|
| |
| |
| |
3 It byld
De kleasterpoarte kreake ticht, dat it portaal foel ynienen yn it healtsjuster. Under in bôge yn de muorre flakkere de flam fan in kears op in twirre, dy't mei it deiljocht binnen krongen wie, by de kleastermoppen lâns striek en him deljoech yn de sletten romte. It wie ynienen stil, de djippe stilte fan in plak dêr't Gods tsjinjende skepsels út earbied swije.
Doe klonk wer it skufeljen fan skuon en it bûgde stâl fan de âlde muonts beweegde nei de doar oan de rjochterkant fan it portaal. Hân en skouder treauwen dy tagelyk iepen en daliks striek it deiljocht wer oer him hinne. Hy kearde him om, wylst er de doar iepen hold, en wonk sûnder wat te sizzen.
Rienk stie noch altyd mei de rêch tsjin de poartedoar. Noch nea hie de âlde salang wurk hân om troch it portaal te kommen. Waarden syn skonken de lêste tiid stiver of wie dit it begjin fan de straf dy't hy, soan fan Bocke Doedinga en Reynke Donia, ûndergean moast?
Beide stiene se as bylden yn it portaal, broer Martinus by de iene en hysels by de oare doar. De stoarm dy't by it tichtfallen fan de poarte yn him opstutsen wie, joech him no stadichoan wer del. De muonts sei neat, seach him allinnich mar mei syn freonlike eagen oan en wachte. Mei alle macht sette Rienk him skrep tsjin de krêft dy't him by de poarte wei like te lûken, mar doe't Martinus foar de twadde kear wonk, wie syn ferset brutsen. Hy fielde, it wie gjin eangst foar in swierdere straf dy't him efternei siet en yn de rjochting dreau fan de muonts, nee de man sels loek him nei in wrâld dêr't er earder ôfstân fan nommen hie, dêr't er sûnt juster sels bang fan wurden wie, bang om op te bychtsjen wat er yn it ûnlân fan Goaiïngasweagen útheefd hie. Nea soene se dat hjir fan him te hearren krije.
| |
| |
Hy rûn efter broer Martinus oan, in lege gong yn, dêr't er noch net earder west hie. Oan de lofterkant seagen lytse bôgefinsters út op in binnenplak mei bloeiende maitiidsblommen en strewellen, dy't grien kleuren fan útkommende knoppen. In swarte klyster siet op in hege tûke te jubeljen, swei ynienen en fleach boppe it dak út, oanlokke troch de frijheid fan de maitiidsloft.
Oan de ein fan de gong wie wer in doar. Broer Martinus heakke in kaai los fan syn riem, stiek dy yn it slot en treau tsjin it hout. It swarte gat fan de doariepening waard stadichoan grutter, de yngong fan in sûgjende leechte dy't alles út him helje soe en dêr't gjin ûntkommen oan wie. De muonts lei de hân op syn skouder en brocht him yn de tsjustere romte. Dit wie syn sel, hjir moast er, wa wit hoe lang, allinnich boete dwaan. Daliks soed er it kreakjen fan de doar en it kriezen fan de kaai wer hearre.
Doe't syn eagen oan it tsjuster wend wiene, koed er foarmen ûnderskiede: in tal lesseners, in smelle tafel mei krukken en in kast tsjin de muorre. Broer Martinus skode him in kruk tsjin de hoksen, rûn nei de oare kant fan de tafel en gong foar him oer sitten. ‘Woest stean bliuwe?’ frege er.
Hoewol't syn lûd freonlik wie, klonk it yn de stilte as in tongerslach. Rienk liet him op 'e kruk sakje en skode tagelyk in eintsje efterút. It wie wer in skoftke stil.
Doe begûn de muonts te praten, stadich, dat elk wurd like efkes boppe de tafel te sweven: ‘Ik wit noch datst foar de earste kear yn it kleaster kaamst, it soantsje fan de sêftmoedichste ealman dy't ik yn Snits kend ha en dat binne hiel wat. Is it dan in wûnder dat ik hege ferwachtings fan dy hie? Do soest ynsûgje wat wy dy oan kennis te blêden hiene. Ik hie de hope datst al nei in jier de lêssel ferruilje soest foar de bibleteek, dêr't wy no sitte. Mar hjoed sjochsto dizze romte foar it earst. En myn hope is datst diskear wol ta ynsjoch komst. Sjoch...’
De ronfelige hân fan de muonts trille, doe't er nei de kast wiisde. It ljocht dat troch de kieren fan de finsterlûken krong, foel op 'e
| |
| |
rêgen fan in pear tsjokke folianten.
‘De wiisheid fan ieuwen ha ik hjir sammele, dat dy giet nea wer ferlern. Ik bin yn myn jonge jierren nei Flaanderen en Frankryk reizge, ha yn de universiteiten en kleasters boeken oerskreaun, dat de fingers my der stiif fan waarden. Ik ha de grutte abdijtsjerken en katedralen fan binnen en bûten bewûndere. Doe ha ik leard om lyts te wêzen ûnder de hege gewelven fan de hillige Godshuzen. Mar tagelyk rekke ik ûnder de yndruk fan de opbou yn de wrâld, dat alles, sels it lytste bistke of blomke, rjochte is op in grutter gehiel, dat úteinlik ferwiist nei God. Dat hat Thomas fan Aquino ús leard. Hûnderten mitslers bouwe jierren en jierren, soms ieuwen lang oan in katedraal fan stien, mar Thomas hat allinnich oan it bouwen west, in katedraal fan kennis.’
Hy swei as waard er him ynienen bewust dat er gjin belêzen folwoeksene foar him hie.
‘Begrypst it?’ frege er sêft.
‘Nee,’ sei Rienk.
Broer Martinus gong oerein, rûn nei de doar en waard wei. Efkes letter streamde it deiljocht yn de seal. De muonts stie bûten op it binnenplak en draaide de lûken foar de finsters wei. Doe't er der wer ynkaam, sei er mei in knypeach: ‘De abt woe dy yn it tsjuster hawwe, mar hoe kin ik dan it ljocht fan de kennis skine litte?’
Hy liet him op 'e kruk nêst Rienk sakje en wiisde nei bûten.
‘Sjoch,’ sei er, ‘dêr sit er wer, de swarte klyster. Hearst him sjongen? It is de neigalm fan it jubeljen fan de ingels yn de himel. Hat er ek net de wjukken fan in ingel? En fleach er saniis net nei de blauwe loft, Gods ivich hûs? Mar fersin dy net, want... moatst sjen, dêr hast it al!’
In twadde klyster saaide út 'e hichte del op in strûk yn de buert en daliks skeat de earste derop ôf. Yn it fûleinige gefjocht dat folge, fleagen de swarte fearren yn de rûnte. Martinus skodholle en glimke tagelyk.
‘Dat it no sa moat,’ sei er, ‘mar dochs, dy fûgels leverje ús wol
| |
| |
de stiennen om fierder te bouwen oan de katedraal fan kennis. Se ferwize nei de himel, nei it lofliet fan de ingels foar de troan fan de Alderheechste, mar de kleur doocht net. Mei har swarte wjukken fleane se fuort en lokje minsken mei nei in frijheid dy't der net is, nei de striid dy't útrint op it ivige fjoer.’
Broer Martinus syn stim trille fan spanning. Rienk seach fernuvere op, want sa hied er syn learmaster noch nea meimakke. Kaam it om't de âlde muonts noed hie mei it folk dat gjin wjerstân biede koe oan it kwea? Of rekke er oerémis fan de boustiennen dy't er krekt ynmitsele hie yn de katedraal fan dy Thomas?
Doe't Martinus de fragen op it gesicht fan Rienk gewaar waard, frege er: ‘Begrypsto dat de klyster delsaait út 'e himel as de fallen ingel Lúsjefer, de satan, de grutte ferlieder?’
Rienk knikte sûnder oertsjûging, mar mear om't er meilutsen waard troch in frjemde romte hinne, dy't him wat langer wat mear beneare. Wie dit de romte fan de katedraal, dêr't de muonts al jierren oanien yn omdoarme? Mar hysels woe der net yn bliuwe, moast de útgong fine.
Doe't Martinus de mûle wer iepen die, frege Rienk plan-út: ‘Ik kaam hjir foar straf.’
‘Straf? Jawis, myn jonge, dat is ek sa, straf seiste.’
Hy kaam oerein, muoisum, krukte nei de kast en helle der in tsjok boek út. Diskear gong er wer foar Rienk oer sitten, mei de rêch nei de finsters. Doe sloech er it boek iepen en blêde efkes.
‘Gods Wurd,’ sei er, ‘Hy is de Heare, dyn God. Earje dyn heit en mem, datst lang libje meist op 'e grûn dy't de Heare, dyn God, dy jout. Do meist net deaslaan. Do meist net troubrekke. Do meist net stelle. Do meist gjin falske ferklearring ôflizze oer dyn neiste. Do meist dyn neiste syn frou net begeare, noch syn slaaf of slavinne, noch syn okse of ezel of wat ek mar dyn neiste sines is.’
Yn de stilte dy't folge, fleach de swarte klyster al sketterjend op en waard wei efter de naald fan it tsjerkedak. Martinus glimke.
| |
| |
Rienk bûgde de holle. Flarden fan bylden skeaten as de wjerljocht hinne en wer, wurden klonken as it bolderjen fan in opkommende tongerbui. De Alderheechste... yn it ivige hûs... Heare, dyn God... earje dyn heit en mem... de driigjende straf... net deaslaan... it bleke gesicht yn de wyldernis... en dan de swarte fûgel dy't fuortfleach... de frijheid yn de mjitte... mar fersin dy net! Mei de stream fan bylden en wurden kamen de gefoelens: eangst en lilkens fochten meiinoar. Wêrom hie de muonts mei de Bibelwurden mear by him oproppen as allinnich syn ferset op Rodenboarch? Wist er fan it foarfal yn de wyldernis? Hiene de Sweachsters by him west om te freegjen oft hy de deademis yn harren tsjerke opdrage woe, om't de eigen pastoar koartlyn ferstoarn wie? En wêrom moast dy ferrekte swarte fûgel krekt op dat stuit fuortfleane, as wie it de satan dy't siddere foar Gods Wurd?
Rienk koe de eangst dy't him troch de lea jage, net mear ferbergje, hy huvere. Dat gefoel like grutter te wurden as syn bangens foar de romte dêr't de muonts him yn lutsen hie, de eangst om alles mar op te bychtsjen. Hy die de mûle iepen...
‘It wurdt al skimerich en do wurdst kâld,’ sei broer Martinus. ‘Ik sil dy nei dyn sel bringe, do bliuwst hjir ien nacht om ta besinning te kommen en dyn libben te rjochtsjen op 'e taak dyst letter krigest.’
Rienk biet him op 'e lippen en suchte ferromme. De muonts hie it oer syn taak, prate net oer wat der foarfallen wie.
‘Wat is myn taak dan?’ frege er.
‘Datst letter jim heit opfolgest, like sêftmoedich as him wurdst en widdo, wees en ús hillige tsjerke as in moedich ealman beskermest tsjin it geweld fan dizze ieu.’
It wie as glied alle benearing fan krektlyn fan him ôf. Broer Martinus prate net mear oer de katedraal fan kennis, de romte dêr't er him ûngelokkich yn fielde, dy't alles út him loek wat er net kwyt woe. Nee, hy hoegde no syn misse dieden net op te bychtsjen. Hy soe yn dit kleaster de lippen stiif opinoar hâlde. En wat sei de
| |
| |
muonts oer syn takomst? Hy moast in moedich ealman wurde.
Hoe koest dan tagelyk sêftmoedich wêze? By moed hearde it swurd!
Rienk skrille op, doe't de klok begûn te lieden.
‘De fesper,’ sei broer Martinus, ‘kom, ik sil dy it paad wize.’
Rienk folge him troch in gong mei oan de rjochterkant doarren. Se gongen ien foar ien iepen. Muontsen kamen út har heimsinnige, healtsjustere hoalen en follen mei it swart fan de pijen ynienen de hiele gong. Se rûnen swijend yn de rjochting dêr't it lûd fan de klok weikaam.
By de lêste doar bleau broer Martinus stean. Hy stiek in kaai yn it slot en draaide dy in heale slach.
Doe kearde er it gesicht nei Rienk en sei: ‘Ast de sliep net krije kinst, is de nacht lang en driigjend. Dêrom mei der neat wêze wat dy swier op it hert leit, myn soan. Do kinst it my hjir oerjaan en ik sil it meinimme nei de fesper en Gods genede deroer ôfsmeke...’
Hy swei en wachte. In lette muonts skufele hastich foarby. Doe waard it wer stil. Rienk mijde de eachopslach fan syn learmaster, dy't no ek syn bychtheit wurde woe. It hie him rekke dat er soan neamd waard, mar fuort dêrnei ferstikten de haatgefoelens foar syn eigen heit de kym fan tagedienens foar broer Martinus.
‘Wolst net bychtsje?’ frege dy.
Rienk skodholle.
‘Dan sjogge wy inoar moarn wer, ast boete dochst foar watst dyn âlden oandien hast.’
Hy waard ynienen hastich, die de doar iepen en treau Rienk fierder. Doe sloech de doar ticht en daliks krieze de kaai yn it slot. Foar it earst yn syn libben siet Rienk Bockema lykme allinnich opsletten yn in kleastersel.
Troch de smelle iepening yn de bûtenmuorre foel it lêste deiljocht op in brits en in kruk, dy't de lytse romte alhiel follen. Boppe de
| |
| |
brits hong in krús fan rûch hout, dat daliks opfoel op 'e leechte fan de muorre.
Rienk gong mei klean en al op 'e striesek lizzen en stoarre nei de donkere balken fan de souder. Hy fernaam dat twa tsjinstelde krêften oan him loeken: in gefoel fan oerwinning en de eangst foar it allinnich-wêzen en foar de dei fan moarn. Hied er net sterker west as de muonts? Dy hie aloan praat en preke, mar wie neat oer him te witten kommen. Dat fan de wyldernis wie in geheim, dat er bedobje woe foar oaren en úteinlik ek foar himsels. Yn dy wyldernis hied er allinnich tusken reid en beamteguod omdoarme en it oprêden om it paad nei de stêd te finen. Dêrom soed er it hjir yn de kleastersel fannacht ek wol allinnich úthâlde, mar moarn... Wat soe de boete wêze dêr't de muonts it oer hie? As er him mar net wer meinaam nei dy ferskriklike katedraal fan kennis mei de swarte fûgel, dy't de fallen ingel Lúsjefer ferbylde.
Ynienen fermongen de lûden fan bûten har mei it monotoane sjongen fan de muontsen, dat troch muorren en finster krong. Syn sel moast tsjin de kleastertsjerke oanlizze. Hy loek de tekken, dy't opteard op it fuottenein lei, safier oer him hinne dat ek syn holle bedutsen wie. Gjin fûgel en muonts woed er mear hearre. Mar earst doe't de fesper foarby wie, rekke er yn in ûnrêstige sliep, fol flechtige dreamen oer de swarte fûgel Lúsjefer, dy't út 'e himel foel, him meisleepte nei de wyldernis en dêr delsmiet op 'e kâlde lea fan it famke fan Goaiïngasweagen.
It wie broer Martinus sels dy't him de oare moarns in brochje en in kom molke brocht. Wylst er der hongerich op oanfoel, gong de muonts op 'e kruk sitten, wer like lykmoedich as juster yn de bibleteek. Der wie gjin spoar fan ferwyt fanwegen syn wegering om te bychtsjen.
‘Hat de nacht dy goed dien?’ frege er.
‘Ik ha sliept,’ grommele Rienk, wylst syn tosken in hap út 'e hompe bôle skuorden.
| |
| |
‘Sels yn de sliep kin de minske ta ynsjoch komme.’
Doe't broer Martinus syn learling oanseach, draaide dy it gesicht ôf. It soe de muonts net slagje him wer mei te fieren nei syn katedraal. Dan bleau er leaver hjoed de hiele dei allinnich yn dizze kleastersel. Yn it lange swijen fernaam er dat de spanning tanaam. Wat wiene se aansen mei him fan doel? Doe't er de komoan de mûle sette om de lêste bôle fuort te spielen, gong broer Martinus oerein.
‘Do witst dat dyn foarfaars hjir yn dit kleaster begroeven lizze?’ frege er.
Rienk knikte.
‘Fansels hat har libben net sûnder wryt of slyt west, mar sy hawwe ús kleaster geregeld betocht mei jild en dêrmei God tsjinne. En wa wit set jim heit as sêftmoedich man de tradysje fan syn foarfaars fuort. En do, myn soan, silst it libben trochlûke nei de takomst ta, as in sêftmoedich en moedich strider, sa't ik it juster útsprutsen ha. Kom, ik sil dy it paad wize.’
De wei nei tsjerke wie koart, fan de kleastersel nei de brede doar amper tsien stappen. By de yngong bleau broer Martinus stean.
‘De kleastertsjerke,’ sei er, wylst syn eachopslach troch it skip glied.
Rienk seach oan wjerskanten koarbanken, rjochts it haadalter en dêrefter oan de muorre, tusken twa finsters, it byld fan Kristus oan it krús. Grutte ferskillen mei de stedstsjerke fan de hillige Martinus, dêr't er geregeld hinne moast, wiene der net.
‘Dêr binne se begroeven,’ sei broer Martinus, wizend nei in trochgong tusken de koarbanken, ‘kom!’
Se rûnen efterinoar oan, dwers troch it skip, oant se by de noardkant kamen, tichtby in gerdyn. Grutte sarken mei opskriften wiene ynmitsele yn de flier. Rienk skufele derby lâns.
‘Wa't syn foarfaars yn eare hâldt, sil it goede dêr't sy foar lib- | |
| |
ben, fuortsette,’ sei de muonts, ‘begrypste, myn soan?’
Rienk knikte en bûgde de holle.
‘Mar ek dyn foarfaars hawwe de macht fan Lúsjefer net altyd wjerstean kind, lykas wy allegearre soms fan it rjochte paad ôfwike. De boete dy't wy dy oplizze, myn jonge, moat dy net swier falle. Knibbelje hjir, bid foar dyn foarfaars en sprek foar ús Leave Frouwe Marije út wat dy op it hert leit. Do bist no âld genôch om dizze taak te ferfoljen. Ik lûk my salang werom yn de bibleteek en helje dy strak wer op.’
De iene hân fan de muonts pakte de râne fan it gerdyn fêst en skode it fansiden. Mei de oare fierde er syn learling oant foar in ferheging.
‘Knibbelje,’ flústere er.
Doe wie der wer it rûzjen fan it gerdyn. Stadich stoar it slofkjende rinnen fan de muonts wei.
De soan wie allinnich by syn foarfaars. Hy lei op 'e knibbels en hie de holle foardel. Bidde moast er, sei de muonts, bidde foar harren sieleheil, en oan Marije opbychtsje dat er syn âlden net eare hie, om't er wegere him noch langer yn it kleaster de les lêze te litten. Mar... soed er hjir oan har ek net kwyt kinne dat er as in wyld bist it famke fan Goaiïngasweagen besprongen hie?
‘O, Marije,’ flústere er.
Syn eagen glieden omheech oant by it blauwe kleed fan it byld. Even bleauwen se hingjen. Blau as de himel, de frijheid dy't him lokke. Hy seach har noegjende hannen foar de skurte.
‘Leave Marije, seinige ûnder de frouwen,’ preuvele er it tsjerkefolk nei, ‘ik...’
Doe't syn eachopslach it smelle, bleke gesicht berikte, swei er ynienen.
‘Nee,’ flústere er.
Marije seach him oan, glimkjend mei grutte eagen en folle lippen.
‘Nee,’ sei er nochris.
It swit begûn him op 'e foarholle te kobjen en rûn al gau by syn
| |
| |
sliepen lâns. Doe't it him swart foar de eagen waard, foel er foaroer op 'e stiennen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd