Bush en Blair en het veld van eer

[p. 15]

New York, Sarajevo

De terreuraanslag van 11 september is alom vergeleken met de Japanse aanval van 7 december 1941 op Pearl Harbor. Die vergelijking raakt kant noch wal. In Pearl Harbor ging het om een militair doel: de Amerikaanse vloot in de Pacific. Hij werd uitgevoerd door herkenbare Japanse jagers en bommenwerpers. Eraan voorafgaand had een oorlogsverklaring in Washington moeten worden overhandigd, maar dat lukte niet door coderingsproblemen op de Japanse ambassade. Onder de 2.500 Amerikaanse slachtoffers waren ook burgers, maar die waren geen doelwit geweest. Het strategische doel van de operatie was de Amerikaanse marine zulke schade toe te brengen dat deze weinig zou kunnen uitrichten tegen de Japanse opmars in de Pacific, en zo tijd te winnen.

De aanslagen op New York en Washington zijn uitgevoerd door een nog steeds niet geïdentificeerde organisatie. Geen enkele staat heeft de verantwoordelijkheid opgeëist. Ze waren gericht op de symbolen van Amerika's economische en militaire macht en op de dood van zoveel mogelijk burgers. In één klap is 10 procent van het kantooroppervlak in New York weggevaagd, maar de machtspositie van de Verenigde Staten is er niet feitelijk door aangetast. Kenmerkend is dat de Amerikaanse regering reageerde met een even symbolische als nutteloze daad: zij stuurde een vliegdekschip naar New York.

Nee, met Pearl Harbor kan 11 september beter niet worden vergeleken - behalve dat in beide gevallen de Amerikaanse inlichtingendiensten faalden om de actie tijdig te onderkennen. Wel met een andere omineuze gebeurtenis: Sarajevo, 28 juni 1914. De moord op

[p. 16]

de Oostenrijks-Hongaarse troonopvolger, aartshertog Frans Ferdinand en zijn gemalin. Ook dat was een terreurdaad door een geheim genootschap. Ook daar droeg de aanslag een symbolisch karakter: door de op een na hoogste vertegenwoordiger van de dubbelmonarchie te vermoorden, werd zowel de kwetsbaarheid ervan tot uitdrukking gebracht als het protest tegen de annexatie van Bosnië-Herzegovina, dat volgens de samenzweerders bij Servië moest horen.

De moord in Sarajevo liep vijf weken later uit op de Eerste Wereldoorlog. Maar niet noodzakelijkerwijs. Het werd oorlog omdat Oostenrijk-Hongarije zich niet tevredenstelde met de opsporing en veroordeling van de daders, maar in de moord een aanleiding vond om eindelijk te kunnen afrekenen met Servië, dat in Wenen werd beschouwd als opdrachtgever van de aanslag - overigens ten onrechte. De lichtzinnige en verkeerde afwegingen die daarop in juli 1914 in de Europese hoofdsteden werden gemaakt, resulteerden in de oorlogsverklaringen van begin augustus. Niet de moord in Sarajevo veroorzaakte de Eerste Wereldoorlog, maar de wijze waarop de grote mogendheden, bovenal Oostenrijk-Hongarije en Duitsland, erop reageerden. De gang van zaken valt na te lezen in Hoe de oorlog ontstond, de Nederlandse vertaling van de analyse die de Duitse socialistische theoreticus Karl Kautsky in 1919 schreef op basis van de door hem verzamelde documenten in het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Ook nu is niet de terreuraanslag bepalend, maar de wijze waarop die wordt geïnterpreteerd en welke gevolgen dat zal hebben. De te grote woorden ‘oorlog aan de beschaving’, ‘het uitbreken van de Derde Wereldoorlog’, ‘op naar Kaboel’ wijzen wat dat betreft in de verkeerde richting. Op 11 september is er niet een oorlog uitgebroken, maar een misdaad gepleegd - en wel van een immense omvang. Met misdadigers voer je geen oorlog. Ze moeten worden vervolgd en berecht, kost wat kost.

Deze misdaad is zonder meer een ‘misdaad tegen de mensheid’, zoals omschreven in het Statuut van Rome voor de oprichting van een Internationaal Strafhof. De Verenigde Staten hebben echter geweigerd dit te tekenen en doen veel om de oprichting tegen te wer-

[p. 17]

ken. Vanzelfsprekend zijn de terreurdaden ook te vervolgen op basis van het Amerikaanse rechtsstelsel. De regering is echter nog steeds niet in staat gebleken te kiezen welke kant ze op wil. In zijn toespraak van 15 september repte president George W. Bush zowel van ‘het voor het gerecht brengen van de schuldigen’ als van ‘het winnen van deze oorlog’.

Misdaad of oorlog: zeker is dat degenen achter de aanslagen die hebben georganiseerd in de hoop dat ze als oorlogsverklaring zouden worden beschouwd. Dit en het dan volgende militaire geweld tegen hun veronderstelde beschermers zou hun prestige en hun rekruteringsveld geweldig doen toenemen. Gevat en veroordeeld te worden als individuele misdadigers is een veel minder heroïsch vooruitzicht.

Daarom moet de aandrang worden weerstaan om alvast een flinke klap in het wilde weg uit te delen. Het domste wat de Verenigde Staten en hun bondgenoten kunnen doen, is een strategie te kiezen die de aanstichters van deze wrede en onmenselijke aanslagen nu juist in de kaart speelt.

22 september 2001