Convergentie en kapitalisme VII
In alle landen van het voormalige Oostblok zijn communisme en planeconomie officieel afgeschaft. Elke pretentie van een geleidelijke transformatie van communistische planeconomie in een meer marktgeoriënteerde richting is opgegeven. Van een ‘evolutie’, als waarvan sprake is in de titel van Van den Doels boek, is nooit sprake geweest. Het communisme is niet geëvolueerd, maar geïmplodeerd. Het kapitalisme dat nu in veel staten van het Oosten woedt, is aanmerkelijk onaangenamer en rauwer dan het ‘Zweedse model’ dat Tinbergen voorzag. Een van de redenen daarvoor is dat in Oost-Europa dezelfde foutieve opvatting van ‘kapitalisme’ bestaat als die Tinbergen aanhing. Alleen: daar denken zij dat het zo moet: geen overheidsinterventie, een ‘vrije’ markt waarop alles mag. Een Russische ‘econoom’ hoorde ik een tijdje geleden aan een Westers gehoor uitleggen dat ondernemers en investeerders het nieuwe Rusland moesten vergelijken met de Verenigde Staten in de tweede helft van de vorige eeuw. Natuurlijk, men liep grote risico's, maar had ook kans op reusachtige winsten. Kapitalisme als een grote goktent voor robberbarons. Het kon hem maar niet aan het verstand worden gebracht dat de afwezigheid van overheidsregulering het functioneren van het moderne kapitalisme onmogelijk maakt. Hier openbaarde zich weer eens de tegenstelling tussen een economische zienswijze, die de markt als een ‘natuurlijk’ verschijnsel ziet die onafhankelijk bestaat van een maatschappelijke orde en er zelfs aan voorafgaat, en de sociologische. De laatste heeft juist oog voor de maatschappelijke constructies die de werking van de markt pas mogelijk maken: de institutie van het contract, het algemeen gedeelde vertrouwen dat dit zal worden nageleefd, en de maatschappelijke instellingen die dat vertrouwen garanderen, zoals het eigendomsrecht en - uiteindelijk - het geweldsapparaat van de
staat.
Auteursrechtelijk beschermd