Karl Marx

[p. 170]

Literatuur

De literatuur over Marx is immens, en zelfs voor specialisten nauwelijks meer te overzien. In dit overzicht heb ik mij beperkt tot enkele van de in mijn ogen belangrijkste werken over het leven en het werk van Marx, of aspecten daarvan.

1. De werken van Marx

Tussen 1927 en 1935 verschenen in Moskou, verzorgd door het Marx-Engels-Instituut, dertien delen van wat de eerste volledige uitgave van het werk van Marx en Engels had moeten worden: de zogenaamde Historisch-kritische Gesamtausgabe, meestal aangeduid als MEGA (Marx-Engels GesamtAusgabe). Deze uitgave stond onder redactie van David Rjazanov, die in de Grote Terreur verdween, en V. Adoratskij, en werd niet voltooid. De meest complete uitgave op dit moment is de zogenaamde MEW (Marx Engels Werke) die tussen 1956 en 1968 in Berlijn verscheen, en 39 delen telt, naast twee Ergänzungsbände (met vroege geschriften) en een tweedelig register. Het belangrijkste werk dat in deze uitgave ontbreekt is de Grundrisse der Kritik der politischen Ökonomie, die voor het eerst in 1939 en 1941 in twee banden in Moskou werd uitgegeven. In 1975 is Dietz Verlag in Oost-Berlijn, de uitgever van de MEW, begonnen met de uitgave van het volledige werk van Marx en Engels, die bekend zal worden als MEGA II. Van de meer van honderd voorziene delen zijn er tot nu toe een vijftiental verschenen. Deze uitgave zal zeker niet voor 2000 voltooid zijn. Een zeer rijke en zorgvuldig geannoteerde selectie van brieven van Marx is verzorgd door Saul K. Padover: The letters of Karl Marx, Englewood Cliff, New Jersey 1979. Fritz Raddatz bundelde brieven van Marx aan Engels en omgekeerd, Mohr an General. Marx & Engels in ihren Briefen, Wenen 1980.

[p. 171]

2. Bibliografieën

De meest complete bibliografie van de werken van Marx en Engels is die van Franz Neubauer, Marx-Engels Bibliographie, Boppard am Rhein 1979. Daarnaast is zeer waardevol: Maximilien Rubel, Bibliographie des oeuvres de Karl Marx, Parijs 1956, en het daarop eveneens in Parijs (1960) verschenen supplement, Supplément à la bibliographie des oeuvres de Karl Marx.

3. Biografieën

Een uitgebreide chronologische beschrijving van het leven van Marx biedt het door het Marx-Engels-Instituut in Moskou samengestelde Karl Marx: Chronik seines Lebens in Einzeldaten, Moskou 1934. Tussen chronologie en biografie in ligt Marx Without Myth. A Chronological Study of his Life and Work van Maximilien Rubel en Margaret Manale. (Oxford 1975). Boeiend is nog altijd de korte biografie van Werner Blumenberg, Karl Marx in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten, Reinbek bei Hamburg 1962.

De klassieke biografie van Marx is die van Franz Mehring: Karl Marx. Geschichte seines Lebens, Leipzig 1918. Deze is nu echter totaal verouderd. Dit geldt in veel mindere mate voor Boris Nicolaevsky en Otto Maenchen-Helfen: Karl Marx: Man and Fighter, dat voor het eerst in 1936 in Londen verscheen, maar waarvan sinds 1970 een bijgewerkte Franse en sinds 1973 een bijgewerkte Engelse versie (Harmondsworth) bestaat. In deze biografie ligt het accent op de politieke activiteiten van Marx. Arnold Künzli heeft in zijn omvangrijke Karl Marx. Eine Psychographie, Wenen 1966, een psychoanalytische interpretatie van Marx en zijn werk gegeven. Karl Marx. His Life and Thought (Londen 1973) van David McLellan is de beste algemene biografie over Marx en zijn werk. Karl Marx: An Intimate Biography (New York 1978) van Saul Padover overtreft deze waar het gaat om het leven van Marx. Fritz Raddatz schreef Karl Marx: eine politische Biographie (Hamburg 1975), waarvan de polemische toon niet ten koste gaat van nauwgezetheid. Naast deze drie moderne biografieën is Richard Friedenthals niet geheel voltooide Karl Marx. Sein Leben und seine Zeit (München 1981) ongeëvenaard als het erom gaat Marx te zien in de sociale en intellectuele context waarin hij leefde.

4. Literatuur over Marx en zijn werk

Zonder twijfel is de beste nu beschikbare studie over Marx en het marxisme het driedelige, oorspronkelijk in het Pools geschreven

[p. 172]

Geschiedenis van het marxisme van Leszek Kolakowski (Utrecht 1980/1981). Hetzelfde terrein wordt bestreken door het eveneens briljante, maar soms zeer persoonlijke Marxism. A Historical and Critical Study van George Lichtheim (Londen 1961). Waardevol is ook Karl Marx und der Marxismus van Iring Fetscher (München 1967).

De meest recente grote studie over de verhouding tussen Marx en Hegel is John Plamenatz, Karl Marx's Philosophy of Man (Oxford 1975). Daarnaast is buitengewoon interessant Lucio Coletti, Il Marxismo e Hegel (Bari 1969), waarvan het tweede deel in het Engels verscheen als Marxism and Hegel (Londen 1973). Van belang is nog steeds Philosophy and Myth in Karl Marx van Robert C. Tucker (Londen 1972).

De orthodox-marxistische visie op de economische theorie van Marx is te vinden in het klassieke boek van Paul Sweezy, The Theory of Capitalist Development (New York 1942). Uit hetzelfde jaar dateert het nog steeds interessante An Essay on Marxian Economics van Joan Robinson (Londen). Een originele studie over de verhouding tussen de economische en sociaal-politieke denkbeelden van Marx biedt Marx: his Theory and its Context (Londen 1978) van Angus Walker. Veruit de beste uiteenzetting van de politieke economie van Marx is te vinden in het desbetreffende hoofdstuk van Mark Blaug, Economic Theory in Retrospective (Cambridge 1978).

Daarnaast is Blaugs A Methodological Appraisal of Marxian Economics (Amsterdam 1980) een even beknopte als toegankelijke verhandeling over de economisch-theoretische en methodologische problemen van de politieke economie van Marx.

Het standaardwerk over de totstandkoming van Das Kapital is Roman Rosdolsky, Zur Entstehungsgeschichte des Marxschen ‘Kapital’ (Frankfurt am Main 1968). Daarnaast moet genoemd worden La formation de la pensée économique de Karl Marx de 1843 jusqua ‘á la rédaction du ‘Capital’ (Parijs 1967) van Ernest Mandel.

De belangrijkste studies over de politieke ideeën van Karl Marx: Shlomo Avineri, The Social and Political Thought of Karl Marx (Cambridge 1968), Richard N. Hunt, The political Ideas of Marx and Engels, vol. I, Marxism and Totalitarian Democracy, 1818-1850, (Pittsburgh 1974) en, toegespitst op één thema, Karl Marx and the Anarchists, van Paul Thomas (Londen 1980).

Eugene Kamenka beschrijft de relatie tussen de denkbeelden van Marx en de ethiek in zijn The Ethical Foundations of Marxism (Londen

[p. 173]

1962), terwijl een eerste, maar zeker niet bevredigende studie over de relatie tussen Marx en Engels is Norman Levine, The Tragic Deception: Marx contra Engels (Santa Barbara, California 1975).

5. Nederlandse vertalingen

Van een aantal van de meer bekende werken van Marx zijn Nederlandse vertalingen beschikbaar. Veel van zijn pamfletten verschenen bij de uitgeverij Pegasus. Das Kapital, in de vertaling van I. Lipschits, is uitgegeven door De Haan in Haarlem (1966). Het eerste deel van Der deutsche Ideologie verscheen, vertaald door H. Boekraad en H. Hoeks, in 1972 bij de Socialistische Uitgeverij Nijmegen. De door Padover geselecteerde uitgave van brieven van Marx verscheen in 1981 bij De Haan in Haarlem.

De vertaling van de Marx-biografie van Mehring werd in de jaren zeventig opnieuw uitgebracht door de SUN, evenals de monografie van Blumenberg. Bij Van Gennep verscheen in 1975 de vertaling van McLellans biografie, en bij Het Wereldvenster in Baarn in 1976 die van Raddatz. De eerste editie van de studie van Tucker werd vertaald in de Aula-reeks (Utrecht 1966).