Bush en Blair en het veld van eer

[p. 66]

Bush breekt wereldorde

Vorige week gaf de voorzitter van het House Administration Committee opdracht het woord ‘French’ te verwijderen uit alle menu's van de restaurants in het Huis van Afgevaardigden. Dit is het niveau waarop volksvertegenwoordigers in Washington het aanstaande einde van de naoorlogse wereldorde markeren.

Die wereldorde is de schepping van scherpzinnige Amerikaanse politici als president Harry Truman en zijn ministers George Marshall en Dean Acheson. Zij trokken lering uit de oorlog en het interbellum waarin die oorlog mogelijk was geworden. Vrede en voorspoed zouden moeten worden gegarandeerd door internationale samenwerking op politiek, militair en economisch terrein. Zo ontstond een netwerk van internationale regimes en internationale organisaties, waarvan de Verenigde Naties, de NAVO en de GATT (tegenwoordig de Wereldhandelsorganisatie) de belangrijkste zijn. De mogelijke dreiging van de Sovjet-Unie bleef succesvol ingedamd.

Alle naoorlogse Amerikaanse regeringen hebben deze orde gesteund en versterkt. Maar de regering van president George W. Bush is haar in woorden en daden welbewust aan het afbreken. Zij koestert het visioen van een andere wereldorde, waarin de Verenigde Staten, niet gehinderd door internationale afspraken, verdragen en instituties, op basis van militaire macht de dienst uitmaken.

De kwestie Irak staat model voor deze breuk. Vorig jaar kondigden de Verenigde Staten aan door middel van oorlog het regime van Saddam Hoessein ten val te brengen, vanwege de massavernietigingswapens waarmee de laatste de Verenigde Staten zou bedreigen.

[p. 67]

Inmiddels is gebleken dat Amerika helemaal niet, zoals Bush en de zijnen een jaar lang hebben beweerd, over bewijzen beschikt dat Irak inderdaad dit vermogen bezit.

Als basis voor de voorgenomen oorlog formuleerde de Amerikaanse regering een nieuwe strategische doctrine: preventief militair kunnen optreden tegen elke staat die weleens een bedreiging van Amerika zou kunnen vormen. Dit uitgangspunt is volstrekt in strijd met het internationaal recht en met het soevereiniteitsprincipe dat sinds de Vrede van Westfalen (1648) de basis van omgang tussen staten vormt.

Karakteristiek voor de politiek van Washington is dat aanvankelijk geen poging in het werk is gesteld een gewapend optreden tegen Irak in het kader van de NAVO te bespreken, of er anderszins steun voor te werven bij Amerika's bondgenoten.

Met veel moeite wist de Britse minister-president Tony Blair George W. Bush er in september vorig jaar van te overtuigen dat een actie tegen Irak door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties zou moeten worden geaccordeerd. Dat gebeurde, al lieten Bush en de zijnen keer op keer weten dat als de Veiligheidsraad niet instemde met de oorlogsplannen, Amerika de Veiligheidsraad zou negeren.

Blair is een overtuigd en hartstochtelijk verdediger van de huidige internationale rechtsorde. Dat verklaart zijn inspanningen om Amerika op het pad van de Veiligheidsraad te brengen, waarbij hij denkt dat de vrijwel ongeclausuleerde Britse steun aan de oorlogsvoorbereiding zijn pleidooi in Washington kracht bij zet. Aangezien zowel de Britse publieke opinie als zijn eigen partij - dus eigenlijk iedereen in het Verenigd Koninkrijk - vierkant tegen oorlog is, heeft hij een enorm risico genomen. Als Bush toch buiten de Veiligheidsraad om een oorlog begint, is Blairs politiek mislukt en zijn positie onhoudbaar geworden.

Zijn Amerikaanse vrienden helpen hem niet. Minister van Defensie Donald Rumsfeld meldde dat zijn land ook wel zonder de Britse troepen oorlog kan voeren, terwijl hij eerder Duitsland op één lijn had geplaatst met Libië en Iran. De weg van de VN wil Washington alleen verder begaan, als een nieuwe resolutie toestemming geeft

[p. 68]

de oorlog te beginnen. Daarvoor vereist zijn ten minste negen stemmen vóór, en niemand van de permanente leden mag dan van zijn vetorecht gebruik maken.

Bijna wanhopig heeft Blair al verklaard dat de oorlog toch doorgang kan vinden als er een ‘onredelijk veto’ tegen wordt uitgesproken. Een onzinnige gedachte. Alsof een regering een meerderheidbeslissing van het parlement als ‘onredelijk’ terzijde kan leggen als die haar niet uitkomt. Toch verdient Blair groot respect voor zijn pogingen om Amerika, ondanks de politiek van de regering-Bush, binnen de grenzen van de bestaande wereldorde te houden.

Dat is een groot verschil met de Nederlandse regering, die al in september ongevraagd instemde met een Amerikaanse preventieve oorlog en nog steeds op het standpunt staat dat deze ook buiten de VN om kan worden gevoerd. Maar dan wel zonder Nederlandse militaire steun, aangezien de levensverzekeringspolissen van Nederlandse militairen eisen dat daadwerkelijk gewapend optreden alleen wordt gedekt als dit door de VN is gelegitimeerd. Een nogal prozaïsche herinnering aan artikel 90 van onze Grondwet: ‘De regering bevordert de internationale rechtsorde.’ Het demissionaire kabinet-Balkenende handelt in strijd met dit artikel van de Grondwet.

22 maart 2003