Bush en Blair en het veld van eer

[p. 9]

Voorwoord

Bart Tromp hield van puntjes op de i. Zo was het woord ‘globalisering’ bij hem verboden. Dat moest ‘mondialisering’ zijn. En hij schreef de naam Fortuyn altijd met een ij, dus met puntjes op de i en de j. Hij had namelijk gelezen dat Pim Fortuyn volgens het bevolkingsregister officieel zo heette. Het gebruik van de opgepimpte artiestennaam toonde volgens Tromp aan wat voor charlatan Fortuyn was.

Mij kon het als hoofdredacteur van Elsevier niet veel schelen dat Tromp dit in zijn columns deed. Maar op een goede dag kreeg ik de kwartierstaat, een soort stamboom, van Joop den Uyl onder ogen en ontdekte dat de y in Den Uyl óók met puntjes moest worden geschreven. Dus zei ik tegen Tromp, een beetje om hem te plagen: ‘Als je consequent bent, moet je Den Uyl ook met puntjes schrijven.’

Dat vond hij blijkbaar te ver gaan. En voortaan schreef hij Fortuyn, net als ieder ander, weer met een Grieke y.

Dat is ook de enige keer dat hij me, impliciet, gelijk heeft gegeven.

Tromp begon als columnist bij Elsevier in september 2001, een week na de aanslagen op de Verenigde Staten, en, niet onbelangrijk, drie weken na het vertrek van Fortuyn als columnist bij Elsevier. Fortuyn moest vertrekken omdat hij zich kandidaat stelde voor de Tweede Kamer, zoals Tromp pas bij ons kon beginnen toen de strijd om het voorzitterschap van de Partij van de Arbeid was gestreden en hij de actieve politiek weer had verlaten.

De combinatie Elsevier en Tromp lijkt misschien vreemd. Maar

[p. 10]

we kwamen elkaar steeds tegen in het diplomatieke circuit in Den Haag en zo ontstond een band die meer persoonlijk dan politiek was. In de tuin van de Franse ambassadeur vertelde hij dan een anekdote over president Truman. Om vervolgens vast te stellen dat het onzinnig was van de lidstaten van de Europese Unie om zich tegen Jörg Haider te keren, de winnaar van de verkiezingen in Oostenrijk, een standpunt dat ook was verwoord door Elsevier. Waarna hij - een heel ander onderwerp - sprak over Henk Sneevliet, toevallig een held van mijn opa.

Toen ik in mei 2007 een bezoek bracht aan Sjanghai, wist ik dat ik Tromp een plezier kon doen door het huis te zoeken waarin op 23 juli 1921 de Communistische Partij van China was opgericht, in aanwezigheid van diezelfde Sneevliet. Na enig zoeken vond ik het huis. En in het bijbehorende museum hing, verrassend genoeg, het portret van Sneevliet, samen met afbeeldingen van de dertien Chinese afgevaardigden die bij de oprichting aanwezig waren, onder wie Mao.

Terug in Nederland meldde ik dit aan Tromp, die karakteristiek reageerde met:‘Geweldig!’ Want Tromp had oog voor de grote lijn en het kleine detail.

Een column is een essay met haast. En een column moet aan drie voorwaarden voldoen: een feit bevatten dat niemand kent, urgent zijn, en een opinie bevatten die ‘anders’ is.

Gezien deze voorwaarden was Tromp een geboren columnist. Hij deed bovendien het meest denken aan zijn Amerikaanse collega's. De Amerikaanse columnist is inhoudelijk, serieus en analyserend. In tegenstelling tot de Britse en Nederlandse columnisten, die meer exhibitionistisch zijn: de column als egotrip om de lezers te amuseren.

Bij Tromp kreeg je altijd eerst de analyse en dan de mening. Daarin lijkt hij op J.L. Heldring, die een week na Tromps overlijden de Anne Vondelingprijs kreeg voor zijn columns in NRC Haadelsblad en bij die gelegenheid Bart Tromp prees als ‘zijn meerdere’. Het verschil tussen Tromp en Heldring is dat Tromp uiteindelijk zijn opinie gaf, waar Heldring het vraagteken hanteert.

[p. 11]

Het moet direct worden gezegd: erg geliefd was Tromp niet bij veel lezers van Elsevier. Hij schreef bij ons uitsluitend over internationale politiek. Voor hem een goed excuus om week in, week uit, jaar in, jaar uit, de oorlog in Irak te attaqueren en Bush en Blair te beschuldigen van leugens.

Dit tot gruwel van veel lezers. De column van Tromp was voor hen dan ook een goede reden om het blad op te zeggen. Dat de redactie in haar eigen commentaren, week in, week uit, jaar in, jaar uit, Blair en Bush prees als de grote bevrijders van Irak, hielp niet. De ergernis over de column was bij deze lezers blijkbaar groter dan de instemming met de commentaren.

Van afscheid nemen is nooit sprake geweest. Niet alleen omdat we in 2001 hadden afgesproken een langdurige relatie aan te gaan, maar vooral omdat de columns van Tromp eigenlijk altijd interessant waren. Je kon zijn mening verwerpen, maar zijn argumenten waren minder makkelijk terzijde te schuiven. Hij zette je aan het denken en hij confronteerde je met nieuwe feiten. Zijn stukken waren ‘een lust van de geest’, zoals Tromp zelf eens de Britse filosoof Thomas Hobbes citeerde.

Natuurlijk, iets van contrair om het contrair zijn, had Tromp wel.

Maar daar is een heel goede verklaring voor.

Tromp was een zeiler.

Als je zeilt en de boot gaat schuin, dan ga je aan de andere kant hangen. Je biedt tegenwicht om de boot zo veel mogelijk in evenwicht te houden. Je houdt daarmee de boot ook op koers.

Zo bezien was een contraire Bart Tromp dus je medestander, niet je tegenstander.

De boot op koers houden, is een van de vele redenen waarom we Tromp missen. Het collectieve geheugen van een natie wordt vaak beheerd door een enkeling. Zo'n enkeling was Bart Tromp. Tegen modieuze nieuwlichterij, altijd terug naar de fundamenten van de democratie, terug naar prof. W.A. Bonger, terug naar de staatsinrichting, terug naar de basisprincipes van de internationale politiek.

In een reactie op het overlijden van Bart Tromp liet PvdA-leider Wouter Bos weten Tromp te waarderen als ‘eigenzinnig, vlijmscherp

[p. 12]

en een echte lastpak. Maar wel “onze” lastpak.’

Dat woord ‘onze’ is geloof ik niet op zijn plaats. Tromp was niet van de Partij van de Arbeid. Tromp was misschien van Willemien en Heleen. Maar Tromp was bovenal van zichzelf. Hij was zijn eigen man. Uniek en onvervangbaar.

arendo joustra

amsterdam, november 2008