Hoe de wereld in elkaar zit. 25 Jaar maatschappij, politiek en cultuur

Multiculturele samenleving

Vorige week heeft de fractievoorzitter van het cda in de Tweede Kamer, Jan Peter Balkenende, de vloer aangeveegd met de ‘multiculturele samenleving’. Zijn betoog is helder en niet moeilijk samen te vatten. Nederland is een open samenleving. Maar deze vrijheid en openheid zijn uiteindelijk gebaseerd op een gedeelde cultuur, gedeelde normen en waarden. Het begrip ‘democratische rechtsstaat’ geeft de basis aan van die gedeelde cultuur.

Sinds een jaar of dertig heeft Nederland te maken met immigratie op grote schaal van mensen uit heel andere culturen. Het Nederlandse beleid ten aanzien van deze groepen heeft in hoge mate verzuimd de nieuwkomers duidelijk te maken dat deel uitmaken van de Nederlandse samenleving het overnemen en aanvaarden van die gedeelde normen en waarden met zich mee brengt. ‘Een samenleving kan niet goed functioneren als er groepen zijn die de basiswaarden van die samenleving en cultuur onvoldoende kennen en eigen gemaakt hebben.’

Balkenende geeft vervolgens een paar voorbeelden van wat hij bedoelt. Inburgeringcursussen moeten hun vrijblijvend karakter verliezen en het met goed gevolg doorlopen ervan dient voorwaarde voor een verblijfsvergunning te zijn. Bovendien moeten die cursussen zich meer op waarden en normen richten, en minder op het leren van ‘foefjes voor de verzorgingsstaat als het invullen van formulieren voor huursubsidie’. De vrije ruimte in het onderwijs moet in het Nederlands worden gegeven, over Nederland te gaan en niet gevuld te worden met Marokkaanse geschiedenis en cultuur.

Het begrip ‘multiculturele samenleving’ suggereert dat er in Nederland sprake is van een aantal naast elkaar bestaande culturen. Integratie kan echter alleen vorm krijgen vanuit aanvaarding van de Nederlandse cultuur, zoals onder andere neergelegd in de Grondwet. Het begrip ‘multiculturele samenleving’ kan daarom geen basis voor integratie zijn.

In feite is dit betoog een echo van de stellingen die Frits Bolke-

[p. 118]

stein als eerste nationaal politicus alweer zo'n tien jaar geleden betrok. Bolkestein stelde toen dat over een aantal fundamentele normen en waarden in de Nederlandse samenleving ‘niet kan worden gemarchandeerd’. Hij noemde de scheiding van kerk en staat, vrijheid van meningsuiting, verdraagzaamheid en non-discriminatie. In 1991 veroorzaakten zijn uitspraken grote beroering en werd hij van vreemdelingenhaat, subsidiair ‘het inspelen op onderbuikgevoelens’ beschuldigd. Het vreemde toen was dat geen van zijn critici zich inhoudelijk met hem oneens toonde. Het kwam er vooral op neer dat hij dit zo niet had mogen zeggen.

Het begrip ‘multiculturele samenleving’ is al jarenlang een natte en wat stinkende dweil die naar behoefte over werkelijk bestaande problemen van integratie wordt gedrapeerd. Degenen die dit begrip gebruiken hebben nooit duidelijk kunnen maken wat ze ermee bedoelen, omdat zij systematisch troebel maken wat helder zou moeten zijn. Als met ‘multiculturaliteit’ wordt bedoeld dat in Nederland allerlei gewoonten en tradities naast elkaar bestaan, is het begrip nietszeggend, want dat is altijd zo geweest. In Staphorst heers(t)en andere gebruiken dan in Den Haag en de eetgewoonten van welgestelden verschillen duidelijk van die van minderbedeelden. Voorzover ‘multiculturaliteit’ hier in het geding is, gaat het om niet veel meer dan het absorberen van vreemde gerechten en voedingsmiddelen, of meer in het algemeen om creolisering - het opnemen van elementen uit andere culturen in de Nederlandse. Daarvan is, voorzover ik het bezie, maar in heel bescheiden mate sprake. Er is geen sprake van dat Marokkaanse of Turkse muziek, kleding, omgangsvormen, kunst en wat dan ook onderdeel zijn gaan uitmaken van de Nederlandse cultuur in het algemeen.

‘Multiculturaliteit’ wordt echter ook gebruikt als argument om het handhaven van die ‘gedeelde normen en waarden’ te ontlopen. Bolkestein gebruikte indertijd het voorbeeld dat van de leerplichtige meisjes tussen dertien en zeventien uit islamitische gezinnen ongeveer 20 procent niet naar school ging. Dat is wat anders dan de gelijkstelling van ontbijtkoek met couscous. Veel te lang is genegeerd dat het niet-beheersen van de Nederlandse taal een enorme barrière voor integratie vormt. Nu nog wordt het leren van de taal meer gezien als een plicht van de overheid om voldoende cursussen - liefst gratis - aan te bieden, dan als een vereiste waarin immigranten zelf zouden moeten voorzien.

In beide betekenissen leidt het begrip ‘multiculturele samenleving’ tot niks. Het vormt een barrière voor de integratie van immigranten

[p. 119]

die zich hier blijvend hebben gevestigd, omdat het hen sust met de gedachte dat je van alle voordelen van de Nederlandse verzorgingsstaat kunt genieten, zonder van de Nederlandse samenleving deel uit te willen maken. In deze zin is het begrip dan ook reactionair en nam Balkenende een progressief standpunt in.

31 januari 2002