Hoe de wereld in elkaar zit. 25 Jaar maatschappij, politiek en cultuur

[p. 35]

Een paar apart

Aan het terrorisme van de Rote Armee Fraktion in Duitsland, ook bekend als de Baader-Meinhofgruppe, en dat van Brigate Rosse die tezelfdertijd in Italië opereerde, lag een eigenaardige theorie ten grondslag. Door de ‘burgerlijke’, ‘zogenaamd democratische’ staat met gewelddaden te provoceren, zou deze antiterroristische maatregelen nemen ten koste van de ‘zogenaamde rechtsstaat’ en aldus zijn eigenlijke gezicht laten zien: dat van fascisme en autoritarisme. Dit zou ‘de massa's’ tot het inzicht brengen dat het anders moest.

Deze strategie werd in de kiem gesmoord omdat noch de Duitse, noch de Italiaanse staat zich overeenkomstig dit scenario ging gedragen. Ook in de Verenigde Staten bleef het optreden van de overheid tegen uit de studentenbeweging van de jaren zestig voortgekomen terroristische bewegingen als de Weathermen binnen de rechtsorde.

Dat is anders geworden na 11 september 2001. De regering van president Bush jr. heeft de aanslagen op de Twin Towers en het Pentagon gebruikt om een Patriot Act door het Congres te jagen, die inbreuk maakt op de rechtszekerheid en privacy van Amerikaanse staatsburgers en ingezetenen. De wet geeft ongekende bevoegdheden aan politieke en geheime diensten. Uit niets blijkt echter dat de Patriot Act heeft bijgedragen aan de veiligheid van Amerikanen. Wat tot nu toe bekend is geworden, wijst er evenmin op dat onder de Patriot Act de aanval van 11-09 onmogelijk was geweest. Wel dat president Bush jr. het gevaar van Al Qaeda tot die dag ernstig heeft onderschat, waarschijnlijk vooral omdat hij er door zijn gehate voorganger Clinton voor was gewaarschuwd. Ook dat cia en fbi elk op zich en tezamen de aanwijzingen voor de aanslag hebben veronachtzaamd of genegeerd. Om bureaupolitieke redenen, niet omdat ze over onvoldoende bevoegdheden beschikten.

Maar in de ‘oorlog tegen terrorisme’ lijkt in de Verenigde Staten nu wel alles geoorloofd. Een absoluut dieptepunt vormt de behandeling van mensen die vorig jaar in Afghanistan en Pakistan door Amerikanen gevangengenomen zijn omdat ze aan de zijde van het Taliban-bewind zouden hebben gestreden. Volgens het geldend oorlogsrecht zijn dit krijgsgevangenen. Maar de Amerikaanse regering weigert ze als zodanig te behandelen. De verdachten zijn overgebracht naar Guantanamo, de Amerikaanse basis die het voor eeuwig van Cuba heeft gepacht (tot groot verdriet van Fidel Castro, die de pachtsom elk jaar retourneert). Deze basis, beweert de Amerikaanse

[p. 36]

regering, valt als Cubaans territorium buiten de werkingssfeer van het Amerikaanse recht. Amerikaanse gerechtshoven hebben deze zonderlinge visie tot nu toe onderschreven. Dit heeft er echter niet toe geleid dat de gevangenen zijn onderworpen aan een Cubaanse rechtsgang, zoals dan logisch zou zijn.

Deze Amerikaanse regering vindt dat ze de volgens het Rode Kruis onder onmenselijke omstandigheden gevangen gehouden verdachten daar voor onbepaalde tijd vast kan houden, zonder dat zij contact met hun familie mogen hebben, zonder dat zij door een advocaat kunnen worden bijgestaan, zonder dat zij zelfs maar in staat van beschuldiging worden gesteld. Zij kunnen uiteindelijk, zonder een normaal proces en in het geheim, ter dood veroordeeld worden door een militair tribunaal. Zelfs als zij worden vrijgesproken komen ze niet vrij, maar kunnen ze voor zolang de ‘oorlog tegen terrorisme’ duurt, gevangen gehouden worden.

De redenering van Bush jr. en de door hem benoemde functionarissen en ministers is dat het oorlogsrecht hier niet van toepassing is, omdat de ‘oorlog tegen terrorisme’ geen traditionele oorlog is, namelijk een oorlog tussen staten. Maar dan gaat het om gewone misdaden, waarop het strafrecht van toepassing is. Dat was wat deze president zei toen hij na 11-09 met zo veel woorden verklaarde dat de schuldigen, ‘dood of levend’, voor het gerecht gesleept zouden worden. Zulke cowboytaal bewoog zich binnen de grenzen van het recht. Dat doet de procedure die president Bush jr. in werkelijkheid volgt niet. Hij heeft zowel het oorlogsrecht als het strafrecht afgeschaft als het gaat om deze gevangenen.

Het Amerikaanse Hooggerechtshof gaat zich nu buigen over de vraag of deze niet toch onder Amerikaanse jurisdictie vallen. Maar dat zou niet nodig zijn geweest als de huidige Amerikaanse president zich gehouden had aan de beginselen van een rechtsstaat. Die houden tenslotte in dat niemand zomaar gevangen gehouden kan worden, zonder op basis van een wet te worden beschuldigd van een vergrijp of misdaad en dat iedere verdachte recht heeft op een eerlijk proces.

Osama bin Laden heeft bereikt wat extreemlinkse terroristen in de jaren zeventig maar niet wilde lukken. Hij heeft in de Verenigde Staten democratie en rechtsstaat een ernstige slag toegebracht. Maar alleen dankzij de ijverige hulp van president George Bush jr. en zijn kameraden.

13 november 2003