Maurice Barrès

[p. t.o. 1]

MAURICE BARRÈS
Naar een schilderij van Jacques Blanche

[p. 1]

Maurice Barrès.
Inleiding.

Wat wist het publiek, dat men geletterd noemt, tot voor kort van Maurice Barrès? In Nederland, zoo goed als niets. In Frankrijk, dat hij in zijn jeugd eenigszins zonderlinge boeken schreef, waarin hij blijk gaf van zijn volstrekte minachting voor bijna ieder zijner medemenschen; waarin hij ‘den geest’ en ‘het ideaal’ besprak in min of meer bezwaarlijk leesbare bladzijden; waarin hij velerlei en velen, met inbegrip van zichzelf, bespotte, en waarmee hij toch een ernstige bedoeling scheen te hebben, die den meesten echter vrijwel duister bleef. Ook herinnerde men zich daar, dat hij later, naast een reeks van Fransch-nationale romans, een aantal meer lyrische reisbeschrijvingen en beschouwingen publiceerde, en een boek schreef dat De Vijand der Wetten getiteld was, kort nadat hij, als gevolg van een opzienbarende campagne, lid van de wetgevende macht was geworden.... En nu hij sinds den aanvang van den oorlog een der eerste Fransche journalisten is, vinden hierin sommigen gereede aanleiding, hem als de incarnatie van den Franschen geest te vereeren, terwijl integendeel weer anderen Barrès de incarnatie van de onversaagde, doch thuis zittende achterhoede noemen. Men kende en kent hem oppervlakkig, beoordeelt hem verschillend. Toch

[p. 2]

houden weinig mannen de openbare meening zoo zeer bezig. Jarenlang heeft het geletterde publiek over ‘le moi de M. Barrès’ gelezen, later over den heer Barrès en het nationalisme, over den heer Barrès en de Académie Française, over het genie en de taal van den heer Maurice Barrès; thans hoort het over Barrès en de ziel van Frankrijk, en veelal heeft het uit dit alles de gevolgtrekking gemaakt dat de heer Barrès ‘une gloire nationale’ moest zijn, die waard was om geëerbiedigd te worden, wiens boeken men moest koopen en, het zij dan gelezen of niet, in zijn kast moest zetten.

Zoo staat een tamelijk breede massa tegenover een groot man, een van de twee grootste, nu levende Fransche schrijvers, en in zekeren zin heeft die massa ongelijk. Want als men de psyche van dezen man goed kent, is geen enkel zijner geschriften nog duister; dan begrijpt men, hoe het komt, dat Barrès, die in den beginne een ontmoedigende twijfelaar, een erge spotter, een verwoed individualist scheen, later een apostel werd van nationalisme, van traditie, van godsdienstigheid (ik zeg niet van godsdienst). En ook begrijpt men dan, hoe hij desondanks een lyrisch prozadichter van de allereerste beteekenis kon blijven. Dan ziet men in, dat het misschien niet geheel onmogelijk is, in één menschenleven twee zoo verschillende houdingen als het dichtend en beschouwend dilettantisme eenerzijds en een veelzijdige, practische bedrijvigheid aan den anderen kant met elkander te vereenigen, dat de droom en de daad wel degelijk verzoenbaar schijnen, ja beide uitingen kunnen zijn van één consequent individualisme. Als men die psyche goed kent, beseft men dat een jonge man niet eenvoudig dwaas te noemen is, omdat hij, nog jong zijnde, zoo pijnlijk moest zoeken naar een doel voor zijn toekomstige daden, want dat, voor de

[p. 3]

besten onder ons vooral, niets zoo moeilijk is te vinden als een axioma of een meester; en dat men den gerijpten man niet van onstandvastigheid of onoprechtheid moet verdenken, alleen omdat zijn zoeken ophield en zijn houding in kunst en leven zich wijzigde: zijn zoeken hield op omdat hij had gevonden en zijn nieuwe affirmatie - wat zij ook waard mag zijn in zichzelf - was slechts een uitvloeisel van zijn vroegere, smartelijke twijfel en spot. Als men zijn psyche kent, weet men ook dat Barrès, in zijn jeugd ontmoedigd en sceptisch, later echter zeker en sterk, niet zonder schijn van recht de incarnatie van Frankrijk wordt genoemd, daar immers dit land in de laatste tientallen jaren een evolutie heeft ondergaan, welke zeer veel op die van Barrès gelijkt.

En als men de ziel van Maurice Barrès heeft lééren kennen uit zijn werken zelf, heeft men, al leerende, van een schoone kunst genoten. Deze winst is dan waarschijnlijk nog de grootste.