Logo DBNL
Spiegel historiael. Tweede partie [alleen brontekst] (1879)

Spiegel historiael. Tweede partie [alleen brontekst]

(1879)–Philip Utenbroecke–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Hier begennet dander boec van der anderre partien des Spiegels hystoriaels.

Van den keyser Vaspasiane. I.

 
Recht dunct mi wesen, dat die quade
 
Emmer vallen in die scade,
 
Also desen tyran es gesciet.
 
Vaspasiaen ende sijn diet
5
Waren in Rome eerlijc ontfaen.
 
Dus wert keyser Vaspasiaen
 
Als men die jare ons Heren screef
 
LXXI, ende daer na bleef
 
Keyser IX jaer, al sonder sage,
10
XI maende ende XII dage.
 
Nu bescrivet ons aldus
 
Van desen keyser Suetonius:
 
So wel was hi eerst met Nerone,
 
Dat hine sonder keysercrone
15
Rechte an hem hadde geselt;
 
Maer als hem Nero qualike helt,
 
So scudenne Vaspasiaen.
 
Als dat Nero heeft verstaen,
 
Balch hi hem so, dat hine verstiet
20
Van hem. Also nu es gesciet,
 
Dat die Joden van Judea
 
Ontseiden al, hoe soet ga,
 
Onder die van Rome te sine,
 
Doe wert recht als bi hatine
25
Vaspasiaen den Joden gesant,
 
Om te dwingene ter Roemscher hant,
 
Van Nerone, want hi woude
 
Dat Vaspasiaen doot bliven soude;
 
Want vorseit wert dat te dien wege
30
De Joden souden hebben sege.
 
Dus gaf men Vaspasiane
 
Selc volc de vaert mede te bestane,
 
Alse hi selve wilde kiesen.
 
Hine voer niet met dullen riesen,
35
Maer met ridders die waren geproeft,
 
Also als ten orloge behoeft.
 
Selve was hi saechte ende goet
 
Ende ten wapenen sere vroet,
 
Ende onder die sine wert,
40
In negenen dingen verhovert.
 
Alse hi nu ute Judea sciet,
 
Tytus sinen sone hi liet
 
Metten heren in Judea.
 
Alse hi te Rome quam daer na,
45
Toegede hi dat hi niet begrepen
 
En was met hoverden, met viantscepen;
 
Want die dochter van sinen viant
 
Vitellus dede hi te hant
 
Huwen eerlike ende wale.
50
Men mach geene mesprise tale
 
Van hem spreken, na dat ict vinde,
 
Dan dat hi tgelt te sere minde.

Van Josephus. II.

 
Josephus, een Jode vroet,
 
Was tesen tiden ende vechtere goet,
 
Want hi halp der Joden orloge
 
Houden als een prince hoge,
5
Also dat hi wert ghevaen;
 
Ende daert toehorde Vaspasiaen,
 
Vorseide hi des keysers Nerons doot,
 
Ende dat keyser ende here groot
 
Soude wesen Vaspasiaen.
10
Jeronimus doet ons verstaen:
 
Als Vaspasiaen voer te Rome,
 
[Ende] Tytusse hiet dat hi begome
 
Theer, liet hi met hem dan
 
Josephus, den vroeden man,
15
Die al dorloge dore heeft bekent.
 
Daer, als hi quam te Rome sent,
 
Hi maectere VIII boeke of,
 
So dat men om sinen lof
 
Hem te Rome een beelde maecte.
20
Vele boeke wel geraecte
 
Maecte hi daer men hier swiget ave.
 
Hi seget dat een prophete gave
 
Was Jan Baptiste; hi seit oec mede
 
Dat Jherusalem die stede
25
Altemale was testoert
 
Omme sente Jacobs moert,
 
Die men den menderen Jacob heet.
 
Vort hi dus te sprekene weet
 
Van Jhesus Kerste, ende seit aldus:
30
Een goet man was, die hiet Jhesus,
 
Oftmenne mach noemen man, die dede
 
Vele goets wonders; mede
 
Leerde hi leeringe herde goet
 
Hem die ter doget wilt hebben moet,
35
So datter Joden ende der heidine
 
Vele volgeden der leeren sine.
 
Dies hadden der Joden princen toren
 
Ende brachten Pylatusse so te voren,
 
Dat hine cruuste; daerna te waren
40
Toende hi hem levende sinen scaren,
 
Ende dede vele dingen albloet
 
Beide vore ende na sine doot,
 
Dat van Cristum was beheten
 
Van den heilegen propheten.
45
Noch de sine staende bleven
 
Hier ende in dewege leven.

Van der destructien van Jherusalem. III.

 
Eer dierste jaer geliden conde
 
Dat Vaspasiaen begonde
 
Regneren in tRoemsche rike,
 
Wert al Judea jammerlike
5
Met orlogen al omme besat,
 
Ende meest Jherusalem die stat,
 
Ende om hare quaetheit al.
 
Noyt en horde man selc ongeval,
 
Want si in Jherusalem
10
Meer pinen hadden onder hen,
 
Dan hen die viande buten daden,
 
Want binnen en hadden si gene genaden:
 
Elc sloech anderen te doot,
 
Nijt ende anxt ende honger groot
15
En hevet daer niemene gespaert,
 
Alsoet daer wel wert geoppenbaert;
 
Want die moeder hare kint at
 
Van noethongere. Alse uter stat
 
Vore Tytusse quam die mare,
20
Hadde hijs ontfarmenesse sware,
 
Ende hadt benomen, hadde hi gemocht;
 
Maer hare quaetheit hadse brocht
 
So, dat hen en mochte geen goet gescien.
 
Elder dan hier so mogedi sien
25
Van desen dingen meer bescreven;
 
Maer alle diegene die nu leven
 
Diene horden noyt gewagen
 
Van so anxteleker plagen.
 
Tytus maketse also kative
30
Ende hare quaetheit, dat diere te live
 
Bleven, worden si XXX gegeven
 
Om enen; want daer ne bleven
 
Gheene diese lossen mochten,
 
Ende die Romeine haers niet en rochten.
35
Dus endde hier der Joden rike.
 
Lant ende porten gemeenlike
 
Wert altemale gedestruweert.
 
Nu waren der jare, also men ons leert,
 
Leden Vc ende X werf viere,
40
Dat Jherusalem die stat diere
 
Ghemaect was onder Darius,
 
Tote datse breken dede Tytus.

Van sente Appollinarise. IIII.

 
Nu mogedi horen hier dat waer is
 
Van den heilegen Appollinaris,
 
Die sente Peters discipel was,
 
Ende van hem gesent dore das
5
Te Ravene Gods woert te leerne,
 
Daer hi doepte, na den bekeerne,
 
Enen here groot, wies wijf hi genesen
 
Heeft, die lange siec hevet gewesen,
 
Die hi oec doepte ende al tgesinde.
10
Als die hertoge dat bekinde,
 
Dede hine halen sinen cnapen;
 
Vort dede hine leiden tsinen papen
 
Te Jupiters temple, dat hi ter stede
 
Sine afgode anebede,
15
Daer hi altoes seide jegen.
 
Daer hebbenne dic papen sere geslegen
 
Ende stakenne als halfdoot uter port.
 
Sine jongeren leiddenne vort
 
In eenre weduwen huuskijn,
20
Daer hi nam de ruste sijn
 
VI maent tote dat hi was genesen.
 
Te Classen ginc hi na desen,
 
Daer hi sere was teblouwen.
 
Om dat hiere Gods woert met trouwen
25
Sprac, wert hi barvoet op tfier gesat:
 
Gode lovede hi al omme dat.
 
Uter porte wert hi gesteken.
 
Te Ravenne es hi weder gestreken,
 
Daer hi shertogen dochter vant
30
Doot. Doe sprac die hertoge te hant:
 
‘Onse gode verbolgen waren,
 
Daeromme en wouden si niet sparen
 
Mierre dochter.’ Doe sprac ten here
 
Appollinaris: ‘Nu doe mi swere,
35
Dattuse kersten laten wesen wout,
 
Si sal opstaen bi Gods gewout!’
 
Die hertoge dede gerne dat.
 
Appollinaris nam te dier stat
 
Bi der hant die joffrouwe; saen
40
Es si gesont opgestaen.
 
Metter moeder heeft hise gedoept
 
Ende met menegen, diere toe loept.
 
Dus wert daer kerstijn menech man.
 
Appollinaris bleef lief vort an
45
Metten hertoge; dat moeste wesen
 
Selke om skeysers wille. Na desen
 
Quam vore den keyser saen die mare.
 
Doe sendde die keyser oppenbare
 
Ten baeliu van Ravene der steden,
50
Dat hi die gode dade anebeden
 
Appollinare, of dat hine sent
 
Daer hi sware si verellent.
 
Als die baliu te desen dingen
 
Appollinare niet en can gedringen,
55
Dede hine met stocken blouwen lange;
 
Daerna heet hi, dat menne hange
 
Bi den armen, ende sine wonden
 
Vol scoutheet waters giete ter stonden.
 
Hierna soe wilde hine versinden.
60
Als die kerstene dat bekinden,
 
Worden si so tornech, dat si dan
 
Versloegen wel CC man,
 
Die vorderen wilden dat onrecht.
 
Als gecesseert was dat gevecht,
65
Dede die baliu Appollinare
 
Binden in den karkere sware.
 
III dage heeft hi benomen
 
Dat hem geen spise en mochte toecomen.
 
Doe wert hi uter port gesent.
70
Ende daermede, alsoet es bekent,
 
Clerke III ende ridders twee,
 
Daer hi doegede menech wee.
 
Na III jaer es hi gekeert
 
Te Ravenne weder. Also men ons leert,
75
Dede men hem daer groote pine.
 
Ten tempele van Apolline
 
Wert hi om anebeden geleet:
 
Doe viel die tempel al gereet.
 
Hierna so hevet hi genesen
80
Des balius sone, die oyt gewesen
 
Hadde bi naturen blint.
 
Dies hiltene die baliu sint
 
Vriendelike der jare viere.
 
Doe wroechdenne die papen sciere
85
Vore den keyser, ende die hevet geboden,
 
Dat hi offerande doe den goden,
 
Of dat hi rume die port te hant.
 
Als dit gebot dus wert bekant
 
Den patrijs Demostenes,
90
Dede hi Appollinare na des
 
Woenen in der lazerse strate,
 
Om daer tontgane der papen bate;
 
Maer si volgeden hem saen daer naer
 
Ende gaven hem slage also swaer,
95
Dat hi en leefde na die slage
 
Maer omtrent LVII dage,
 
Ende ontfinc ons Heren gave.
 
Sine jongers dadenne daer ten grave.

Van Vaspasiaens gierecheiden ende sine doot. V.

 
Doe gieriecheit Vaspasiane
 
Also was gewassen ane,
 
Began hi in die doget faelgen.
 
Alle tolle ende alle taelgen,
5
Die ander keysere hadden geset,
 
Nam hi meerre, al waest onwet.
 
Hi nam wat hi gecrigen mochte,
 
Waest recht of onrecht, hem en rochte.
 
Die gherne namen heeft hi gesat
10
In dienste, om dat hise bat
 
Reimeren mochte tsiere vromen,
 
Alse si vele hadden genomen.
 
Selc seide van hem, dat dese onsede
 
Hem bi naturen volgede mede,
15
Ende selc seide dat quam bi node.
 
Nu mochte ment anders keren ode:
 
Al scheen hi in tnemen fel,
 
Hi bestadet tsine gherne wel:
 
Den veraermden senaturen
20
Besette hi rente, daer si ter curen
 
Eerlike op mochten leven;
 
Poeten, meesters, dede hi geven
 
Daer si hen op onthouden mogen;
 
Porten, gewoest met orlogen,
25
Dede hi vele weder maken.
 
Als hem die doot began naken,
 
Hadde hi LXX jaer.
 
Oec starf hi, houden wi overwaer,
 
Staende ende van den lichten lichame,
30
Want hi seide: het ware betame,
 
Dat keyser staende in siere oude
 
Uut deser werelt varen soude.

Van den keyser Tytusse ende sine doot. VI.

 
Alse Vaspasiaen was doot,
 
Wert keyser, alst recht was groot,
 
Tytus, alsmen screef vorwaer
 
Tachtentech ons Heren jaer.
5
II jaer so regneerde hi.
 
Van hem seghet Huge van Flori,
 
Dat hi volmaect was in de doget;
 
Alle dinc die manne verhoget
 
Was altoes in sinen sede;
10
Hine ontseide ja geene bede.
 
In II tongen wel geraect
 
Was hi recht ende wel volmaect.
 
Suetonius scrivet oec van desen:
 
Minne, begherte, al dat mach wesen
15
Wensch van menschen, was hem in,
 
Ende sijn dogedelec hoefsche sin
 
Die meerrende altoes in die doget.
 
Niemen en sciet van hem onverhoget;
 
Hi vermaende dat men hem bade;
20
Dat hi belovede was gestade.
 
Hi seide dat het niet en behoeve,
 
Dat mensche ga van princen droeve.
 
Hadde hi enegen dach gheleden
 
Sonder geven, als in droefheden
25
Hadde hi geclaget dien dach verloren.
 
Noyt man en sach, no en conde verhoren
 
An hem dan algader goet.
 
Sinen brueder hi doen doet
 
Al dat men hem selven dede,
30
Ende hietene sijn geselle mede.
 
Oec heeft hi hem gebeden stille,
 
Dat hi te hem drage goeden wille.
 
Hierna starf saen dese goede,
 
Dat scade was, also ict bevroede,
35
Hem selven ende der werelt meer.
 
Binnen Rome was groot seer.
 
Al doot spraken si hem lof an,
 
Als oft hi ware levende man.
 
Die senature seiden mede,
40
Dat hi hadde sine stede
 
Onder de gode, ende in haer rike
 
Soude hi wesen ewelike.

Van den keyser Domiciane. VII.

 
Tytus doot die heeft bracht ane
 
TRoemsche rike Domiciane,
 
Die sijn joncste brueder was.
 
Dese regneerde, also ict las,
5
XV jaer. Nu seget van desen
 
Huge van Flori: sijn ierste wesen
 
Was goedertieren ende gerecht.
 
Enen tempel maecte hi echt
 
In alre afgoden ere,
10
Dat Pantheon hiet wilen eere.
 
Nu es die stede also gekeert,
 
Dat menre onser Vrouwen in eert
 
Ende alle heilegen te samen
 
In Jhesus Kerst ons Heren namen.
15
Suetonius doet ons gewach,
 
Dat dese in siere joget plach
 
Stille te vliegene met enen griffoen
 
Ghetreyint. In alsulc doen
 
Mercte hi, ende daerna
20
Regneerde hi, also ict versta,
 
Wonderlike, want hi wilde mingen
 
Te gadere quaet ende goede dingen.
 
Daerna hi al in tquade verhoeghet,
 
Ende liet altemale de doeghet.
25
Gherne hi liede ontliven dede,
 
Ende so nam hi tgoet al mede.
 
Vele bien hiere uten lande
 
Ende maecter af sine viande,
 
Ende sloech emmer an tgoet de hant.
30
Den keyser was hi meest viant.
 
Eusebius seget oec van desen,
 
Dat hi emmer god wilde wesen.

Noch van Domiciane. VIII.

 
Men vint bescreven overwaer,
 
Als Domiciaen XII jaer
 
Gheregneert hadde, so was Clement
 
Over paeus te Rome bekent,
5
Die scrivers sende die werelt dure
 
Te scrivene der heilegere avonture
 
Ende hare leven, na dat sijt conden
 
Verstaen. Ende in desen stonden
 
Worden gewroecht Domiciane,
10
Also Egesippus doet te verstane,
 
Van Davids geslechte lieden,
 
Die Domiciaen dede ontbieden
 
Altemale te slane doot,
 
Want hi was in sorgen groet,
15
Dat Cristus, van Davids geslachte,
 
Noch comen soude ende met machte
 
Hem sijn rike nemen soude,
 
Also Herodes wanen woude.
 
Dien hi beval doen dese daet
20
Was geheeten Revocaet,
 
Die een deel armer liede vant.
 
Als mense hem hadde bracht te hant,
 
So waren si eens Judas neven,
 
Die in haerre beider leven
25
Jhesus Cristus brueder hiet.
 
Als Revocaet dese liede siet
 
Aerm ende sonder macht,
 
Heeft hise vore den keyser bracht.
 
Oft si waren, vragede hi te voren,
30
Van Davids geslechte geboren;
 
Daerna vraechde hi om hare goet.
 
Ende si antwerdden metter spoet:
 
‘Van Davidte sijn wi geboren.’
 
Hare goet brachten si al daer te voren,
35
Dat si met haerre alre hande
 
Op XXXIX gemete van lande
 
Wonnen haerre alre tere met pinen:
 
Dat mochte men an hare hande wel sien scinen,
 
Want si waren al een swel.
40
Die keyser vraechde hen doe also wel
 
Van Cristum ende van sinen rike,
 
Ende si antwerdden wijssclike:
 
‘Cristus rike en es hier niet,
 
Maer in den hemel hi gebiet;
45
Ter werelt indde sal hi comen
 
Elken na sinen daden domen.’
 
Als Domiciaen verstoet
 
An dese liede niet dan goet,
 
Liet hise vri ende quite gaen;
50
Sijn gebod wederriep hi saen.

Van Domiciaens quaetheiden. IX.

 
Eer tertienste jaer volleet,
 
Also ment in tgescrefte weet,
 
Van Domiciaens regneren,
 
Wert hi swaer der kerken ons Heren,
5
Ende was dander die na Nerone
 
Ghemeenlike uutgaf onscone
 
Ghebod tontlivene die kerstine,
 
Dat menegen kerstenen wert in scine.
 
Hierbi wert die heilege man,
10
Die Ewangeliste sente Jan,
 
Gheset in cen wallende vat
 
Van olyen, ende als hem dat
 
Bi Gods gewout en scaedde twint,
 
Wert hi in Padmos gesint,
15
Om daer te sine in pinen swaer.
 
Maer onse Here troestene daer
 
Ende dede hem daer na scouwen al,
 
Dat was ende es ende wesen sal
 
In die heilege kerke ons Heren.
20
Hier af, bi sheilechs geests leren,
 
Screef hi den boec daer, diemen weet,
 
Die nu Apocalipsis heet.

Van Nereus ende Ancilleus. X.

Van sente Dyonise. XI.

Sente Eutropius leven. XII.

 
Het es hier over waer bescreven,
 
Dat dese sente Dyonijs dat leven
 
Van sente Eutropius bescreef,
 
Hoe hi in Gods wet staende bleef,
5
Ende dat gescrifte heeft hi gesent
 
Clemente den paeus, dat hijt gehent
 
Sinen magen te Atthenen,
 
Die kersten waren. Nu was sijn menen,
 
Alse si dat salege leven sagen,
10
Dat si souden tallen dagen
 
Daerbi gesterct in doegeden wesen.
 
Nu hort wat hi seit in desen:
 
Van grooten geslechte utevercoren
 
Was Eutropius geboren.
15
Sijn vader die was genant
 
Serces ofte Admarant,
 
Ende was coninc van Babilone.
 
Guma die coningine scone
 
Was sijnc moeder. Dese Eutrop
20
Was in der joget geleert geen scop;
 
Maer van Caldeuscher ende Griexer leere
 
Hadde hi meester van groeter ere,
 
Ende daer hi hem in wel verstoet,
 
Maer en dochte hem al niet goet.
25
Also quam sijn sin in dien,
 
Dat hi wilde varen sien
 
Des conincs Herodes hof,
 
Die doe ter werelt hadde lof,
 
Ofte hi daer iet vinden can
30
Daer hi doeget mach leeren an.
 
Alse hi quam in Herodes lant,
 
Horde hi van Cristum. Daer te hant
 
Socht hine; nu was onse Here
 
Van Galilee geleden dmere.
35
Nochtan volgede Eutrop naer
 
Met vele lieden, ende quam daer
 
Des selfs daechs dat onse God
 
Met V brooden na sijn gebod
 
Ende met II visschen voedde wale
40
VM volx bi getale.
 
Dit lihet hi selve dat hi sach dat,
 
Ende hi een was diere oec at.
 
Doe hadde hi den wille groet
 
Jhesum te sprekene; maer het verboet
45
Sijn maech Nychanor hem.
 
Doe voeren si te Jherusalem,
 
Daer si daden hare gebede,
 
Also hen leerde haer lants sede.
 
Hier na sijn si thuus gevaren.
50
Doe ginc Eutrop al oppenbaren
 
Van Jhesuse sinen vader
 
Dwonder, dat hi sach al gader:
 
Hoe hi die sieke hem sach genesen,
 
Ende doode doen opstaen te desen,
55
Ende hoe hi met broeden vive
 
Ende met II visschen gesont van live
 
VM liede heeft gevoet.
 
‘Here,’ seit hi, ‘docht u goet,
 
Ic wilde dat ghi hem daedt ere,
60
Op dat hi herwart hem bekere.’
 
Als die vader dit heeft gehort,
 
Wert hi Jhesum te siene becort.
 
Niet lanc hier na set sine vaert
 
Eutrop te Jherusalem waert,
65
Ende meest om onsen Here te siene.
 
Doe quaemt also in den gesciene,
 
Dat hi Jhesum heeft vernomen
 
Te Jherusalem wert comen
 
Van der port Betania,
70
Daer hem tfolc ende kindere na
 
Woerpen vore die voete bladen
 
Van boemen, telgere, ende gewaden,
 
Ende riepen Osanna over op,
 
Ende hi selve met Eutrop
75
Werp daer na hem bloemekine;
 
Maer dat was hem grote pine,
 
Dat van den volke die persse groet
 
Hem te siene dat verboet,
 
Ende oec was hi een van dien,
80
Die Jhesum souden gherne sien,
 
Ende dat tote Philippe spraken.
 
Te dier tijt hem die dinc gebraken,
 
Maer techterst sach hine ende was blide.
 
Den sin leide hi met sueter lide
85
An hem; hi ware met hem bleven,
 
En hadden sine so niet bedreven,
 
Sine meiseniede altenegader,
 
Diene weder wilden bringen ten vader.
 
Oec hadde dat verstaen aldus
90
Die vroeme Eutropius,
 
Dat die Joden om sine doot pinen.
 
Dus voer hi weder thuuswert ten sinen,
 
Want hi dat noede soude ansien.
 
Over niet wel lange nadien
95
Sette hi hem weder daer ten kere.
 
Doe vant hi doot onsen Here,
 
Dat hem herde sere mesquam,
 
Maer daerin hi bliscap nam,
 
Doemen hem seide oppenbare,
100
Dat hi te live verresen ware
 
Ende gevaren te hemelrike.
 
Doe voer hi thuuswert blidelike.
 
Alle die Joden, die doe waren
 
In Babilonien, sonder sparen
105
Dede hi ontliven, cleene ende groot,
 
In wraken van Jhesus doot.
 
Hier na quamen te Babilone
 
II apostele, om uter hoenne
 
Te bringene van den viande
110
Die liede daer van dien lande.
 
Dit waren Judas ende Symoen,
 
Die daer vonden in valsch doen
 
II toeveraren, die jammerlike
 
Die liede bedrogen van dien rike.
115
Zaroes ende Arfaxat
 
Hieten si, dien maecten dapostele mat
 
Ende toegeden dien lieden die waerhede.
 
Eutropius ende sijn vader mede
 
Daden hen doepen met menegen man.
120
Die apostele daden maken dan
 
Menege kerke harentare;
 
Papen ende clercke wiheden si, daer nare
 
Wouden si daer teenen bisscop wyen
 
Enen heilegen man Abdyen,
125
Die was van Jherusalem.
 
Ende doe si hadden wel met hem
 
Den lieden geleert ons Heren wet,
 
Ende al in goeden poente geset,
 
Ende Eutropius was dyaken,
130
Die apostelen danen traken
 
In anderen lande, daer si waren
 
Ghemaect salege martelaren.
 
Hierna heeft Eutrop verhort,
 
Dat te Rome in die port
135
Een Peter was, die meester ware
 
Van ons Heren Jhesus scare,
 
Ende hi groete miraculen doet.
 
An sinen bisscop bi oetmoet
 
Nam hi orlof so met liste,
140
Dat sijn vader niet en wiste,
 
Ende quam te Rome so hi ierst mochte,
 
Daer hi sente Petere sochte
 
Ende vant, diene ontfinc met eren
 
Ende settene tsiere salegher leren,
145
Dat die ander wel verstont.
 
Dus was hi daer ene stont,
 
Tote dat sente Petere dochte,
 
Dat hi bederve doen mochte.
 
Doe sende hine te Gallen waert
150
Met anderen gesellen in die vaert.
 
Eutrop was te Sans wert comen;
 
Daer dede hi herde vele vromen,
 
Daer hi predecte ons Heren woert,
 
Dat daer was sere ongehort.
155
Daer sloech menne jammerlike ende sware
 
Ende stakenne uter port daer nare,
 
Dat hi goedertierleke gedoechde,
 
Ende ginc ute, ende poegede
 
Dat hi niet verre van der stat
160
Een huusken maecte, ende in dat
 
Was hi tsnachts. Sdaechs ginc hi vort
 
Dicwile predeken in die port.
 
Dit hevet hi daer lange ghehert.
 
Om cleine bederve te Rome wert
165
Keerde hi, ende vant doot dan
 
Petre den heilegen man,
 
Ende vant Clemente in sine stat,
 
Die Eutropiusse hiet dat,
 
Dat hi keere danen hi quame,
170
Ende wiedenne bisscop in Gods name.
 
Dus quam hi in deser wise
 
Met anderen ende met sente Dyonise
 
Tote Ausoene, ende alte samen
 
Dyonijs ende sine gesellen namen
175
Haren wech te Parijs waert.
 
Eutropius ginc onvervaert
 
Te Sans, te sinen husekine,
 
Daer hi doechde menege pine.
 
Hoe hi Gods wet daer geleert,
180
Ende heefter menegen oec bekeert.
 
Eustelse bekeerde hi na dat,
 
Des conincs dochter van der stat,
 
So datse de vader van hem verstac;
 
Ende sine liet omme geen ongemac,
185
Sine quam woenen in groeter pine
 
Bi sente Eutrops husekine;
 
So dat die vader lude ende stille
 
Dicwile proefde, ofte si wille
 
Te hem keren; maer neen si niet:
190
Si hevet liever dat verdriet
 
Te doegene metten heilegen sant,
 
Dan sijn in der afgode bedwanc;
 
So dat die vader hiet na dat
 
Den vleeschouwers van der stat,
195
Dat si Eutropiuse verslaen
 
Ende siere dochter bringen saen.
 
Die sijn tote Eutropiuse comen
 
Ende hebben hem sijn lijf genomen.
 
Eustala ende andere kerstine
200
Groevenne binnen sinen husekine.
 
Dese dede salegen ende
 
In Meye op dandere kalende.
 
Eustalla es daer bleven
 
Bi hem al dore haer leven,
205
Ende beval hare graven dan
 
Na dlijf bi den heilegen man,
 
Alsoemen dede; ende daer naer
 
Maecte men ene kerke daer
 
Over hen van werke diere,
210
Daer God in toechde menegertiere
 
Wonder dore den heilegen man.
 
Men mach daer bescouwen an
 
Ysers ende instrumente vele,
 
Dat daer bracht hebben die van nijtspele
215
Sijn verloest, in goeder hope
 
Van den goeden sente Eutrope.

Van Sente Sanctonine ende Antonine. XIII.

 
Ene stont leerde ons Heren wet
 
Te Sarters, daer hi was geset
 
Van sente Dyonise, Sanctonijn
 
Bisscop, metten geselle sijn
5
Antonine gesent vort
 
Te Meaus. Nu hevet gehort
 
Sente Dyonijs ende wel verstaen,
 
Dat die keyser Domiciaen
 
Om hem tontlivene hadde uutgesant,
10
Ende doe sendde hi alte hant
 
Om Sanctonine ende Antonine,
 
Omdat si die passie sine
 
Scriven souden [ende] vort bekent
 
Doen te Rome den paeus Clement.
15
Ende aldus hebben si gedaen.
 
Als si te Rome wert souden gaen
 
Ende in Ytalien comen sijn,
 
Wert siec sente Antonijn.
 
Een stuc bleef Sanctonijn hem bi;
20
Doe docht hem wesen goet dat hi
 
Vore ga, te doene ter vaert
 
Dat sente Dyonijs hadde begaert;
 
Ende liet den wert genoech
 
Antonine te doene gevoech.
25
Antonijn sterf, ende die waert
 
Groeffene stillekine ter vaert
 
In sine messinne, om dat hi woude
 
Dat hem sijn goet bliven soude.
 
Dit hevet Sanctonijn vereescht
30
Bi Rome bi den heilegen geest,
 
Ende hi keerde metter vaert,
 
Daer hi vant den valtschen waert,
 
Ende vragede hem waer sijn geselle ware.
 
Die waert, in droeven gebare,
35
Sprac, hi haddene doen graven
 
Rikeleke metter haven.
 
‘Du liechs,’ sprac Sanctonijn,
 
‘Hi leget in die messinne dijn.’
 
Doe ginc hi daer hi lach met spoede,
40
Ende riepene dat hi opstoede.
 
Alte hant ruumde hi den pit
 
Van den messe al besmit.
 
Sanctonijn heeftenne gedwegen
 
Ende suvere cleedere anegegeven.
45
Si seiden misse ende also ter vaert
 
Haren wech te Rome waert,
 
Daer si den heilegen paeus Clement
 
Al hare dingen daden bekent.
 
Te Meaus sijn si gekeert,
50
Daer si menegen wel hebben geleert.
 
Sanctonijn die sterf daer voren;
 
Doe was Anthonijn vercoren
 
Bisscop daer in sine stede,
 
Die daerna salegen indde dede.

Van sente Jovine, die met Dyonise te Parijs quam. XIIII.

 
Men vint bescreven, also ict vernam,
 
Dat met sente Dyonise quam
 
Van Atthenen al te Parijs
 
Jovijn, ende wert goet ende wijs
5
Pape ende predicare becant,
 
Te Tsaters van Dyonise gesant,
 
Die vele bederven dede daer.
 
Die sant en at niet vorwaer
 
Dan cruut al roe, ende sekerleke
10
In de vasten mer tweewerf de weke.
 
Doe die baliu dat heeft verstaen
 
Wat Jovijn daer heeft gedaen,
 
Hevet hi hen drien gesent
 
Tontlivene waer dat menne vent.
15
Bi Parijs hebben sine vonden,
 
Daer hi vele lieden te dien stonden
 
Van Gods geloeve dede gewach.
 
Doe hi die viande sach,
 
Dancte hi Gode dat hi so houde
20
Martelare werden soude.
 
Tote enen berge ghinc hi van daer,
 
Ende die andere volgeden naer,
 
Ende hebben hem thoeft afgeslagen.
 
Sonderlinghe groot licht si sagen
25
Ende horden dese woerde: ‘Jovijn,
 
Die mijn knecht heefs gesijn,
 
Dijn indde es gebenedijt.’
 
Ende hier na niet langen tijt
 
Nam die lichame sonder ghile
30
Sijn hoeft, ende droecht ene mile,
 
Daer hi woude begraven sijn.
 
Soe doersuete roke fijn,
 
Dat wonder was, wert daer ter stede;
 
Sint menech wonder God daer dede.

Van sente Taurine. XV.

 
Taurinus wert te Rome geboren
 
Ende gesent, also wijt horen,
 
Van den paeus Clemente met sente Dyonise,
 
Omme te leerne die onwise.
5
Ter see quam hi, daer hi vant
 
Een schip vol liede, ende altehant
 
Es hi in den schepe gegaen.
 
Een groot tempeest es comen saen,
 
Dat die andere waenden vervaren.
10
Taurinus maecte een cruce te waren,
 
Daer hi den tempeest stilde mede,
 
Ende brachte te kerstenhede
 
Degene die dit sagen dan.
 
Hier na quam dese heilege man
15
In een eylant, daer hi sach
 
Houden feesteleken dach
 
In der eren Venus der godinne.
 
Daer voer des papen dochter inne
 
De duvel, ende hi riep: ‘Hier es comen
20
Taurinus tonser onvromen;
 
Riden wi hem jegen sonder sparen!’
 
So datter meer beseten waren,
 
Die alle riepen uut enen monde:
 
‘Waeromme comstu nu ter stonde
25
Ons te nemene ons oude steden?
 
Men can hier Cristum niet anebeden.’
 
Des papen dochter hi genas.
 
Wie dat wert geware das
 
Bekeerde hem, ende daer na hi vande
30
Alle die sieke van den lande,
 
Ende heefse altemale genesen.
 
Te Marsaelgen quam hi na desen,
 
Daer hi dede vele vromen.
 
Te Sharters es hi hier na comen,
35
Daer hi menegen heeft bekeert.
 
Hier na, alsomen ons leert,
 
Ghinc hi predeken Gods woert
 
Omtrent VI milen buter poert,
 
Daerne mordenaren vernamen,
40
Diene saen bestoeden die na hem quamen;
 
Si waenden an hen vinden scat.
 
Doe Taurijn versach al dat,
 
Riep hi: ‘Ic ben die tgelt draget.’
 
Si lieten die si hadden gejaget,
45
Ende vingen ane Tauranne,
 
Die hen XII (denar.) toegede danne;
 
Ende doe sijs an hem en vonden nemmeere,
 
Dochte hen dat si waren seere
 
Bedrogen, ende in dien toren moet
50
Onthoefden sine metter spoet.

Van sente Dyonise ende ander dinc. XVI.

 
Een man van den salegen gesellen
 
Sente Dyonijs, daer wi af tellen,
 
Die sente Clement dede bestaen
 
In Gallen te predekene, was Luciaen,
5
Die te Beavais dwoert ons Heren
 
Vaste ghinc den lieden leren;
 
Ende daer lach doe tRoemsche here,
 
Omme dat niemen en destorbere
 
Dat lant jegen die Roemsche macht.
10
Nu wert bi ons Heren cracht
 
Menech bekeert bi Luciane,
 
Die niet en nutte, bi minen verstane,
 
Dan groene cruut ende water cout,
 
Ende die vastene hi dus hout
15
Te nuttene niet dan II werf die woeke.
 
Nu hordemen in menegen hoeke,
 
Hoe Luciaen den lieden leerde,
 
Dat den baeliu seere deerde,
 
Doe hijt horde, ende heeft gesant
20
Boden, dat sine alte hant
 
Ontliven daer sine vinden.
 
Si, diene te suekene hen geninden,
 
En hebben van hem niet vernomen
 
Vore dat si te Beauvays comen.
25
Daer vonden sine, ende doe hise sach,
 
Wiste hi watter ane lach.
 
Doe dancte hi Gode menechfoude,
 
Dat hi hem sine pine woude
 
Loenen; doe beval hi vort
30
Dengenen, diene hadden gehort,
 
Dat si vort in doegeden volstaen.
 
Uter port es hi gegaen
 
Op enen berch neven ene riviere,
 
Met II kinderen; doe quamen sciere
35
Diene omme dooden sochten ginder.
 
Vore sloegen si doot die kinder,
 
Ende spraken hem doe felleke an;
 
Ende hen antwerdde die heilege man
 
Vriendelike, ende na menege pine
40
Sloegen si hem af dat hoevet sine.
 
Wonderlec groot licht quam daer,
 
Ende ene stemme sprac daer naer:
 
‘Du sels eweleke, Luciaen,
 
In hemelrike dinen loen ontfaen!’
45
Doe nam die lichame thoeft sciere,
 
Ende droecht dore die riviere
 
Van der port ere milen naer;
 
Kersten liede groevenne daer.
 
Die roke wert daer also goet,
50
Dat menegen wonderde in den moet.
 
Wel XXX dusentech oft daer omtrant
 
Worden bekeert bi desen sant,
 
Sonder wive ende kindere met,
 
Daer geen getal af en es geset.

Van Regulus den martelare. XVII.

 
Regulus was geboren wel
 
Van Grieken. In siere joget hi vel
 
An sente Janne Ewangeliste,
 
Daer hi der doget niet an en miste,
5
Ende volgede hem ene wile na,
 
Daer hi leerde in Judea.
 
Maer doe versent wert sente Jan,
 
Regulus die heilege man
 
Quam tot sente Dyonise tAthenen,
10
Ende wrachte bi hem met menegen enen,
 
Ende es met hem te Roeme gegaen,
 
Ende van Clemente wel ontfaen,
 
Diese sider heeft gesent
 
Te Vrankerike, dat si bekent
15
Daer maken souden ons Heren woert.
 
Te Harleblanke quamen si vort,
 
Daer si die liede leerden wale,
 
Die wel geloeveden haerre tale.
 
In Mars ere daer een tempel stoet,
20
Dien si al braken metter spoet,
 
Ende hebben dien tempel gewihet
 
In Gods name, ende gebenedihet
 
In sente Peters ende Paulus ere.
 
Vrankerike vonden si sere
25
Ende jammerlike in dole,
 
Maer met haerre saleger scole
 
Hebben sijt sere an Gode gesaect.
 
Bisscop wert Regulus gemaect
 
Te Harleblanke in die stat.
30
Sente Dyonijs die ghinc na dat
 
Te Parijs met sinen gesellen,
 
Daer ghi af horet te voren tellen.
 
Hier na gevel, dat misse dede
 
Te Harleblanke in die stede
35
Die goede Regulus op dien dach,
 
Daer gedoegede menegen slach
 
Dore Gode sente Dyonijs ende de sine,
 
Ende doegeden der martielien pine.
 
Ende als Regulus heeft geseget
40
Pater noster, ende also men pleget
 
Te nomene die martelaren,
 
Die doe in costumen waren,
 
So noemde hi jegen costume dus
 
Dyonisius, Rusticus, Eleucterius,
45
Dies hem sere verwondert hevet.
 
Mettien hi sijn ogen ghevet
 
Op tcruce ons Heren boven den outare;
 
Daer sach hi al oppenbare
 
Drie witte duven sitten boven,
50
Daer men Gode in wel mach loven,
 
Hare namen in hare borst gescreven
 
Met bloede. Nu hevet beseven
 
Die bisscop ende claer vereescht,
 
Dat hem seide de heilege geest,
55
Dat si martielie hadden ontfaen.
 
Als die misse was gedaen,
 
Seide hijt den genen die hi woude
 
Weenende, ende hoe gerne hi soude
 
Sinen lichame geven ter pine,
60
Omme hare geselle te sine.
 
Nu was een bisscop tot hem comen,
 
Feliscissimus, heeft hi vernomen,
 
Dien hi sijn bisscopdoem beval.
 
Soe over berch ende over dal,
65
Dat hi te Parijs quam gehende
 
Met menechten cleene, alsone God sende,
 
Teere vrouwen, hiet Catula.
 
Hi bad herberge, ende daer na
 
Vraget si oft hi kerstijn ware.
70
Die waerheit seide hi hare clare.
 
Noch doe en was niet leden die jacht
 
Der mertelaren, ende in der nacht
 
Heeft Regulus die vrouwe geleet,
 
Daer si die mertelaren weet
75
Begraven. Dus hielt si dan
 
Met hare den heilegen man,
 
Onthier ende die jacht was leden,
 
Daer si in groeter salecheden
 
Af wert geleert, ende dede maken
80
Ene kerke, na dat die saken
 
Doe waren, over die martelaren,
 
Die Regulus wihede te waren.
 
Ende doe hi sinen wech annam
 
Te Cenlys wert, ende quam
85
In een doerp, daer minste ende meeste
 
Hilden haers gods Mercurius feeste.
 
Dit wilde Regulus wederstaen;
 
Toten afgod ghinc hi saen
 
Ende sloechger met sinen palster an,
90
Ende hi voer alte niente dan.
 
Als die liede dit versagen,
 
Ende si Gods woert horden gewagen,
 
Wordense gedoept daer al te male.
 
Ene kerke wert daer wale
95
Ghemaect, die Regulus wilde wihen
 
In de ere der moeder Gods Marien.
 
Ene vrouwe van Cenlijs,
 
Hiet Galicia, also men ons maect wijs,
 
Was Regulus werdinnen Catulia
100
Deser vrouwen nichte na.
 
Si quam te Regulus ende bad,
 
Dat hi te Cenlijs quame ter stat,
 
Ende hi haerre dochter name
 
Den duvel uten lichame.
105
Regulus es daer gegaen
 
Ende verdreef den viant saen,
 
Die uutvoer als een vledermuus,
 
Ende wilde maken thant sijn huus
 
Van Regulus esel. Mer altehant
110
Maecte die esel vore hem in tsant
 
Een cruce met sinen voete,
 
Daer hem thant af quam die boete.
 
Dit heeft den menegen bekeert,
 
Ende die Regulus heeft geleert
115
Daden hen doepen daer ter stede,
 
Ende der vrouwen dochter mede.
 
Doe dit der gode papen sagen,
 
Began hen herde sere wanhagen,
 
Ende hebbent den baeliu geclaget,
120
Ende geboden dat hi verjaget
 
Reguluse, die den dienst brect
 
Van haren goden ende verstect.
 
Die baeliu heeft hen geseget:
 
‘Margen, als men te doene pleget
125
De sacrificie, so willic comen
 
Ten temple, te Regulus onvromen
 
Ende te pinen oec, oft hine anebede
 
Onse gode daer ter stede.’
 
Nu lach sente Regulus vaert
130
Te Callicien huus waert
 
Vore tgevangenesse, daer hi verstaen
 
Heeft datter kerstene sijn in gevaen.
 
Doe sprac hi: ‘Dit es sere mesdaen,
 
Dat si hier liggen gevaen,
135
Die sijn ontgaen des duvels banden.
 
Ic wilse verloesten altehanden.’
 
Met sinen stocke stac hi die dure,
 
Ende si worden alle verloest tier ure.
 
Die kerkerwachtere heeft dit geseit
140
Den baeliu, dient qualike greit,
 
Ende wilde Reguluse doen vaen;
 
Maer sijn wijf ontsloech dat saen.
 
Snachts als lach in sijn gedochte
 
Die baeliu, hoe dat hi mochte
145
Reguluse sdaechs gepinen sware,
 
Quam sente Dyonijs vore hem al dare
 
Met sinen gesellen, oec seide hi:
 
‘Wie sijn hier gesent te di
 
Omme dine salecheit van Gode.
150
Morgen sent saen dinen bode
 
Om Reguluse, onsen compaen;
 
Al dat hi wille, dat doet saen.’
 
Die baeliu hi wert ontwake
 
Ende vertelde sinen wive die sake.
155
Doe seide die vrouwe wijs:
 
‘Lieve geselle, het was sente Dyonijs,
 
Ende mede die gesellen sine,
 
Die ons uter helscher pine
 
Willen trecken; ic rade wel,
160
Dat wi soe doen ende niet el
 
Also die heilegen hebben geraden.’
 
Des morgens ghinc wel bi staden
 
Regulus daer die gode waren;
 
Die brac hi alle sonder sparen.
165
Doe liepen die papen echt
 
Ten baeliu om hier af recht.
 
Een groet here, een vorbaer man,
 
Sprac aldus den baeliu an:
 
‘En doet geloeven niet goet gereet
170
Desen, vormen die waerheit weet,
 
Weder si doen, si quaet oft goet.’
 
Den baeliu lach in den moet
 
Van sente Dyonise dat bedieden.
 
Met wiven ende met siere meysenieden
175
Dede hi te Regulus sine gebede
 
Om vergevenesse ende om doepsel mede.
 
Als Regulus dit heeft gehort,
 
Sette hi hen te vastene vort
 
III dage, ende binnen desen
180
Suverde hi dien tempel, ende belesen
 
Hevet hine ende teere kerken gewijt
 
In den name Marien gebenedijt.
 
Den baeliu doepte hi ende dandere mede
 
Ende leerde hen kersteliken sede.
185
Hierna geviel dat soude doen
 
Buten Cenlijs een sermoen
 
Regulus op enen marasch.
 
Nu worden met critenne so rasch
 
So vele pude, dat men niet wale
190
En mochte verstaen sine tale.
 
Doe hiet hi swigen alle den puden
 
Tote enen; men horder nie seder verluden
 
Daer meer dan enen, nacht no dach,
 
Ja hoe vele dat mer daer sach.
195
Nu, alst onse Here woude,
 
Starf dese sant in salegher oude,
 
Ende wert in die kerke geleit,
 
Daer men hier te voren af seit,
 
Die sente Petere ende Paulus mede
200
Ghewiet was ter werdechede.

Van Terquiniuse ende ander dinc. XVIII.

 
Doe keyser was Domiciaen,
 
Was te Rome, hebbic verstaen,
 
Een fel man, die Terquinius hiet,
 
Die den kerstenen dede groot verdriet.
5
Sijn wijf hiet Euticia,
 
Die haren man niet en volgede na,
 
Want si was kersten ende onsen Here
 
Bat si altoes dat hine bekere;
 
Ende vort bad si met herten reene
10
Gode, dat hi hare verleene
 
Alselken kint als was Samuel.
 
Op enen nacht hier na gevel
 
Dat si enen ingel sach,
 
Die haren lichame daer si lach
15
Heeft getast met eenre roede:
 
Die wert ene lilie; roke goede
 
Gaf si. Hierna, als vrouwen plegen,
 
Es si van enen kinde gelegen,
 
Dat Taurijn geheeten wort.
20
Ende alst comen was soe vort,
 
Dat het doepsel soude ontfaen
 
Van sente Clemente, also saen
 
Telde hem die vrouwe tfisioen.
 
Doe die paeus horde dat doen,
25
Ontfinc hi van der vonten tkint,
 
Ende gaeft sente Dyonise sint
 
Te leerne, dat hi dede gherne.
 
Hier na, alse bestont te verne
 
Sinte Dyonijs te Gallen wert,
30
Taurus moeder die beghert,
 
Dat hi Taurine wille met hem leiden.
 
Oec hadde hi noede van hem gesceiden,
 
Taurijn, ende in deser wise
 
Quam hi in Gallen met sente Dyonise.
35
Hier na doe sente Dyonijs versach,
 
Dat hem bi was sijn sterfdach,
 
Beval hi bisscop te sine
 
Van Evraus sente Taurine.
 
Ende doe Taurijn ghinc derwaert,
40
Quam die duvel in sine vaert.
 
In III manieren quam hi hem ane:
 
In liebarts wise, in beren gedane,
 
Ende in buffels. Maer in Gods namen
 
Scofierdene Taurijn alte samen,
45
Ende seide: ‘Dits dijn doen wel,
 
Dattu gelijcs den beesten fel,
 
Alstu heefs alle doecht gelaten.’
 
‘Al benic fel uter maten,
 
Datten es geen wonder,’ sprac die viant;
50
‘Want du coms hier in dlant
 
Te mijnre scaden; di si bekent,
 
Den genen, die di hier sent,
 
Sal ic doen dooden in corten tiden,
 
Ende dan comic op di striden.’
55
Hiermede sciet die duvel van dan.
 
Sderds daechs quam die heilege man
 
In eens mans huus, die Lucius hiet;
 
Ende daer hi Gods woert bediet,
 
Die viant te hant besat
60
Des heren dochter, ende na dat
 
Werp hise in tvier, daer si verbrant
 
So sere, dat si starf te hant.
 
Maer Taurijn, bi Gods gewoude,
 
Namse bi der hant alse die boude,
65
Ende hietse opstaen, also si dede,
 
Gans ende gesont in alle die lede.
 
Si hondert ende XX worden daer
 
Ghedoept, ende haerre mesdaden claer
 
Weder VIII blende ende stomme viere,
70
Ende ander wonder meneghertiere
 
Es daer gesciet al ongenoemt.
 
Hierna sente Taurijn coemt
 
In den tempel der godinnen Dyane;
 
Daer sprac hi den papen ane:
75
‘Nu bidt ende eert seer uwer godinnen,
 
Ende proeft wat giere an moget winnen.’
 
Doe daden die papen hare oude seden,
 
Ende die viant sprac daer ter steden:
 
‘Laet staen, cative; wat ghi doet
80
En mach mi noch u niet wesen goet;
 
Sint dat in dese port quam Taurijn,
 
Hebbic swaerlec gebonden gesijn
 
Met gloyenden banden, ende, hine woude,
 
En dorstic niet spreken.’ Alse houde
85
Sprac Taurijn den lieden ane:
 
‘Ic sal u toegen hoe gedane
 
Dat si es uwe godinne.’
 
Den duvel, die den beelde was inne,
 
Hiet hi dat hi hem vertoege,
90
Soe dat menne oppenbaer scouwen moge.
 
Dien viant sagen si doe daer
 
Soe eyselec, dat sijs hadden vaer,
 
Ende baden Taurine sere,
 
Dat hiere hen af teliverere.
95
Hi seide: ‘En ontsiet u niet.’
 
Mettien men daer den ingel siet,
 
Die den duvel sine hande bant
 
Achter ende leiddene wech te hant.
 
II dusentech volcs ofte mee
100
Wert daer gedoept, ende menech wee
 
Wert den sieken daer benomen.
 
Dyanen tempel wert becomen
 
In een kerke onser Vrouwen.
 
Vort dede sente Taurijn trouwen
105
Menege kerke in Gods gebode,
 
Ende destruweerde dafgode,
 
Ende dede menege groote doget,
 
Dies hi in Gode nu verhoget.

Van Eugenio ende ander dinc. XIX.

 
Over Tollette ende in dlant omtrent
 
Wert Eugenius gesent
 
Bisscop, dat hi Gods woert daer telle.
 
Dit was oec sente Dyonijs geselle.
5
Doe daer geweest hadde dese here
 
Een stuc, quam hem in den ghere,
 
Dat hi sente Dyonise woude sien,
 
Ende ginc derwert saen na dien.
 
Ende alse hi Parijs quam gehende
10
In IIII milen na, hi bekende
 
Die sware jacht op die kerstine.
 
Daer bleef hi rustende ende de sine,
 
Daerne die quade hebben vonden.
 
Ende als si an hem verstonden
15
Dat hi was kersten, vingen si an
 
Ende onthoefden den heilegen man,
 
Ende woerpenne in enen pit,
 
Daer hi lange lach na dit,
 
Tot dat die jacht al was vorleden.
20
Nu was woenende binnen der steden
 
Een rijc man, die quelende lach.
 
Op enen nacht hi versach
 
Enen sconen man, die hem heet
 
Dat hi ten putte ga, dien hi weet:
25
Hi sal daer vinden enen lichame.
 
Smorgens was van siere mesquame
 
Die man al quite, ende ginc gereit
 
Ten putte, ende, also hem was geseit,
 
Heeft hi den lichame vonden,
30
Als oft hi onthoeft ware te dien stonden.
 
Suverlike heeft hine berect
 
Op enen wagen geleit, ende mect
 
Dat menne sal graven daer sente Dyonijs
 
Begraven leit; mer in geenre wijs
35
En wilden die ossen derwert gaen.
 
Doe liet ment an haren wille staen:
 
Si gingen rechte te dics goets mans woene,
 
Diene vonden hadde, ende die goene
 
Groeffenne daer so hi scoenst conde,
40
Daer hi noch rust te deser stonde.
 
In December, also ict bekende,
 
Op de XVIIde kalende,
 
Wert dese heilege man martelare,
 
Die met Gode es sere mare.

Van Domiciane den keyser. XX.

 
Rechte doe in trike hadde gestaen
 
XIII jaer Domiciaen,
 
Moeste om hem ute Rome vlien
 
Wie dat hiet astronomien.
5
Helynant ons gewaget,
 
Dat Domiciaen eens heeft gevraget
 
Enen die hiet Ascletarioen,
 
Die vele wilde kinnen der sterren doen,
 
Hoe hi sal sterven. Die sprac tien stouden:
10
Hi soude werden gescoert van honden.
 
Die keyser dedene doot slaen daer nare
 
Omme hem te makene logenare,
 
Ende dedene delven. Mer saen daer naer
 
Quam daer een tempeest so swaer,
15
Datten dooden saen heeft ontaerd;
 
Doe quamen honde so vele ter vaert,
 
Diene aten altemale.
 
Gregorius seit dese tale,
 
Dat, waer voreseggen astronomiene,
20
Comt wel bi des duvels pliene,
 
Diet hen verstaen doet sonder liegen;
 
Maer het es al omme bedriegen.
 
Augustijn scit dit also wel,
 
Dat Ascletarioen gevel
25
Dit voreseggen, mochte aldus gescien:
 
Die duvel hadde gespaent te dien
 
Den keyser Domiciane, te doene
 
Tontlivene Ascletarioene,
 
Dien hi dat vore mochte leren,
30
Dattene honde souden verteren,
 
Dat hi in sterren waende hebben gesien.
 
Ende na sine doot, dat mochte gescien,
 
Hebben hen die duvele in honde verkeert
 
Ende hebbenne altemale verteert,
35
Ofte si dadenre andere honde comen.
 
Maer seker en hebben wijt niet vernomen,
 
Weder het duvele waren, so honden;
 
Maer vorwaer wi wel orconden,
 
Hads God den duvelen macht gegeven,
40
Si hadden liever in sijn leven
 
Den man gescoert, dan na sijn doot:
 
Dus es hare bedriegen groot.

Noch van den quaden Domiciane. XXI.

 
Properlike na der hovaerde
 
Lucifers so wert van aerde
 
Domiciaen, die quade sot,
 
Want hi wilde wesen god.
5
Suetonius scrijft, dat hi teere ure
 
Hem beroemde vore die senatuere,
 
Dat hi te voren sinen vader
 
Ende sinen brueder beide gader
 
Dat Roemsche rike hadde gegeven,
10
Ende dat hijt weder nam na haer leven.
 
Sinen tytel dede hi aldus staen:
 
Here ende god Domiciaen
 
Doet dat hi wilt cleene ende groot.
 
Oec beval hi op die doot,
15
Dat menne niet anders en hiete dan god;
 
Ende mede was dit sijn gebod,
 
Dat men sijn beelde niet maken en soude
 
Dan van selvere ende van goude,
 
Ende also hi woude van gewichte,
20
Dat niet en was te doene lichte.
 
Om dit ende om menech quaet
 
Wert hi van menegen gehaet,
 
Also dat hijs wert geware
 
Ende wert wantrouwel ende in vare;
25
Want hi en betrouwe wijf no vrient,
 
Dien hi so wel hadde gedient.
 
Een paloer dede hi doe maken
 
Alomme gespiegelt, dat hi die saken
 
Al mach bescouwen, diemer in doet:
30
Dus waent hi seker sijn behoet.
 
Gram so wert hi alte sniemen,
 
Ende dat moeste becoepen iemen.
 
Sinen oem Flavius Clement
 
Heeft hi van den live gescent
35
Sonder enege mesdaet.
 
Dus wert hi te meer gehaet.
 
Ten wapenen en dochte hi groot no smal,
 
Maer scieten conste hi boven al.
 
Hi scoet somwile met scichten tween
40
Te gadere in thoeft des wils een,
 
Die staende bleven in dier gebaren
 
Als oft het II horne waren.
 
Een kint, alst te sulec was gestaen,
 
De hant ophoudende, de vingere onttaen,
45
Tusschen die vingere scoet hi wale
 
Sonder sneven sine strale.
 
Nu seget ons Huge van Flori
 
Van desen quaden tyran, dat hi
 
Den lieden binnen Rome sere deerde
50
Ende trike van buten al verteerde,
 
So dat alle die senature
 
Met eenre gemeenre cure
 
Op hem maken haren viant.
 
Verslegen wert hi te hant
55
In sijn palays; boven der erde
 
Wert hi gelaten te siere onwerde.
 
Alle die bi hem hadden den ban,
 
Worden weder ingeroepen dan,
 
Ende keerden weder in haer goet.
60
Alle sine beelden men wech doet,
 
Omme dat van den cative
 
Gheene herdinkenesse en blive.

Van den keyser Nerva ende ander dinc. XXII.

 
Een man van dagen in doechden groot
 
Wert na Domiciaens doot
 
Keyser, in tjaer ons Heren
 
XCVIII, die in eren
5
Regneerde IIII maent ende een jaer,
 
Die dat rike overwaer,
 
Dat sere begonnen was te scoren,
 
Sette in vele goeder coren.
 
Te desen tiden was te Ephesen
10
Thymotheus, dien daer dede wesen
 
Sente Pauwels bisscop daer te voren.
 
Dese was van Listris geboren,
 
Ende was een man van grooter doecht.
 
Desen heeft oec sente Jan verhoecht,
15
Na dat hi te Ephesum es comen;
 
Want sente Jan heeft daer vernomen
 
Ons Heren miracule ende sijn leven
 
Ongehort in erde gescreven.
 
Daer brachte hi wel die dinc te samen,
20
Ende sette elc te siere namen
 
Van den ewangelisten drien:
 
Matheuse, Marke, Luuc indien;
 
Ende so en sach hi niet bescreven
 
Dan Jhesus Cristus menschelijc leven,
25
Ende doe screef hi daer bat vort
 
Van onsen Here die hoege woert,
 
Die hi ontfinc in siere leren
 
Op die heilege borst ons Heren.
 
Doe keyser wert Domiciaen,
30
Wert sente Jan in Pathmos gedaen,
 
Ende Thymotheus die es bleven
 
Te Ephesum in heilech leven,
 
Ende bekeret tvolc al dat hi mach.
 
Nu geviel op enen dach,
35
Dat die heidene hilden ene feeste.
 
Thymotheus, die dit vereeste,
 
Ghinc te hen ende ghereit
 
Heeft hise begrepen ende geseit:
 
‘Die u maecte souddi bekinnen
40
Ende dienen ende minnen,
 
Ende laten dese verdoemde sake.’
 
Si, die onwert hadden die sprake,
 
Gaven hem der slage menech enen
 
Ende worpenne sere met steenen,
45
Dat hi daer doot scheen bi wesen.
 
Goede liede namenne bi desen
 
Ende droegenne in sekerre stede,
 
Daer hi saen sinen indde dede,
 
Ende voer met Gode, na sinen gare,
50
Als een heilech martelare.
 
Opten XXIIsten dach
 
Van Laumaent, alsoe ict sach
 
Bescreven, so waest sekerlike,
 
Doe Nerva besat tRoemsche rike.

Noch van den keyser Nerva. XXIII.

 
Redene het scheen wesen wel,
 
Dat tgebod des keysers fel
 
Keyser Nerva wederroepen dede.
 
Hier bi keerden te haerre stede
5
Skeysers Domiciaens gebanne.
 
Hier bi gesciede oec sente Janne,
 
Dat hi te Ephesum es gekeert,
 
Daermenne grotelike heeft gheert;
 
Ende doe hi binnen der port es comen,
10
Heeft hi comende vernomen
 
Comende die brachten doot
 
Drusianen, die minne groet
 
Ane hem hadde, ende hi an hare,
 
Want si was sine werdinne care,
15
Ende hadde sine comst sere begert.
 
Nu droechmense ten grave wert;
 
Ende als hise dus gemoet,
 
Al die liede hi letten doet,
 
Ende riep lude: ‘Drusiane,
20
God gebiedt di op te stane;
 
Ganc thuus ende mijn eten reedt.’
 
Dat sise ontbinden hi hen heet.
 
Si dadent, ende alte hant
 
Stont si op in dat samblant
25
Oft si van slape ware ontwake.
 
Des ander daechs geviel die sake,
 
Dat Cratoen, die philosofien,
 
II jongelinge hadde gebracht in dien
 
Te gevene al hare goet gemeene
30
Omme II preciose steene,
 
Die si brachten in die marct.
 
Dart alt volc siet ende harct,
 
So worden si dies in rade,
 
Dat men die werelt so versmade,
35
Ende braken die diere steene
 
Om metter werelt niet hebben gemeene.
 
Dit hevet sente Jan versien.
 
Te Cratoene sprac hi mettien:
 
‘Het es quaet in alre wijs
40
Dat men doet om der liede prijs,
 
Want God en prijsde niet die dinc,
 
Daer hi leerde den jongelinc:
 
Ofte hi goet te wesene rochte,
 
Dat hi al sijn goet vercochte
45
Ende den armen gave dat.’
 
Cratoen antwerdde ter stat:
 
‘Der werelt doen es al gierecheit,
 
Die dat leven aldus ontseit.
 
Maer es dijn meester warachtech God,
50
Ende geven den armen si sijn gebod,
 
Doe dat hi dese steene heele
 
Ende hare wardde den armen deele;
 
Ende wilt dore dinen God bestaen
 
Dat ic hebbe dore u lieden gedaen.’
55
Sente Jan gaderde die stucken daer
 
Ende bad Gode. Saen daer naer
 
Worden die steene al geheel,
 
Dat mer nieuwers an en mochte een deel
 
Broke of teeken scouwen an.
60
Cratoen ende die II jonge man
 
Vielen sente Janne te voeten,
 
Ende worden daer na bi moeten
 
Ghedoept ende wel geleert. Die steene
 
Vercochten si, ende dat gelt al reene
65
Gaven si den armen, ende sedermeer vort
 
Bleven si leerende ons Heren woert.
 
Noch waren daer II rike heren,
 
Die bi sente Jans leeren
 
Den armen gaven al hare rijchede,
70
Ende volgeden sente Janne mede.
 
Eens quamen si in de port na desen,
 
Daer si rike in hadden gewesen,
 
In abite sere ondiere.
 
Daer sagen si in hoger maniere
75
Die hare cnapen hadden gesijn,
 
In abite diere ende fijn,
 
Ende vielen in onverdulden mettien.
 
Dit hevet wel sente Jan versien,
 
Ende sprac hen an aldus tier tijt:
80
‘Ic weet wel dat ghi droeve sijt
 
Omme tgoet, dat ghi quite scijnt;
 
Maer daer af ben ic gepijnt,
 
Dat ghi Gods loen hebt verloren.
 
Nu gaet ende bringt mi te voren
85
Rechte roeden ende keselen mede.’
 
Men brachtse hem, ende hi dede sine gebede.
 
Die roeden worden gout al reene,
 
Ende die kesele preciose steene.
 
‘Nu willic,’ seit hi, ‘dat ghi gaet
90
Ane wien dat hem an gout verstaet
 
Ende diere steene kint;
 
Ende eest dat ghise warachtech vint,
 
Vercoept beide steene ende gout,
 
Ende coept dan cierheit menechvout.
95
Maer ic segge u wel te voren,
 
Themelsche goet hebdi verloren!’
 
Doe sente Jan seide dese dinc,
 
Bracht men daer doot enen jongelinc,
 
Daer menich om was in serecheden,
100
Die sente Janne hebben gebeden,
 
Dat hi den dooden verwecke ter stat.
 
Jan dede gheren dat men hem bat;
 
Hi viel in bedingen alte hant.
 
Doe seide hi: ‘Stacteus, opstant!’
105
(Also was die jongelinc genant)
 
‘Ende maect desen II becant
 
Dat si verloren hebben van goede).
 
Stacteus stont op met spoede
 
Ende neech daer sente Janne.
110
Vort sprac hi den tween daer anne:
 
‘Ic sach,’ seit hi, ‘uwe ingele droeve
 
Ende de duvele blide te desen, (wesen,
 
Ende u wesen metten ingelen wel scone;
 
Maer nu die stede van uwen loene
115
Die es vol pinen ende vuelheden.
 
Doct ten apostel uwe gebeden,
 
Dat hi uwe sielen verwecke nu,
 
Also hi mi heeft verwect vor u,
 
Oft ghi sijt ewelijc verloren.’
120
Als die andere dit verhoren,
 
Vielen si in Gods bid,
 
Dat hi hem vergeve dit
125
Ende alle kandere mesdaet.
 
Dapostel seide: ‘Nu anevaet
 
Penitencie te doene XXX dage;
 
Daer na willic dat men drage
 
Reoeden ende kesele, daer si waren
130
Ghenomen.’ Ende alle te waren
 
Hebben si penitencie gedaen.
 
Roeden ende kesele worden saen
 
Weder tharen steden gedragen,
 
Die te hant, daer sijt toe sagen,
135
Hare ierste nature hadden altemale.
 
Die II, daer nu af was die tale,
 
Sijn weder tot sente Janne comen,
 
Ende hebben die gracie anegenomen
 
Ofte meer dan si hadden eer.
140
Eusebius seget ons noch meer,
 
Dat ter stede, daer sente Jan
 
Sine ewangelic screef, vortan
 
No wint no regen en heeft gedert
 
No tempeest die jegewerd.
145
Doe van Padmos quam sente Jan,
 
Vant hi doot den heilegen man
 
Thymotheuse, die hadde gewesen
 
Bisscop in de stat te Ephesen.
 
Dus vant hi bisscoploes die stat,
150
Ende cume verbaden si hem dat,
 
Dat hi dbisscopdoem anevinc,
 
Daer hi berechte wel die dinc
 
Tote in den tiden dat Trayaen
 
Dat Roemsche rike hadde ontfaen.

Van sente Janne Ewangelisten. XXIIII.

 
Nu seget ons ove waerheit fijn
 
Een Clement Alexandrijn,
 
Dat na dien dat sente Jan
 
Uut Pathmos quam, dat hi vort an.
5
Eenparlec ginc achter lande
 
Om leeren, so dat hi becande
 
Enen jongelinc teere port,
 
Daer hi op merkende so wort,
 
Dat hine den bisscop van der stede
10
Beval met grooter nerenstechede;
 
Ende ginc cortelike dane.
 
Die bisscop trac hem tkint ane;
 
Hi doepet ende instrueret wel.
 
Maer daer na het so gevel,
15
Dat die joecht den jogen man
 
Der quatheit also brachte an,
 
Eens deels bi dbisscops roeckeloeshede,
 
So dat hi liet alle goede sede
 
Ende meester van roeveren waert.
20
Ende sente Jan quam daer in den aert
 
Om visenteren, ende heeft verstaen,
 
Hoet metten jongelinc es vergaen.
 
Den bisscop eyscht hi sijn belof,
 
Diet niet wel en verstont waer of,
25
Ende doe seidt hem sente Jan,
 
Dat hi hem iessche den jongen man,
 
Dien hi hem beval op trouwe.
 
Die bisscop versuchte in rouwe,
 
Ende seide hem hoe daer ware gevaren.
30
Sente Jan al sonder sparen
 
Es geseten op een paert
 
Ende also ten woude waert,
 
Daer die jongelinc te sine plach,
 
Ende doe tgeselscap Janne sach,
35
Vingen sine. Hi sprac mettien:
 
‘Uwen meester soudic gerne sien,’
 
Ende mettien es hi daer comen
 
Ende heeft sente Janne vernomen.
 
Hi scaemde hem ende vloe achterwaert;
40
Sente Jan reet hem na ter vaert,
 
Ende riep te hem: ‘Bi wat scouden
 
Vliestu enen crancken ouden?
 
En ontsie di niet; ic bidde vore di,
 
Dat God dijns genadech si.
45
Wiltu doen na dat raden mine,
 
Ic sette mijn siele vore de dine.’
 
Doe stont hi ende sach nederwaert,
 
Ende werp sine wapene wech ter vaert;
 
Weenende viel hi te Jans voeten,
50
Ende gaf hem gereet ter boeten.
 
Doe custe hine ende troestene soe,
 
Dat hine maecte in therte vroe,
 
Ende brachtene weder ter heilegerkerken,
 
So dat hi bleef in goeden gewerken.
55
Om dit ende om menege doget
 
Was al Asien verhoget
 
Te doene werdecheit sente Janne;
 
Maer de papen, die tyranne,
 
Der afgode, si hebben gedaen
60
Dat van den papen, een bestaen
 
Janne ende leiddene ten temple Dyanen,
 
Omme dat sine wel dwingen wanen,
 
Dat hi anebede die godinne.
 
Nu sprac hi hen an also met sinne,
65
Dat hi die heidene dede gaen
 
Bat van den tempele, want het saen
 
Vallen soude, alsoet saen dede.
 
Cortelike na dese bede
 
Worden die afgode al te stove.
70
Daer vielen doe an tsalege gelove
 
Wel XII dusentech ofte mee.
 
Dit dede der heidene bisscoppe wee,
 
Die hiet Aristodimus,
 
Diet wel na toebrachte aldus,
75
Dat deen volc dander hadde verslegen.
 
Maer sente Janne dien dat was jegen,
 
Ende sprac aldus den bisscop an:
 
‘Nu sech, oft ic iet gedoen can,
 
Daer du dijn dolen bi laten moges,
80
Ende du in dat ware verhoges?’
 
Die ander sprac: ‘Ic sal di geven
 
Venijn drinken: behoutstu dleven,
 
So mogen dine woerde sijn waer.
 
Maer ic sal di toegen claer
85
Des venijns cracht, daer du bestaen
 
Niet en souts dorren anevaen.’
 
Twee verwijsde dede hi daer comen,
 
Die dat venijn hebben genomen,
 
Ende die storven alte hant.
90
Sente Jan dat venijn geprant,
 
Ende maectere een cruce voren;
 
Hi dranct ende bleef sonder toren
 
Ende sonder enege scade.
 
Doe riep tfolc met gemeenen rade:
95
‘Het en es maer een God geert,
 
Dien de apostel dient ende leert.’
 
Aristodumus die here
 
Sprac Janne ane: ‘Du moets meerre
 
Doen, salic geloeven wale.’
100
Doe sprac al tfolc met eere tale:
 
‘Di es evel geschiet,
 
Doestu jegen den apostel yet.’
 
Doe sprac sente Jan ten lieden:
 
‘Ghi doeget al dat u mach dieden
105
Te genesene die wonden sine,
 
Dies willic gerene bestaen pine.’
 
Sinen roc gaf hi ter stede
 
Den bisscop ende hiet hem mede,
 
Dat hine op die II legge,
110
Ende dat si opstaen hen segge
 
In den name van onsen Here.
 
Die dede also min no mere.
 
Si stonden op. Alst was aldus,
 
So vel Aristodumus
115
Janne ten voeten, ende bad genaden.
 
Doe ginc hi ten baeliu met staden,
 
Ende seide hem wat hi hadde gesien.
 
Beide quamen si na dien,
 
Ende baden om genade bede.
120
Sente Jan, diet gerne dede,
 
Heefse gedoept ende wel geleert:
 
Dus wert daer kerstenheit gemeert.

Van den keyser Nerva. XXV.

 
In dien tide dat Nerva
 
Keyser wert, was verre ende na
 
Tkeyserrike verwerret sere.
 
Al en levede niet lange dese here,
5
Hi sette trike in goeden state,
 
Want hi coes om sriken bate
 
Trayane sinen sone,
 
Omme dat vrome was die gone.
 
Nerva starf vore waer
10
Doe hi out was LXXII jaer.
 
Doe men Gods jare C screef,
 
Wert Trayaen keyser, ende bleef
 
XIX jaer keyser machtech.
 
Te Coelne in de stat crachtech,
15
Die Agrippine doe was genant,
 
Wert hi keyser ierst bekant,
 
Dus seget Huge van Flori.
 
Almaengen so wan hi
 
Over Rijn, over de Donouwe;
20
Vort wilde hi dat men sine macht scouwe
 
Over Eufraten, over de Tyger mede;
 
Babylonien wan hi die stede,
 
Celeucien ende al Indyen met
 
Heeft hi onder sine macht geset.
25
Dese was hoefsch ende gerecht
 
Ende oec groet in tgevecht,
 
Den ridders van goeder manieren
 
Ende der gemeenten goedertieren.
 
Men wille seggen dat hi den rike
30
Was gegeven namelike
 
Van Gode om sonderlinge bate,
 
Want het was in so quaden state.
 
Helynant die maect ons cont:
 
Daer hi algereet teere stont
35
Was opgeseten ende te vaerne
 
Te wige wert ende niet te spaerne,
 
Ene weduwe quam hem voren,
 
Die haren sone hadde verloren,
 
Ende heeft hem om berecht gebeden,
40
Ende hi berechtese tier steden.
 
Plutareus sijn meester hiet,
 
Die hem in screfturen dus heeft bediet:
 
‘Bestu goet, hets de vrome dine,
 
Ende het es de eere mine;
45
Bestu anders, du werds gehaet
 
Ende ic metten tongen versmaedt;
 
Want tkeyserike en mach niet gedogen
 
Keysers die om quaet al poegen,
 
Ende des jongers quade name
50
Maect den meester grote blame.
 
Van di willic onsculdegen mi,
 
Want wel geleert so hebbic di’
 
Plutarcus hadde enen garsoen,
 
Dien dede hi blouwen om een mesdoen,
55
Ende al blouwende seide die enecht,
 
Dat men hem dede groot onrecht.
 
Daeromme en liet hine niet staen;
 
Al disputerende dede hine slaen,
 
Ende seide, men soude den scalc so dwingen,
60
Dat hi swege in allen dingen,
 
Ende niet en scoude jegen sinen here.
 
Vele boeke van groter leere
 
Sijn van Plutarcus bescreven,
 
Die alle hier sijn achterbleven.

Van sente Jans Ewengelisten doot. XXVI.

 
Ene stont na dat Trayaen
 
Tkeyserike hadde ontfaen,
 
Ende sente Jan was out vorwaer
 
Negene ende negentech jaer,
5
Quam tote hem onse Here Jhesus,
 
Ende sprac hem vriendelike an aldus:
 
‘Hets tijt dattu ter feesten ets
 
Met dinen bruederen; ic wille duut wets,
 
Over vijf dage comt die dach groot,
10
Dat ic verrees van der doot,
 
Ende dan seldi tot mi comen.’
 
Als sente Jan dit heeft vernomen,
 
Gheboet hi groot volc tsamen,
 
Die des daechs ter kerken quamen,
15
Ende doe hi Gods dienst hadde gedaen,
 
Ghinc hi den volke doen verstaen
 
Al dat was hare salecheit.
 
Vort heeft hi hen sine doot geseit,
 
Ende cortelike na dit
20
Dede hi maken enen pit
 
Bi den outare, horic gewagen,
 
Ende de erde uter kerken dragen.
 
Ende doe hijt wel al hadde berect,
 
Heeft hi hem in den pit gestrect,
25
Die hande opwert; vort seide hi:
 
‘Here, ic come genoedt te di;
 
Van den viant mi behoet,
 
Ende bringt mi te dijnre werscap goet.’
 
Mettien quam daer so groot lecht,
30
Dat hen allen tsien ontfecht,
 
Ende cortelike daer naer
 
Ghinc dlicht wech; doe vant men daer
 
Niet dan Manne - dats hemelsch broet -
 
Ende suete lucht, dat uter noet
35
Menegen sieken gebracht hevet,
 
Ende noch die stede Manna gevet.
 
Men vint dat dese heilege sant
 
Eens hadde een vogelken in de hant,
 
Als in ene spellijcheide.
40
Een begripere saecht ende seide:
 
‘Ghene vroede, gene oude
 
Vaert also een kint varen soude.’
 
Sente Jan heeft dit gehort
 
Ende sprac dit op dese woert
45
(Nu was jagere die gene bekant
 
Ende droech enen boge in die hant):
 
‘Sech, twi en es dijn boge niet
 
Ghespannen?’ Die ander hem bediet,
 
Dat hine ongespannen liete,
50
Omme dat hi te bat sciete,
 
‘Als ic wille spannen ende scieten dan.’
 
‘Also eest,’ sprac sente Jan,
 
‘Met onsen sinne, dien wi maken
 
Somwile onledech met cleenen saken,
55
Dat hi te scarpere si te verstane
 
Te groten dingen, als wiere vaen ane.’

Van den keyser Trayane. XXVII.

 
Na quade costumen die quamen ane
 
Bi Nero, bi Domiciane,
 
So was die derde keyser Trayaen,
 
Die den kerstenen heeft pinen gedaen.
5
In desen tide was Symoen,
 
Cleophas sone, in bisscops doen
 
Die ander in Jherusalem,
 
Die ter martielien gaf hem,
 
Dat hem Anthiocus heeft gedaen,
10
Ende was gecruust, hebbic verstaen.
 
Den baeliu dien sere verwondert,
 
Hoe een man, die der jare hondert
 
Ende XX hevet, gedoegen mach
 
Die pine, die hi hem doegen sach;
15
Oec wonderets menegen anderen sere,
 
Die niet en wisten dat onse Here
 
Jegen hem sprac, die alle pine
 
Can saechte maken ende in sine
 
Blisscap voeren in hemelrike,
20
Daer si selen in sijn ewelike.

Van sente Clemente ende ander dinc. XXVIII.

Van sente Domicillen. XXIX.

 
Ponten hiet men dat eylant,
 
Daer Domicille was gesant
 
Bi Domiciaens gebode,
 
Om dat si hare hilt ane Gode.
5
Daer deedse uut comen Aureliaen,
 
Doe keyser worden was Trayaen,
 
Ende dede met hare II joncvrouwen,
 
Die hi waende so betrouwen,
 
Dat sise bringen daer toe met rade,
10
Dat si sinen wille dade.
 
Theodora ende Eufradise
 
Hieten si. Maer die wise
 
Domicille heeft dese twee
 
Ons Heren wet geleert, ende mee
15
Theodoren brueder si genas
 
Van blentheiden, daer hi in was,
 
Ende Eufrodisen voester kint
 
Wert sprekende, dat stom was bekint,
 
Bi der macht van onsen Here.
20
Bi desen miraclen, bi deser leere
 
Daden hen die joncvrouwen doepen
 
Met velen, diere mede toeloepen,
 
Die dese miracle hebben verstaen.
 
Hier na quam Aureliaen
25
Met II anderen jongelingen,
 
Als die waende vorderen dese dingen,
 
Domicille ende die joncvrouwen
 
Metten anderen II joncvrouwen.
 
Hi brachte met hem menistrele
30
Ende ginc maken feesten vele
 
Met gesange, dansen, springen,
 
Ende met ongeordineerden dingen.
 
Hier af begrepenne II heilege man,
 
Sulpicius ende Servilian;
35
Maer hi was die niet en achte.
 
Domicillen dede hi met crachte
 
Besluten, daer hi snachts sinen wille
 
Af micte te hebben, lude of stille,
 
Weder het haer ware leet ofte lief.
40
Daer hi sterven ane belief
 
Jammerlike in swaerre plagen.
 
Vele bekeerdere die dit sagen,
 
Ende daden hen doepen. Doe dit verstoet
 
Aureliaens brueder, metter spoet
45
Es hi gevaren doen te verstane
 
Dit wonder den keyser Trayane,
 
Die hem macht gaf dat hi boude
 
Elken mensche ontliven soude,
 
Die de gode niet en anbede.
50
Te Teracine in die stede
 
Es hi comen, ende vinc ane
 
Sulpicius ende Serviliane:
 
Die dede hi dooden alse die dulle.
 
Vort ginc hi daer Domicille
55
Was metten anderen heilegen mageden,
 
Diene daer onlange verdageden,
 
Sine ontseiden alte hant
 
Die gode tanbedene. Doe dede hi brant
 
Steken in thuus daerse in waren,
60
Ende dus worden si martelaren.
 
Cesarius, een kersten dyaken,
 
Quam sander daechs sien dese saken,
 
Ende vant der heilegen lichamen
 
Onbesmet van alre scamen,
65
Ende groefse eerlike in scoenre steden,
 
Alsoet wel betaemde haerre heilecheden.

Van sente Ignase ende ander dinc. XXX.

 
Recht kersten vol ontfermechede
 
Was sente Ignaes, die in der stede
 
TAnthiochen bisscop sat.
 
Eens gaf davonture dat,
5
Dat daer liden soude Trayaen,
 
Die victorie hadde ontfaen.
 
Maertelare, hebbic verstaen,
 
Wert Ignaes, doe keyser Traiaen
 
Hadde gesijn XI jaer,
10
Die doe hem Plinius alwaer . . . . . . .

Van Placitusse. XXXI.

Van sente Focasse den mertelare. XXXII.

 
Kinlijc vindewijt bescreven,
 
Dat sente Focas was verheven
 
Also in die minne ons Heren,
 
Dat hi wert na sijn begheren
5
Meer mertelare bi der beden,
 
Dan andersens. In siere joncheden
 
Toende hi een outlijc gelaet.
 
Waer dat hi gaet ende staet
 
Was sine maniere so bequame,
10
Dat hem anewies der vroetscap name.
 
Gherechtecheit heeft hi gemint,
 
Suverren en hebdi niet gekint,
 
Out in therte ende in den live,
 
Ontfarmech op die cative;
15
Oetmoet was al die leeringe sine.
 
Nu wert op die kerstine
 
Die persecusie al te sware,
 
Ende van Focasse quam die niemare
 
Vore den baeliu Affricane,
20
Diene saen geboet te vane.
 
Als hine sach, sprac hi hem an:
 
‘Bestu Focas, die selve man,
 
Die niet en wils dat Trayaen
 
Si god, die onder heeft gedaen
25
Sine viande na sinen wille
 
Met eren?’ Focas sweech stille.
 
Die baeliu in torne ontstect,
 
Ende vraget waeromme hi niet en sprect,
 
Ende ofte hi weet vore wien hi staet.
30
Focas sprac: ‘Mi dunc, een quaet
 
Ries es dijn here Trayen ontvoecht,
 
Dien tRoemsche rike niet en genoecht,
 
Hine wille mede wesen god.
 
Dijn dreigen es mi als een spot:
35
Om sijn leven gevic cleene,
 
Dat saen sal nemen een inde onreene.
 
Dreychstu mi met dijnre pinen sere,
 
Dat es al dat ic begere;
 
Dat ghi lettet, es mi al verdriet,
40
Want sonder sterven en comic niet
 
Te minen Here, daer ic wille wesen.’
 
Affricaen die sprac te desen:
 
‘Doe dat wi dinen here sien;
 
Ic sal hem doen den minen dien.’
45
Focas antwerdde deser gelike:
 
‘Mijn here es in hemelrike,
 
Ende wet dattu niet werdech en sijs,
 
Dattune souts sien in deser wijs.’
 
Ende doe sprac dus Affricaen:
50
‘Nu doe minen wille saen,
 
Ofte ic doe di pinen sware.
 
Hier sijn si dusentech teere scare,
 
Die al gader op di sien,
 
Ende willen hen an dijn leeren tien.
55
Daeromme doe sacrificie gerne
 
Onsen goden, omme te bewerne
 
Van der dolingen die liede.’
 
‘Nu hore, wat ic die bediede,’
 
Sprac Focas in waerre tale:
60
‘Dine gode sijn duvele altemale;
 
Ende alle gadere sijn si verwaten,
 
Die dure hen so hen vallen laten,
 
Dat si laten onsen Here,
 
Die God es ende blivet emmermeere.’
65
Thant viel daer sulc tempeest,
 
Dat den menegen heeft vereest.
 
Affricaen ter erden vel,
 
Ende sine ridders also wel;
 
Maer Affricaen bleef sonder sin
70
Ende sonder spreken meer of min.
 
Omtrent Focam quam groot lecht,
 
Drie ingele vierich quamen daer echt,
 
Die hem anespraken; maer lettel lieden
 
Sagense, doe si danen scieden.
75
Doe quam Affricaens wijf, Terenciane,
 
Dien alte groot mesbaer ghinc ane,
 
Si scoerde cleedere ende sloech hare.
 
Met VI kinderen quam si dare,
 
Ende met meisenieden altemale,
80
Ende bad Focasse sonder hale,
 
Dat hi genese haren man:
 
Si wille kerstendoem vaen an
 
Met al dengenen die hare anegaen.
 
Focas dede thant opverstaen
85
Affricane ende al genesen.
 
Trayane ontboet hi dit na desen,
 
Die Focasse vore hem comen dede,
 
Ende vragede wanen die dulhede
 
Hem quame, dat hi sinen wille
90
Hem ontseide lude ofte stille.
 
Vort seide hi: ‘Toene ons dinen here.’
 
Focas sprac: ‘Dats onse leere,
 
Datmen die preciose steene
 
Vore die swine en werpe negeene.’
95
‘Sijn wi dan swine?’ sprac Trayaen.
 
Focas die antwerdde saen:
 
‘Dat gi waert beesten, quame u te vromen,
 
Soe en soude op u Gods wrake niet comen!’
 
Trayaen sprac: ‘Wi moeten weten
100
Waer af dattu di wils vermeten,
 
Ofte met pinen entstu dijn leven.’
 
Focas sprac: ‘Dat sal mi geven
 
Deewelijc lijf in hemelrike,
 
Maer di wert pine eewelike.’
105
Doe wert getormenteert Focas,
 
Dat hem dlijf al open was.
 
Dan diedde niet, maer hi lovede Gode,
 
Die hem dede seggen sinen bode:
 
‘Focas, dine stede es bereet
110
In hemelrike, ende groet leet
 
Sal Trajaen cortelike ontfaen.’
 
Uut dien tormente wert hi gedaen
 
In den karkere, in dier maniere,
 
Dat hem wachten ridders viere
115
Met enen centurioene.
 
Snachts na sinen orisoene
 
Quam daer groet licht; de doren onttaden;
 
Die ridders sagent ende baden
 
Focasse om hare salechede.
120
Anderen lieden wert het cont mede,
 
Die om doepen hebben gebeden,
 
Ende hi doepese ter steden;
 
Ende om hen te sterckene ter doeget,
 
Heeft hem daer onse Here vertoeget.
125
Smergens dede Trajaen ontbieden
 
Focasse ter marct vore al de lieden,
 
Dien hi onvervaert daer vant.
 
In enen calcoven dede hine thant
 
Werpen, die III dage was geheet,
130
Daer hem af en quam geen leet
 
No an live, no an cleeden.
 
In steenen stoven dede menne leeden,
 
Die onder ende boven waren
 
Drie dage geheet sonder sparen.
135
Doe hiere in quam, viel hi ter beden
 
Ende bad God met nerenstecheden,
 
Dat hine tot hem halen woude,
 
Ende gaf doe die siele op also houde.
 
Men vant die stoven cout altsamen
140
Ende sente Focasse van lichamen
 
Ongescaedt in alre wisen,
 
Ende roke die men niet en mach volprisen.
 
Doe die keyser sach dit wonder,
 
Te sinen ridders sprac hi besonder:
145
‘En es geen god, dat mach men kinnen,
 
Dan die de sine dus doet verwinnen!’
 
Saen daer na quam vore Trayane
 
Focas, ende sprac hem dus ane:
 
‘Trayaen, ganc ter pinen saen.
150
Onlange, wet wel sonder waen,
 
Selstu leven; dan comtti an
 
Die doot, soe wert gewroken dan
 
Dat bloet der heilegen op di,
 
Dat bi di gestort al si.’
155
Dese heilege Focas
 
Leet van allen pinen den pas
 
In Merte op die derde noene.
 
In Ponten ert menne in hoegen doene.

Van enen Pliniusse ende ander dinc. XXXIII.

 
Een prince, Plinius genant,
 
Wert van den keyser Trayane gesant
 
Ware te nemene ten rike
 
Omtrent Ponten, daer jammerlike
5
Die jacht was op die kerstine;
 
Daer die Plinius dede pine,
 
Ende heeft den keyser gescreven:
 
‘Waerbi nemt men dengenen dleven,
 
Daer men ane en vindt geen quaet?
10
Goede costumen ende goede daet
 
Es hare leven altemale;
 
Enen God dienen si wale,
 
Daer si niemene onrecht en doen ane.’
 
Hier bi so wert van Trayane
15
Gheboden, dat men die kerstine
 
Niet en sochte omme te doene pine;
 
Maer wie van selven hem toeget,
 
Hi wille dat hi pine doeget.
 
Hier bi cesseerde een deel die jacht;
20
Maer die quade hadden selke macht,
 
Dat sise den rechters brachten te voren,
 
Ende staken hen dan in doren,
 
Dat sijt selve hebben gedaen.
 
Een goet man, hiet Terculliaen,
25
Die seit, dat dies keysers gebot
 
Onrecht was ende sot.
 
Oft qualike leeft dat kerstijn diet,
 
Twi en salmense sueken niet
 
Omme af te doene die onsede?
30
Ende oft es doechtachtechede
 
Ende bi hen dat come vore oegen,
 
Twi saelt daeromme pine gedoegen?

Van eenre ertbevingen tAnthiochen. XXXIIII.

 
Nu doe XVII jaer
 
Trayaen hadde geregneert vorwaer,
 
Wert tAnthiochen in die stat
 
Eertbevinge so groet, dat
5
Dat meeste deel viel van der port.
 
Oec gesciede groete moert
 
In Egypten, in Libia,
 
Want daer die Joden, also ict versta,
 
Hadden jegen die heidene onvrede.
10
TAlexandrien in die stede
 
Worden doe die Joden mat.
 
Trayaen geboet Lysinien dat,
 
Dat hi de Joden verre ende na
 
Verdreve uut Mesopotamia;
15
Daer hi voer met heere jegen
 
Ende heefter menegen verslegen.
 
Hieromme sette Trayaen Lysien
 
Van Judea in der baelgien.
 
Doe Trayan LXX ende drie
20
Out was der jare, so wert hie
 
Siec van den lichame licht,
 
Ende starf, also men mi bericht,
 
Te Leutrien in dlant.
 
XIX jaer was hi becant
25
Keyser in den Roemschen rike.
 
Sijn gebeente wert eerlike
 
Te Rome in een gouden vat
 
Ghevoert, ende begraven dat
 
In die marct, onder die colomme.
30
Ende alst jaergetide quam omme,
 
Gaven die senature een gebot,
 
Dat menne hielde over god;
 
Want hi dat ridderscap hadde wert,
 
Ende jegen niemene verhovert
35
En heeft hi, ende niemene versmaet,
 
Ende oec niemene gehaet.
 
Sine talie of tolle scout hi quite al reene,
 
Oft hi nammer af herde cleene.
 
So goet was hi, dat hine minde,
40
Wie hi was, diene kinde,
 
So dat dit proverbium quam van desen:
 
‘Gheluckeger moetstu wesen
 
Dan Augustus, beter dan Trayaen.’
 
Sijn beelde dede men maken saen
45
In de marct te Rome, alsoe
 
Als hi die weduwe maecte vroe,
 
Die hi berechte van haren sone;
 
Daer sente Gregorius sint om tgone
 
Gode omme bat, dat de siele sine
50
Worde verloest van alre pine.
 
Een woert seide dese keyser mare,
 
Dat quaet achtergelaten ware:
 
Selc soude den sinen elc keyser wesen,
 
Als hi hadde geweest vor desen,
55
Eer hi wert keyser, dat hadde gesijn
 
Te hem die keyser in minnen fijn.

Van den keyser Adriane. XXXV.

 
Seder dat Trayaen was doot,
 
Wert Adriaen keyser ende here groot;
 
[C] ende negentien jaer
 
Screef men doe. Elius vorwaer
5
Hiet men oec desen Adriaen.
 
So wel hadde hi hem verstaen
 
In musike ende in fisike,
 
Dat men cume vant doe sine gelike.
 
Daertoe was hi in alre sake
10
So sedebaer, dat van hem ghinc sprake,
 
Dat hi van hem selven al vroet scheen wesen.
 
Helinant scrijft aldus van desen,
 
Dat hi was te Rome baeliu,
 
Daer na keyser, ende nu
15
Wilden alle die senature,
 
Dat sijn sone sonder cure
 
Na hem keyser wesen soude.
 
Maer de keyser Adriaen en woude,
 
Ende dese woerde antwerdde hi:
20
‘Nu genueget di, dat ic si
 
Keyser, al en benics werdech niet.
 
Mi en dunct niet goet, wats gesciet,
 
Dat men bi geslechte neme
 
Keyser, maer dat men kiese die heme
25
In goeder vroetheit recken can.
 
Het es een onnutte man,
 
Die coninc es ende trike vertaert,
 
Ende trike niet wel en bewaert.
 
Kinderen oec mede sere scaet,
30
Als mense te sere slaet;
 
Men salse eerst voeden ende leeren,
 
Ende trecken si hen dan ter eeren,
 
So machger af comen bate,
 
Dat mense trecke te hoegen state.’
35
Dese Adriaen, horic lyen,
 
Maecte weder Alexandrien,
 
Dat die Romeine hadden tebroken.
 
In allen daden, in allen sproken,
 
Was hi volmaect; maer in onseden
40
Was hi van onsuverheden.
 
Hi scout quite tribute sware,
 
Alle dinc beterde hi harentare;
 
Die Joden, die nu anderwerf
 
Ribel worden, hi bederf.

Van den keyser Adriane ende ander dinc. XXXVI.

 
Doe Adriaen berechte trike
 
Van Rome so sere vroedelike,
 
Was Secundus te Athenen
 
Een philosophe, die bi negenen
5
Saken ant spreken hem en wilde gesellen:
 
Ende hoe dat toequam hort hier tellen.
 
Jonc was hi ter scolen gedaen;
 
Daer heeft hi also verstaen,
 
Dat alle wive hoeren waren.
10
Doet hem tijt dochte, es hi gevaren
 
Tsiere moeder huus, onbekint,
 
Ende wille prueven oft hijt so vint
 
An siere moeder. Ane den joncwive
 
Doet hi soe dat sijt bedrive,
15
Dat hi die vrouwe beslape enen nacht;
 
Ende si hevet daer toe bracht.
 
Hi quam te bedde na sinen wille,
 
Maer hi lach dien nacht al stille
 
Al tote des morgens vroe.
20
Doe wilde hi danen gaen alsoe;
 
Die vrouwe hiltene ende vragede: ‘Twi
 
Quaemstu hier, om proeven mi?’
 
‘Neen, moeder,’ seit hi, ‘onbetame
 
Waert mi te sine metten lichame,
25
Die mi droech!’ Si heeft gevraget,
 
Wie hi si. Hi hevet gesaget:
 
‘Ic ben Secundus, u lieve sone.’
 
So sere scamesi hare omme tgone,
 
Dat si daer starf altehant.
30
Doet Secundusse wert bekant,
 
Dat si doot was bi siere tale,
 
Belovede hi, ende hielt dat wale,
 
Dat hi en sprake nemmermee,
 
Op dat hi mochte in alselc wee
35
Swigende die mesdaet afdwaen,
 
Die hi met sprekene hadde gedaen.
 
Te dien tiden es tHathenen comen
 
Adriaen, ende heeft vernomen
 
Van desen vroeden swigenden man.
40
Hi dedene vore hem comen dan
 
Ende bad hem dat hi spreken wille;
 
Maer Secundus sweech al stille.
 
Doe hiet die keyser enen seriant,
 
Dat hine ontlive altehant,
45
Ende hine leide buten der stat.
 
Doe seide hi hem heimelike dat:
 
‘Eest dat ghine in talen moget gesetten,
 
So slaet hem thoeft af sonder letten;
 
Ende eest dat ghijt niet gedoen en cont,
50
So bringten mi weder al gesont.’
 
Die cnapen daden haers heren woert,
 
Maer Secundus sweech al rechte voert,
 
Wat men hem dede op ende neder.
 
Men brachtene vor den keyser weder.
55
Dien wonderde siere gestadecheit,
 
Ende gaf hem ene tafele, ende seit:
 
‘Antwerdt met scrivene op onse vragen,
 
Dat wi mogen van di gewagen,
 
Dattu ons leeringe heefs gegeven.’
60
Hi nam die tafele ende heeft gescreven:
 
‘Adriaen, al bestu here,
 
Te dijnre macht en hort min no meere,
 
Dat ic te sprekene worde gedreven,
 
Al moechstu mi doen nemen dleven.’
65
Dit heeft bekint wel Adriaen.
 
Nu latic u hier af staen
 
Van dat hi vort ten keyser screef,
 
Daer hi de vroetste vele af bleef.

Van Epubliusse ende ander dinc. XXXVII.

 
Lange martelie ende swaer
 
Gedoegede Epublius vorwaer.
 
Na sine doot so wert Quadraet,
 
Die tHathenen hilt bisscops staet,
5
Bisscop tHatenen in die stede,
 
Die daer vele doechden dede.
 
Aristides was daer een vroede,
 
Die kerstijn was. Dese II goede,
 
Aristides ende de bisscop Quadraet,
10
Screven scone der kerstene staet
 
Ane den keyser Adriaen,
 
Soe dat hi die jacht liet staen,
 
Ende gaf ute bi gebode,
 
Dat men der kerstine negeenen en dode,
15
Ende dat men hen houde vrede;
 
Clagede iemen over hen teeneger stede,
 
Dat worde vore den baeliu gebrocht,
 
Ende als hi hadde trecht besocht,
 
Dat dan tfonnesse na rechte lide.
20
Hine wilde niet dat men bi nide
 
Den kerstenen doe enech quaet.
 
Ene lettere, daer dit in staet,
 
Heeft hi sonderlinge gesant
 
Ane den baeliu van Asienlant.
25
Hier bi waren die kerstine
 
Een stic sonder grote pine.

Van den paeus Alexandere den VIsten. XXXIX.

 
Alexander de paeus sat
 
Die seste in sente Peters stat.
 
Doe hijt VIII jaer hadde gewesen,
 
Wert hi corteliken na desen
5
Van den grave Aureliane gevaen,
 
Ende in den kerkere thant gedaen.
 
........

Van den paeus Sixtusse XL.

Noch van sente Taurine ende ander dinc. XLI.

 
Hier voren es u gewagen
 
Een deel van sente Taurijns dagen,
 
Hoe hi te Evreaus bisscop wort:
 
Nu hort van sinen dagen vort,
5
Hoe hise brachte ten salegen endde.
 
Sijn bisscopdoem dore met genende
 
Heeft hi gesticht wel menege kerke,
 
Daer men in dede vele goedere werke.
 
Dit heeft den duvel sere geant,
10
Ende heeft op hem gemaect viant
 
Lonius, dies lants baeliu.
 
Oec hilden sere jegen hem bu
 
Van dien lande twee toeveraren,
 
Die Dyanen papen waren,
15
Zasaraas ende Cambises,
 
Die hen willen bewinden des,
 
Dat si hare jongers II werf tiene
 
Om Taurine te bespiene
 
Sendden ende doot te slane.
20
Alse de XX hem quamen ane,
 
Dat hise sach ende heeft bekent,
 
Hoe dat si daer waren gesent,
 
Maecte hi een cruce jegen hen saen.
 
Doe moesten si al stille staen.
25
Doe seide hi tote hen: ‘Twi stadi?
 
Doet dat u bevolen si;
 
En wildi, gaet wech in Gods namen.’
 
Doe si ontbonden hen vernamen,
 
Vielen si ter erden ende baden
30
Omme doepsel ende om genaden,
 
Ende hi doepese alle te waren.
 
Doe dit wisten die toeveraren,
 
Heeft hem elc in verwoedtheit groot
 
Met sijns selves messe doot.
35
Doe dit Lontius verstoet,
 
Sende hi om hem metter spoet,
 
Ende hi ginc derwert gereet,
 
Ende in den wege, daer hi leet,
 
Heeft hi enen gichtegen bekent
40
Met siere suster doef ende blent.
 
Met sparswatere hise benet,
 
Ende si genasen beide ongelet.
 
Si bekeerden alle die dit sien.
 
Vore den baeliu quam hi mettien,
45
Die hem vragede wanen hi ware.
 
Taurijn seidt hem openbare:
 
‘Van Rome. Mijn vader hiet Tarquijn,
 
Euticia die moeder mijn.’
 
Licinius sprac: ‘Mijn oudervader
50
Was dijn vader. Nu sech al gader
 
Die waerheit: hoe lange es dat,
 
Dattu vloes van Rome der stat?’
 
‘Ic en vloe niet,’ sprac Taurijn,
 
‘Onse Here bi den wille sijn
55
Brachte mi hier, ende mijn name
 
Es Taurijn; ende sonder scame
 
Seggic di dat ic kerstijn si.
 
Wat wiltu weten meer van mi?’
 
Licinius seide: ‘Hort, wes dies vroeder;
60
En es niet lanc dat ic dijnre moeder
 
Euticien ontliven dede,
 
Om die gelike van dijnre sothede.’
 
Doe dancte hijs Gode al oppenbare,
 
Dat sijn moeder ware martelare,
65
Daer die baeliu mede hilt sijn sceren.
 
Doe dede hine blouwen, dat hem deren
 
Niet en scheen, maer hi vinc ter bede.
 
Hare hande, diemenne blouwen dede,
 
Verdroechden ende worden stijf.
70
Leonime, Licinius wijf,
 
Seide: ‘Here, ja en seide hi di niet openbare,
 
Dat u oudervader ware
 
Sijn vader? Twi sidi hem so fel?’
 
Licinius en seide niet el,
75
Dan dat si moeste dat selve gedoegen.
 
Doe dede hise ter pinen toegen,
 
Ende si riep hulpe op Taurine,
 
Dat si kersten sterve in die pine.
 
Taurijn sprac: ‘En vervare di niet,
80
Di en gesciet negeen verdriet.’
 
Mettien quam een bode te hant,
 
Die Liciniusse dede becant,
 
Dat sijn sone ende sijn cnape beide doot waren,
 
Daer si jagen souden varen.
85
Ende in den rouwe van den kinde
 
Hiet hi dat men dwijf ontbinde,
 
Die hem te hant te voeten vel
 
Ende seide: ‘Wet, dat ic geloeve wel
 
In Taurijns God, dijns heilechs neven:
90
Hi doet dijn kint thanden leven.’
 
Doe vragede hi Taurine saen,
 
Ofte hine mochte doen opverstaen,
 
Want hi hadde, dede men hem horen,
 
Die gelike gedaen te voren.
95
Sente Taurijn sprac mettien:
 
‘Alle dingen mogen gescien
 
Hen, die geloeven willen wale.
 
Wiltu geloeven mine tale,
 
Hi sal leven saen, dijn sone.’
100
Licinius gelovede hem tgone.
 
Taurijn ghinc metten lieden thant
 
Daer hi den jongelinc doot vant,
 
Dien hi thant opstaen dede.
 
Ende thant dede hi sine gebede
105
Om doepen, dat saen was gedaen.
 
Doe sprac tkint an den vader saen:
 
‘Het sijn alle cative verdoevet,
 
Die so geloeven also ghi geloevet
 
Hebt; ghine wet oec twint,
110
Hoe swaer dat si sijn gheschint
 
Na dit leven, die alsoe bliven,
 
Ende wat joien si oec driven,
 
Die sterven in den dienst ons Heren,
 
Dat u onse neve wille leren
115
Taurijn; want claer sagic, dat
 
Hi onder dingele Gods vore ons bat.’
 
Doe hi dit seide, moeder ende vader
 
Ende die dat horden allegader
 
Baden om doepsel; dat wert gedaen.
120
Daer hebben kerstendoem ontfaen
 
Dusent CC bi getale,
 
Die sente Taurijn leerde wale.
 
Doe bat dat kint, dat hiet Marijn,
 
Taurine, dat hi den cnape sijn
125
Verwecte, die Paschasius hiet,
 
Dat sente Taurijn niet en liet.
 
Pascasius stont op ende seide,
 
Dat hi was in swaren leide
 
Eer dat bat over hem Taurijn;
130
Doe dedemenne keeren ten vleessche sijn.
 
Vort dede hi Taurine verstaen,
 
Dat hi, die hem dat daer hadde gedaen,
 
Wille dat Taurijn te hem vare
 
Binnen dien naesten VIII dagen daer nare.
135
Hier na saen quam hem te voren,
 
Dat die port saen selen storen
 
De heidene; ende die lieden baden
 
Taurine, dat hi hen sta in staden.
 
Drie vastendage heeft hi geset,
140
Ende hi viel in die bede met.
 
Doe quam dingel hem oppenbaren,
 
Dat al siere liede sielen waren
 
Verbeden, maer die port die soude
 
Testoert wesen met gewoude,
145
Ende lange woeste soude wesen,
 
Maer weder sijn gesticht na desen;
 
Ende dit en mach bliven min no mere,
 
Want het wille dus onse Here.
 
Dit heeft hi den lieden geoppenbaert
150
Ende vinc ane Gods dienst ter vaert,
 
Ende na den dienst ginc hi te waren bedieden
 
Troestelike woerde den lieden,
 
Ende heeft hen voreseit al dware.
 
In sinen setel ginc hi daer nare
155
Sitten, ende hiet den volke bat utegaen.
 
Si dadent, ende doe sagen si saen
 
Omtrent hem vele liede wit,
 
Ende horden dese woerde na dit:
 
‘Com in vrouden, Taurijn, Gods vrient,
160
Want du heves wel verdient.’
 
Als een swerc sagen si mettien
 
Omtrent hem, dat sine niet gesien
 
En mochten een corte ure,
 
Ende dat swerc gaf daer sueten guere.
165
Doe tswerc wech ginc, dochte hen ter stede,
 
Dat hi geseten hadde in gebede.
 
Doe baden si dat hen vertoegede God,
 
Waer sine graven souden na sijn gebod,
 
Ende na die bede quam daer gereet
170
Een scoen man met witten gecleet:
 
‘Nemt den lichame ende volcht mi,’
 
Seit hi, ende also daden si.
 
Ende hi leidetse tier wilen
 
Terdendeel van eenre milen
175
Buten der port, daer hi hen seit
 
Dat si daer maken een graf gereit,
 
Daer sine in leiden met grooten weene.
 
Taurijn rechte hem op alleene,
 
Ende seide hen: ‘Hort desen man;’
180
Ende lach saen weder neder dan.
 
Op den man hebben si gesien,
 
Ende hi sprac hen an na dien:
 
‘Kindere,’ seit hi, ‘ic en sal uwen vader
 
Niemene laten nemen algader.
185
Ic was sijn wachtere in den live,
 
Dat ict in sine doot oec blive.
 
Men sal al uwe port distorberen,
 
Maer u en sal niemen deren.
 
Vliet, dat u niet en sien die vianden.’
190
Ende si daden dit te handen.
 
Een, die Deodacius hiet,
 
Ons dus dit bescreven liet,
 
Die Taurijns jongere hadde gesijn,
 
Ende Taurijn was sijn petrijn.
195
Op de derde yde, die leget
 
In Oechste, men sine feeste pleget.

Van der maget Serapien. XLII.

 
Eene maget, alsoe ict versta,
 
Van Anthiochen, hiet Serapia,
 
Woende met eenre edelre vrouwe,
 
Sabina, in Gode getrouwe.
5
Dese maget, daer mi af es geseit,
 
Wert vore den rechtere geleit,
 
Die tote hare seide als bi gebode:
 
‘Anebede,’ seit hi, ‘des keysers gode.
 
En doestuus niet, di naect torment,
10
Ende du werts van den live gescent.’
 
‘Ic en does niet,’ sprac die maget fijn,
 
‘Want het alle duvele sijn.’
 
Tween jongelingen gaf mense ter stede,
 
Dat sise tsnachts ter onsuverhede
15
Bringen souden, ocht si conden;
 
Ende doe sijt bestaen begonden,
 
Wert daer ertbevinge groet,
 
Ende si vielen beide doot.
 
Smergens, als men daer toe quam,
20
Ende men die jongelinge doot vernam,
 
Ende die maget in hare gebede,
 
Die maget men saen comen dede
 
Vore den juge. In tgedinge
 
Bracht men die dode jongelinge,
25
Die Serapie dede opstaen.
 
Doe vragede hen die juge saen,
 
Wat hen overgegangen ware.
 
Si seiden: ‘Tusschen ons ende hare
 
Quam een jongelinc so claer,
30
Wies claerheit ons gaf sulken vaer,
 
Dat wi onse lijf verloren.’
 
Doe en wouds die juge nemmere horen,
 
Ende heeft Serapien geboden,
 
Dat si offerande doe den goden,
35
Dat si ontseide als die boude.
 
Doe wert si gepijnt menechfoude:
 
Met stocken wert si geslegen daer.
 
Doe wert het ertbevinge swaer,
 
Ende een splentere quam gevlogen
40
In een van des jugen ogen,
 
Daer hi blent es bleven mede.
 
Ende in sine verwoethede
 
Hiet hi hare thoeft afslaen,
 
Dat men thant heeft gedaen.
45
Hare feeste pleget men nu te doene
 
Van Spelmaent ter derder noene.
 
Sabine, die vrouwe bequame,
 
Nam Serapien lichame
 
Ende hevetene eerlike begraven,
50
Ende bleef een stic van haerre haven
 
Den armen gevende, ende in beden,
 
Ende in kersteliken seden.
 
Doe die baeliu dit heeft vernomen,
 
Dede hise thant vore hem comen,
55
Ende sprac aldus hare an: ‘Sabine,
 
Ic kinde den edelen Valentine,
 
Dies wijf du waers. Oec lie ic das,
 
Dat Herodes dijn vader was.
 
Twi wiltu onse gode laten,
60
Ende ane die kerstene di gesaten?’
 
‘Des dankic,’ sprac si, ‘onsen Here,
 
Dat hi mi bracht heeft tsiere lere,
 
Ende ic den duvel ben ontgangen,
 
Daer ic u af sie gevangen.’
65
‘Ja, segstu dat onse gode
 
Duvele sijn? Nu doe onse gebode,
 
Oftemen sal di thoeft afslaen,’
 
Sprac die baeliu. Dit wert gedaen.
 
Den lichame namen die kerstine.
70
Bi Serapien, der maget fine,
 
Groeven sise eerlijc ende scoene.
 
Dese heilege vrouwe ontfinc de croene
 
Der martelaren, also ict bekende,
 
Van Pietmaent op die vierde kalende.

Van sente Eustaesse. XLIII.

Van Jobiten ende Faustine. XLIIII.

 
Omme tgeloeve van onsen Here
 
Worden getorment wel sere
 
Si twee, Jobita ende Faustijn,
 
Teere port, heet men in Latijn
5
Brixians, in Ytale.
 
Omme te verslindene altemale
 
Worden si geworpen vore felle diere,
 
Die hen niet en daden in geenre maniere,
 
Daer hen si drie dusentech bi bekeerden.
10
Daer na mense te bi smeekene ane bereeden,
 
Maerdat en mochte men niet gedoen.
 
Vort wilde men hebben geploen
 
Ane hen menegen torment onsochte,
 
Dat hen twint gescaden en mochte.
15
Doe dit sach Galoterius,
 
Riep hi oppenbare aldus:
 
‘En es negeen God dan der kerstine!’
 
Doe lieten die quade alle ander pine,
 
Ende sloegen hen allen drien
20
Af hare hoefde saen na dien.

Van sente Sophien ende haren dochteren: Fides, Spes ende Karitas. XLV.

 
Nu hort hier wonder van eere vrouwe,
 
Die in Gode was getrouwe.
 
Met III dochteren, also ict gome,
 
Quam si uut Ytalien te Rome,
5
Daer si vele edelre vrouwen bekeerde,
 
Dat haren mannen sere deerde,
 
Ende clagedent den keyser met erren moede.
 
Sophie hiet dese vrouwe goede,
 
Die de keyser saen na dien
10
Ontboet met haren dochteren drien,
 
Die scone waren uutvercoren.
 
De keyser vragede der moeder voren,
 
Wanen si ware, wat si daer sochte.
 
Si antwerdde met coenen gedochte:
15
‘Van den lande van Ytale
 
Ben ic, ende geboren wale;
 
Kersten ben ic, dies ic lye
 
Dat best es, ende ic heet Sophie.
 
Mine dochtere hebbic hier bracht,
20
Omdat icse hebbe gedacht
 
Te leverne te Gods offerande.’
 
Daeromme bevalse de keyser in hande
 
Paladiuse den senature.
 
Drie dage waren si in sine cure,
25
Doe waren si bracht vore Adriane,
 
Die den dochteren dus sprac ane:
 
‘Wel lieve kindere, waeromme gi laet
 
Van onsen geloeve den salegen staet?
 
Wildi laten uwe dulheit fine,
30
Ic make van u de dochtere mine.’
 
Si spraken alle uut enen monde,
 
Dat sijs niet en daden in geenre stonde;
 
Sijn smeeken, sijn dreigen ware al spot:
 
Si hilden hen an enen God.
35
‘Negeene pine ons verwerret.’
 
Doe vragede die keyser, sere vererret,
 
Der moeder, hoe dat waren genant
 
Hare dochtere. Si sprac te hant:
 
‘De outste hevet Fides te namen
40
Ende en hevet mer X jaer te samen;
 
Spes heetet dandere daer nare,
 
Ende die en hevet mer XI der jare;
 
Die derde heet Caritas,
 
IX jaer es si out, sijt seker das.’
45
Fides wildemen ierst vermanen,
 
Dat si anebede Dyanen,
 
Dat si albedalle niet doen en woude.
 
Teblouwen wert si menechfoude,
 
Dat si scheen sonder pine liden.
50
Doe dedemen hare die borste afsniden,
 
Daer melc uut ran over bloet.
 
Op een vier mense rusten doet,
 
Daer si op ruste, ende also danne
 
Dedemense fruten in ene panne
55
In smout, daer hare af negeen leet
 
En quam. Als dat die keyser weet,
 
Hiet hise onthoefden, dat gedaen es.
 
Doe riep hi dandere, die hiet Spes,
 
Ende ghinc hare ierst met smeeken ane;
60
Maer si doet hem wel te verstane,
 
Dat sijn smeeken niet en diet,
 
Ende dat si sijn dreigen niet en ontsiet.
 
Doe werpmense in enen oven heet,
 
Daer si uutquam sonder leet;
65
Ghehangen was si ane een hout,
 
Ende geslegen met gewout;
 
Doe wert si in een panne gefrijt;
 
Die panne brac, ter selver tijt
 
Scoet tsmout in tfier ende heeft verbrant
70
Wie dat hem der pinen bewant;
 
Doe dede men hare thoeft afslaen.
 
Doe moeste Caritas vort comen staen,
 
Ende vele tormente al niewe maniere
 
Ghedoegede wel die goedertiere
75
Al sonder enegerande leet.
 
Ten lesten in enen oven heet
 
Was si gedaen; daer vant si saen
 
Die drie, die wilen waren gedaen
 
In tfornays te Babylone.
80
Nu geviel hier miracule scone;
 
Want doemense in den oven warp,
 
So scoet uut die vlamme scarp
 
Ende verbrande der liede vele,
 
Dier bi stonden, ende alse in spele
85
Was in den oven Caritas.
 
Hier na verbad men hare das,
 
Dat si vore den keyser quam,
 
Diese met enen wille gram
 
Onthoefden dede. Men deedt alsoe.
90
De moeder, die was sere onvroe,
 
Dede die lichamen vueren na dat
 
XVIII milen buten der stat,
 
Daer sise eerlike brachte ten grave,
 
Daer si niet en wilde scheeden ave,
95
Sine bleef daer in hare gebede,
 
Daer si saen haren endde dede.
 
Bi den dochteren dede mense ter erden
 
Eerlike met grooter werden.
 
De passie deser martelaren
100
Vierdmen, versta ic te waren,
 
Van den Oechste op dierste kalende.
 
Hare brudegoem moet ons hulpen uut alre scende!

Van eenre maget ende martelerssen, die Maria hiet. XLVI.

 
Teenen sone coes Adriaen
 
Anthonine, na mijn verstaen.
 
Doe dese twee waren in die heerscapie,
 
Was ene maget, die hiet Marie,
5
Kersten ende diende enen man,
 
Die heerscapien vele ghinc an:
 
Tertullius die prince hiet.
 
Maria achter niet en liet
 
Van dat behorde ten kerstenhede,
10
Beide in vastene ende in gebede;
 
So datse eens die here geboet
 
Sinen gode eere ende feeste groet
 
Te doene, ende al omme tgone,
 
Want hem geboren was een sone.
15
Nu als altemale tgesinde
 
At ende dranc, Maria bekinde
 
Dat het was hare vastendach,
 
Ende dat si kerstelike plach.
 
Dit wert haerre vrouwen becant,
20
Die hare vragede alte hant,
 
Waeromme dat si en ate niet,
 
Ende ofte hare torende iet,
 
Dat hare een niewe here comen ware.
 
Si antwerdde oppenbare:
25
‘Ic en doe geene niewe dinc;
 
Sint dat ic kerstendoem ontfinc,
 
Hebbic emmer dus gedaen,
 
Daer ic mijn leven in wille volstaen.’
 
Hieromme balch hare die vrouwe sere
30
Ende deedt verstaen haren here,
 
Diese dede pinen herde sware
 
Ende in gevangenessen doen daer nare,
 
Ende deedse voeden met armer spise,
 
Dat si verdroech in goeder wise,
35
Ende es onverkeert al bleven.
 
XIX dage eest dus bedreven,
 
So dat ment vort seide dus
 
Den baeliu, dat Tertullius
 
Met hem een kersten joncwijf hout.
40
Men moetse bringen met gewout
 
Vore den baeliu, ende tfolc gemeene
 
Riep dat mense verberrende al reene.
 
Doe seide die baeliu tote hare,
 
Hoe dat hise soude doen pinen sware.
45
Si antwerdde: ‘Mijn torment
 
En mickic niet, want hi saen endt:
 
Doet algader dattu wout.’
 
Doe dede hise pinen menechfout,
 
Dat si heeft sonder rouwe verdragen.
50
Alle de ghene die dit sagen
 
Ontfermes, ende en riepen niet el,
 
Dan dat die baeliu ware te fel.
 
Daeromme en liet hijs niet,
 
Hine dede hare doen noch meerre verdriet,
55
Dat den volke sere mesquam;
 
Ende dat roepen so sere annam,
 
Dat de baeliu wert in vare,
 
Ende liet dat pinen; ende daer nare
 
Dede hise sijn in hoevesscher hoede.
60
Doe viel in gebede die maget goede;
 
Gode ende dingele heeft si gesien,
 
Ende waent wesen wel mettien waert,
 
Int paradijs; ende also ter vaert
 
Derwert henen, ende als mens geware
65
Volgede men hare. Als si versach,
 
Dat si niet wel ontgaen en mach,
 
Bat si nerenstelike Gode,
 
Dat hise bescudde in alle node;
 
Ende alte hant daer naer
70
Lach vore hare een steen; aldaer
 
Onttede hi ende toegede in dien,
 
Als dat si daer in mochte vlien.
 
Si ghinc daer in, die steen loec toe,
 
Dat die hare navolgeden sagen doe.
75
Nochtan sijn si al omme gegaen
 
Ende en connen niet verstaen,
 
Waer si ontloepen si so gereede.
 
Si vonden sticken van haren cleede
 
An den steen, ende dit besonder
80
Seiden si den baeliu, die wonder
 
Hier af heeft. Doe nam hi vort
 
Enen steenhouwere van der port;
 
Met vele cnapen dede hi gaen
 
Ten steene, ende als si bestaen
85
Dat houwen, soe quam groet
 
Die blixeme ende dondere sonder genoet,
 
Ende die erde began beven.
 
Daer waender vele laten dleven.
 
Twee ridende liede quamender vierijn,
90
Daer menech af liet dleven sijn,
 
Als si die vierege liede sagen;
 
Ende selke die daer dlijf onttragen,
 
Liepen in den tempel der afgoede.
 
Daer toe quam bi Gods gebode
95
Een vier, dat den tempel heeft verbrant
 
Ende al datmer binnen vant.
 
Sie die dit sagen ende levende bleven,
 
Hebben hare ongeloeve begeven,
 
Ende daden hen doepen, verstaen wi wale,
100
Wel IIII dusentech bi getale.

Van IXM ridders bekeerne, ende IM die si bekerden, ende hare passie. XLVII.

 
Fierlike met groter gemeyne
 
Die Gaderine ende die Eufrateyne
 
Hebben hen jegen Rome verheven.
 
Als die keyseren dit hebben beseven,
5
Adriaen ende Anthonijn,
 
Wilden si in de were sijn,
 
Ende daden tsamen metter spoet
 
XVI dusentech ridderen goet.
 
........

Van skeysers Adriaens doot. XLVIII.

 
In enen tide dede Adriaen
 
Sijn beelde in die stede staen,
 
Daer darke stont in Jherusalem;
 
Daer de Joden omme verboudden hen
5
Ende daden wech dbeelde, watter af quame.
 
De keyser wert in selker grame,
 
Dat hi brac altemale die stat,
 
Ende alle die Joden dede hi na dat
 
Uten lande daer verdriven;
10
Daer ons Lucas af schijnt scriven,
 
Dat si moesten sijn verdreven
 
Uut allen landen. Nu heeft bescreven
 
Aldus Huge van Flori,
 
Dat Adriaen, na dien dat hi
15
Jherusalem al hadde testoert,
 
Dat hi weder maecte die poert,
 
Ende dat op ene ander stede,
 
Soe dat hiere binnen wesen dede
 
Die stede, daer om onse noot
20
Onse Here ontfinc de doot,
 
Ende hi hare gaf dien name na
 
Sinen name Helya,
 
Want hi Helyus hiet mede.
 
Den Joden verboet hi die stede,
25
De kerstene liet hire wel in vorwaer.
 
Marchus was dierste bisscop daer
 
Van allen bisscoppen onbesneden.
 
Hort meer van Adriaens seden
 
Na des vroets Eusebius sedebrieven.
30
Adriaen hadde te groete lieven
 
Ane sine kindere geleit.
 
Van den watere, also men ons seit,
 
Starf hi te Baren. In tiden des
 
Was die buggere Basilides,
35
Ende een tyran, hiet Catebas,
 
Die der Joden hertoge was,
 
Die vele dines dede met berate.
 
De kerstene hadde hi in groten hate,
 
Ende dede hen menege pine,
40
Omme dat si ontseiden te sine
 
Met hem jegen der Roemscher steden,
 
Want hire gerne jegen hadde gestreden.
 
Tien tide leefde Aquila,
 
Wies gelike en was verre no na
45
Te dien tide in retorike.
 
Na den paeus Sixtus wert heilechlike
 
Paeus Thelesforus, die sat
 
XI jaer paeus in Rome der stat.
 
Dese heeft die vastene gesticht
50
Vore Paschen; vort heeft hijt bericht
 
In Kersnachte die misse, hi wilt aldus,
 
Ende vore tsecreet dede hi Sanetus
 
Ter missen singen, also men noch pleget.
 
Martelare es hi, also men seget.

Van Anthonine den goedertiernen ende van Galiene. XLIX.

 
Hondert ende XL jaer
 
Screef men, vinden wi vorwaer,
 
Dat Anthonijn die goedertiere
 
Ontfine tRoemsche rike diere
5
Met sinen II kinderen, die hieten dus:
 
Aurelius ende Lucius.
 
Doe de paeus Thelesforus was doot,
 
Die sterf in heilecheiden groot,
 
Wert Iginius paeus der jare viere.
10
Huge van Flori scrijft dese maniere
 
Van desen keyser Anthonine:
 
Adriaen nammene teenen sone sine,
 
Ende gaf hem sijnre dochter mede:
 
Te bat quam hi ter hoechede.
15
Vroet, goedertieren was dese here,
 
Dat hem deden menege eere
 
Alle andere heren, ende sendden hem boden,
 
Die hem alle vrientscap noden.
 
Ydel glorie, hoverdechede
20
En was niet in sinen sede.
 
Na Iginius moeste paeus sijn
 
Pius; sijn vader hiet Rufijn,
 
Ende was geboren van Ytale.
 
Dese sat paeus, weet men wale,
25
Te Rome der jare ellevene.
 
Te dien tide was Hermes in levene,
 
Die vele screef, ic vant aldus;
 
Basilides ende Appollonius
 
Waren meesters doe gheeert,
30
Ende hadden Anthonine geleert.
 
Oec was doe, men ons weten doet,
 
Thaurus, een philosophe goet;
 
Ende in dien tijt was Galyien,
 
Die groote meester, de fisisien,
35
Die so vroet was een fisike,
 
Dat men niet en vant doe sine gelike.
 
Hi heeft in enen boec bescreven:
 
Die liede en mogen niet lange leven
 
Ghesont, omdat si alse vrate
40
Eten ende drinken sonder mate,
 
Daer beide lijf ende sin
 
Altemale verderven in;
 
Ende die hen wachten conden van dien,
 
Hine dorste negeene fisiken plien.
45
In desen tide hadde oec dwoert
 
Justijn van Napels in die poert.
 
Van philosophien tgescrifte sine
 
Sendde hi den keyser Anthonine,
 
Daer hi den keyser maecte mede
50
Ten kerstenen waert van saechten sede.
 
Dese goedertieren Anthonijn,
 
Doe hi keyser hadde gesijn
 
Omtrent XXII jaer,
 
Starf hi. Men dede hem daer naer
55
Al de eere, die men doen mach
 
Manne na sinen sterfdach.

Van den keyser Marchus Aurelius. L.

 
Hierna ontfinc dat keyserike
 
Marchus Aurelius mogendelike
 
In djaer Gods CLX ende twee.
 
Anthonijn Verus hiet hi mee.
5
Dese was al van siere kintscheit fel,
 
So dat men van hem vint wel,
 
Dat hem danscijn noyt en verkeerde,
 
Wat genuechtem, of wat hem deerde.
 
Dese Marchus, daer ic af telle,
10
Nam sinen brueder tsinen geselle,
 
Die Lucius Aurelius hiet.
 
Van desen eest so gesciet,
 
Dat ierst trike stont onder hen tween:
 
Te voren hadt berecht al een,
15
Om dat die keysere begonden.
 
Dese II keysere bestonden
 
De vierde jacht op Cristus scare,
 
Ende maecten menegen martelare,
 
Want die vierde jacht gevel
20
Bi desen tween tyrannen fel.

Van sente Policarpe. LI.

 
Te Smirine in de port so sat
 
Policarpus in sbisscops stat,
 
Die te Rome ten paeus quam,
 
Daer hi selken raet an nam,
5
Als hem dochte te siere orbaren.
 
Dit was in Anthonius jaren.
 
Eens hevet dese bisscop goet
 
Enen buggere gemoet,
 
Die hem vragede, ofte hine becant.
10
‘Ja ic,’ sprac die bisscop altehant,
 
Hi ware des duvels ierste sone.
 
Policarpus quam na tgone
 
Te Smirinen, te siere stat.
 
In Marchus Verus tijt was dat,
15
Dat men pine dede der kerken;
 
Ende als die heidene dat merken,
 
Dat Policarpus comen si,
 
Wert daer op hem groot gecri,
 
Dat men den meester bringe voert,
20
Die alle hare gode testoert,
 
Also dat men omme hem sande.
 
Die boden hi so wale vande,
 
Dat hen wonderde, dat men so goeden
 
Man doden wilde ende so vroeden.
25
Met dat hi dus ghinc metten boden,
 
Ghemoette hi den baeliu Heroden
 
Op enen wagen met sinen vader.
 
Den bisscop daden si beidegader
 
Op den wagen hen setten bi.
30
Te smeekene begonden si
 
Ende seiden hem: en mochte deren niet,
 
Dat men doe dat de keyser gebiet,
 
Ende dat men eere den goeden doet,
 
So mach men leiden een leven goet:
35
Dat Policarpus al heeft ontseit.
 
Van den wagene warpmenne gereit,
 
So dat hi quetste sinen voet.
 
Doe riep dat volc al verwoet,
 
Dat menne dade thant ten viere.
40
Doe dat sagen die ongehiere,
 
Daden sine doersteken met enen swerde,
 
Ende hi voer daer hi begherde,
 
Ende ontfinc die hoege croene
 
Der martelaren van Gode te loene.
45
Sijn bloet dat blusschede algader tfier.
 
Menech, die ierst was herde fier,
 
Die ghinc danen in grooten vare.
 
Bi desen heilegen martelare
 
Ghesciede seder menech goet,
50
Dies men hier geen gewach en doet.
 
Onder vele andere martelaren,
 
Die te dien tiden gepassijt waren,
 
So was een man van dogeden groet,
 
Plonius, die ter saleger doot
55
Menegen martelare brochte
 
Met sinen troeste, die ierst onsochte
 
Die pine ontsagen, maer in dende
 
Worden martelaren met genende.
 
Ende selve endde hi dleven sine
60
Salechleke met meneger pine.
 
Carpus, Papillius dies gelike,
 
Ende ene vrouwe, Agathonike,
 
Ende die heilege Justijn,
 
Van wien hier te voren woerde af sijn,
65
Worden martelare te dien tiden,
 
Daer wijt dus cort hier overliden.

Van sente Fotine ende sine gesellen. LII.

 
Sente Fotijn, seget men ons,
 
Was doe bisscop te Lyons
 
Op die Rone, ende te Viane
 
Was Justus bisscop, in den verstane
5
Dat dese twee met vele anderen waren
 
Te dien tide gemaect martelaren,
 
Daerre III af hieten dus:
 
Sanctus, Maturius, Actalus.
 
Desen dedemen die meeste pine,
10
Ende ene vrouwe die hiet Blandine,
 
Die men ierst heeft getormenteert,
 
Omme dat men waent dat si verkeert
 
Met cleenre pinen wesen mach.
 
Aldorentore enen dach
15
Ghinc men hare ane met nieuwer pine;
 
Maer als si seide dese woerdekine:
 
‘Ic ben kersten,’ so quam hare an
 
Al hare cracht. Men deedse dan
 
In een gevangenesse swaer,
20
Omme grote armoede te doegene daer.
 
Doe was Sanctus bracht ter pine,
 
Ende dit waren alle de woerde sine:
 
‘Ic ben kersten.’ Hoe dat si slaen,
 
Si en connen van hem el niet verstaen.
25
Met yserinen platen geloeyt
 
Hebben si hem dlijf verbroeyt
 
Altemale toten beenen.
 
Als doot laten sine in hare meenen
 
Es, ofte hi noch mach becomen,
30
Dat sine met pinen noch mere verdomen.
 
Hi bequam, heeft hen gedocht.
 
Hort wonder wat God heeft gewrocht:
 
Dat vleesch wies weder in der pinen,
 
Dat si te voren daden dwinen.
35
Nochtan verkeerde ment te quade
 
Ende bleven in haer quaet gestade.
 
Doe was vort ter pinen bracht,
 
Die van oudden hadde clcene macht,
 
Die heilege bisscop Fotijn;
40
Maer al dat begheren sijn
 
Dat was te sine martelare.
 
Die juge vragede hem aldare,
 
Wie God ware der kerstine.
 
Anders niet en weet hijt van Fotine:
45
‘Ghi selet weten, bestuus waert.’
 
Doe wert hi onlange gespaert:
 
Men gincken jammerlike slaen,
 
In gevangenessen was hi gedaen;
 
Hi gaf den geest saen onsen Here.
50
Doe was vortbracht omme pinen meere,
 
Dat waren Maturus ende Blandine,
 
Ende Actalus dede men ter pine,
 
Sanctus ende Maturus mede voren,
 
Omme hare doegede ierst te storen;
55
Maer sine conden negeen verdriet
 
Ghedoen dat an hen iet diet.
 
Doe dede men hen die hoefde afslaen.
 
Daer na werpmen Blandinen saen
 
Vore felle beesten, dat sise souden verteren,
60
Die hare niet en wilden deren.
 
Actalus was een edel man,
 
Daer die liede meest wilden van
 
Dat hi quite gelaten ware;
 
Maer doe si dat wisten clare,
65
Dat hi was een recht kerstijn,
 
Doe riepen si alle om tsterven sijn.
 
Om dat hi was so edelen man,
 
Gaf menne den Romeinen dan,
 
Ende si dadenre haren wille mede.
70
Andere waren daer ter stede
 
Ontlijft metten beesten wreet.
 
Een die Alexander heet,
 
Fisisien, dien hadde men gherne gespaert;
 
Maer als men geware waert,
75
Dat hi van Cristum niet en went,
 
Doe dede men hem menegerande torment.
 
Een woert en mochte men noyt an gevesten
 
Van Cristum; doe wert hi verwoercht ten lesten.
 
Attalus wert daer onthoeft;
80
Maer eer dat was, dies geloeft,
 
Was hi op een stalen yser gesat
 
Ende vier daeronder. Si vrageden hem dat,
 
Hoe dat ware sijns Gods name.
 
Hi seide: ‘En es niet bequame,
85
Dat men diverse namen geeft
 
Gode, daer men maer enen en heeft.’

Van sente Felicitasse ende hare VII sonen. LIII.

 
In desen tide te Rome was
 
Ene weduwe, hiet Felicitas,
 
Die der sonen hadde sevene,
 
Ende alle in kersteliken levene.
5
Dat hebben der gode papen verstaen
 
Ende hebbent den keyser cont gedaen,
 
Dat hise doode, ofte die gode
 
Mogens hen belgen ode.
 
Doe wert den baeliu daer na
10
Bevolen dat hiere toe versta.
 
Felicitasse ontboet hi dan:
 
Met scoenen woerden ghinc hi hare an,
 
Maer sijn dreigen, no sijn smeeken
 
Dat en mochtse niet geweeken,
15
Sine seide si soude kersten bliven.
 
‘Ende doet men mi,’ seit si, ‘ontliven,
 
So es mi bleven bat die sege,
 
Dan levende in enegen wege.’
 
‘Laet doch dine kindere leven,’
20
Sprac die baeliu. Si heeft gegeven
 
Antwerde dus: ‘Neen, hare doot
 
Salse bringen ter bliscap groet.
 
Dijn troest ende dine ontfermechede
 
Es ontroest ende verranesse mede.’
25
Sere slaen dede hise daer nare,
 
Ende vragede, hoe si soe coene ware
 
Tote hem te seggene selke tale.
 
Die kindere ontboet hi altemale,
 
die oppenbare seiden wel,
30
Dat si kersten waren ende niet el.
 
In gevangenesse heeft hise gedaen
 
Ende ontboet den keyser saen,
 
Dat hi jugen daer heeft gesent,
 
Die elken sonderlinge torment.
35
Den iersten, die Januarijs hiet,
 
Dedemen smaken der doot verdriet
 
Met scorpioenen swaer geloot.
 
Felixe ende Philippe sloech men doot
 
Met stocken. Den vierden, Silvane,
40
Werdt gebracht dat sterven ane
 
Met dat menne nederwerp van hoegen.
 
Dandere drie moesten gedoegen
 
De doot met hare diese droech,
 
Dat men hen de hoefde afsloech.
45
Alexander ende Vitael
 
Hieten die drie ende Marciael.

Van sente Pontiane martelare. LIIII.

 
In desen tide wert te Spolet
 
Vore Fabiane ter pinen geset
 
Pontiaen, die heilege man,
 
Die hem met groten tormenten ginc an.
5
Ierst dede hine met stocken slaen,
 
Daer na op heete colen staen
 
Al baervoet, dat die sant
 
Bi Gods hulpen dede ongescant.
 
Te Fabiane hi dus seget:
10
Ofte ane sine gode iet machts leget,
 
Men steke sine hant in haren name
 
In heet water. Comt sonder blame
 
Sijn hant uut, so es geproeft
 
Siere gode macht, alsoet behoeft.
15
Dat en dorste die ander niet anevangen.
 
Aen een hout dede hine hangen
 
Ende beval dien cnapen sinen,
 
Dat sine al dat si mogen pinen.
 
Maer die cnapen worden mere gepijnt,
20
Dan het an Pontiane schijnt.
 
Daer af was hi gedaen sciere
 
Ende was gewoerpen vore wreede diere,
 
Daer hem niet af en messchiede.
 
Doe riepen altemale die liede:
25
‘Der kerstene god es God allene!’
 
Fabiaen ontsach tgene,
 
Ende dedene weder carcereren.
 
Noch peisde hi omme tormenteren:
 
Men goot op hem gesmolten loet,
30
Dat hem en dede geenen noet;
 
Doe dede hi hem thoeft afslaen.
 
Dese heilege Pontiaen
 
Wert der merteleren geselle
 
Ter vierder kalenden van Sporkelle.
35
Te dien tide wert menech martelare,
 
Daer te vele te tellenne af ware,
 
Daer oec niet af en es gesciet
 
Enech also scoene bediet:
 
Niet onse Here en vermach meer dan
40
Men gepensen oft gespreken can.
 
Maer cortelike salic verclaren
 
Een deel namen der martelaren,
 
Die onder Marchus Anthonine
 
Om Gode gedoegeden der doot pine,
45
Na dat ict bescreven vinde.
 
Flocelluse, den heilegen kinde,
 
Was menech torment gedaen,
 
Daert den loen af heeft ontfaen
 
Ter XVIder kalenden, also men weet,
50
Der maent die October heet.
 
Praxedis, die heilege maget,
 
Heeft in desen tijt bejaget
 
Die hemelsche bliscap sonder ende,
 
Van Oechst ter XIIster kalende.
55
Victor, die oec riddere was,
 
Leet der merteleren pas
 
Met eenre vrouwe, hiet Corone,
 
Die van hem sach miraculen scone,
 
Waerbi God toeget noch selke doget,
60
Daer menech bi wert verhoget.
 
Concordius, die heilege man,
 
Der merteleren croene gewan
 
In desen tide ongewaent,
 
Ter kalenden van Laumaent.
65
Marcelijs wert doe mertelare
 
Met menegen tormente sware,
 
Dat Priscus dede, die baeliu fel.
 
Hi maecte mertelere also wel
 
Valerium, den heilegen man,
70
Dien der martielien loen quam an
 
Ter XVIIder kalende
 
Van October, also ict kende.
 
Op die VIste yde van Merte
 
Quamen te haerre heilegher begherte
75
Sente Gagie ende Alexander.
 
Martelere menech ander
 
Wert te dien tide harentare.
 
Diere af weten wille dware,
 
Hi maecht ter Martyrilogen soeken;
80
Icken caens hier al niet geroeken.
 
Te dien tiden gescieden oec vele plagen.
 
Oec waren in dien dagen
 
Groete meesters van saleger leeren:
 
Egesippus, weert groeter eeren,
85
Was in dien tide, die screef ende dede
 
Der kerken menege nuttelijchede.
 
Ende doe was oec die here wijs,
 
Van Corincten de bisscop Dionijs.
 
Theofilus die was doe mede,
90
Die tHantiocien hielt sbisscops stede,
 
Wies leeringe heeft gedaen
 
Menege doget, hebbic verstaen.
 
Appollinarijs, die bisscop vroet,
 
Was te dien tide, die menech goet
95
Met sijnre heilegher leeren dede:
 
Ierapolim was sine stede.
 
Philip was bisscop doe te Creten,
 
Wies leeren men mach nuttelijc heten.

Van Anthonius Verus doot. LV.

 
Nu, alsoe ict vant bescreven,
 
So liet Marchus geselle dleven,
 
Die Lucius ende Aurelius hiet.
 
Van pomplexien hi sciet
5
Van desen live. doe moeste sijn
 
Allene here Marchus Anthonijn,
 
Die niet lange en leefde daer na.
 
In Hongerien, also ict versta,
 
Starf hi van der gadoot,
10
Dat den Romeinen sere verdroet.
 
Seleucien, die groote stat,
 
Wert doe gewonnen; ic versta dat,
 
Datter IIIC dusent wale
 
Manne in waren bi getale.
15
Een philosoph was doe te Pyse,
 
Hiet Peregrijm, die als donwise
 
Hem verberrende in sijn vier.
 
Van ertbevingen ongehier
 
Viel Sytumia in Asyen die stede,
20
Ende vele swaerre tempeeste mede
 
Ghescieden ter werelt hier ende dare,
 
Ende die Romeine namen scade sware.

Van den keyser Aurelius Commodus. LVI.

 
Wat wondere waest dat tempeest swaer
 
Doe gesciede hier ende daer,
 
Want dat volc daer al gemeene
 
Heeft hem geset daer toe alleene
5
Te tormenteerne Gods vriendekine?
 
Na Marchus Verus Anthonine
 
So wert keyser te Rome sijn sone:
 
Aurelius Commodus hiet die gone,
 
Ende waest XIII jaer.
10
Ons Heren jaer screef men vorwaer
 
Hondert ende enentachtentech,
 
Doe hi keyser ierst was mechtech.
 
Huge van Flori seit van desen,
 
Dat luxurioes was meest sijn wesen;
15
Gherne dede hi liede ontliven.
 
Een stuc mochten die kerstene bliven
 
In payse; maer niet lange en waest;
 
De duvel hevet tfolc so verdwaest
 
In ene stede, so dat het begert
20
Dat men enen kerstenen tormentert,
 
Die Apollinarijs was genant.
 
Bi wette, die daer was in dlant,
 
So waren hem die cnien aftebroken.
 
So vele gescreven ende gesproken
25
Heeft hi over die kerstine
 
Met scoenre redenen ende fine,
 
Dat den heidenen was te swaer.
 
Onthoeft wert hi daer naer.

Van den keyser Aurelius Commodus. LVII.

 
Omme te berechtene Egypten al
 
Aurelius Commodus beval
 
Philippe, enen groten here,
 
Dat hi der baelgie ere
5
TAlexandrien besetten vare.
 
Dese Philips hadde ene care
 
Dochter, die Eugenie hiet.
 
Cume vant men vroedere iet,
 
Van letteren dore wel geleert,
10
Ende ten kerstenheide bekeert;
 
Maer dat moeste verholen sijn,
 
Want hare vader was noch heidijn
 
Ende hadde de kerstene, wijf ende man,
 
Uut Alexandrien al geban.
15
Eens Eugenie met beden doet
 
An den vader, dat si moet
 
Sijn goet besien te Rome varen.
 
Twee gewide cameraren
 
Voeren met hare, die hieten dus
20
Prothus ende Jacinctus,
 
Vroet ende in doechtachtechede
 
Wel geleert. Het was de sede,
 
Dat hoge vrouwen ende joncvrouwen
 
Wilen hebben moesten bi trouwen
25
Wel gevoerde manne te cameraren.
 
Teere steden quamen si gevaren,
 
Daer Eugenie singen hoerde
 
Kerstene, ende si verstont die woerde:
 
‘Der heidene gode sijn duvele al.’
30
Si versuchte ende beval,
 
Dat si wel verstaen souden dat singen,
 
Haren II goeden camerlingen
 
Prothum ende Jacinctum, ende seide vort:
 
‘Na dien dat wi hebben gehort,
35
So moeten wijt al vore ydelheit weten,
 
Wat philosophen ende poeten
 
Leeren, ende houden dit vore waerheit.’
 
So vele heeft si hen geseit,
 
Dat si volgen al haren wille.
40
Si heet den wagen houden stille,
 
Ende es met haren II cameraren
 
Met behendecheiden ontvaren
 
Haerre anderre meyseniede altemale.
 
Nu hort hier Eugenien tale
45
Tote Prothus ende Jacinctus:
 
‘Ic hebbe verstaen,’ seit si, ‘aldus,
 
Dat hier bi woent een heilech man,
 
De bisscop Helenus, daer wi van
 
Onse doepsel moeten ontfaen;
50
Maer van eere dinc ben ic onttaen,
 
Dat geen wive en mogen vore hem comen.
 
Dies hebbic raet in mi genomen,
 
Dat ic mi sceren doe alse een man,
 
Ende alle drie ontfangen dan
55
Van den heilegen man kerstenhede.’
 
Si daden also ende quamen ter stede,
 
Daer die bisscop quam gereden
 
Met vele lieden. Si hebben gebeden
 
Enen te seggene wie hi ware,
60
Die den esel reet aldare.
 
Si seiden: ‘Het es Elenus,
 
Die heilege man, daer wi dus
 
Af vinden, dat in siere kintschede,
 
Daer menne eens om vier gaen dede,
65
Brachte hi weder in sijn cleet
 
Ongebroyt die colen heet.
 
Oec quam hier, niet lanc en es das,
 
Een toeverare, hiet Zereas,
 
Diere toe bedwongen was.
70
Hi ware verberrent altehant,
 
En haddene niet utegeprant
 
Helenus, die heilege man,
 
Ende hi wert gejaecht van dan;
 
Ende Helenusse volget, daer hi vaert,
75
Al tfolc, ende heeftene lief ende waert.’
 
Doe Eugenie dit heeft verstaen,
 
Hevet si gebeden den genen saen,
 
Die hare al tgone dede horen,
 
Dat hi Helenusse bringe te voren,
80
Dat hi wete daer buten hen drien,
 
Die der afgode willen aftien
 
Ende geloeven in Jhesum Criste.
 
Hi, die tgoets mans seden wiste,
 
Seide: ‘Tote na sijn slapen beit:
85
Dine boetscap wert dan wel geseit.’
 
In enen cloester es hi gebeet
 
Die bisscop, ende algereet
 
Viel hi in slape, ende also houde
 
Dochte hem, dat in enen woude
90
Als dat een wijf hem wilde anebeden.
 
Hi sprac: ‘Dit en sijn gheen goede seden,
 
Den wive en laet hi anebeden niet ja;’
 
Maer, al verboet hijt, si volgede hem na
 
Ende bat hem dat hi bade vore hare.
95
Hi ontwiec, ende saen daer nare
 
Quam vore heme Eugenien bode,
 
Ende seide: ‘Hier staen si drie, die Gode
 
Dienen willen, ende laten
 
De afgode ende sonden haten.’
100
Die bisscop deedse vore hem comen;
 
Over een side heeft hise genomen,
 
Ende vragede hen, wanen ende wie si waren.
 
Eugenien die sprac vore te waren:
 
‘Wi sijn porters van Rome der stede,
105
Dit sijn mine II brueders mede,
 
Gheheeten Prothus ende Jacinctus,
 
Ende ic heete Eugenius.’
 
Die bisscop antwerdde saen:
 
‘Nu heete Eugenius, hets wel gedaen,
110
Want du trects wel ter manlijcheden,
 
Als du dinen sceppere wils anebeden;
 
Maer wi hebben di verheest
 
Eugenia bi den heilegen geest.
 
Omme suverheit selstu vele gedogen:
115
In wille niet dattu sijs bedrogen.
 
In weet wat di dese II bestaen;
 
Ghi hebt groot edelheit anevaen,
 
Dat sal u onse Here wel loenen!
 
Nu blive Eugenia sonder hoenen.’
120
Hi doepese aldaer ter stede,
 
Ende si worden daer monecke mede.
 
Nu quam hare wagen ydel thuus,
 
Daer die vriende af waren confuus.
 
Si vrageden waersagers, waer si waren.
125
‘Metten goden,’ seiden si te waren.
 
Doe maecte men hare een beelde van goude,
 
Dat mense over godinne houde.
 
In den cloester leeresi ter cure
 
Binnen twee jaren die screfture.
130
So heilech was si al in een,
 
Dat si rechte een ingel scheen.
 
Den sieken, dien si visenteerde,
 
Hen dochte dat hen niet en deerde.
 
Prothus ende Jacinctus waren hare
135
Onderdaen. Ten derden jare
 
Starf dabt daer van der steden,
 
Ende al tcovent dat heeft gebeden,
 
Dat hi abt worde, Eugenius.
 
Als men so sere hem of hare bad aldus,
140
So dat sijs niet en conde ontgaen,
 
‘Laet ons,’ seit si, ‘wel verstaen.
 
God seit: die meest wille wesen,
 
Sal sijn minst; ende bi desen
 
Sal ic ontfaen uwe bede,
145
Dat ic de minste ben hier ter stede.’
 
Des abts ambacht deedse wale,
 
Ende dede mede altemale
 
Dat die minste te doene plagen.
 
So goet wert si in corten dagen,
150
Dat si de duvele henen verjaget
 
Ende den blenden haer sien bejaget.
 
Een wijf was doe tAlexandrien
 
Rike, die niemen en conde gevrien
 
Van den cortse, so dat vore hare
155
Quam der heilecheiden mare
 
Van den abt Eugeniusse;
 
So dat si quam ten godshuse,
 
Ende bad den abt om bate.
 
Eugenius, vol der caritate,
160
Besalvede met olyen dwijf,
 
Dat si genas over al hare lijf.
 
Dit woudse verdienen met gaven.
 
Drie coppe weert selc grooter haven
 
Boet si. Dabt wederseidt ende bad,
165
Dat si den armen gave dat.
 
Doe quam Melancie daer nare,
 
Ende boet dat noch beter ware.
 
Si sach Eugenien lieflijc ende scoene,
 
Ende viel in groeter hoene,
170
Want si waende dat hi ware een man,
 
Ende viel in de luxurie dan,
 
Ende ghinc hare an met treken
 
Als van vleeschlijcheden spreken.
 
Eugenie verstont wel haer meenen
175
Ende castietse met woerden reenen,
 
Dat dat wijf niet wel en verstaet,
 
Ende blijft emmer in hare quaet.
 
Nochtan moeste hare wille bliven;
 
Si peist, si saelt anders bedriven.
180
Te bedde gaet si al ongesont
 
Ende sendde in corter stont
 
Tote Eugenien haren bode,
 
Dat hi tote hare come omme Gode,
 
Eer dat si hare leven late.
185
Eugenie, vol der caritate,
 
Ghinc te hare in goeder maniere.
 
Melancie begonde sciere,
 
Doe sijs tijt sach ende stede,
 
Te sprekene van onsuverhede,
190
Omme haren wille daer bi te genaken.
 
Maer si en conde bi geenen saken
 
Ghedoen verkeren, also hare dochte;
 
Dat si verdroech so onsochte,
 
Dat si scheen wel na verwoet.
195
Si scieden ende so metter spoet
 
Melancie toten baeliu
 
Philips. ‘Here, hort mi nu,’
 
Seit si, ‘hier es in dit lant
 
Een abt Eugenius genant,
200
Die mi siec quam visiteren,
 
Ende doe wilde hi mi onteren
 
Met siere luxurien onreene,
 
Doe hi mi daer hadde alleene.
 
Ic ware onteert bi den keytijf,
205
En hadde gedaen, here, mijn joncwijf,
 
Die te mi met haesten scoet,
 
Doe ic riep van anxenen groet.’
 
Als die baeliu dit vernam,
 
Sendde hi ten cloestere sere gram,
210
Den abt vaen metten covente,
 
Ende sette hen dach van parlemente
 
Recht te doene van selker moert.
 
Die dach quam, doe sprac die woert
 
Philips selve, die baeliu,
215
Toten abt selve: twi ende hu
 
Hi lost hadde te selken quade.
 
Sine onscout en quam niet te stade,
 
Want Melancie hevet geproevet
 
Met haren joncwive, als hare behoevet.
220
Doe wert die baeliu sere verwoet
 
Ende woudt wreken metter spoet.
 
Doe woude spreken Eugenius,
 
Ende sprac: ‘Ic siet gescepen dus,
 
Die tijt es van swigene leden,
225
Hets kennens tijt; ic wille ghi heden
 
Wet, hoe God onse Here can
 
Wijf stere maken alse man.
 
Siet mi hier, ic ben een wijf.’
 
Soe verre onttecse hare lijf,
230
Dat si een wijf bleec oppenbare.
 
Ten baeliu sprac si daer nare:
 
‘Du best mijn vader, ende Claudia
 
Mijn moeder; ic ben Eugenia,
 
Avithus mijn brueder ende Sergius.
235
Siet hier Prothus ende Jacinctus,
 
Die mi hebben behoedt goelike,
 
Bi der Gods hulpen van hemelrike,
 
Dat ic de quaetheit hebbe verwonnen,
 
Ende mi de duvele niet gequetsen en connen.’
240
Wie daer blide was en es geen vragen.
 
Wijfs cleedere waren hare toegedragen,
 
Sere diere, jegen haren wille.
 
Lettel iemen sweech daer stille
 
Hine riep lude: ‘En es maer een God,
245
Die overal heeft sijn gebod,
 
Dien loven ende danken die persone kerstine
 
In allen rouwe, in alle pine.’
 
Van boven heeft God vier gesant
 
Ende Melancien huus verbrant.
250
Menech wonder es daer gesciet,
 
Daer menech dongeloeve bi liet.
 
Philips ende sijn wijf daden hen doepen.
 
Ten apostel quam tfolc geloepen,
 
Soe dat Alexandrien die poert
255
Bina altemale kersten woert,
 
Ende gesticht die heilege kerke,
 
Daer in geset papen ende clerke.
 
Selve Philips de baeliu vorwaer
 
Was bisscop gemaect aldaer,
260
Ende bleef baeliu een stic nochtan,
 
Want daer en was so saen geen man
 
Te baeliuwe van Rome gesent,
 
Want daer so saen niet en wert bekent.
 
Wat meer gesciede desen lieden,
265
Salic u hier na bedieden;
 
Maer wat daer voren es gesciet,
 
Dat wert vore eer bediet.

Van eere feesten van Rome, ende van sente Eusebiusse ende sinen ghesellen. LVIII.

 
Recht gaeft, na die heidene sede,
 
Dat men groote feeste dede
 
Om skeysers geboernesse. So was
 
Ene feeste hogelike omme das
5
Te Rome in die stat gehouden.
 
Daer waren jonge metten ouden,
 
Daer die keyser stont gecleet
 
Rieselike, na recht besceet,
 
Metten velle van enen liebarde,
10
Dat doe beteekende de groote warde,
 
Ja dat hi ware boven al here.
 
In sijns afgods Jupiters ere
 
Gaf hi wieroec sinen gebeelde;
 
Doe riepen die liede in dulre weelde,
15
Dat hi es Hercules gelike,
 
Want hi bescermt al tRoemsche rike.
 
Doe woenden daer in der steden
 
Kerstene liede van heilegen seden.
 
Hare namen makic u bekent:
20
Eusebius ende Vincent,
 
Peregrijm ende Pontiaen.
 
Als dese heilegen hebben verstaen
 
Des keysers dulheit ende dier lieden,
 
Ghingen si alomme Gods wet bedieden.
25
Een senator, hiet Julius,
 
Die verhorde hare leeren dus,
 
Ende heefse met hem thuus geleet,
 
Ende wert geloevende gereet
 
Ende gedoept met siere maysenieden.
30
Sijn goet gaf hi den armen lieden,
 
Ende dat predeken hi annam.
 
Als dit vore den keyser quam,
 
Heeft hi Juliusse vore hem ontboden.
 
Hi vragede hem, hoe hi van den goden
35
Ghesceden ware ende kerstenen sotten
 
Volgede, ende liete met hem spotten.
 
Hi sprac: ‘Keyser, du sels vervaren
 
Met dinen valschen goden te waren.’
 
Doe balch hem de keyser ende riep thant
40
Een die Vitellius was genant.
 
‘Siet,’ seide hi, ‘dat Julius de gode anebede,
 
Ofte nemt hem dleven ende goet mede.’
 
Vitellius nam den heilegen man,
 
Ende ginc hem tierst met smeekene an,
45
Dat niet en diedde; daer na saen
 
Dede hine so met stocken slaen,
 
Dat hi Gode de siele sent.
 
Dit wiste Eusebius ende Vincent
 
Ende Peregrijm met Pontiaene,
50
Ende droegen den lichame dane
 
Ende groevenne aldaer gereet,
 
Dat Calopodius kerchof heet,
 
Op die XIIIIste kalende
 
Van Pietmaent, also ict kende.
55
Als dit Vitellius hort tellen,
 
Dede hi vangen al sine gesellen,
 
Ende hiet hen dat si wedergaven
 
Al dat si hadden van Julius haven,
 
Ofte men soudse tormenteren.
60
Eusebius seide: ‘Dats dat wi begeren.’
 
Doe en vierde men niet lange die dinc,
 
Want mense bi den armen hinc,
 
Deen jegen den anderen in dien
 
Dat si hen mochten ondersien,
65
Ende deedse met pesericke slaen onsochten,
 
Al dat die pijnders gedoen mochten;
 
Dies die heilegen dancten Gode,
 
Ende schenen sijnde uut alre node,
 
Ende hebben dandere gecastiet.
70
Eusebius sprac: ‘Ic weet, ghi liet
 
Noch, dat ghi selt falgieren eer
 
Dan wie, die schinen gedoegen tseer.’
 
Doe sprac Vitellius: ‘Dese sijn stout
 
Op hare toeverie menechfout.’
75
Vincent sprac: ‘Dies en es niet:
 
Wi sijn seker in al verdriet
 
Op Jhesum Cristum onsen Here,
 
Die ons verloest van allen sere.’
 
Een van den pijnders, hiet Antonijn,
80
Dien liet onse Here anschijn,
 
Dat hi enen jongelinc sach,
 
Die met eenre spongen plach
 
Van der heilegen lichamen
 
Tsweet af te doene in alle mesquamen.
85
Doe riep die ander lude sere:
 
‘Hi es alre gode here,
 
Die es deser saleger vrient:
 
Ic sie den ingel die hen dient.’
 
Vitellius gremde als een leoen,
90
Ende riep: ‘Siet hier wonderlec doen,
 
Wat hare toeverie al doet,
 
Hoe si verkeert der liede moet:
 
Den nutsten van den cnapen mijn
 
Doet si mi laten.’ Ende Anthonijn
95
Soe daer henen in ghinc
 
Toten pape Rufine, ende ontfinc
 
Doepsel, ende es weder comen.
 
Hierenbinnen, als te haerre vromen,
 
Heeft gesproken Vitellius,
100
Ende heeft hen geraden dus:
 
‘Doet u verlaten deser pine,
 
Ende doet bi den rade mine.’
 
Vincencius heeft hem geseit:
 
‘Dine pine sal sijn in ewecheit,
105
Maer onse pine lidende si,
 
Ende comenre in deweleke raste bi.’
 
Vitellius dede sniden ter stonde
 
Eusebius tonge uut sinen monde.
 
Als dat Anthonijn vernam,
110
Moeste hi spreken, watter af quam:
 
‘Fel man, du best alte quaet,
 
Dat schijnt an dine felle daet.’
 
Doe sloech men thoeft af Anthonine,
 
Ende hi voer in die glorie fine
115
Op die XIste kalende
 
Van Pietmaent. Om meerre scende
 
Dede men die gesellen viere
 
In den kerkere. Daer quamen sciere
 
Liede, die ane hen begheren
120
Te comene ter saleger leren.
 
Sderds daechs es Julius vore hen comen,
 
Ende hebben van hem dese woerde vernomen:
 
‘Den kerkerwachtere die behout.’
 
Hi voer wech, ende menechfout
125
Sijn miraculen daer geschiet,
 
Dat Lupuluse wert bediet,
 
Die blent was: van den Capitole
 
Was hi pape. Niet in dole
 
Es hi toten heilegen comen,
130
Ende heeft doepsel daer genomen
 
Van den heilegen pape Rufine.
 
Doe worden gesont die ogen sine.
 
Die kerkerwachtere sach dat:
 
Om doepsel te hant hi bat,
135
Ende Rufijn doepten mede.
 
Hier na Vitellius weten dede
 
Van den vieren al die sake,
 
Ende dat sonder tonge sprake
 
Eusebius. Die keyser ontboet,
140
Dat mense alle viere sloege doot,
 
Dat Vitellius gherne dede.
 
Vore al tgemeene in die stede
 
Dede hise bringen alle viere,
 
Ende slaen in felre maniere
145
Met scorpioenen sware geloed,
 
Alsoe dat God geboed,
 
Dat si gaven den geest.
 
De pape Rufijn, die dit verheest,
 
Nam der heilegen lichamen:
150
Buten muere groef hise tsamen
 
Op die achtende kalende, also men weet,
 
Der maent die men Pietmaent heet.

Van Victore den paeus. LIX.

 
Te desen tide, also ict gome,
 
So wert Victor paeus te Rome
 
Na Eleuterius den paeus
 
Van Paschen te houdene waest in aves,
5
Want men heefter af gehort
 
Te desen tide groet discort.
 
Omme vroet hier af te sine,
 
Was te Cesarien in Palestine
 
Een concilien ghehouden,
10
Daer si uutgaven dat si wouden,
 
Dat men Paschen houden sal
 
Op den iersten sondach al
 
Van April, op dat die mane
 
Out si XIIII dage, so vort ane
15
Dat si out si XXIII dage;
 
Maer dat Paschen emmer lage
 
Op den sondach waest daer geseit,
 
So dat men alle kenlecheit verleit
 
Van der Joden doen algader.
20
Dus woudt Victor, onse Roemsche vader.

Van Aurelius Commodus doot. LX.

 
Dat Capitoel van Rome der stat
 
Verbrande, alse keyser sat
 
Aurelius Commodus,
 
Van der blixemen, ic laest aldus;
5
Ende die keyser wert saen verslagen
 
In enen tempel, horic gewagen.
 
Doe wert Evil Pertinax here.
 
Oec wilden die liede meere,
 
Dat sijn geselle ware sijn sone.
10
Die vader wederseide tgone.
 
‘Ghenuech u’, seit hi, ‘dat ic regnere:
 
Van den anderen mochte comen dere.’
 
Saen wert dese keyser oec verslegen;
 
Van hem die hem sette daer jegen,
15
Die geheeten was Juliaen,
 
Moeste hi sterven doe dat saen;
 
Maer VII maende en was hi here.
 
Hi ende die ander en waren nemmeere
 
Keysere dan omtrent een jaer.
20
In dien tide worden vorwaer
 
Meesters van groeter clercgien
 
Clement van Alexandrien,
 
Panthenius die groot meester hiet,
 
Ende Affricaen, die vele liet
25
Van hystorien bescreven.
 
Maer doe Jachenus liet sijn leven,
 
Was Clement die beste clerc:
 
Hi maecte menech scone werc.
 
Origenes meester was dese
30
In sijn begen, also ict lese.
 
Den anderen boec der ander partien
 
Endic hier, ende ane Marien
 
Der moeder Gods ic hulpe soeke
 
Te vane ane den derden boeke.
 
Den anderen boec es hier uut.

Vorige Volgende