
Dit was gedaen, dat si u cont,
45
Om dat siere van hongere souden bliven doot;
 
Ende binnen dien dat men tgat besloet,
 
So wert van kerstenen bescreven
 
Hare namen ende hare leven,
 
Ende dat gescrefte wert te waren
50
Onder dandere metsenaren
 
Binnen den werke also gedaen,
 
Dat daer bleef, also wi verstaen,
 
Seder herde menech jaer.
 
In de derde pertye hier naer
55
Mogedire af horen waer ende wonder,
 
Nuttelijc tonsen geloeve besonder.
 
In desen tide te Lamesaken
 
Moeste een sente Peter de doot smaken
 
Van enen die rechtere was in die stat.
60
Teere andere stede quam hi na dat,
 
Daer hi hen III vant, hieten dus:
 
Paulus, Andries, Comachus,
 
Die seiden dat si waren kerstine.
 
Doe Comachus was in de pine
65
Bina comen toten ende,
 
Ghinc hijs Cristum af tsiere schende,
 
Ende gaf den afgoden offerande.
 
De duvel voer hem in te hande:
 
Selve hi sine tonge al af at,
70
Ende starf onsalechleke tsiere stat.
 
Dit sach ene maecht, also ict versta,
 
Die hiet Dyonisia,
 
Een kersten van XVII jaren,
 
Die sere clagede smans mesvaren.
75
Doe die baeliu geware das
 
Werdt, dat die maget kersten was,
 
Gaf hise II jongelingen,
 
Dat sise tonsuverheiden souden bringen.
 
Dat was Paulus ende Andries,
80
Dat die maecht volquam aldies
 
Bi ons Heren grote doget,
 
Dat si drie in hare joget
 
Gode, onsen Here, bequamen
 
Ende ontfingen der martelaren namen.
85
Trifoen oec, een salech kint,
 
Was doe van Gode so gemint,
 
Dat hi dore hem groet wonder dede,
 
Ende voer met martielien mede
 
Te Gode, uut allen verneye,
90
Ter derdere none der maent van Meye.

Noch van den keyser Decius. XXII.

 
Keerde hi hare, keerde hi gens,
 
Altoes was Decius gepens
 
Te destruerene kerstenhede.
 
Omtrent Babilonien die stede
5
Vant hi kerstene, die waren
 
Te Cordes gemaect martelaren.
 
Twee kerstene princen dolven die,
 
Abdon ende Sennes hieten sie.
 
Als Decius dat heeft verstaen,
10
Brachte hise met hem te Rome gevaen.
 
Hi deedse hongeregen liebaerden
 
Werpen, die hen niet en daerden.
 
Met swerden sloech mense doe doot,
 
Ende lietse drie dage liggen bloot.
15
Doe groefse in den huse sijn
 
Een dyaken, hiet Quirijn.
 
Decius wert niet lange hier naer,
 
Doe hi hadde min dan twee jaer
 
Met sinen sone geregneert,
20
Verslegen, ende dat rike onteert
 
Altemale van den sinen.
 
Dus moet quaetheit emmer dwinen.
 
Onder Decius was gedaen
 
In de baelgie Secondiaen
25
Met enen Valeriane,
 
Ende daden den kerstenen groten bane.
 
Secondiane dochte wonder groot,
 
Twi die kerstene minden de doot,
 
So dat hi also sprac ane
30
Sinen vrient Marcelliane,
 
Dat sijs droegen so over een,
 
Dat els en ware God negeen
 
Dan Cristus, der kerstene god.
 
Enen derden brachten si in dlod,
35
Haren vrient, die hiet Veriaen.
 
Van Thimotheuse hebben si ontfaen
 
Doepsel, ende daerna si waren
 
Te gadere gemaect martelaren,
 
Van Oechst op die vijfte yde,
40
Ende sijn altoes met Gode blide.

Van Gallusse Hostilliane. XXIII.

 
Een Gallus Hostilliaen
 
Hevet tkeyserike ontfaen
 
Met sinen sone, also ment siet,
 
Die Volucianus hiet,
5
Doe men screef van onsen Here
 
De incarnatie min no mere
 
CC vijftech ende viere.
 
Een stic was hi goedertiere;
 
Doe baden onder hem die kerstine,
10
Want hise een stic liet sonder pine;
 
Maer daerna wert hi in die jacht.
 
Doe menderde saen sine macht,
 
Ende sware tempeeste gescieden
 
Overal onder den lieden,
15
Daer die menege af verdorven,
 
Ende die keysers oec beide saen storven,
 
Verslegen van Emiliane,
 
Die hem tkeyserike trac ane.
 
Maer binnen der derder maent daerna
20
Wert hi oec vermordt, also ic versta.
 
Tien tide was bi den goeden clerken
 
Van al gemeene der heileger kerken
 
Gheordineert bi redenen fijn,
 
Dat elc buggere kerstijn
25
Ofte bi ongeloeve ontloepe,
 
Dat menne anderwerf niet en doepe;
 
Maer als hi claerlec wel geloeft,
 
Men legge hem de hant op thoeft
 
Degene die dies heeft macht.
30
Dit heeft herde goet gedacht
 
Cornielise, den heilegen paeus,
 
Die metten keyser was al auwesch
 
Gallus, in wies tijt hi was;
 
Ende mi gewaget men das,
35
Dattene dooden dede Decius.
 
Maer nu scrijft ons aldus
 
Helinant al sonder waen,
 
Dat Gallus Hostilliaen
 
Hiet Decius mede al oppenbare,
40
Bi wien Cornelijs wert mertelare.

Van Gallus Deciusse. XXIIII.

 
Nu Gallus, die Decius hiet,
 
Daer hier vore af was bediet,
 
Doe hi sach dat menech man
 
Bi den paeus Corneliusse an
5
Vinc dat salege kerstenhede,
 
Wert hi verbolgen. Hort wat hi dede:
 
Hi gaf ute bi gebode,
 
Dat men alle de kerstene dode.
 
Doe wert Cornelius gevaen:
10
Met siere clercgien saen
 
Wert hi versent in alende,
 
Daer hem troesteleke letteren sende
 
Die heilege bisscop Cypriaen.
 
Hierna wert hi weder saen
15
Vore Gallus Decius bracht,
 
Die sijns niet en heeft gedacht,
 
Hine dede hem geven slage groet
 
Met scorpioenen swaer gelood.
 
Doe wert hi te Mars temple geleed;
20
Ende als hi derwert geet,
 
Quam hem een riddere jegen,
 
Wies wijf siec lange hadde gelegen,
 
Ende bad hem, oft hem ware gename,
 
Dat hi om Gode ten wive quame
25
Ende hi hare betere hare verdriet,
 
Dat die paeus en wilde laten niet,
 
Ende beterde den wive hare wee.
 
Die riddere, sijn wijf, XX ende twee,
 
Die dat wonder sagen an,
30
Ontfingen doepsel dan.
 
Doe de keyser Decius dit verstoet,
 
Hiet hi onthoefden metter spoet
 
Den paeus ende alle dandere met.
 
Dat wert gedaen al ongelet.
35
Van der heileger Lucine
 
Hadde de sepulture sine
 
Dese paeus, dese here groet,
 
Met wien hi vore sine doot
 
Hadde gedolven met groter eren
40
Die heilege apostel ons Heren.

Van den keyser Valeriane ende Galiene. XXV.

 
Ter stede daer tRoemsche heere gelegen
 
Was, wert tkeiserike gedregen
 
An den keyser Valeriane
 
Ende sinen sone, na minen verstane.
5
Galiene gaf ment mede
 
Te Rome in die stede.
 
Dus waren si keysers beide gader.
 
De keyser Valeriaen, de vader,
 
Was ierst den kerstenen goedertiere,
10
Ende scheen sijn huus na dier maniere
 
Als ocht ene kerke ware.
 
Maer doe quam een toeverare
 
Uut Egypten, die hem quaet leerde
 
Ende van alre doocht verkeerde,
15
Ende brachtene in selken staet,
 
Dat hi de kerstene so heeft gehaet,
 
Dat hi utegaf sine gebode,
 
Dat mense allegader dode.
 
Van Alexandrien de heilege Dyonijs
20
Wert verallent in deser wijs,
 
Ende gesent van steden te steden,
 
Ende al in uutnemender swaerheden.
 
Dus lietenne die quade niet geresten.
 
In Lybyen sende menne ten lesten
25
In deser tijt, daer breke was
 
Van allen goede, also ict las.
 
Doe worden oec vele martelaren,
 
Onder de welke dese III waren:
 
Priscus, Malcus, Alexander,
30
Ende Marinus een ander;
 
Dese was riddere ende here groet,
 
Ende wilde dore God smaken de doot.
 
Sente Astirius was te dien tiden,
 
Die groete werelec ere liet liden
35
Omme de minne van hemelrike;
 
Want hi was mechtech ende rike,
 
Senatur ende patrijs gecoren,
 
Ende van coningen geboren.
 
Ende onse Here dede besonder
40
Bi siere doget menech wonder.

Van den paeus Luciuse. XXVI.

 
Doe de paeus Cornelius was verstorven,
 
Heeft Lucius den paeusstoel verworven.
 
Dese wert in ellenden gesent,
 
Maer weder so es hi gewent,
5
Ende cortelike daerna dede hem afslaen
 
Sijn hoeft de keyser Valeriaen.
 
Paeus was hi III der jaren.
 
Dese wilde dat twee papen waren
 
Altoes metten bisscop ende drie
10
Dyakene; oec beval hie
 
Tpaeuscap sinen ardsdiaken
 
Stevene, die hem annam die saken.
 
Dese wilde dat kerclec gewaden
 
Die clercgie niet an en daden,
15
Dan als si waren in de kerke.
 
Hi dede vele goeder werke:
 
Menegen mensche hi bekeerde,
 
Menegen martelare hi eerde,
 
Die van hem sepulture gewan.
20
Als men desen heilegen man
 
Vinc omme ontliven, worden gevaen
 
Met hem ende ontlivet saen
 
Van siere clercgien si tiene.
 
Den paeus leidde men omme te siene
25
Den keyser, diene hiet gereede,
 
Dat menne te Mars temple leede,
 
Op dat hi daer anebede,
 
Oft dat menne doode. Als hi ter stede
 
Quam, viel hi in sijn gebet
30
An Gode, ende niet lange gelet
 
Daer en viel van den temple een deel.
 
Doe vloen van vare sonder reveel
 
Die ridders, diene brachten daer.
 
Die heilege paeus hi ginc daer naer
35
In de kerke sente Lucine,
 
Daer hi vant een deel kerstine,
 
Die hi troeste herde wel.
 
Doe dit verstont die keyser fel,
 
Sendde hi derwert ander boden,
40
Dat sine enddelike dooden.
 
Messe seggende hebben sine vonden.
 
Si en wilden beiden niet ter stonden
 
Tote dat hi messe hadde gedaen,
 
Maer si sloegen hem thoeft af saen.
45
Te dien tide Emiliane
 
Ghingen de martielie ane
 
De bisscop Fructuosus,
 
Augurius ende Eulogius,
 
Die sine dyacone waren.
50
Te Terascone was dit te waren,
 
Van Sporkille, also ict vende,
 
Op die XIIste kalende.

Van den bisscop sente Cypriane van Cartaengen. XXVII.

 
In desen tide, hebbic verstaen,
 
So was die heilege Cypriaen,
 
Die bisscop was van Cartaengen
 
Over kerstene. In ene calaengien
5
Wert hi geset vore Paterne;
 
Die baeliu deedt herde gherne,
 
Die den bisscop daer heeft bekent
 
Ende heeftene in alenden gesent.
 
Maer weder wert hi bracht na das,
10
Doe Astasius baeliu was,
 
Die hem dede sijn hoeft afslaen.
 
Martielie heeft hi ontfaen
 
Onder den keyser Valeriane
 
Ende Galiene, na minen verstanc.
15
Dese bisscop, dese here,
 
Was meester van groter leere,
 
Ende heeft menege dine gescreven,
 
Daer die doget es mede verheven.
 
Hi bescrijft ons XII saken,
20
Die de werelt sere ontmaken:
 
Vroet man in werken dul,
 
Ende out man dul levens vul,
 
Jonc man die noede hort gebot,
 
Rijc man die noede geeft dore God,
25
Vrouwe in suverheiden niet claer,
 
Here die noede seget waer,
 
Kerstijn, die de kerke versmaet,
 
Arm man in hoverdech gelaet,
 
Coninc ongerecht ende loes,
30
Bisscop gierech ende roeckeloes,
 
Ondersaten onbedwongen,
 
Ende gemeente der wet ontsprongen.
 
Wie dat wel leert ende qualike leeft,
 
Sijn leven onwerde den Here geeft.
35
Wats meerre dulheit dan als dlijf
 
Ten indde wert tijdt sonder blijf,
 
Ende die sin niet en mict ter stede
 
Der eweliker volmaecthede?
 
Also als wel sit goede sede
40
In doude, also sit onderhorechede
 
In den jongelinc tallen male.
 
Ic en can niet gemerken wale,
 
Hoe de oude mach comen teeren,
 
Die in de joecht niet en wille leeren.
45
Dat men ondanx derven moet
 
Soude men geven, ware men vroet,
 
Willechlec om loen ewelike:
 
Hieromme souden peysen de rike.
 
Also vroetscap den man vroemt,
50
Suverheit vrouwen teeren coemt.
 
Heren souden hen houden indien,
 
Dat mense bi minnen moeste ontsien.
 
Gods ende der werelt minnen
 
En mogen niet tsamen eenre herten binnen.
55
Die hem selven niet en can
 
Castien, wat sal hi anderen dan?
 
Ende dat dunct mi sonder noet:
 
Een quaet coninc, nadat hi es groet
 
Onder de liede, nadien
60
Sal hem pine groet geschien.
 
Dien ban, die een bisscop gaf,
 
En mach een ander niet doen af,
 
En ware oft des anders wille ware.
 
Ofte hi dan mesdoet iet sware
65
Bi siere rechter roeckeloeshede,
 
Dats beteringe van quader sede,
 
Ende dat men houde die ghebode
 
Van hen die boven sijn in Gode.
 
Vort scrijft dese bisscop vroet:
70
Wach! hets nu scande wesen goet!
 
Die nu niet en volcht den quaden,
 
Men es hem jegen in rade, in daden.
 
Die wette orloven sonden.
 
Wat scaemten mach sijn teenegen stonden,
75
Daer niemen den quaden en doemt?
 
Selc es, die men rike noemt,
 
Die dicke in sijn gepeys heeft,
 
Want hi van roevers sorge heeft,
 
Ochte dat menne veronrechten mach.
80
Hi en leeft seker nacht no dach.
 
Drinct hi in feesten uten goude,
 
So versucht hi menechfoude;
 
Hi en slaept oec niet op dbedde sochte,
 
Onsalege blentheit houtene onsochte,
85
Ende die ontladen mochten ende verlichten
 
Hem van laste ende wel berichten,
 
Laet hi: daerbi moet hi ewelike dalen.
 
En es vrient so lief, die hem mach onthalen
 
Enege bate van sinen goede,
90
Ende het schijnt altoes in sinen moede,
 
Dat hi emmer ewelike woude,
 
Dat niemen dan hi besitten soude.
 
Here, die wille sijn ontsien,
 
Hi mach seker sijn van dien,
95
Dat hi dat meer ontsien moete
 
Te comene onder der mogender voete.
 
Die wesen wille uut alle node,
 
Die houde hem allene ane Gode.
 
De maecht, die met goude haer wilt vercieren,
100
Moet van der cierheit Gods falgieren.
 
Dobbelen es recht die warande
 
Uuter hellen der viande,
 
Dies hen qualike mach ontgaen,
 
Si en moetenre emmer iet in vaen;
105
Ende het es der sonden wonde,
 
Daer cume ane es enege gesonde.
 
God wille met herten gebeden wesen.
 
Vele spreken, vele lesen
 
En hort allene niet onse Here,
110
Maer der herten nerenstech ghere.
 
Niemen en sal ontsien de doot,
 
Maer den eweliken noot.
 
Daer bi in den iersten werke ende pine,
 
Om te sine ons Heren vriendekine;
115
Want de doot es hen ene salege opvaert,
 
Die men te rechte sere begaert.
 
Hi en vind ane Gode negeene genaden,
 
Die den armen niet en staet in staden.
 
Heefstu oec van kinderen last,
120
En wes niet te meer in tgoedekijn vast.
 
Du souds geven dies mar te meere,
 
Om te bejagene ane onsen Here,
 
Dat hi di dinen last helpe dragen.
 
Hi en darf hem niewers af versagen,
125
Die omme Gode geeft sijn goet.
 
Ende die merren nerenst doet,
 
Sine kindere te bringene ten spoede
 
Ten erdschen dan ten hemelschen goede,
 
Hi beveelse den duvel meere
130
Dan hi doet Gode, onsen Heere.
 
Ghedoechsamhede es ene doget,
 
Daer ghi Gode bi geliken moget;
 
Ende wat mach hebben hoeger stede,
 
Dan geliken der godlijchede?
135
Nijt en mach hebben inde negeen,
 
Want hi meerret al in een.
 
Dien du benijts mach quite sijn dijns,
 
Dat en mogestu niet wesen sijns;
 
Waer du best, hi es in dijn herte,
140
Ende hebs ewelike smerte.
 
O martelaren Gods ons Heren!
 
Men can u niet te vollen geeeren
 
Ende geloven met menschen spraken.
 
De tormente die gebraken,
145
Ende ghi bleeft in de pine stranc
 
Staende, ende die u pijnde cranc.
 
Menege andere nuttelijcheit,
 
Die mi te seggene ware ongereit,
 
Liet bescreven sente Cypriaen.
150
Doe keyser was Valeriaen,
 
Quam te Rome uut groote Bertaengen
 
Mello. Omme quiten van calaengen
 
Bertaengen van skeysers handen,
 
Brachte hi den tribuut van den landen,
155
Ende wert daer te Gode bekeert
 
Bi den paeus Stevene, diene leert,
 
Diere enen bisscop maecte ave
 
Ende sendene in Gode gave
 
Te Ruhem, daer hi bisscop sat.
160
Men vierde sinen dach ter stat
 
Ter ellefster kalende
 
Van November, also ict kende.
 
In desen tide, dat verstaet,
 
Wert die heilege bisscop Privaet
165
Martelare Gods ons Heren.
 
Van Septembre in siere eeren
 
Vierdmen van sinen salegen ende
 
Op die XIIste kalende.

Noch van Deciusse ende ander dinc. XXVIII.

 
Een discort mochte men wanen,
 
Want some hystorien vermanen,
 
Dat si bi Decius gebod waren
 
Dat van vele martelaren,
5
Diemen nochtan wille orconden,
 
Dat si waren na den stonden
 
Dat Decius was ende Gallus mede,
 
Die hem oec Decius heeten dede.
 
Van Cartaengen Cypriaen
10
Ende de paeus Cornelijs, na mijn verstaen,
 
Waren in dien tide gesien
 
Dat Valeriaen ende Galijen
 
Besaten tRoemsche rike,
 
Ende was na dien bi gelike
15
Dat Decius ende Gallus mede
 
Besaten de mogenthede.
 
Nu dat Helinant bediet,
 
Dat Gallus mede Decius hiet,
 
So moeten wijt oec keren indien,
20
Dat de keyser Galijen
 
Decius hiet, oft na sijn togen
 
Hadde Ysydorus gelogen:
 
Dat te seggene ware ontame.
 
Dus wasser III van enen name.
25
Cypriaen wert bi Patrine
 
Verellent, ende die kerstine
 
Hielden Cornelise binnen Rome.
 
Een stic verholen nu, als ict gome,
 
So quam binnen dien joncfer Basille
30
Tote Eugenien, daer haren wille
 
Elke seide in menegher sprake
 
Van herde menegher salegher sake.
 
Eugenie sprac Basillen ane:
 
‘Di staet,’ seit si, ‘groten loen tontfane
35
Van dinen magedoeme rene.’
 
Basille sprac: ‘Maer du, Eugene,
 
Souds van mertielien II loene ontfaen:
 
Van dat di tAlexandrien gedaen
 
Was, ontfaestu loen wel groet,
40
Ende den anderen van dijnre doot,
 
Also ic van Gode hebbe verstaen.
 
Nochtan en saldi niet ontgaen
 
Den loen van dijnre suverheit.’
 
Hierna wert also bereit,
45
Dat Basilla van haren magen
 
Wert beloeft ten sekeren dagen
 
Pompeyuse te wive te gevene.
 
Hierenbinnen liep van quaden levene
 
Basillen joncwijf ter vaert
50
Te Pompeyuse, ende oppenbaert,
 
Dat Basille kersten ware,
 
Ende dat si II toeveraren met hare,
 
Prothen ende Jacincten, hevet.
 
Als hi dit hort, als al verhevet
55
Liep hi daer Basille was.
 
Maer doe si wert geware das,
 
Sprac si: hi en hadde niet verdient,
 
Dat hi wesen mochte hare vrient,
 
Ende dat sine oec iet woude sien.
60
Hi balch hem sere, ende so mettien
 
Es hi vore den keyser gegaen,
 
Over Basillen sine clage gedaen.
 
De keyser dede ontbieden dan
 
Daer Basillen, dat si haren man
65
Name, ofte men soudse doden.
 
Eugenien wert oec ontboden,
 
Dat si de gode anebede,
 
Ofte men salse doden mede,
 
Doe men verstont van haren doene.
70
Basille, die op Gode was coene,
 
Heeft des keysers gebod ontseit,
 
Ende omme hare groote edelheit
 
En woude mense niet dooden oppenbare.
 
Binnen haren huse in stilre hale
75
Was si doresteken met enen swerde,
 
Ende voer te Gode, daer si begherde.
 
Prothus ende oec Jacinctus
 
Worden oec gevaen. Nitheseus,
 
De baeliu, die deedse leiden
80
Vore Jupiterre, ende hiet hen beiden
 
Dat si dat beelde anebeden.
 
Si vielen in beden na hare seden
 
Ane onsen Here, ende also saen
 
Moeste dat beelde te niente gaen.
85
Doe balch hem die baeliu noch meere:
 
Als een tyran verbolgen seere
 
Dede hi hen de hoefde afslaen,
 
Daer si hebben bi ontfaen
 
Euwelike te haren loene
90
Jhesum, der martelaren croene.
 
Nu wert Eugenie vort gedaecht.
 
Nitheseus hevet hare gevraecht
 
Hare const, ende wie haer meester ware,
 
Ende si antwerdde oppenbare:
95
‘Mijn meester heeft vader sonder moeder
 
Ende moeder sonder vader. Vroeder
 
En es niemen. Sijn moeder blijft altoes maecht,
 
Nochtan dat si kint draecht.’
 
Dit was te verstane te swaer
100
Den baeliu, ende saen daer naer
 
Dede hise vore de godinne Dyane
 
Leeden, omme hare te dwingene ane
 
Dat si dat beelde anebede.
 
De tempel ende dbeelde mede
105
Viel ter erden metter spoet,
 
Al sonder dat daer Eugenie stoet.
 
Groot volc quam daer geen wonder sien,
 
Daer si some af seiden mettien,
 
Dat si goet ende heilech ware,
110
Ende selke seiden al oppenbare.
 
Dat sijt bi toeverien doet.
 
Die baeliu sende metter spoet
 
Ten keyser doen weten dit wonder groet,
 
Ende de keyser te hant ontboet,
115
Dat mense soude te hant verdrinken.
 
Doe deedse die baeliu saen sinken,
 
Ende enen steen an den hals gecnocht;
 
Dat onse Here so heeft gewrocht,
 
Dat die steen op dwater vloot
120
Ende si daerop: daer scheen al bloot,
 
Dat onse Here was met hare.
 
In ene fornayse was si daer nare
 
Ghewoerpen, al vol van viere:
 
Dat vier liet al sine maniere
125
Ende en deerde hare groot no cleene.
 
In enen kerkere onreene
 
Heeft mense geleit daer narc,
 
Sonder spise. Doe quam te hare
 
Onse Here ende seide:
130
‘Mine vriendinne, met vreden beide:
 
Heden des daechs comstu te mi vroylike,
 
Want ic quam in erterike
 
Mensche, omme des menschen noot.’
 
Van siere hant ontfinc si broot
135
Wit, alsoement weten mach.
 
Op den Middewenterdach
 
Wert hare thoeft afgheslegen.
 
Die kerstene hebbense gedregen,
 
So dat sise daden met grooter weerde
140
In hars selfs erve ter erde,
 
Daer si martelaren Gods vercoren
 
Vele in begraven hadde te voren.
 
Claudia, die vrouwe gave,
 
Waecte tsnachts te haerre dochter grave,
145
Daer si Eugenien versach
 
Ghecleedt scoenre dan die dach,
 
Ende sprac te hare: ‘Lieve moeder mijn,
 
In sondaechs nachts so seldi sijn
 
Met uwen man ende oec met mi.’
150
Sdaechs ginc si thuus, ende riep hare bi
 
Hare kindere, die si leerde,
 
Ende hare dinc si ordineerde
 
Salechlike te ons Heren eere.
 
Tsondaechs na misse, min no meerre,
155
Heeft si Gode den geest gegeven.
 
Hare kindere groevense beneven
 
Der suster grave, ende si bleven
 
In dogeden vort al hare leven,
 
Daer si omme in hemelrike
160
Leven selen ewelike.

Van den keyser Valeriane ende van Pontius. XXIX.

 
Doe Valeriaen ende Galijen
 
Regneerden ende waren in dien
 
Tontlivene de kerstene altemale,
 
Ghinc Pontius, van wien gi tale
5
Hier vore af mocht hebben gehort,
 
Over die berge ende quam ter port,
 
Die men Cymela noemt in dLatijn.
 
Doe hi sijn leeren daer dede anschijn
 
Ende Claudius verstont dat,
10
Die baeliu was in die stat,
 
Dede hine vore hem bringen. Dus
 
Sprac hi: ‘En bestu niet Pontius,
 
Die Rome hebs bracht in dole sware,
 
Ende die liede hare ende dare?’
15
Pontius sprac: ‘Ic hebbe bracht,
 
Bi Gods hulpen, na miere macht,
 
Die liede te geloevene recht.’
 
Als Claudius siet dat hem ontfecht,
 
Dat hine met woerden niet geboegen en can,
20
So ghinc hi hem met pinen an
 
Met enen engiene, dat men noemt
 
Euculies. Dat wert verdoemt
 
Van donre ende te stove geslegen;
 
Die pijnders worden alle gedregen
25
Doot ter erden van den lechte.
 
Pontius sprac: ‘Nu merct te rechte,
 
Baeliu keytijf, wat te siere ere
 
Dore de sine doet God onse Here.’
 
Doe wert gram die felle;
30
Anebius ende sijn geselle
 
Spraken ten baeliu dus: ‘Ons waren
 
Van Almaengen II felle baren
 
Ghesent. Doet[se] bringen ter plaetse
 
Met desen man; wel scone caetse
35
Seldi scouwen, ende, na mijn weten,
 
So selen sine saen hebben geten.’
 
Men dede dat diegene riet:
 
Haren meesters ende el niet
 
Hebben si gebeten saen;
40
Pontiuse en hebben si niet gedaen.
 
Doe riep dat volc al oppenbare,
 
Dat altoes geen god en ware
 
Dan die anebeden die kerstine,
 
Want hi wel versage die sine.
45
Doe wert gemaect een vier al bloot,
 
Alsoet die baeliu geboot,
 
Ende Pontius in midden gebonden.
 
Wat siere toe gedoen conden
 
Dat verbrande saen sonder letten,
50
Maer Pontiusse en const niet besmetten.
 
Die baeliu wert sere verwoed,
 
Ende sprac Pontius ane, aldaer hi stoet:
 
‘Du best vro, dat onse pinen
 
Dine toeverie niet en laet schinen.
55
En blijft dus niet hoe soet gaet;
 
Maer doet noch wel ende minen raet,
 
Ende anebede Appolline,
 
So mogestu ontgaen alre pine.’
 
Dat en wilde Pontius niet anevaen,
60
Maer hi dede dit verstaen:
 
‘Baelin, op di ende op dine heren
 
Sal die wrake Gods saen keren
 
Van der heilegher liede doot,
 
Die bi u comt tonrechte groet.’
65
Doe wert sente Pontius schiere
 
Gheleidt daer op die riviere
 
Ende onthoeft, die lichame daer nare
 
In die riviere gewoerpen dare.
 
Niet lange en was daer af de beide
70
Van dat die heilege man voreseide,
 
Want die keyser Valeriaen
 
Wert van den coninc Sapore gevaen,
 
Die in Persen droech die croene.
 
Die settenne teenen dienste onschoene;
75
Want, als de coninc sat op sijn paert,
 
So sette hi sinen voet ongespaert
 
Op den hals van Valeriane,
 
Ende sat also op, na minen wane.
 
Te Melane wert Galijen
80
Van den sinen vermordt na dien.
 
Claudius, die baeliu felle,
 
Ende Anabius, sijn geselle,
 
Worden beseten van den viande
 
Ende stoerven beide met grooter scande.
85
Sente Pontius heeft ontfaen
 
Sine passie, hebbic verstaen,
 
In den Mey op de pridie yde,
 
Ende es met Gode altoes blide.

Van der kerstene remegie ende ander dinc. XXX.

 
In die tide dat Galijen
 
Allene moeste ten rike vlien,
 
Want sijn vader Valeriaen
 
Was van den coninc Sapore gevaen,
5
So wert hi jegen de kerstine
 
Sachtere dan hi plach te sine,
 
Ende gaf ute bi gebode,
 
Dat men niemene en doode,
 
Maer elc na sinen wille anebede.
10
Doe te Rome in paeus stede
 
Sixtus sat, in Ponten was
 
Theodorius bisscop, also ict las
 
(Gregorius was sijn name gekeert),
 
Van Origenesse jonc wel geleert.
15
In Ponten was ene verssche see,
 
Daer in vissche vele mee
 
Dan ic u geseggen can.
 
Die see ginc twee gebruederen an,
 
Diese niet wel gedeilen en conden,
20
Sine vochtenre omme te menegen stonden.
 
Gregorius quam eens ter scheden,
 
Ende bad hen dat si waren tevreden:
 
Hi soudse verscheeden wale.
 
Hi leidese met deser tale
25
Ter see, ende si beloefden beide
 
Hen te houdene an sinen bescheide.
 
Doe viel hi in de bede daer;
 
Sine roede stac hi daernaer
 
In dwater, ende altehant
30
Wert die see al droege lant.
 
Dat deilden die gebruedere twee,
 
Ende bleven gevriende emmermee.
 
Eens wilde maken ene kerke
 
Dese heilege man; mer ten gewerke
35
Dochte hem die stede sijn te inge,
 
Dat hi niet te poente dwerc en volbringe,
 
Omme enen berch dier lach te na.
 
Dat die berch bat af daer ga,
 
Heeft die heilege man gebeden,
40
Ende dat wert gedaen daer ter steden,
 
So dat daer steden wert genoech
 
Te makene al sijn gevoech.
 
Eens quam gewandelt dese bisscop goet,
 
Dat hi bi noede herbergen moet
45
In enen tempel daer afgode waren,
 
Ende die meeste van der scaren
 
Was daer Appollijn bekant,
 
Die hem wech maecte al te hant.
 
Vroech maecte hem die bisscop dane.
50
Dies tempels pape volchde hem ane,
 
Doe hi sinen god sach verloren,
 
Ende leide hem sine scade te voren,
 
Dat hi negeene offerande en gecrege,
 
Omme dat sijn god bi hem ware wege.
55
Letteren so gaf hi hem daer,
 
Waerbi dat keerde sijn god daer naer,
 
Ende de pape hadde sine gewoene.
 
Als die pape wert merkende tgone,
 
So peisde hi dat meer gelach
60
An dien, die Appolijn ontsach,
 
Dant ane Appolline dade;
 
Ende wert also te rade,
 
Dat hi ruumde daer die stat
 
Ende quam ten bisscop ende bat
65
Omme doepsel, diet hem heeft gegeven,
 
Ende leidde vort een heilech leven,
 
Dat hem na den heilegen man
 
Gregoriuse dbisscopdoem quam an.
 
Alsonder die mertelaren vercoren,
70
Daer wi spraken af te voren,
 
So waren vele meer van dien pliene
 
Onder Valeriane ende Galijene,
 
Daer men niet af en seget
 
Dan dat in de Martiriloge leget.
75
XL ridders waren blide
 
Met Gode te Rome op die yde
 
Van Laumaent. Op die seste none
 
Van Merte namen inde scone
 
Basilius ende Samijn.
80
Te Cesarien daden salegen fijn
 
Priscus, Malcus, also ict kende,
 
Ende Alexander ter uterster kalende
 
Van April. Ter rechter yde
 
Van Merte so voer blide
85
De bisscop Zennon uut allen verneye.
 
Ter derder kalenden van Meye
 
Eest tweer heren dach, die sijn
 
Gheheeten Agapitus ende Secundijn,
 
Dat II heilege bisscoppen waren
90
Ende gloriose martelaren.
 
Ende menech mertelare vermaert
 
Voer te dien tide met Gode waert,
 
Die ic alle niet gescriven en can.
 
Ander redene va ic hier an.

Van discorde der historien ende ander dinc. XXXI.

 
Cortelike hier te voren
 
Mochti van enen dyscorde horen,
 
Also ict in die hystorie kinde;
 
Dies ic hier dies gelike vinde.
5
De keyser Valeriaen
 
Hi was [van] den coninc Sapore gevaen,
 
Ende sijn sone Galijen
 
Regneerde VIII jaer na dien,
 
In wies tide tAlexandrien
10
Voer ter hemelscher partien
 
De bisscop, dat was sente Dyonijs,
 
Dien de heilege kerke geeft grooten prijs,
 
Alsoet redene geeft ende recht,
 
Want hise sere heeft verlecht.
15
Nu venden wi hier die selve saken,
 
Die wi van sente Cornielise spraken,
 
Van den paeus Sixtus ende van Laurente,
 
Die somege seggen dat doegeden tormente
 
Bi Decius, den keyser quaet,
20
Ende eldere bescreven staet,
 
Dat si leefden binnen dien
 
Dat Valeriaen ende Galijen
 
Waren van den rike heren.
 
Nu willet enech aldus keren,
25
Dat Galijen oec Decius hiet,
 
Alsoet van Gallus es gesciet,
 
Die Cornielise dooden dede,
 
Want hi hiet Decius oec mede.
 
Nu maecht sijn anders, na mijn verstaen,
30
Dat die keyser Valeriaen
 
Ende sijn sone Galijen
 
Vele te doene hadden, ende in dien
 
Cosen si enen te haren geselle,
 
Die Decius hiet. Die was die felle,
35
Die met menegerande quele
 
Sixtus, Laurente ende andere vele,
 
Ende met tormente hevet verdaen;
 
Ende die keyser Valeriaen,
 
Die hem halp, was een baeliu;
40
Want, also ic eer seide u,
 
Die keyser Valeriaen
 
Die was in dien tijt gevaen.
 
Nu mogedi horen wat ic vant
 
Van desen Decius den tyrant.
45
Enen kerstenen pijnde hi teere stonde,
 
Dien hi niet verkeeren en conde;
 
Dien dede hi binden hande ende voete
 
Ende dedene smeren met honege soete,
 
Dat hi van den wormen soude
50
Also sterven met gewoude.
 
Enen anderen jongelinc
 
Dede hi wonderlike dinc,
 
Dien hi met pinen niet en conde vervaren.
 
Een stic hielt hine als sinen caren;
55
Doe dede hine leiden in scoenre stede
 
Vol lylien ende rosen mede,
 
Op ene scoene loepende beke,
 
Daer scoenre boeme en was geen breke.
 
Daer dede hi een bedde maken
60
Van saechten ende van verweenden saken.
 
Daer dede hi op den jongelinc
 
Naect leggen, ende somegher dinc
 
Dede hi sine lede binden,
 
Ende lietene allene. Doe wilde hi sinden
65
Met hem een scoen wijf gemeene,
 
Dat sine, oft si mach, ontreene.
 
Dat wijf vinc hem ane die lede,
 
Also behort ter onsuverhede;
 
Helsen, cussen, ende ander saken,
70
Die mede horen ter onscamelre spraken,
 
Deedse an sijn manlijc let.
 
Si lach op hem, op dat sine besmet,
 
Ende omme donsuverheit hem te bringene an
 
Pijnt si hare so si best can.
75
Wat sal doen die riddere ons Heren?
 
Hine weet hem werwert keren.
 
Die te voren verwan tferdriet,
 
En can de genuechte verwinnen niet.
 
Ten lesten, alsoet hem onse Here gaf,
80
Beet hi de tonge hem selven af,
 
Ende spause in danschijn den wive,
 
Ende die smerte van den live
 
Blusschede donsuvere delite.
 
Dus wert hi van den wive quite.

Van sente Pauwelse, den iersten hermijt. XXXII.

 
Het es te desen tide gesciet,
 
Dat een jongeline, die Pauwels hiet,
 
Kersten, doe hi sach die jacht,
 
Hoe dat men met alre cracht
5
Wilde verderven kerstenhede,
 
Wilde hi rumen sine stede.
 
Opten troest van onsen Here
 
Trac hi henen, daert wilt was sere,
 
Doe hi XVI jaer was out,
10
Ende doreginc heide ende wout.
 
An enen berch es hi comen,
 
Te wies voeten hi heeft vernomen
 
Ene hagedochte groet,
 
Een steen die den inganc sloet.
15
Alsoet hem onse Here gaf,
 
Wilde hi weten dware daer af,
 
Hoe dat gescepen ware die stede,
 
Soe dat hi den steen wech dede.
 
Hi ginc in, ende nam des goem,
20
Waer stont een scoen palmboem
 
Met sconen telgren wide gestrect,
 
Ende heeft een scone fonteine bedect,
 
Die, als hare water buten quam,
 
Die erde altemale innam.
25
Die stede heeft hem so becomen,
 
Dat hi sijn ruste daer heeft genomen,
 
Ende leidde daer een heilech leven.
 
Die palmboem heeft hem gegeven
 
Voetsel ende cIeedere na sijn belanc,
30
Ende die fonteyne gaf hem dranc.
 
Alse hi hadde in die stede
 
Gheleeft met groeter heilechede,
 
Tote dat hi out was C jaer
 
Ende XXIII, so was vorewaer
35
Sente Anthonijs van XC jaren
 
Ende hadde in penitencien swaren
 
Lange geleeft hermiten leven.
 
Eens heeft hem sijn gepeys gegeven,
 
Oft iemen dan hi hermite ware.
40
Tsnachts toende hem God oppenbare,
 
Dat Paulus ware die ierste hermite;
 
Ende oec en was hijs so niet quite,
 
Onse Here en hiet hem dat hi besta,
 
Dat hi den heilegen man sueken ga.
45
Dus heeft Anthonijs den wech bestaen:
 
Nochtan en weet hi werwert gaen,
 
Dan dat hi al gaet op Gods doen,
 
Ende gemoette enen centauroen,
 
Beneden paert ende boven man.
50
Anthonijs sachene te wondere an;
 
Hi seinde hem, nochtan vraechde hi
 
Den diere, waer sijn wech si.
 
Dat dier wijsde metter hant,
 
Ende si daer henen altehant.
55
Hierna quam hem te gemoete
 
Een man, staende op geets voete,
 
Twee horne an sijn vorhoeft,
 
Als geets horne, dies geloeft,
 
Ende boet hem tetene van sinen daden.
60
Anthonijs vragede hem met staden
 
Wat hi ende sine gelike ware,
 
Ende het antwerdde oppenbare:
 
‘Wi sijn sterflike creaturen.
 
De heidene in someghen uren,
65
Als volc dat es der vroetscap los,
 
Over saturos ende incubos
 
Anebeed men ons als ander gode.
 
Ic ben van minen gesellen bode,
 
Die di bidden ende ic daer mede,
70
Dattu over ons does dine gebede
 
Gode, daer wi af hebben vernomen,
 
Dat hi es in de werelt comen
 
Om des menschen salecheit.’
 
Dit wonder en heeft niet langer ontbeit,
75
Het en liep henen met groter vaert.
 
Niemen en hebbe dit onwaert
 
Dat het waer mochte sijn;
 
Want doe keyser was Constantijn,
 
Was tAlexandrien al selc gesien,
80
Maer het starf; cortelike na dien
 
Waest so berecht dat mochte geduren,
 
Also dat ment in langer huren
 
Vuerde in herde menegher stede
 
Te toegene omme wonderlijchede.
85
Anthonijs ghinc vort te hant;
 
Menech wonder onbekant
 
Dat hi wel na was tenden rade.
 
Doe vant hi bi Gods genade
 
Ene wolvinne, die dorst hadde onsochte;
90
Diene leidde ter hagedochte,
 
Daer si ter fonteinen dranc.
 
Daer vant Anthonijs den inganc,
 
Maer den steen vant hi daer voren
 
In die gelike van eenre doren.
95
Gheluut maecte hier an sonder tale,
 
Dat sente Paulus horde wale,
 
Die al stille geswegen hevet.
 
Daeromme Anthonijs niet en begevet
 
Die dore, hine bleef te dier stat
100
Van smorgens toten middage, ende bat
 
Den genen, die daer binnen ware,
 
Dat hine inliet. Hi seide daer nare
 
Die gelike van deser sproken:
 
‘Du, die daer binnen di heefs beloken,
105
De beesten sijn van di wel ontfaen,
 
Ende du laets mi hier buten staen.
 
Icken ga henen nemmermeer,
 
Ic en sal di scouwen eer.
 
Du souts mi graven doch, storvic hier.’
110
Doe sprac Paulus niet alse een fier:
 
‘Wie es die dreigere ende bid dore noet?’
 
Al lachende hi sine dore ontsloet,
 
Ende ontfinc Anthonise wale.
 
Met meneger salechliker tale
115
Hebben si hen ondersproken
 
Ende elc anderen sijn herte ontploken;
 
Ende doe die etentijt was comen,
 
So heeft Pauwels tweevout vernomen
 
Sine provende van Gode gesent,
120
Dat hi Anthonise maect bekent,
 
Dat sine provende, dat broot,
 
Dore hem comen was tweevout groot.
 
Ende eer haerre enech breken wilde daer
 
Dat broot, waest den avonde herde naer;
125
Doch dat sijn hant elc sloech daer an,
 
Ende het sciet in midden dan,
 
Als oft ware gesneden wale.
 
Der fonteinen dronken si ten male.
 
Dien nacht waren si in heilegen doene,
130
Ende sdaechs daerna in menegen orisoene
 
Sprac sente Paulus aldus an
 
Anthonise, den heilegen man:
 
‘Onse Here heeft di te voren
 
Vorsien ende daer toe vercoren,
135
Dattu mijn geselle souts sijn;
 
Maer saen cort dit leven mijn,
 
Ende werde van di ter erden gedaen.
 
Maer du moets eer weder gaen,
 
Ende metten mantelle hier weder wende,
140
Die di Athanasius sende,
 
Daer du mi sout graven inne.’
 
Dit dede Paulus, also ict kinne,
 
Dat Anthonijs niet en scouwe
 
Sijn sterven, daer hi te grooten rouwe
145
Af hebben soude, hadde hijt gesien.
 
Anthonijs ghinc wech na dien.
 
Alse hi bi siere steden quam,
 
Twee siere jongen hi vernam
 
Hem jegen comen; die hebben gevraget,
150
Waer hi so lange heeft gedaget.
 
Doe seide hi: ‘Laet ons nauwe wachten,
 
Dat wi niet goeds in ons en achten;
 
Want ic doget sonder gronden
 
In enen Pauwelse hebbe vonden.’
155
Vore sine borst sloech die heilege man,
 
Ende sonder eten keerde hi van dan
 
Metten mantele, met haesten groet,
 
Want hi sorchde dat hi doot
 
Soude sijn eer hi quame daer;
160
Also hi was, want sdaechs daer naer
 
Sach hi sine siele te hemele varen
 
Blide metter ingele scaren.
 
Doe wert Anthonijs droeve sere,
 
Dat hi Pauwelse, den heilegen here,
165
Hadde bekent so onlanc.
 
Met selker vaert dede hi den gane,
 
Dat hi saen ter steden quam,
 
Daer hi den heilegen man vernam
 
Sittende gevoudender been,
170
Als diegene die levende scheen,
 
Hande ende ogen te hemele waert.
 
Hi ghinc bat na al ongespaert,
 
Ende vantene sekerlike doot.
 
Doe custe hine met genuechten groot.
175
Den roc, die die heilege man
 
Menegen dach gedregen hadde an,
 
Dien hi van loveren hadde gewracht,
 
Heeft hem Anthonijs afgebracht,
 
Ende wantene in den mantel vort,
180
Daer ghi hier vore af hebt gehort.
 
Vort hi altemale voldoet
 
Na dat daer geschepen stoet,
 
Tot dat hine sal leggen in tgraf.
 
Doe bedachte hi hem daer af,
185
Dat hi daer en heeft spade no saken,
 
Daer hi tgraf mach mede maken.
 
Met dat hi staet ende sorcht van dien,
 
Heeft hi twee lyoene gesien,
 
Die hem quamen herde naer
190
Ende scaveden enen putte aldaer
 
Wel te gravene daer in tsant.
 
Tote Anthonise quamen si te hant
 
Ende beide gader si hem negen,
 
Als diegene te doene plegen,
195
Die van enen heilegen man begaren
 
De benedixie in hare wechvaren,
 
Ende hi heefse hen gegeven.
 
Si ghingen wech; doe heeft bedreven
 
Anthonijs so dat hi Paulusse groef,
200
Also als daer was behoef.
 
Den roc, daer ghi af horet tellen,
 
Droech hi met hem, ende sinen gesellen
 
Heeft hi geseit hoe daer was gevaren,
 
Die dies in groten wondere waren.
205
Metten rocke hadde sele delijt
 
Anthonijs, dat hine telker tijt,
 
Dat het feeste was, anedede
 
In uutnemender werdechede.

Noch van den keyser Decius. XXXII.

 
Noch in skeysers Decius tiden
 
Moeste martielie menech liden,
 
Onder de welke in Babilone
 
Pollicronius, die bisscop scone
5
Salechlike was in die stede;
 
Ende vele siere clercgie mede baren.
 
Worden bi Decius martelaren,
 
Daer God groot wonder omme wilde
 
........

Van den paeus Sixtus. XXXIII.

 
THathenen was geboren
 
Syxtus de paeus utevercoren,
 
In philosophien ierst geleert,
 
Daerna ten kerstenhede gekeert.
 
........

Van Laureise dyaken. XXXIIII.

 
Nu als van den scatte verstaen
 
Die ridders, hebben si Laureise gevaen
 
Ende vore den keyser bracht,
 
Die staphans was bedacht
 
........

Van sente Ypolite, ende skeysers Valeriaens ende Decius doot, ende ander dinc. XXXV.

Van den keyser Claudiuse. XXXVI.

 
Een jaer ende min noch dan een jaer
 
Regneerde Claudius vorewaer,
 
Ende, also ict gemerken can,
 
Doe dese regneren began,
5
Screef men der jare van onsen Here
 
CC ende LXXI meere.
 
Huge van Flori seget ons dus,
 
Dat, na den bisscop Demetrius,
 
Te desen tide bisscop wort
10
THanthiochen in die port
 
Een Paulus van Samosaten,
 
Die hem daer na liet verwaten
 
Omme sijn ongeloeve sware,
 
Want hi seide dat Cristus ware
15
Een puer mensche ende niet God.
 
Helinant seit, dat dese sot
 
Uut sinen bisscopdoeme moeste gaen
 
Bi den keyser Aureliaen,
 
Ende dat was in sine stat
20
Een goet man, hiet Domnus, gesat.
 
Te dien tide was Pelagia,
 
Tgemeene wijf, also ict versta,
 
Die een salech leven vinc an
 
Bi Domnus, den heilegen man;
25
Ende ic mach u seggen, hoe dat gesciede.
 
Achte bisscoppe, heilege liede,
 
Sijn tAnthiocien teere tijt comen;
 
Daer heeft dat predeken anegenomen
 
Een van dien, daert menech horde.
30
Pelagia quam ten heilegen woerde,
 
Daer men dede dat sermoen.
 
In so sonderlingen doen
 
Leet si daer vore alle die lieden,
 
Dat u niemen en soude connen gedieden
35
Hare scoenheit, chierheit ende hare gelaet,
 
Dat het al te verwonderne staet.
 
Het volgede hare al jonge ende oude,
 
Hare scoenheit was so menechfoude.
 
Doe die heilege bisscoppe die sagen,
40
Dochte si hen gelijc eenre plagen,
 
Ende en mochtense niet te siene gedoegen,
 
Ende keerden alle van hare doegen,
 
Sonder Domnus, die heilege man,
 
Die leider lange sijn merken an.
45
Ende doe versuchte hi sere daer naer,
 
Ende sprac an sine gesellen daer:
 
‘Dunct u, lieve gesellen mijn,
 
Dat u bequame iet mochte sijn.
 
Aen desen wive?’ Ende si en heeft niet.
50
Daeromme hijt niet en liet
 
Hine heeft hen noch gevraget,
 
Maer niemen van hen iets gewaget.
 
Doe sprac hi: ‘Ic mach u toegen
 
Mijn becomen: met minen oegen
55
Sie ic dit wijf al hare dingen
 
Met nerenste sere sonderlingen
 
Setten ten scoensten ende ten besten,
 
Hoe dat si an hare mach gevesten
 
Hare minneren, omme loen wel cranc;
60
Ende die geduerende es onlanc.
 
Ende ic catijf, die Gode diene
 
Omme hem ewelec te siene,
 
Dat groot loen es boven al,
 
Ic ben in erenste so smal
65
Te berechtene mine sinne
 
Ende te winnenne ons Heren minne:
 
Daer omme eest recht dat mijn loen cranc si.’
 
Na dese tale so ghinc hi
 
In huus ende viel in die bede
70
Over sine roecloeshede.
 
In slape wert hi daer naer.
 
Ene swerte duve dochte hem daer
 
Met vliegene hem doen ongemac,
 
So dat hise in dwater stac,
75
Ende doe wert si sere wit
 
Ende vloech seer hoege. Na dit
 
Wert ontwake die heilege man,
 
Ende ghinc in de kerke dan,
 
Daer hi predeken begonde.
80
Pelagia quam daer tier stonde
 
Ende horde een deel van den sermoene,
 
So dat si van haren doene
 
In berouwenessen quam,
 
Ende theilege doepsel anenam,
85
Ende liet oec alle sondelike dade.
 
Bi des heilechs Domnus rade
 
Gaf si den armen al hare goet.
 
Daer mense doepte metter spoet,
 
Riep de duvel sonder vroude:
90
‘Wat doet mi scaden al dese oude!
 
Hem en mach genuegen niet dat sine,
 
Hi en nemt mi dat oyt was mine,
 
Dat hi geboren was die tijt
 
Moete sijn vermaledijt,
95
Want scade ic bi hem ontfa!’
 
Doe sprac hi ane Pelagia:
 
‘Hoe heefstu dus jegen mi gewracht?
 
Ic hadde di in de werelt bracht,
 
Rechte als ene margarite
100
Van scoenheiden, van allen delite.
 
Ic dede di hebben alles genoech;
 
Nu segt, dedic di ongevoech?
 
Ic wilt di beteren, keere te mi;
 
En doestuus niet, ic werde bi di
105
In al te sonderlinge despijt
 
Metten kerstenen talre tijt.’
 
Pelagia die seinde hare,
 
Ende de duvel vloe van dare.
 
Doe sijt den armen al hadde gegeven
110
Ende hare niet een twint en was bleven,
 
Heeft si ene hare gedaen ane,
 
Ende ghinc heimelike dane.
 
Si wiste dat van heilegen live
 
Opten berch der Olive
115
Woende menech clusenare,
 
So dat si in mans gebare
 
In ene cluse wert woenende daer,
 
Ende woendere so in volle III jaer
 
In een sonderlinc scarp leven.
120
Si dede hare te namen geven
 
Pelagius. Dit heeft verheest
 
Domnus bi den heilegen geest.
 
Nu was een clerc met hem,
 
Die wilde te Jherusalem
125
Gaen visenteren de heilege steden.
 
De bisscop Domnus heeft hem gebeden
 
Nerenstelike, oft hijs heeft moete,
 
Dat hi hem Pelagien groete
 
Onder dandere clusenaren.
130
Die clerc belovet hem. Sonder sparen
 
Ghinc hi danen ende quam
 
Opten Olijfberch, ende vernam
 
Waer Pelagius woenende was.
 
Hi ghinc ter clusen, ende na das
135
Seide hi hare sijns heren groete,
 
Ende si seide met woerden soete:
 
‘Sech hem dat hi bidde vore mi,
 
Want hi Gods apostel si.’
 
Die clerc ghinc wech visenteren
140
Die heilege stede. Als hi sijn gheren
 
Hadde voldaen, keerde hi thuus waert.
 
Nu was Pelagius so vermaert,
 
Dat hiere so vele af hadde gehort,
 
Dat hi niet en wilt gaen vort,
145
Hine hebbe Pelagius gesproken.
 
Ende doe hi quam sijn doerken stoken,
 
Ende niemen hem en sprac jegen,
 
Heeft hi doegen inwert geslegen,
 
Ende sach doot liggen dien clusenare.
150
Dit maecte hi al den anderen mare,
 
Die thant alle derwert trecken.
 
Ende als sine selen berecken,
 
So hebben siere een wijf ane vonden,
 
Dies si wonderen sere begonden,
155
Ende loveden Gode, die wel can
 
Sijn wondere doen an wijf, an man.
 
Daer groeven sine so si scoenst conden.
 
Die clerc, wat hi hadde vonden,
 
Heeft hi vertelt sinen here,
160
Die dies Gode lovede sere.
 
Uut Persen quam te Rome
 
In Claudius tide, also ict gome,
 
Marius met sinen wive
 
Marthen, van seer heilegen live.
165
Dese quamen met sonen tween:
 
Audifax hiet die een,
 
Abacuc was die ander genant.
 
Doe si daer quamen, altehant
 
Sochten si die kerstene harentare,
170
Die doe waren in caesen sware.
 
Ghekarkert vonden si Quirine,
 
Die gedoecht hadde menege pine,
 
Ende sijns goets hadde geloost.
 
Dese ende andere heeft getroost
175
Marius metten goede sine.
 
Nu quam gebod op die kerstine,
 
Dat mense doode waer mense vonde.
 
Claudius haddere te diere stonde
 
CC ende LXII gevaen
180
Der kerstene, die hi dede verslaen;
 
Die Marius groef met siere maysenieden.
 
Als si van dien doene schieden,
 
Waenden si vinden sente Quirine.
 
Dies Marius droevede ende de sine,
185
Dat sijs al daer niet en vonden;
 
Maer van enen pape si verstonden,
 
Dat hi tsnachts onthoeft was
 
Ende in de Tybre geworpen na das.
 
Doch vonden sine met grooter cure,
190
Ende gaven hem sijn sepulture
 
Op dachtende kalende van Aprel.
 
Hierna niet lange so gevel,
 
Dat dese heilege liede quamen,
 
Daer si kerstene vernamen
195
In verholenliker stede,
 
Ende woendender II maende mede.
 
Doe vinc men den pape Valentine,
 
Ende men dede hem menege sware pine.
 
Ten lesten vore den keyser bracht,
200
Diene vort gaf in de macht
 
Asterius, den prince groet,
 
Dien hi bad ende geboet,
 
Dat hine bekere, oft hi can.
 
Valentijn, die heilege man,
205
Bekeerde Asterius saen wale
 
Met siere meysenieden altemale.
 
XL ende sesse kerstine
 
Hielt Asterius in die pine,
 
Die hi alle utedoet.
210
Als dit Marius verstoet,
 
Quam hi daer met siere scare,
 
Ende bleven Gode lovende dare
 
XXX dage. Nu heeft verstaen
 
Claudius, hoe daer es gedaen.
215
Austermente dede hi vangen
 
Ende alle die hi conde begangen.
 
Den prince Asterius hi sende
 
Te Hostien, daer hi salegen ende
 
Dede in pinen menegertiere.
220
Valentijn wert oec onthoeft schiere
 
Ter XVIster kalenden van Merte.
 
Marius quam te siere begherte
 
Met Marthen, sinen salegen wive,
 
Ende sine kindere. Na sinen live
225
Ontfingen si die hoge croene
 
Der martielien te haren loene.

Van Claudius den keyser. XXXVII.

 
Na dien dat Claudius versloech
 
Siere moeder, so dochte hem gevoech,
 
Dat hi gebiede die gode taenbeden.
 
Hi deedt gebieden te vele steden.
5
Te dien tide was te Teracine
 
Bisscop over al de heidine
 
Een heiden man, die hiet Firmijn.
 
Dese plach, na den wille sijn
 
(Om salecheit - wilde hi bedieden -
10
Van den princen ende van den lieden),
 
Dat men nam enen jongelinc,
 
Die men aysierde van alre dinc,
 
Die sijn herte begheren mochte.
 
VIII maent hielt menne dus sochte.
15
Doe wert hi gewapent wel,
 
Ende sat op een goet ors snel,
 
Ende reet opten berch Marijn,
 
Daer hi ten steilsten mochte sijn,
 
Ende reet dan af, ende bleef so doot.
20
Doe namen, als enen here groot,
 
Den dooden die liede met grooter mine,
 
Ende droegenne in den tempel van Apolline,
 
Ende brandene in asschen daer naer,
 
Die men werdelijc hielt daer.
25
Dese dach was, also men waent,
 
Op diersten kalende van Loumaent.
 
Eens vore dien dach van dier seden
 
Quam een heilech man tier steden,
 
Cesareus was hi genant.
30
Doe hi die dinc ondervant,
 
Wilde hi ontbeiden daer dien dach,
 
Ofte hi dat iet beletten mach;
 
So dat, al wert bereet die dinc
 
(Luciaen hiet die jongelinc,
35
Die daer te dien doene was bereit),
 
Cesareus heeft den volke geseit:
 
‘Hoe, ghi liede, die soudt sijn vroet,
 
Twi waendi dat het si goet
 
Liede te doodene in deser seden?’
40
Doe wert hi gevaen te dier steden,
 
Ende vore den baeliu geleet,
 
Leoncius, die sere was wreet.
 
Ten tempele dede hine leiden saen,
 
Daer Firmijn mede was gegaen.
45
Doe hi daer quam, viel hi ter bede:
 
Die tempel viel ende doodder mede
 
Den valschen bisscop Firmine.
 
Doe worden die cleedere sine
 
Cesareus al afgedaen,
50
Ende in den kerkere dede menne saen,
 
Daer dingel Gods met hem was;
 
Ende men brachtene vort na das,
 
Ende was bedect al met sinen hare.
 
Nochtan als een blixeme clare
55
Een licht noch mede hem ommelach.
 
Doe dat Leoncius sach,
 
Riep hi: ‘En es geen god geert,
 
Dan die dese Cesareus leert.’
 
Hi viel hem te voeten daer,
60
Ende bad om doepsel; saen daer naer
 
Wert hi gedoept, ende daer ter stede
 
Wert hi oec gemonecht mede
 
Van den pape Juliane,
 
Ende starf te hant. Na minen verstane
65
Wert hi salechleke ten grave
 
Ghedaen; mer doe die mare hier ave
 
Quam vore den meesten van der poert,
 
Die men Luxurieus nomen hoert,
 
Hiet hi dat men sonder afdinken
70
In die see soude verdrinken
 
Cesareus, Juliane met.
 
Dat wert gedaen al ongelet,
 
Ende in den wege Cesareus seide:
 
‘Doepsel ende martielie beide
75
Sal ons dwater geven;
 
Luxurieus sal nemen dleven
 
Cortelijc een serpent.’
 
Ende dat wert daer saen bekent;
 
Want daer hi reet onder enen boem,
80
Eer hijs conde genemen goem,
 
Beetene een serpentken fel,
 
Dat hem in den boesem vel,
 
So dat hi swal so lanc so meere.
 
Ende daer hi lach te swellen seere,
85
Sach hi comen die martelaren,
 
Rechte oft si levende waren,
 
Gode lovende, op dlant
 
Uter see, ende starf te hant.
 
Eusebius, een kersten man,
90
Met wien Cesareus voren an
 
Te herbergen hadde gewesen,
 
Groef die martelaren. Te desen
 
Wille hi bliven in den grave
 
Ende en scheeden niet daer ave.
95
Als dit die liede hebben verstaen,
 
Hebbenre doepsele vele ontfaen
 
Van Felixe, enen pape goet.
 
Doe dit Leoncius sone verstoet,
 
Omme die doot van sinen vader
100
Dede hi vangen beide gader
 
Eusebius, Felixe. Daerna mede
 
Dede hise onthoefden, ende die lede
 
Dede hi werpen in die riviere,
 
Die te lande quamen schiere.
105
Quartus de pape, die heilege man,
 
Gaf hen sepulture dan
 
Bi Cesareus ende Juliane.
 
Dese twee ierste, na minen verstane
 
Namen haren salegen ende
110
In October op die ierste kalende,
 
Ende in November op die none
 
Daden haren ende scone
 
Die twee andere martelaren,
 
Die Felix ende Eusebius waren.

Van den keyser Quintullinus ende ander dinc. XXXVIII.

 
In trike van Rome maecten here
 
Quintullius, mer hi [en] waest nemmeere
 
Na Claudius sijns brueder doot
 
Dan VII dage, want here groot
5
Wert Aureliane anegedregen,
 
Doe Quintullius was verslegen.
 
In tjaer Gods wert keyser die
 
CCLXX ende daer toe drie.
 
Vijf jaer ende een deel meere
10
Was hi in tkeyserike here.
 
Dit was een man sere gerecht
 
Ende den ridderscape goet echt.
 
Hi dede tonder al die Goten
 
Met starcken wige ende met groten,
15
Ende ander lande die uter hechten
 
Dien van Rome wilden ontvechten,
 
Ende brachte Rome tsinen ouden pale;
 
Met nuwen muren beveste hijt wale.
 
In dierste van siere mogenthede
20
Hielt hi der heileger kerken vrede,
 
Ende tAnthiochen binnen der stat
 
Wert gehouden binnen dat
 
Ene consilie van groter vromen;
 
Want daer quam in sijn verdomen
25
Paulus die Samositaen,
 
Die ongeloeve groot dede verstaen.
 
Hierna vinc hi anderen raet,
 
De keyser, ende wert der kerken quaet:
 
Die negende persecucie hi dede
30
Ghemeenlijc op kerstenhede.
 
Over berch wert haerentare
 
Bi hem menech martelare,
 
Daer dier ene af was Colombe de maget,
 
Ende menech dies men hier niet en gewaget.
35
Orlyens quam die name ane
 
Van den keyser Aureliane,
 
Want hi wilde dat met gewoude.
 
Genebym was haer name doude.
 
Van Colommen, der heilegher maget,
40
Die men een deel hier voren gewaget,
 
Mogedi noch een declken horen.
 
Omme hare suverheit te storen,
 
Was [si] gedaen in den bordeele.
 
Een dul, van sotten reveele,
45
Starc jongelinc was voren gesent,
 
Diese waende hebben gescent.
 
Maer God sendde hare ene berinne,
 
Die bescudde sine vriendinne,
 
Ende die dien jongelinc hadde doot,
50
Maer dat die heilege maget verboet,
 
Ende diene saen oec heeft bekeert,
 
Dat hi Gode mint ende eert.
 
Doe was dbordeel al omme met viere
 
Beleit, omme dat die maget schiere
55
Metter berinnen soude worden verbrant.
 
Die berinne toechde selc samblant
 
Van vare, mer ons Heren care
 
Verloestese van allen vare,
 
Ende heet hare dat si wech gaet,
60
Dat si dede al ongescaet,
 
Ende Gods gewout dede tfier uut.
 
Daerna wert ons Heren bruut
 
Onthoeft ende quite van alre scende,
 
Te Sans, van Loumaent ter kalende.
65
Te desen tide moeste Savijn
 
Omme tgeloeve gevangen sijn,
 
Ende was bevolen in der wachte
 
Ridders XL ende achte,
 
Die hi so leerde dat si geloeveden.
70
Doe deedse Aureliaen alle onthoefden.
 
Doe was gedaen die heilege man
 
Te swaerre pinen, dat hem niet en can
 
Ghederen bi ons Heren cracht.
 
Doe beval met grooter macht
75
XC ridders Aureliaen,
 
Dat sine uutleiden ende hem afslaen
 
Sijn hoeft; ende als sijt wanen doen,
 
Dede Savijn sijn orisoen.
 
Doe worden die ridders blent thanden,
80
Ende hi wert los van haren banden,
 
Ende quam vort gegaen ter Ceyne,
 
Daer ghinc hi over dwater reyne
 
Als ofte hi hadde gegaen op deerde,
 
Ende ghine ter steden daer hi begherde.
85
Daer bat hi Gode dat hine croene
 
Metter martelaren loene.
 
In dlant van Troys was dese stede.
 
Ende na des heilechs mans bede
 
Gaf onse Here dien ridders cracht,
90
Dat si hem volchden in der nacht,
 
Soe dat hise heeft versien
 
Ghetrockents swerds, ende in dien
 
Dat si sagen den heilegen man,
 
En dorsten si hem niet comen an.
95
Doch heeft hi hen so troest gegeven,
 
Dat si hem namen dleven,
 
Ende maectene der marteleren geselle
 
Ter vierder kalende van Sporkelle.
 
Dese Savijn hadde ene fine
100
Heilege suster, hiet Savine,
 
Die enen salegen endde verwerf
 
Ter stede daer hare brueder sterf.
 
Menege grote miracule clare
 
Heeft dore den brueder ende dore hare
105
Onse Here harentare gedaen,
 
Die hier niet bescreven en staen.
 
Van Sans so voer te Troys waert
 
Aureliaen, ende in die vaert
 
Heeft hi van Patroclus gehort,
110
Die woende te Troeys buten der port.
 
Een man was hi geboren wel,
 
Sijn doen was gods dienst ende niet el.
 
Desen geboet Aureliaen
 
Dat men hem thoeft af soude slaen;
115
Maer ter stede daer ment doen soude
 
Die heilege man niet sterven en woude,
 
Ende es hen over die Ceyne ontgaen,
 
Hars ondancs diene wilden verslaen;
 
Ende als hi quam daer hi begaert,
120
Hadden si macht ende vaert
 
Hem te bringene in salegen endde,
 
Van Sporkille ter XIIster kalende.
 
Noch drie gebruedere tsamen gedragen
 
Worden marteleren in dien dagen:
125
Speosippus, Eleosippus,
 
Meleosippus, ic laest aldus,
 
Hieten dese gebruedere drie.
 
Van sente Beningnus waren sie
 
Ghedoept, ende hare petrijn was
130
Sente Andochius, alsoe ict las.
 
Andochius ende Beningnus waren
 
Papen, ende te haerre scaren
 
Behorde Tyrsus die dyaken.
 
Dese waren, om Gods saken
135
In dlant van Gallen doen becant,
 
Van sente Policarpe ghesant.
 
Die drie gebruedere, dier ic gewoech,
 
Ontfingen van al haer gevoech
 
Bi martielien, also elc verdiende,
140
Van Smermaent ter kalende XIIIIde;.
 
Beningnus, daer ic vore af sprac,
 
Leet bi martielien al ongemac
 
Van November ter kalende.
 
Groet wonder toende God tsinen endde.

Van Priscusse. XXXIX.

 
Enen man fel ende quaet
 
Jegen kersteliken staet
 
Sende Aureliaen harentare,
 
Waer dat hi kerstene bevare,
5
Dlant van Gallen dorenture,
 
Dat hise doe ontliven sure,
 
En wildense de gode niet anebeden.
 
Te Sans bleef hi selve in der steden.
 
Teere stede quam dese tyrant,
10
Die de keyser hadde uutgesant,
 
Daer hi vant een deel kerstine,
 
Priscusse ende die gesellen sine,
 
Die hi alle dede vaen.
 
Priscusse dede hi tierst thoeft afslaen,
15
Ende dat werpen in enen pit.
 
Als men dandere saen na dit
 
Ontliven soude, een daer ontquam,
 
So dat hi Priscus hoeft genam,
 
Daer hi mede danen vloe.
20
Maer hem wert gevolcht alsoe
 
Dat hi wert onthoeft daer mede.
 
In ene verholenlike stede
 
Worden begraven die martelaren,
 
Ende daer si verholen waren,
25
Totien dat sente Germein gebat,
 
Bisscop van Autsore ter stat,
 
Dat hem toende God die stede,
 
Diere ene kerke maken dede,
 
Daer die marteleren in geeert
30
Waren, tote datse gedestruweert
 
Hebben al die Wandelen fel.
 
Sente Germein dede also wel
 
Sente Priscus hoeft ter stede
 
Dragen, daer hare es bleven mede
35
Die name, versta ic oppenbare,
 
Van Priscus den martelare.
 
Andochius, daer wi ierst af spraken,
 
Ende Tyrcius die dyaken,
 
Ende some andere dies hem anegaen,
40
Hebben martielie ontfaen
 
Bi den keyser Aureliane.
 
Van Faustus ende van Synphoriane,
 
Sine sonen, waren dese
 
Begraven, also ict lese.

Van Sinphoriane ende Faustusse. XL.

 
Ten kerstenheide, hebbic verstaen,
 
Quam sente Sinphoriaen
 
Bi Faustus, sijns brueder, bede.
 
Dese waren van grooter edelhede.
5
Hem doepte sente Beningnus,
 
Sijn petrijn was Andochius.
 
Sinphoriaen was jonc van jaren,
 
Maer van seden out te waren.
 
In sinen tide, es oec bekent,
10
Hadde Aureliaen utegesent
 
Enen die Heraclius hiet,
 
Dat hi die kerstene en spare niet,
 
Hine doodse ofte doe anebeden.
 
Te Austudine in der steden
15
Quam ghevaren Eraclius,
 
Daer men hielt feeste van Venus,
 
Daer de heilege Sinphoriaen
 
Yet toe te doene en wilt anevaen,
 
So dat menne vore den juge brochte,
20
Diene blouwen dede onsochte;
 
Daerna hine in den kerkere doet.
 
Dicwile proefde men sinen moet,
 
Oft men iet verkeren mochte;
 
Ende wat men hem te voren brochte,
25
Dat was al die antwerdde sijn:
 
‘Uwe woerde sijn al venijn;
 
Uwe rijcheit es al aermoede,
 
Want si te niente gaet met spoede.’
 
Eraclius die wert hier mede
30
So gram, dat hine onthoefden dede,
 
Ende die kerstene dadenne ter erde
 
Met uutnemendere groter werde.
 
In dien selven tijt so es
 
Ontlivet dat heilege kint Julides,
35
Daer God ane menech wonder scone
 
Heeft getoent van sinen sone.
 
Ter XVIster kalende Pietmaent
 
Viert men sinen dach ongewaent.

Van Agapitus. XLI.

 
Dat heilege kint Agapitus
 
Was van Rome. Anthiocus
 
Was baeliu doe in die stede,
 
Diet in den kerkere houden dede
5
Vier dage sonder drinken ende eten.
 
Daer na heeft hi hem vermeten,
 
Dat hijt met pinen sal doen verkeren
 
Van sinen geloeve. Tormenteren
 
Began men doe met meneger pinen,
10
Dat in hem niet en dochte schinen.
 
Doe maecte men enen roec wel stranc,
 
Die uter maten vuele stanc.
 
Daer wert in Agapitus
 
Ghehangen, thoeft nederwert; aldus
15
Wille die baeliu dat hi versmoert.
 
Ende nu beval hi vort,
 
Dat sine so lange daer hangen laten,
 
Dattenne beesten ende vogele aten.
 
Een Attalus, also ict verstoet,
20
Hadde geraden, als omme goet,
 
Agapitus, dat hi hem en liete
 
Niet ontliven in selken verdriete.
 
Ende alst IIII dage gehangen
 
Hadde, quam Atthalus daer gegangen,
25
Ende sach Agapitus opten roec
 
Wandelen, gecleedt met witten. Oec
 
Horde hi hem dese woerde uutgeven:
 
‘Ic en sal niet sterven, mer ic sal leven.’
 
Thant es Attalus geweget
30
Ten baeliu, dien hi dit seget,
 
Ende seide vort al oppenbare,
 
Dat anders geen god en ware
 
Warachtech, dan der kerstene god.
 
Die baeliu sprac: ‘Ja, bestu sot?
35
Dit moet de keyser weten van di.’
 
Ende altehant antwerdde hi:
 
Hi en wilde ander dinc verwerven,
 
Dan met Agapitus sterven.
 
Die baeliu heeft saen gesint
40
Om Agapitus dat kint.
 
Wallende water dede hi gieten
 
Hem in den buuc, dies het genieten
 
Wel mochte bi der Gods gewout,
 
Want het wert te handen cout.
45
Die baeliu van daer hi sat
 
Viel neder. Tsinen ridders dat
 
Riep hi: ‘Twine hulpti mi hier?
 
Ic verberre als in een vier.’
 
Om donrecht, dat hi dede den kinde,
50
So starf hi saen na dit meswinde.
 
Doe de keyser verstont dese dingen,
 
Dede hi Agapitus vortbringen;
 
Doe hiet hijt werpen vore wreede diere,
 
Die hem waren goedertiere.
55
Dit was in Penestre die port.
 
De keyser, die dit wonder hort,
 
Heet dat men hem thoeft afsla,
 
Dat gedaen wert saen daer na,
 
Op die vijftienste kalende
60
Van September, also ict bekende.
 
Onder desen Aureliaen
 
Hevet menech martielie ontfaen,
 
Daer ic nemmeer af te seggene en besta.
 
Ter Martirilogen, die wilt, hi ga,
65
Daer vint hiere in so menech woert.
 
Ic ga ten anderen geesten voert.

Skeysers Aureliaens doot ende van anderen keyseren. XLII.

 
In dese persecucie swaer,
 
Die Aureliaen dede hier ende daer,
 
Quam hi ende de sine gereden.
 
Daer quam in groter sonderlicheden
5
Ene blixeme, te wonderne groet,
 
Die tusschen hem ende den sinen scoet
 
Daer henen, ende saen daerna
 
Wert tusschen der port Eraclea
 
Ende Constantinobile, na mijn verstaen,
10
Verslegen de keyser Aureliaen.
 
Caticus ontfine doe croene ende rike,
 
Dies hi derfde cortelike.
 
Maer VI maende en es hi daer in bleven:
 
Te Ponte nam hi hem sijn leven.
15
Dese was edel, milde ende wijs,
 
Maer allen werdeliken prijs
 
Endt die doot. Dus eest al niet
 
De eere, die de werelt biet.
 
Doe ontfine trike Floriaen,
20
Diet oec moeste derven saen:
 
Drie maent ende dage vive
 
Hadde hijt geweest, doe hi van live
 
Te Tharsum was geroeft.
 
Doe wert de keyscrcroene op hoeft
25
Probus geset na den plegene,
 
Doe men CCLXX ende negene
 
Screef die incarnatie ons Heren.
 
VI jaer ende IIII maent met eren
 
Besat Probus tkeyserike.
30
In sinen tide sekerlike
 
Soe waest Manus, een Persien
 
Van sere scarpen sinne, bi wien
 
Quamen der Manichen heresien,
 
Die van II begennen lyen:
35
Deen van goede, dander van quade.
 
De keyser Probus wert bi rade
 
Van sinen ridders doot geslegen.
 
Trike heeft an hem gedregen
 
Carus ende sijn sone Carijn,
40
Met Numeriane den brueder sijn;
 
Carus die was te Narbone.
 
Doe hi quam an die keysercrone,
 
Sachmen ons Heren jaer scriven
 
CCLXXX ende tot viven.
45
Twee jaer regneerde de vader
 
Met sinen kinderen beidegader,
 
Daer hi binnen als een stout man
 
Trike van Persy verwan,
 
Ende daer hi es bleven doot
50
Gheslegen van eenre blixemen groot.
 
Sine II kindere keysers bleven,
 
Maer niet lange en behielden si dleven.

Van sente Mauruse. XLIII.

 
Eer Numeriaen was vermort,
 
Was te Rome in de port
 
Baeliu Celerijn, die tyrant,
 
Die den kerstenen was viant.
5
In dien tide quam te Rome
 
Sente Maurus, die, also ict gome,
 
Uut Affriken was geboren
 
Van edelen lieden uutvercoren,
 
Daertoe mogende ende rike
10
Ende goede kerstene die gelike.
 
Dese Maurus van siere joncheden
 
Was van sere goeden seden.
 
Hi gaf grote caritate,
 
Wel dienende Gode na sinen state.
15
Moenc es hi worden daer nare,
 
Daer hi in wert saen so mare,
 
Dattene de monecke alle gader
 
Hielden als over haren vader.
 
Maurus quam de wille so ane,
20
Dat hi bestont te Rome te gane
 
Met utermaten groten gere
 
In sente Peters des apostels ere.
 
Ende doe hi naken began der stede,
 
Soe horde hi van der felhede
25
Van den baeliu Celerine,
 
Hoe hi doodde de kerstine.
 
Doe en dorste hi in de port niet gaen:
 
Ene hagedochte vant hi saen,
 
Daer hi in ginc. In orisoene,
30
In Gods lof, in heilegen doene
 
Bleef hi maende drie aldaer.
 
Enen sconen man sach hi daer naer,
 
Die ene guldene roede droech,
 
Die hem heetende gewoech,
35
Dat hi te Rome ga; wats gesciet,
 
God en salne begeven niet.
 
So dat hi den wech anenam;
 
Ende doe hi binnen der steden quam,
 
Wert men altehant geware,
40
Dat hi was kerstijn. Saen daer nare
 
Wert hi geleidt vore Celerine,
 
Diene te hant dede doen ter pine,
 
Ende na menege pine sware
 
Werdt onthoeft die martelare.
45
Onder den keyser Numeriaen
 
Heeft menech mertelare ontfaen
 
De doot, die men hier niet en doet
 
Ghewach. Van enen bisscop goet,
 
Die Babillus geheeten was,
50
Hort cen deel hier, also ict las.
 
Te Anthiochen hi bisscop sat.
 
Numeriaen quam eens in die stat,
 
Ende hadde den goden offerande gedaen.
 
Doe wilde hi in Gods kerke gaen;
55
Maer Babillus, die bisscop goet,
 
Den keyser die dore wederstoet.
 
Des anders daechs wert geleet
 
Die bisscop vore den keyser wreet,
 
Die seide: ‘Waeromme daedstu dat mi?
60
Wetstu niet dat ic keyser si?’
 
Hi sprae: ‘God heeft mi te deser stat
 
Sine scaep te huedene gesat,
 
Ende ic werde na sijn gebod
 
Den fellen wolf vore mijn scaep cod.’
65
Om dit ende om menech ander woert,
 
Dat die heilege man brachte voert,
 
Was hem gedaen menege pine.
 
Ten lesten III kinderkine,
 
Van der moeder hem bevolen
70
Te leerne van siere salegher scolen
 
(Theodola hiet die vrouwe goede),
 
Worden met hem in goeden moede
 
Martelaren. XII jaer
 
Hadde doutste, dander daer naer
75
Hadde IX jaer, ende sevene
 
Dat jonxste. Ten eweleken levene
 
Quamen si, ende menech wonder
 
Heeft God getoent dore hem besonder.

Van sente Crisantusse. XLIIII.

 
Rike van goede, van machte groet,
 
So dat niemen en was sijn genoet
 
In de stat tAlexandrien,
 
Was Polomedius met signorien.
5
Hi quam eens te Rome die gone
 
Met Crisancius sinen sone,
 
Daer hem grote eere dede in dontfaen
 
Selve die keyser Numeriaen;
 
So daden oec alle die senature.
10
Sijn sone Crisancius was ter ure
 
Gheleidt, ende hadde den wille goet
 
Te leerne wat dat te leerne stoet,
 
Ende wat boeke hem quam te voren
 
Wilde hi lesen ofte horen;
15
So dat hi dewangelie ons Heren
 
Te Rome las, daer sonder keren
 
Sijn herte so ane wert gevest,
 
Dat hi nemmermeer en cest,
 
Eer hi kerstene hevet vonden,
20
Die hem kerstenheit vermonden.
 
So dat hi toequam aldus
 
Ten heilegen man Carpoforus,
 
Die in een hol geborgen lach
 
Van enen berge, want hi ontsach
25
Des baelius Celerius felheit.
 
Daer leerde Crisantus dat hem greyt,
 
Also dat hi gedoept was,
 
Ende cortelike na das
 
Ghinc hi selve toenen ende leeren
30
Oppenbare tgeloeve ons Heren.
 
Alse dit de vader heeft verstaen,
 
Dede hi te hant den sone vaen,
 
Ende dedene leggen in ene stede
 
Vol uutnemender swaerhede,
35
Dat Crisant gherne wilde dogen,
 
Ende wasser oec af in hogen.
 
Een, die dit sach, ghinc toten vader
 
Ende seide: ‘Die kerstene alle gader
 
Dunct mi dat pine wel becomt,
40
Want si seggen dat si hen vromt.
 
Wildi winnen den sone dijn,
 
Doettenne in grooter weelden sijn.’
 
Doe wert hi eerlijc gecleedt,
 
Ende in ene camere verciert geleedt
45
Vol drancs ende spisen, wat mer geert.
 
V joncvrouwen scone gepareert,
 
Die werelijcheiden vele hadden in,
 
Dedemen met hem, om sinen sin
 
Van Gode te treckene al;
50
Want sijn vader die beval
 
Den joncvrouwen, dat sine verkeren,
 
Ofte hi salse van live onteeren.
 
Op joncvrouwen, op dranc, no op spise
 
En micte Crisant in geenre wise,
55
Maer hi viel in sine gebeden;
 
Ende doe hem, als in vroylijcheden,
 
Die joncvrouwen wilden vaen an
 
Helsen ofte cussen den heilegen man,
 
Riep hi nerenstelike: ‘God here,
60
Huede mine siele van allen sere!’
 
Soe worden in slape die joncwijf,
 
Al haddemen hen genomen dlijf,
 
Men hadse niet gedaen ontwaken
 
Daer binnen; maer met cleenen saken
65
Ontwieken si buten; mer gingen si dan
 
Weder in die slaepcamere an,
 
Si waren te slapene weder bereit.
 
Die waren te simpel, men sie gereit
 
So dat men ene gecrige gereet,
70
Die meer van der werelt weet;
 
Die salne bi avonturen
 
Verkeren in enegher uren.
 
Doe was bespiet verre ende na,
 
So dat was vonden Daria,
75
Van scoenheiden doer volmaect,
 
Van talen, van seden wel geraect,
 
Daer si mede, na dat si woude,
 
Elken man bekeeren soude.
 
Dese diende Vesten der godinne.
80
Ghepareert met allen sinne
 
Was si Crisante te voren bracht.
 
Maer bi des heilechs geests cracht
 
Sprac hi hare ane, doe hise sach.
 
Hi mercte ane hare groet gelach.
85
‘Lieve,’ seit hi, ‘na dien dattu bids mi
 
So scone scoenheit als es in di,
 
Teenen sterfleken man,
 
Ic soudi grooten prijs leggen an,
 
Woutstu di voegen suverlike
90
Aen sconincs sone van hemelrike,
 
Die ewelike sal bliven here.
 
Sine ingele souden di doen groote eere;
 
Van den apostelen wordstu gedient;
 
De martelaren souden sijn dine vrient;
95
Cristus soude di sijn teenen brudegome;
 
Het soude al sijn te dijnre vrome,
 
Al dat in den hemel si,
 
Ende dese duwarie vri
 
Soudstu hebben sonder verderven,
100
Ende blide leven sonder sterven.’
 
Als Daria dit heeft gehort,
 
Heeft si te hant geantwort
 
Bi der gracien Gods ons Heren:
 
‘Omme dat ic di soude bekeren
105
Ten goden, die du heefs gelaten,
 
Die ons houden in allen baten,
 
Ende omdats mi dijn vader bat,
 
Quam ic te di, ende niet omme dat
 
Mi vromen mach; no ic en gere
110
An di onsuverheit min no mere.’
 
Crisancius antwerdde gevet:
 
‘Hoe mach iemen, die vroetscap hevet,
 
Gheseggen dat hem bate coemt
 
Van desen, die men gode noemt,
115
Die men roevede ofte stale
 
Ja, si en waren behoedt wale?’
 
Daria dus in spraken vel:
 
‘Mochten de gode van ons sijn wel
 
Sonder dese beelden gheeert,
120
Mijn sin daer ane wel keert,
 
Dat si ons en waren niet orbare.’
 
Crisancius antwerdde hare:
 
‘Nu laet ons warelike sien
 
Op die gene, wies beelden plien
125
Die liede te eerne, oft si sijn waert
 
Dat mense eere in enegher aert:
 
Saturnus weet men clare genoech,
 
Dat hi sine kindere versloech.
 
Sine papen scrivent oppenbare.
130
Dese soude sijn te rechte ommare,
 
Want sijn doen was alte quaet.
 
Van Jupiterre bekinnet staet,
 
Dat niet el en was in sinen sede,
 
Dan manslacht ende onsuverhede,
135
Ende sine oncuusscheit heeftene onteert.
 
So es hi qualike bekeert,
 
Die dese over gode hout;
 
Want godlijcheit moet sijn met gewout,
 
Heilecheit, hoecheit ende doecht.’
140
Dese woerde hebben seer verhoecht
 
Darien ende al in Gode geleert.
 
Crisantus heefse so gekeert,
 
Dat si doen wille so wat hi raet,
 
Dat si veisden huweliken staet,
145
Ende dienden Gode suver. Daerna
 
Wert gedoept saen Daria,
 
Ende es met Crisancius bleven
 
In salegher minnen, in suver leven.
 
Daer si magede mede
150
Brachte te salegher suverhede,
 
So dat die dulle jongelinge
 
Worden geware deser dinge,
 
Dat hen die joncvrouwen afbraken,
 
Daer si ane hadden gewaent genaken
155
In huweleke te winne kinder.
 
Dies hebbenre hen vele beclaget ginder
 
Over Crisancius ende Daria,
 
Dat bi hen die dinc so ga,
 
Dat si die huweleke beletten,
160
Die men te doene plach bi wetten.
 
Bi deser clagen worden si gevaen
 
Ende worden bevolen saen
 
Claudium, enen groten here,
 
Dat hise ontlive ende tormentere,
165
Ofte dat si houden der heidene wet.
 
Niet lange so en was daerna gelet,
 
Crisantus die wert geleet
 
Vore Ercules, ende men heet
 
Hem dat hi die gode anebede.
170
Dan dedemen al sine lede,
 
Dat mense met senuwen becnochte,
 
Dat si incrempen souden ende droegen onsochte
 
Ende dwingen. Maer daer al te handen
 
Ontknochten altemale die banden.
175
Dat es also tweewerf gesciet,
 
Ende ander menech swaer verdriet
 
Hebben si hem te doene gepijnt,
 
Dat hem deren niet en schijnt.
 
Dat waenden si dat toeverie dade.
180
Doe worden si also te rade,
 
Dat sine begoten met orinen,
 
Omme de toeverie also doen dwinen;
 
Ende die orine roec also wel
 
Al hadt clareit geweest ende niet el.
185
In ene verssche huut na dat
 
Wert hi genayt ende oec gesat
 
In de sonne, so dat die huut droege
 
Ende hi pine also ghedoege,
 
Maer die huut en droegede niet.
190
Als dat wreede volc dat siet,
 
Namen si bande yserine,
 
Daer si met bonden de lede sine,
 
Ende leeddenne in vuele donker steden,
 
Die te hant wert vol claerheden.
195
Dit wert Claudius geseit,
 
Die hem derwert maect gereit;
 
Ende doe hi sach dat scone lecht,
 
Bad hi hem dat hi hem berecht
 
Van siere starcker toeverien.
200
Crisantus sprac: ‘Wiltu waer lyen
 
Ende du te rechte merken wouts,
 
Over Gods were duut houden souts;
 
Maer de duvel u so verblent,
 
Dat ghi dware niet en kent.’
205
Doe brachte men herde roeden vort,
 
Daer menne mede blouwende wort;
 
Maer waer dat menne daermede gerochte,
 
Worden die roeden als plumen sochte,
 
Ende eer si quamen an dlijf,
210
Waren si sere hert ende stijf.
 
Als dit Claudius sach an,
 
Dede hi cleeden den heilegen man,
 
Ende heeft dese woerde vort bracht:
 
‘Niet en diedt des menschen macht,
215
Daer Gods macht werct dus oppenbare!’
 
Sine ridders antwerdden dare:
 
‘Ende wat mogen wi dan bestaen?’
 
Claudius antwerdde saen:
 
‘Dat wi met gemeenre hant
220
Bidden desen heilegen sant,
 
Dat hi ons sinen Gode leere
 
Dienen ende te doene alle eere,
 
Die sine cnapen ende sine vrient
 
Dus doet verwinnen die hem wel dient.’
225
Claudius wert gedoept hier na,
 
Ende sijn wijf Hylaria,
 
Ende LXX siere jongers met,
 
Met vele van haren vrienden. De wet
 
Ons Heren wert hen geleert alsoe,
230
Dat sijs alle waren vroe,
 
Dat si dore Gode pinen souden doegen.
 
Doe dit Numeriane quam vore doegen,
 
Hiet hi Claudius in die see
 
Versinken, ende waerre mee
235
Kerstene, beval hi daer na,
 
Dat men hen allen thoeft afsla.
 
Twee Claudius kinder, Maurus, Jasam,
 
Waren ierst onthoeft; dan
 
Wert onthoeft al die scare.
240
Hylaria, die vrouwe mare,
 
Hevet hare kindere scone begraven.
 
Dien anderen sepulture gaven
 
Kerstene liede hier ende ghinder.
 
Daer Hylaria groef hare kinder,
245
Bleef si vaste in hare gebede,
 
So dat mense sochte om vaen ter stede,
 
Ende toten genen heeft si geseit:
 
‘Ic bidde di dat di niet en verneyt.
 
Laet mi met payse doen mine gebede;
250
Daer ghi dan wilt, volgic u mede.’
 
Ende si daden dat si bat.
 
Saen ruumde hare geest sijn vat
 
Ende voer te Gode sonder wee.
 
Hare camerieren twee
255
Hebbense eerlike ten grave bracht,
 
Nadien dat sijs hadden macht.
 
Nu vinc men echter Crisantus an
 
Ende in den kerkere, daer Tullian
 
Woende, leidemenne, te welker stede
260
Algader die vuelechede
 
Van den hove toe quam geraect
 
Bi wegen diere toe waren gemaect,
 
So dat daer alte sware stanc.
 
Maer onse Here eer iet lanc
265
Sende daer licht met goeder roken.
 
Hier na gine men an Darien stoken.
 
In een bordeel was si geleet,
 
Ende den ridders quaet men heet gekeren,
 
Dat sise gangen scandeliseren.
270
Ende eer haerre enech hem daertoe mocht
 
Quam in dbordeel een starc liebaert,
 
Die vore hare ginc liggen ter vaert,
 
Als oft si hem bevolen ware
 
Te huedene; ende saen daer nare
275
In dbordeel een hoerier quam,
 
Dien die liebaert te handen nam
 
Ende werpenne onder sine voeten.
 
Op Darien sach hi als bi moeten,
 
Als oft hinc wilde dooden,
280
Dat sijt segge. Maer verboden
 
Heeft si dat hem, ende si heet
 
Dat hi late den man. Gereet
 
Gaet hi ter sullen liggen inwert sien,
 
Dat hem die man niet en moge ontflien.
285
Doe sprac dien man ane Daria:
 
‘Dul man, merct hier ende versta,
 
Dat al laet dese beeste wreet
 
Hare felheit, ende doet Gods geheet,
 
Ende dune wilt laten niet dine mesdade.’
290
Doe bat hi hare omme genade,
 
Dat sine doe wech gaen ongescaedt.
 
Hi belovede, hoe dat gaet,
 
Hi sal orconden in tgemeene,
 
Dat hare God es god alleene.
295
Si lietene gaen; als hi quam uut,
 
So riep hi al overluut,
 
Dat Daria ware seker ene godinne.
 
So dat die liede worden in inne
 
Van den liebaerde, ende wilden hem ane
300
Als te vangene ende te bestane;
 
Ende altemet dat elc quam an,
 
Leide hine vore Darien voete dan.
 
Doe hiere een deel dus hadde gevaen,
 
Lieten dandere tfangen staen
305
Ende hielden hen bat danen.
 
Doe sprac Daria ten gevanen:
 
‘Gheloevet an Gode, daert al ane staet,
 
So mogedi wech gaen ongescaedt.’
 
Doe seiden si alse uut enen monde:
310
‘Die in hem niet en geloeft te gronde,
 
Die en moete niet wech gaen gesont.’
 
Alle gingen si wech in corter stont.
 
Doe riepen si alle oppenbaer:
 
‘Het en es els geen god vorwaer
315
Waerachtech, dan die Daria toeget:
 
Hi es vroet, die hem te dienenne poeget.’
 
Doe dit Celerijn verstoet,
 
Dede hi hen maken metter spoet
 
Omtrent dbordeel groten brant.
320
Doe toegede van vare samblant
 
Dic liebaert; maer Daria
 
Troestenne; dat hi wech ga,
 
Hiet si hem in den name ons Heren,
 
Niemen en soude hem mogen deren.
325
Doe ginc hi wech sonder verdriet.
 
Menech, die dit wonder siet,
 
Wert in onse geloeve goet.
 
Als Numeriaen dit verstoet,
 
Dede hi leggen grote attente,
330
Dat men Crisante noch tormente.
 
Daer was geproevet menech engien;
 
Maer onse Here en liet niet gescien
 
Dat hem enech quam ter scade.
 
Ten leste wert men daer te rade
335
Bi wille van dien tyrante
 
Numeriane, dat men Crisante
 
Ende Darien doe in enen pleine,
 
Ende dat volc quame al gemeine
 
Ende werpse met steenen doot.
340
Het was gedaen, also hi geboet;
 
Daer desen II heilegen, dic gemeene
 
Een leven salich, minlijc, reene,
 
Te samen leidden ene stont,
 
Wert te samen Gods blijsscap cont.

Van skeysers Numeriaens doot. XLV.

 
Men seit van den keyser Numeriane,
 
Dat hem selc vernoy quam ane,
 
Dat menne voerde op een orsbaer,
 
Daer hi moeste sijn hier ofte daer;
5
Ende hi stanc so sere, dat die sine
 
Niet gedoegen en consten die pine,
 
So dattene Aper te doot sloech.
 
Te Margon, also men mi gewoech,
 
Wert verslegen sijn brueder Carijn.
10
Dese II daden armen fijn
 
Van haerre groter heerscapien.
 
Den derden boec der ander partien
 
Endic hier in den name ons Heren.
 
Nu willic mi daer toe bekeren,
15
Dat ic den vierden wille anevaen.
 
Nu moet mi God in staden staen.
 
Amen.

Vorige Volgende