Chronycke van Antwerpen sedert het jaer 1500 tot 1575. Gevolgd van Eene beschryving van de historie en het landt van Brabant, sedert het jaer 51 vóór J.-C., tot 1565 na J.-C., volgens een onuitgegeven handschrift van de XVIe eeuw

[p. π4]

[p. I]

Voorrede.

Onder de bronnen van allen aerd die wy liefst over onze vroegere geschiedenis raedplegen, stelt men met regt die aenteekeningen of kronyken welke door de ooggetuigen der gebeurtenissen werden verzameld. De charters en diplomen, de schriften van het staetsbestuer, verschaffen ons slechts de drooge echtheid der daedzaken of de koude nauwkeurigheid van een datum. Komt het op de afschildering der zeden aen, die trekken die de geschiedenis verlevendigen en bezielen, en ze ons aenlokkelyk maken, dan schieten de publieke akten verre te kort. Over het min of meer vertrouwen dat de kronyken, door byzondere schryvers opgesteld, verdienen, te beoordeelen, dit is de zaek van dengenen die dezelve wil benuttigen.

Reeds van overlang heeft het onderhavige kronykje, zoo als het in 1743 te Leiden is uitgegeven, de beoordeeling der geschied-

[p. II]

schryvers ondergaen. De gebeurtenissen van Antwerpen, die groote koopstad die in de XVI^e eeuw het byzonderste tooneel en, om zoo te zeggen, het centrum der groote omwenteling was, worden er met die eenvoudigheid en aerdigheid in aengeteekend, die den stempel der zeden van de eeuw dragen. De opsteller, schoon hy aen de spaensche zyde hoorde, heeft er zich byzonder op toegelegd om allen schyn van partyschap te vermyden, ja menigmael schynt hy ons toe eenigzins sceptiek te wezen: trouwens hy stelde slechts de zaken te boek, zoo als men ze in het publiek vertelde; van daer zoo menigmael die voorbehoudende uitdrukking, zoo men zeyde, wanneer hy eenig gerucht verhaelt. Mogten er dan ook eenige misslagen in het verhael der feiten zyn, behouden die aenteekeningen niet min eene zekere waerde, daer zy ons levendig den toestand der gemoederen en volksgeest doen kennen.

Zoo als wy reeds in ons Prospectus zeiden, zyn er menige plaetsen in ons kronykje, welke doen bevroeden dat het oorspronkelyk, grootendeels in eene vreemde tael zou opgesteld zyn geweest: onder anderen leest men blz. 172: Camerlinck de Breederode, Pierre et Philippe, frères, gentilhommes, enz.; blz. 210: grand prior; dergelyke uitdrukkingen zyn ten minste uit het fransch overgenomen. Een verdere blyk daervan ligt nog in de bewoording meestendeel verschillend van de oude uitgave. Daer er echter ook veel verhalen voorkomen, waerin men geene de minste vertaling kan ontwaren, en die wel den stempel van de volkstael der eeuw dragen, mag men met eenige zekerheid vermoeden dat de kronyker zyn opstel van verscheide stukken heeft zamengesteld, en nu eens iets uit het spaensch, dan uit het fransch, dan weer uit het vlaemsch heeft overgenomen, of de verhalen uit den mond van die verscheidene volkeren, als er destyds te Antwerpen in menigte waren, heeft aengeteekend.

Dat het kronykje in Antwerpen geschreven zy, is buiten allen

[p. III]

twyfel; doch het is niet even zeker dat het door een antwerpenaer zy verzameld. Immers, zouden wy Antwerpenaren, van Deurne sprekende, zeggen: een dorp genaempt Deuren. blz. 111. Een dorp gelegen by Antwerpen aende noortsyde aen tschelt, genoempt Austruweel. blz. 110. om Austruweel te noemen. - Een dorp geheeten Mercxem, een myle buyten Antwerpen gelegen. blz. 112? Neen. Dit zyn aenwyzingen van een vreemdeling die voor lezers van andere landen schryft.

Omtrent de jaerrekening door den schryver gevolgd moeten wy, met den uitgever van het Leidensche boek, doen opmerken dat hy twee verschillende tellingen gebruikt heeft; in den aenvang namelyk, begint hy het jaer met den eersten january, en later, tot het einde toe, gebruikt hy, gelyk men toen gewoon was, den styl van Braband, volgens welken het nieuwjaer op paeschdag begon.

Hoe gebrekkig en uiteenloopend de spelling ook moge zyn, wy hebben dezelve met de grootste zorge behouden. Men is het tegenwoordig algemeen eens, dat deze nauwkeurigheid by uitgaven van dezen aerd eene pligt is: dat de spelling niet min als de schryfwyze tot de kenteekenen van den geest der eeuw bydragen.

De Korte beschryving van Brabant, die wy in ons HS. aentroffen, scheen ons, niettegenstaende het soms fabelachtige en soms misgestelde, niet zonder eenig belang te zyn. Met dezelve hier te laten volgen geven wy ons boek in zyn ganschen omvang. Wy laten het den lezer over, de waerde der aengestipte zaken te beoordeelen.

Wat overigens ons handschrift betreft, herhalen wy hetgene wy reeds in het Prospectus zeiden: dat wy van gevoelen zyn dat het tydens de laetste jaren der aengeteekende gebeurtenissen opgesteld zy, dat is tusschen 1570 en 1574. Het fac-simile dat wy er ingevoegd hebben bewyst ten volle dat het schrift van omtrent

[p. IV]

de helligt der XVI^e eeuw dagteekent. Daer komt nog by dat men na het einde van wat wy het eerste deel noemen, te weten na de gebeurtenissen van het jaer 1569, de dagteekening 1572 - 6 juny (blz. 218) vindt. Wy zeiden mede in ons prospectus dat ons eerste voornemen slechts was een eenvoudigen herdruk van de Leidsche uitgave te geven; maer dat ons te dier gelegenheid het handschrift werd ter hand gesteld en wy geen oogenblik aerzelden den voorkeur aen dit laetste te geven, eensdeels om de merkwaerdige varianten die aen de bezitters der oude uitgaef ook belangrijk zullen zyn, en eensdeels om de dikwyls nauwkeuriger beschryvingen en spellingswyzen van eigennamen die wy by de vergelyking aentroffen. Zoo dat onze uitgave als een gansch nieuw werk mag beschouwd worden.

18 Oogst, 1843.